Mens

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

? Mens {{{status}}} Fossil range: {{{fossil_range}}}
Wetenskaplike klassifikasie
Domain: {{{domain}}} Superkingdom: {{{superregnum}}} Koninkryk: Animalia Subkingdom: {{{subregnum}}} Superdivision: {{{superdivisio}}} Superphylum: {{{superphylum}}} Division: {{{divisio}}} Phylum: Chordata Subdivision: {{{subdivisio}}} Subphylum: {{{subphylum}}} Infraphylum: {{{infraphylum}}} Microphylum: {{{microphylum}}} Nanophylum: {{{nanophylum}}} Superclass: {{{superclassis}}} Klas: Mammalia Sublass: {{{subclassis}}} Infraclass: {{{infraclassis}}} Superorder: {{{superordo}}} Orde: Primates Suborde: {{{subordo}}} Infraorder: {{{infraordo}}} Superfamily: {{{superfamilia}}} Familie: Hominidae Subfamily: {{{subfamilia}}} Supertribe: {{{supertribus}}} Tribe: {{{tribus}}} Subtribe: {{{subtribus}}} Genus: Homo Subgenus: {{{subgenus}}} Section: {{{sectio}}} Series: {{{series}}} Spesie: H. sapiens Subspesie: H. s. sapiens
[[{{{diversity_link}}}|Verskeidenheid]]
{{{diversity}}}
Binomiaalnaam
{{{binomial}}}
Trinomiaalnaam
{{{trinomial}}}
Type Species
{{{type_species}}}
{{{subdivision_ranks}}}
{{{subdivision}}}
[[Image:{{{range_map}}}|{{{range_map_width}}}|]]
Synonyms
{{{synonyms}}}

'n Mens, of menslike wese, is 'n primaat van die soogdiergenus Homo en die spesie, Homo sapiens. (Die frase is vanaf Latyn, en beteken "wyse man" of "wetende man"). ^[1] Die mens het 'n hoogsontwikkelde brein, wat tot abstrakte denke, taal en selfondersoek in staat is. Hierdie vermoë, tesame met die spesie se regop postuur, wat die boonste ledemate bevry om voorwerpe te kan manipuleer, het die spesie meer as enige ander soort, in staat gestel om gereedskap te gebruik.

[wysig] Lewensiklus

Aansig van 'n fetus in die baarmoeder. Die skets is deur Leonardo da Vinci.

Die menslike lewensiklus is soortgelyk aan dié van ander soogdiere wat embriologies deur middel van 'n plasenta ontwikkel. Ná bevrugting -- gewoonlik binne-in die liggaam van die vrou, deur middel van die deponering van manlike sperm gedurende seks -- ontwikkel die eiersel vanaf 'n sigoot in die baarmoeder tot 'n embrio, en dan tot 'n fetus. Agt-en-dertig weke later word die fetus as volgroeide baba gebore, gewoonlik vaginaal, en haal die nuwe organisme vir die eerste keer onafhanklik asem. In vergelyking met ander soortgelyke spesies, is die geboorte lank en pynlik; met besering en selfs sterfte van die baba en moeder nie ongewoon nie, veral as dit sonder moderne tegnologiese en obstetriese prosedures geskied. Die baba (gewoonlik tussen drie en vier kilogram swaar, en 50 tot 60 sentimeter lank) is hulpeloos by geboorte.

Die menslike lewensiklus kan verdeel word in die babajare, kinderjare, adolessensie, jong volwassenheid, volwassenheid en bejaardheid. Adolessensie, of seksuele volwassenheid, word teen 12 tot 15 jaar oud bereik, met fisiese verdere groei in die jong vrou tot ongeveer agtien jaar in ouderdom, en in die jong man tot ouderdom 21.

Die lewensverwagting van die mens verskil dramaties, afhangende van in watter verskillende deel van die wêreld die persoon leef. Verskeie sosio-ekonomiese faktore soos die beskikbaarheid van tegnologie, die voorkoms van armoede, die opleidingsvlak, en risikofaktore soos VIGS speel hierby 'n rol.

[wysig] Habitat en verspreiding

'n Kaart van die vroeë menslike migrasiepatrone, uitgewerk volgens die inligting verkry vanuit mitokondriale DNS. (Die arktiese area is die middel van die kaart en die syfers verteenwoordig die aantal duisend jaar voor vandag.)

Tegnologie het die mens in staat gestel om by alle klimaatsoorte aan te pas en al die kontinente te bewoon, alhoewel grootskaalse en langtermynbewoning van Antarktika, die oseaandieptes en die ruimte nog nie moontlik is nie.

Die bevolkingsgetal van die wêreld is meer as ses en 'n half biljoen. Die meeste (61%) woon in Asië, gevolg deur die Amerika's (14%), Afrika (13%) en Europa (12%). Oseanië het 0,5%. (Sien ook die lys van lande volgens bevolking en die lys van lande volgens bevolkingsdigtheid.) In die tydperk vanaf 1800 tot 2000 het die menslike bevolking van een na ses biljoen vermeerder. Bykans 40% van die menslike bevolking woon in stede, en die persentasie stedelinge styg voortdurend.

[wysig] Kos

'n Vrugtemark

Die mens is 'n omnivoor. Oorspronklik het die mens kos verkry deur middel van jag-en-bymekaarmaakmetodes; met kos soos vrugte, graan, wortels en sampioene wat versamel is; en wildsvleis wat gejag is. Die landboukunde is bemeester omtrent tienduisend jaar gelede, wat 'n baie groot verskil in eetgewoontes meegebring het; en daarmee saam bevolkingsgroei, die ontwikkeling van stede, en 'n verhoogde voorkoms van siekte. Vandag is plaaslike en eksotiese kosse, weens geweldige verbeterings in kosproduksie, -bewaring, -storing en -vervoer, feitlik oraloor die wêreld beskikbaar.

[wysig] Gedrag

Die atoombomontploffings bokant Hiroshima en Nagasaki was die eintlike einde van die Tweede Wêreldoorlog en het die onmiddelike dood van 120 000 mense tot gevolg gehad.

Die mens as spesie organiseer homself in 'n samelewing; vanaf die huwelik tot die gesin, en woonbuurt tot land. Voorts word gedrag ook bepaal deur kultuurnorme.

Menslike gedrag word dikwels arbitrêr verdeel in werksgedrag, verhoudingsgedrag en ontspanningsgedrag, (met die beoefening van sport, kuns, geloof, stokperdjies en kuier as sommige onderafdelings van laasgenoemde).

Verskillende eenhede van die samelewing is betrokke by onderlinge handeldryf met mekaar.

Gedrag kan afwykend wees, binne 'n wye spektrum vanaf 'n struweling, of geringe misdaad, tot oorlog.

[wysig] Verwysings

[wysig] Bron

Vertaal vanaf die Engelse Wikipedia. Die artikel Human is aansienlik verkort en aangepas.