Linux

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Linux is 'n vrye bedryfstelselkern vir 'n verskeidenheid van rekenaars. Die naam "Linux" word ook baie gebruik om te verwys na volledige bedryfstelsels wat van die Linux-kern gebruik maak. Linux is aanvanklik deur Linus Torvalds geskryf omdat hy graag 'n UNIX bedryfstelsel vir sy Intelgebaseerde persoonlike rekenaar wou hê^[1][2]. Sederdien het duisende mense oor die internet ingespring om dit te verbeter. Dit is gebaseer op Unix maar die basiskode is vryelik beskikbaar.

'n Linux-verspreiding (Engels: distribution) is 'n UNIX-gebaseerde bedryfstelsel vir persoonlike rekenaars of bedieners, en is die algemene manier waarop 'n Linux-stelsel beskikbaar gestel word. Dit verpak Linux saam met 'n klomp programme van die GNU- en ander projekte. Sulke volledige bedryfstelsels word soms GNU/Linux-stelsels genoem, alhoewel dit algemeen slegs "Linux" genoem word.

Linux is aanvanklik geskryf vir Intel 386-rekenaars en veral gewild geword onder entoesiaste. Dit het daarna geleidelik gewild geword as bedienerbedryfstelsel en geleidelik al hoe meer korporatiewe reuse se aandag getrek, soos IBM, Hewlett-Packard en Novell. Nou word Linux ook geleidelik meer op hoofstroom- persoonlike rekenaars gebruik. Linux word egter ook op 'n groot verskeidenheid ander toestelle gebruik; van klein draagbare toestelle en netwerktoerusting, tot superrekenaars.

Inhoud 1 Geskiedenis 1.1 Oordraagbaarheid 1.2 Kopiereglisensiëring en die Linux handelsmerk 1.3 Uitspraak 1.4 Linux en die GNU-Projek 1.5 SCO-regsgeding 1.6 Grootte van ontwikkelingpogings 2 Toepassings 2.1 Verspreidings 2.2 Desktopgebruik 3 Installasie 4 Programmering op Linux 5 Ondersteuning 6 Verwysings

[wysig] Geskiedenis

In 1983 het Richard Stallman die GNU-projek gestig met die doel om 'n volledige Unix-agtige bedryfstelsel wat geheel en al uit vrye sagteware bestaan te skep. Teen die begin van die 1990's het GNU meeste van die vereiste komponente van die stelsel vervaardig of versamel—biblioteke, vertalers, teksredigeerders, 'n Unix-agtige dop (shell) — behalwe vir een belangrike komponent, die kern. Die GNU-projek het 'n kern begin ontwikkel, die Hurd, in 1990, gebaseer op die Mach-mikrokern, maar die ontwikkeling van die Mach-gebaseerde ontwerp blyk moeilik te wees en dit vorder stadig.

Intussen word 'n ander kern in 1991 as 'n stokperdjie deur die Finse student Linus Torvalds begin terwyl hy by die Universiteit van Helsinki studeer. Torvalds gebruik aanvanklik Minix op sy eie rekenaar, 'n vereenvoudigde Unix-agtige stelsel wat deur Andrew Tanenbaum geskryf is vir die leer van bedryfstelselontwerp. Tanenbaum laat egter nie toe dat ander mense sy bedryfstelsel uitbrei nie, wat daartoe lei dat Torvalds 'n plaasvervanger vir Minix skep.

Oorspronklik noem Torvalds sy kernel "Freax" vir "free" en "freak" met die gereeld gebruikte X in die name van Unix-agtige stelsels. Die naam "Linux" is deur Ari Lemmke, 'n administrateur van 'n FTP-bediener wat aan die Finse Universiteitsnetwerk behoort het, uitgedink; hy bedink die naam Linux volgens die gids van waar Torvalds se projek vir die eerste keer afgelaai kon word^[3].

Aanvanklik was 'n rekenaar wat Minix geloop het nodig om Linux te installeer en op te stel. Aanvanklike weergawes van Linux het ook 'n ander bedryfstelsel nodig gehad om van 'n hardeskyf af te kan laai, maar daar was gou aparte selflaaiers ('boot loaders) soos LILO beskikbaar. Die Linuxstesel het Minix gou verbygesteek wat funksionaliteit betref; Torvalds en ander vroeë Linux-programmeerders het hulle werk aangepas vir die GNU-komponente en gebruikerprogramme om 'n volledige, volfunksie- en vrye bedryfstelsel daar te stel.

Vandag lei Torvalds steeds die ontwikkeling van die kern, terwyl ander subkomponente soos die GNU-komponente afsonderlik ontwikkel word (die programmering van die Linuxkern is nie deel van die GNU-projek nie). Ander groepe en maatskappye kombineer en versprei die komponente met addisionele toepassingprogrammatuur in die vorm van Linux verspreidings .

[wysig] Oordraagbaarheid

Die Linux kern is oorspronklik slegs vir die Intel 80386 mikroverwerkers ontwerp, maar ondersteun nou 'n wye verskeidenheid rekenaarontwerpe. Linux is nou een van die bedryfstelsels wat die meeste na ander ontwerpe oorgedra word en loop op 'n reeks bedryfstelsels van die hand-held ARM-gebaseerde iPAQ tot die IBM System z9 hoofraam. Gespesialiseerde verspreidings bestaan vir minder hoofstroomontwerpe.

[wysig] Kopiereglisensiëring en die Linux handelsmerk

Die Linux kern en meeste GNU programmatuur is gelisensieer onder die GNU General Public License. Die GPL vereis dat alle bronkode en afgeleide werke wat versprei word ook onder die GPL gelisensieer word. Daar word soms daarna as 'n "share and share-alike"- of "copyleftlisensie" verwys. In 1997 het Linus Torvalds aangevoer dat, "Om Linux te geGPL het, was beslis die beste ding wat ek ooit gedoen het." ^[4] Ander programmatuur kan ander lisensies gebruik; baie biblioteke gebruik die GNU Lesser General Public License (LGPL), 'n meer permissiewe variant van die GPL, en die X-Windowstelsel gebruik die MIT-lisensie.

In die VSA is die naam Linux as 'n handelsmerk^[5] in Linus Torvalds se naam geregistreer. In 1997, nadat 'n ander persoon die handelsmerk geregistreer het en tantieme van Linuxversprediders geëis het, het Torvalds en sommige geaffekteerde organisasies hof toe gegaan om die handelsmerk eerder aan Torvalds toegeken te kry. Die lisensiëring van die handelsmerk word nou deur die Linux Mark Institute hanteer. Torvalds het bevestig dat hy die naam slegs geregistreer het om te verhoed dat iemand ander dit kan gebruik, maar is in 2005 volgens Amerikaanse handelsregwette gedwing om aktiewe maatstawwe te onderneem om die handelsmerk aft te dwing. As gevolg hiervan het die LMI 'n aantal briewe aan verspreidingshandelaars gestuur om hulle te versoek om 'n fooi te betaal vir die gebruik van die naam en het 'n aantal maatskappye ingewillig.^{[verwysing benodig]}

[wysig] Uitspraak

In 1992 het Torvalds verduidelik hoe hy die woord Linux uitspreek:

'li' is pronounced with a short [ee] sound: compare prInt, mInImal etc. 'nux' is also short, non-diphthong, like in pUt {IPA /ʊ/}. It's partly due to minix: linux was just my working name for the thing, and as I wrote it to replace minix on my system, the result is what it is... linus' minix became linux." [6]

'n Klanklêer waar Torvalds sê "Hello, this is Linus Torvalds, and I pronounce Linux as Linux" is hier beskikbaar. In Engels word, "Linux" en "Minix" gewoonlik met 'n kort i (IFA: /ɪ/) klank uitgespreek wat verskil van Torvalds se Finland-Sweedse uitspraak van die woorde.

In Afrikaans: Die i in Linux word uitgespreek soos die ie in bier en die u soos die u in virus. Linus Torvalds spreek Linux dus as Lienuks uit, met die klem op Lie. Ander uitsprake, anders as Torvalds s'n, is onder andere: Laainaks, Liniks, en Linieks.

[wysig] Linux en die GNU-Projek

Omdat all Linuxverspredings steun op biblioteke en gereedskap uit die GNU-projek, wat die Linux kern voorafgegaan het, vra Richard Stallman en die Free Software Foundation dat die gesamentlike stelsel "GNU/Linux" of "'n Linux-gebaseerde GNU-stelsel" genoem moet word. Linus Torvalds het gesê dat hy die noem van Linux in die algemeen as GNU/Linux "eenvoudig belaglik" vind. Sommige verspreidings gebruik wel die naam—vernaamlik Debian GNU/Linux—terwyl meeste mense sommer net na die stelsel as Linux verwys. Die onderskeid tussen die Linux kern en die hele stelsel wat daarop gegrond is is 'n bron van verwaring vir nuwe gebruikers en dit bly omstrede.

[wysig] SCO-regsgeding

In Maart 2003 het die SCO Groep IBM gedagvaar. In die dagvaardiging beweer SCO dat IBM gedeeltes van kode waarop SCO kopiereg het tot die Linux kern bygedra het in 'n skending van IBM se lisensie om Unix te gebruik. Verder het SCO briewe gestuur aan 'n aantal maatskappye waarin hulle waarsku dat hulle gebruik van Linux sonder 'n lisensie van SCO tot vervolging kan lei, en in die pers beweer dat hulle individuele Linux-gebruikers sou dagvaardig. Die omstredenheid sluit in dagvaardings deur SCO teen Novell, DaimlerChrysler (in 2004 verwerp), en AutoZone, en deur Red Hat en andere teen SCO.

Tot op hede is geen bewys van SCO se bewerings van gekopieerde kode in Linux verskaf nie en het SCO se bewerings baie gewissel.

[wysig] Grootte van ontwikkelingpogings

Volgens More Than a Gigabuck: Estimating GNU/Linux's Size^[7], 'n studie van Red Hat Linux 7.1, is bevind dat die besondere verspreding 30 miljoen lyne bronkode bevat het. Deur die Constructive Cost Model toe te pas bevind die studie dat die verspreding omtrent agtduisend man-jare ontwikkelingstyd geneem het. Volgens die studie sou die programmatuur, as dit op gewone propriëtêre wyse geskep is, 1,08 miljard dollar (jaar 2000, Amerikaanse dollar) sou kos om in die VSA te ontwikkel.

Meeste van die kode (71%) is in die C programmeertaal geskryf, maar baie ander tale is gebruik, waar onder C++, Lisp, assembleertaal, Perl, Fortran, Python en verskeie shellskriptale. Effens meer as die helfte van al kode is onder GPL gelisensieer. Die Linux-kern het 2,4 miljoen lyne kode bevat, of omtrent 8% van die totaal.

In 'n studie wat daarna gedoen is, Counting potatoes: The size of Debian 2.2^[8], is dieselfde analise op Debian GNU/Linux version 2.2 gedoen. Die verspreiding het meer as vyf-en-vyftig miljoen lyne kode bevat, en die studie beraam dat dit 1,9 miljard dollar sou kos om dit op die konvensionele wyse te ontwikkel.

[wysig] Toepassings

Linux is voorheen hoofsaaklik as 'n bedienerbedryfstelsel gebruik, maar die lae koste, aanpasbaarheid, en Unixagtergrond daarvan het dit vir 'n wye verskeidenheid toepassings geskik gemaak.

Linux is die hoeksteen VAN DIE "LAMP" bedienerprogrammatuur kombinasie (Linux, Apache, MySQL, Perl/PHP/Python) wat 'n hoë mate van gewildheid onder Web-ontwikkelaars bereik het wat dit een van die algemeenste platforms op die Web gemaak het. 'n Vername voorbeeld in die opsig is die gebruik van die kombinasie in die MediaWiki programmatuur— die programmatuur wat hoofsaaklik vir Wikipedia geskryf is.

Ag gevolg van die stelsel se lae koste en hoogs plooibare opstellingsmoontlikhede, word Linux baie keer in ingeboude stelsels soos televisie digitale televisieontvangers, selfone, en handtoestelle gebruik. In selfone het Linux 'n belangrike mededinger vir die Symbian OS-bedryfstelsel, wat in baie selfone gebruik word, geword. In handtoestelle, is dit 'n alternatief tot die dominante Windows CE en Palm OS bedryfstelsels. Die gewilde TiVo digitale video-opnemer gebruik 'n doelgemaakte weergawe van Linux. Verskeie outonome firewall- en routerprodukte, waaronder verskeie van Linksys, gebruik Linux aan die binnekant, waar die gevorderde brandmuur- en roetebepalende vermoëns daarvan gebruik word.

Die Sony PlayStation 3-spelrekenaar, wat in 2006 vrygestel gaan word, sal uit die staanspoor Linux loop. Sony hete te vore 'n PS2 Linux kit vir hulle PlayStation 2-spelrekenaar vrygestel. Rekenaarspeletjieontwikkelaars soos Atari en id Software het speletjies vir die Linuxburoblad vrygestel.

Linux is al hoe gewilder as 'n bedryfstelsel vir superrekenaars. In die November 2005 TOP500 lys van superrekenaars het die twee vinnigste superrekenaars ter wêreld Linux geloop. Van die 500 stelsels het 371 (74.2%) een of ander weergawe van Linux gebruik, insluitend sewe van die top tien.

[wysig] Verspreidings

Linux word oor die algemeen as deel van 'n Linuxverspreiding (in Engels baie keer 'n "distro" genoem) gebruik. Die verspreidings word deur individue, los spanne, en verskeie professionele organisasies saamgestel. Dit bevat gewoonlik addisionele stelsel- en toepassingprogrammatuur, 'n installeringstelsel om die aanvanklike stelselopstelling te vereenvoudig, en geïntegreerde bestuur van die programmatuur installasie en opgradering. Verspreidings word vir verskeie doeleindes geskep, insluitend rekenaarargitektuurondersteuning, lokalisering vir 'n spesifieke gebied of taal, intydse toepassings, en embedded stelsels, en baie sluit doelbewus slegs vrye programmatuur in. Tans word meer as driehonderd verspreidings aktief ontwikkel, waarvan omtrent 'n dosyn verspreidings die gewildste is vir algemene gebruik.^[9]

'n Tipiese algemene-gebruik verspreiding sluit die Linux kern, van die GNU biblioteke en gereedskap, opdragreëldoppe, die grafiese X Windowstelsel en meegaande desktop omgewing soos KDE of GNOME, te same met duisende toepassingsprogrammatuurpakkette van office suites tot compilers, teksredigeerders, en wetenskaplike gereedskap.

[wysig] Desktopgebruik

Die hoë mate waartoe toegang tot Linux se binnegoed verleen word het tradsioneel daartoe gelei dat Linux-gebruikers oor die algemeen meer tegnologies georiënteerd is asMicrosoft Windows en Mac OS gebruikers en verlustig hulle self baie keer in die etikette "hacker" of "geek". Linux en ander vrye programmatuur projekte is in die verlede baie keer gekritiseer dat dit nie vergenoeg gaan om gebruikersvriendelikheid te verseker nie.

Daar is in die afgelope jare begin om die stereotipe te verdryf. Linux kan nou met 'n gebruikerskoppelvlak gebruik word wat baie soortgelyk is aan aan die wat op baie ander bedryfstelsels loop. Gebruikers mag dalk nodig hê om van teopassingsagteware te verwissel, en daar is in sommige gevalle, soos rekenaarspeletjies, minder keuses. Daar is egter in meeste gevalle 'n plaasvervanger van ten minste hoë genoeg kwaliteit en hoeë kwalitiet algemene toepassings soos sigvelle, woorverwerkers, en blaaiers is vir Linux beskikbaar. 'n Groeiende aantal propriëtêre programmatuurverkopers ondersteun Linux deur die beskikbaarstelling van weergawes wat op die stelsel loop.^[10]

Linux se Unix oorsprong beteken dat terwyl daar grafiese gereedskap en beheerpanele vir baie stelsel verstellings en dienste is, konfigurasielêers wat uit gewone teks bestaan steeds algemeen gebruik word om die bedryfstelsel op te stel en kan dit aan gebruikers blootgestel word. In die opdragdop is daar steeds heelwat bruikbaarheidsorge uit die vroeë Unix dae soos die onvermoë om baie verwerkings ongedaan te maak soos die uitvee van lêers en teenstrydige koppelvlakke van baie ouer programme.

Die Berlyn-gebaseerde organisasie Relevantive het in 2003 tot die gevolgtrekking gekom dat die bruikbaarheid van Linux vir desktop-verwante take "byna gelyk aan die van Windows XP is."^[11][12] Sedetdien het talle onafhanklike studies en artikels verskyn ^[13] wat aandui dat 'n moderne Linux desktop wat GNOME of KDE gebruik in 'n sakeomgewing op dieselfde vlak as Microsoft Windows is.

[wysig] Installasie

Sjabloon:Wikibookspar

In die verlede was die moeilikheidsgraad van installasie 'n hindernis tot wye aanvaarding van Linux-gebaseerde desktop stelsels. Baie verspreidings is nou ten minste net so maklik om te installeer as 'n vergelykbare weergawe van Windows. Dit is nie nodig om lisensienommers te berg en dit tydens installasie in te voer nie en dit is gewoonlik nie nodig om drywers te installeer nadat Linux geïnstalleer is nie aangesien meeste apparatuur uit die staanspoor ondersteun word.

Soos met bedieners is daar nou persoonlike rekenaars waarop Linux reeds geïnstalleer is van rekenaarhandelaars soos Hewlett-Packard en Dell, gewoonlik egter slegs vir hulle sake-desktop-lyne.

Die mees algemene metode vir die installasie van Linux op 'n persoonlike rekenaar is om van 'n CD wat die installasie program en installeerbare programmatuur te boot. So 'n CD kan van 'n afgelaaide ISO image gebrand word, teen lae koste aangekoop word of as deel van 'n box set wat ook handleidings en addisionele kommersiële programmatuur insluit kom.

Alternatiewe sluit thin client installasies in en om die bedryfstelsel direk van 'n LiveCD af te loop.

Op embedded toestelle word Linux tipies in die toestel se firmware gehou en is dit moontlik nie verbruikertoeganklik nie.

[wysig] Programmering op Linux

Die GNU Compiler Collection is by verre die algemeenste compiler familie wat op Linux gebruik word. Dit veskaf voorkante vir ondermeer C, C++ en Java. Maatskappye soos Intel, PathScale en die Portland Group verskaf ook propriëtêre vertalers. Daar bestaan 'n aantal IDEs vir Linux insluitend KDevelop, NetBeans, en Eclipse, met uitbreibare redigeerders soos Emacs en Vim wat ook steeds gereeld gebruik word. Linux is so gepas tot scripting tale soos ander Unix variante en benewens dopprogrammering kom meeste Linux verspreidings met Perl, Python en ander taal interpreters geïnstalleer.

[wysig] Ondersteuning

Tegniese ondersteuning word deur kommersiële verskaffers en deur ander Linux gebruikers verskaf, gewoonlik in die vorm van online forums, nuusgroepe en e-poslyste. Linuxgebruikersgroepe word tradisioneelrom om lokale ondersteuning vir Linux te verskaf.

Die sakemodel van kommersiële verskaffers is gewoonlik afhanklik van betaling vir ondersteuning, veral vir sakegebruikers. Sommige maatskappye bied 'n spesiale sakeweergawe van hulle verspreiding aan waarin addisionele propriëtêre ondersteuningspakkette en gereedskap aangebied word om groter getalle installasies mee te administreer en om administratiewe take makliker uit te voer.

[wysig] Verwysings