Antarktika
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
|
|
| Oppervlak | 14 000 000 km² (280 000 km² ysvry, 13 720 000 km² met ys bedek) |
| Bevolking | ~1,000 (geen permanent) |
| Regering | Geen, bestuur onder die Antarktiese Verdragstelsel |
| Gedeeltelike gebiedsaansprake |  Argentinië Australië Chile Frankryk Nieu-Seeland Noorweë Verenigde Koninkryk |
| Internet TLD | .aq |
| Skakelkode | +672 |
Antarktika is 'n kontinent by die Suidpool van die Aarde, omring deur die Suidelike Oseaan en in twee verdeel deur die Transantarktiese Berge. Antarktika is die koudste plek op aarde (die laagste temperatuur ooit gemeet was op die suidpool: -88°K) en die kontinent is byna volledig met ys bedek. Dit is ook die kontinent met die laagste gemiddelde lugvogtigheid en dit is die winderigste en hoogste (gemiddeld) kontinent op aarde. Die kontinent se 14 miljoen km² oppervlak maak dit die vyfde grootste kontinent, ná Asië, Afrika, Noord-Amerika en Suid-Amerika, en die grootste woestyn ter wêreld. Daar is geen permanente menslike inwoners nie en slegs plante en diere wat aangepas is tot die koue oorleef daar. Dit sluit in pikkewyne, pelsrobbe, mosse, korsmosse, en honderde soorte alge. Die naam "Antarktika" kom van die Grieks antarktikos, "teenoor Arktika, die Noordpoolstreek, wat verwys na die Groot Beersterrebeeld wat slegs in die Noordelike halfrond sigbaar is. "[1])
Van al die ys op die wêreld lê 90% op Antarktika. Die gemiddelde dikte van die yskap bedra 2200 meter en op die dikste punt is die ys 4776 meter dik. Die meeste ys is miljoene jare oud, maar nie hele Antarktika was die heeltyd onder die ys nie. 'n Brits-Sweedse ekspedisie het in 1949 ontdek dat groot dele van Antarktika, soos Koningin Maudland, tot ongeveer 10 000 v.C. nog ysvry was.
Alhoewel mites en spekulasie oor 'n Terra Australis ("Suidelike Land") tot die oudheid teruggespoor kan word, word algemeen aanvaar dat die kontinent vir die eerste keer in 1820 deur die Russiese ekspedisie van Mikhail Lazarew en Fabian Gottlieb von Bellingshausen waargeneem is. In die 19de eeu is die kontinent grootliks geïgnoreer as gevolg van die ongunstige omgewing, gebrek aan doeltreffende hulpbronne en die afgeleë ligging.
Antarktika is nie onder die politieke soewereiniteit van enige nasie nie. Sewe lande, Argentinië, Australië, Chili, Frankryk, Noorweë, Nieu-Seeland en die Verenigde Koninkryk, handhaaf egter gebiedsaansprake. Meeste ander lande erken nie die aansprake nie, en die aansprake van Argentinië, Chili en die Verenigde Koninkryk oorvleuel mekaar. Menslike aktiwiteit op die kontinent is onderworpe aan die Antarktiese Verdrag wat in 1959 deur 12 lande geteken is. Dit verbied enige militêre aktiwiteite, ondersteun wetenskaplike navorsing, en beskerm die kontinent se ekogebied. Volgehoue eksperimente word deur meer as 4000 wetenskaplikes met baie verskillende nasionaliteite en navorsingsbelange uitgevoer.
Inhoud |
[wysig] Verkenning
Die opvatting dat daar 'n Terra Australis is —'n uitgestrekte kontinent geleë in die verre suide van die aardbol om die noordelike gebiede van Europa, Asië en Noord-Afrika te "balanseer" — het bestaan sedert Ptolomeus voorgestel het dat dit nodig was om die simmetrie van landmassa in die wêreld te bewaar. Selfs in die laat 17de eeu, nadat ontdekkingsreisigers bevind het dat Suid-Amerika en Australië nie deel van "Antarktika" was nie, het geograwe geglo dat die kontinent baie groter was as wat in werklikheid die geval is.
Europese kaarte het aangehou om om die land aan te toon totdat Kaptein James Cook en die bemanning van sy ekspedisie se skepe, Resolution en Adventure, die Antarktiese Sirkel op 17 Januarie 1773 en weer in 1774 oorkruis het.[2]
Die eerste bevestigde waarneming van Antarktika kan nie met sekerheid aan 'n enkele persoon toegeskryf word nie. Dit kan egter tot drie individue beperk word. Volgens verskeie organisasies (die NSF,[3] NASA,[4] die University of California, San Diego,[5] en ander bronne[6][7]), het drie mans Antarktika in 1820 waargeneem: Fabian von Bellingshausen ('n kaptein in die Russiese Keiserlike Vloot), Edward Bransfield ('n kaptein in die Britse Vloot), en Nathaniel Palmer ('n Amerikaanse robjagter afkomstig uit Stonington, Connecticut). Bellingshausen het Antarktika glo op 27 Januarie 1820, drie dae voor Bransfield land gesien het, en tien maande voor Palmer dit in November 1820 gedoen het. Dit is bekend dat dat op die dag wat die ekspedisie gelei deur Fabian von Bellingshausen en Mikhail Petrowich Lazarew se twee skepe 'n punt binne 32 km (20 myl) van die Antarktiese vasteland was en ysvelde daar gesien het.
In 1841 het die ontdekkingsreisiger James Clark Ross deur wat nou as die Ross See bekend staan geseil en Rosseiland ontdek. Hy het langs 'n reuse muur van ys wat later die Rossysbank gedoop is geseil. Erebusberg en Terrorberg is vernoem na die twee skepe van die ekspedisie: HMS Erebus en HMS Terror.[8]
Tydens 'n ekspedisie deur Ernest Shackleton word geselskappe gelei deur T. W. Edgeworth David die eerste om Mount Erebus te klim en die Magnetiese Suid-Pool te bereik.[9] Op 14 Desember 1911 word 'n span gelei deur Norwegeegse poolverkenner Roald Amundsen van die skip Fram die eerste om die Suidpool te bereik deur 'n roete van die Baai van Walvisse en teen Axel Heiberg Gletser op te gebruik.[10]
Na Robert Falcon Scott se reis lei Richard Evelyn Byrd in die 1930's en 1940's verskeie togte na die Antarktiese vlakte. Die implementering van gemeganiseerde landvervoer en die uitvoer van uitgebreide geologiese en biologiese navorsing word aan hom toegeskryf.[11] Eers op 31 Oktober 1956 betree iemand weer die Suidpool; op die dag land 'n VSA Vloot groep gelei deur Skout Admiraal George Dufek suksesvol daar in 'n vliegtuig.[12]
[wysig] Geografie
Die Antarktika kontinent is meestal suid van die Antarktiese Sirkel geleë en word omring deur die Suidelik Oseaan (sommige bronne, onder andere die National Geographic Society verwys nog na die omringende see as die Indiese, Atlantiese en die Stille Oseaan). Nuwe bevindinge omtrent die seestrome bevestig egter dat ons hier met die vierde grootste oseaan op aarde te doen het. Antarktika is die mees suidelike landmassa op Aarde en beslaan meer as 14 million km² wat dit die 5de grootste kontinent maak. Die kuslyn is 17,968 km lank. Fisies word Antarktika in twee verdeel deur die Transantarktiese Berge naby die nek tussen die Ross See en die Weddell See. Die gedeelte van die kontinent wes van die Weddell See en oos van die Ross See word Westelike Antarktika genoem en die res Oostelike Antarktika, omdat hulle rofweg met die Oostelike en Westelike Halfronde met betrekking tot die Greenwichmeridiaan ooreenkom. Omtrent 98% van Antarktika word bedek deur die Antarktiese ysplaat. Die ysplaat is gemiddeld 2,5 kilometer dik. Ondanks die nul reënvalsyfer in sommige dele het die kontinent ongeveer 90% van die wêreld se varswater - as ys.[13] Westelike Antarktika word bedek deur die Westelike Antarktiese Ysplaat. Die Westelike Antarktiese Ysplaat is in die afgelope tyd 'n saak van kommer as gevolg van die moontlike ineenstorting daarvan. As dit wel sou meegee sou seevlakke met 'n paar meter in 'n betreklik kort tydperk styg.
Vinson Massif, die hoogste piek in Antarktika teen 4 892 meter, is in die Ellsworthberge geleë. Alhoewel Antarktika baie vulkane het is slegs Deceptioneiland en Mt. Erebus aktief. Erebusberg, geleë op Rosseiland, is die mees suidelike vulkaan op Aarde. Klein uitbarstings kom gereeld voor en lawavloei is in die afgelope aantal jare waargeneem. Ander sluimerende vulkane mag moontlik aktief wees.[14] In 2004 is 'n onderwater vulkaan in die Antarktiese Skiereiland deur Amerikaanse en Kanadese navorsers ontdek. Onlangse waarnemings dui aan dat die vulkaan moontlik aktief mag wees.[15]
Antarktika het meer as 70 mere wat duisende meter onder die oppervlak van die kontinentale ysplaat lê, insluitend een reg onder die Suid-Pool self. Vostokmeer wat in 1996 onder Rusland se Vostokstasie ontdek is, is die grootste van die ondergletserse mere. Daar word geglo dat die meer 35 miljoen jaar gelede verseël is. Daar is aanduidings dat Vostok se water mikroörganismes kan bevat. As gevolg van die meer se ooreenkoms met Europa, 'n maan van Jupiter kan die bevestiging dat lewe in Vostokmeer kan oorleef argumente vir die teenwoordigheid van lewe op Europa versterk.[16][17]
[wysig] Definisie
Antarktika word gedefinieer as die antarktiese vasteland, die eilande op die antarktiese kontinentale plaat en eilande wat nie op die antarktiese kontinentale plaat lê nie, maar gewoonlik beskou word as deel van Antarktika: Suidelike Orkneyeilande, Suidelike Shetlandeilande, Suid-Georgië en die Suidelike Sandwich-eilande, Bouveteiland en die Heard- en MkDonaldeilande
[wysig] Geologie
[wysig] Geologiese geskiedenis en paleontologie
Meer as 170 miljoen jaar gelede (Mjg) was Antarktika deel van die die superkontinent Gondwana. Met die verloop van tyd het Gondwana opgebreek en is Antarktika gevorm soos ons dit vandag ken omtrent 25 Mjg.
- Paleosoïkum (540-250 Mjg)
Gedurende die Kambriese tydperk het Gondwana 'n matige klimaat gehad. Wes-Antarktika was gedeeltelik in die noordelike halfrond, en in die periode is groot sandsteen, kalksteen en skalie neerslae is gedeponeer. Oos-Antarktika was by die ewenaar geleë waar seebodem invertebrate en trilobiete in die tropiese see floreer het. Teen die begin van die Devoontydperk (416 Mjg) was Gondwana in 'n meer suidelike ligging en was die klimaat koeler. Daar is egter fossiele van landplante uit die tydperk. Sand en slikke is in wat nou die Ellsworth, Horlick- en Pensacolaberge neergelê. Vergletsering het aan die einde van die Devoon tydperk (360 Mjg) begin toe Gondwana om die Suidpool gesenteer begin word het en die klimaat verder afgekoel het – plantlewe het egter behoue gebly. Gedurende die Permiese tydperk is plantegroei al hoe meer deur varingagtige plante soos Glossopteris wat in moerasse gegroei het oorheers. Met die verloop van tyd het die moerasse steenkoolneerslae in die Transantarktiese Berge geword. Aan die einde van die Permiese tydperk het volgehoue verwarming gelei tot 'n droë warm klimaat oor groot dele van Gondwana.[18]
- Mesosoïkum (250-65 Mjg)
As gevolg van volgehoue verwarming het die poolkappe gesmelt en groot dele van Gondwana 'n woestyn geword. In Oos-Antarktika het die seed fern gevestig geraak, en groot hoeveelhede sandsteen en skalies is op daardie stadium neergelê. Die Antarktiese Skiereiland het gedurende die Jurassies tydperk (206-146 Mjg) begin vorm, soos eilande geleidelik uit die oseaan begin reis. Ginkgobome en broodbome en reptiele soos die lystrosaurus was volop in die tydperk. In Wes-Antarktika het keëldraende plantekeël woude oorheers deur die hele Kryt tydperk (146-65 Mjg), Suidelike beukehout het teen die einde van die tydperk begin oorneem. Ammonietes het algemeen in sie see rondom Antarktika voorgekom, en dinosouruse was ook teenwoordig, slegs twee Antarktiese dinosourusspesies (Cryolophosaurus en Antarctopelta) is tot dusver beskryf. Dit was in die tydperk wat Gondwana begin opbreek het.
- Opbreek van Gondwana (160-23 Mjg)
Afrika het omtrent 160 Mjg van Antarktika geskei gevolg deur Indië in die vroë Kryt (omtrent 125 Mya). Omtrent 65 Mjg het Antarktika (toe steeds aan Australië verbind) steeds 'n tropiese tot subtropiese klimaat gehad, met buideldiere inkluis, maar teen omtrent 40 Mjg het Australië-Nieu-Guinee van Antarktika geskei en het die eerste ys begin verskyn. Teen ongeveer 23 Mjg het die ys vinnig begin versprei en het dit die woude wat die kontinent bedek het begin verdring as gevolg van die die oopgaan van die Drakedeurgang tussen Antarktika en Suid-Amerika en die gevolglike Antarktiese Sirkumpolpolêre Stroom. Sedert omtrent 15 Mjg is die kontinent meestal deur ys bedek.[19]
[wysig] Geologie van hedendaagse Antarktika
Geologiese studie van Antarktika word erg ingeperk deur die feit dat byna die hele kontinent permanent deur 'n dik laag ys bedek is. Nogtans het nuwer tegnieke soos afstandswaarneming begin om die strukture onder die ys te ontbloot.
Sonder die ysskild sou die kontinent se vorm aansienlik anders wees as hoe dit op meeste kaarte uitgebeeld word. Wes-Antarktika sou ontbind in drie hoof dele: die Antarktiese skiereiland, Marie Byrd Land, en Vinson massief. Oos-Antarktika sou bestaan as 'n landmassa met reuse baaie (bv.. Aurora Subgletserse Bekken en Wilkes Subgletserse Bekken) en fjorde (bv. By die ligging van Amerygletser en om die Suidpool). Die Oos-Antarktiese landmassa sou besaai gewees het met mere en endorheic seë, met grondgebiede wat in plekke ver onder seevlak sou wees. Oos-Antarktika sou lyk amper soos Kanada of Finland nou lyk.
Wes-Antarktika lyk baie soos die Andes van Suid-Amerika .[20] Die Antarktiese Skiereiland is deur die oplig en metamorfose van seebodem afsetting gedurende die laat Paleosoïkum en die vroeë Mesosoïkum era gevorm. Die sediment opheffing het gepaard gegaan met stollingsintrusies en vulkanisme.
Die mees algemene rotse in Wes-Antarktika is andesiet en rioliet volcanics wat tydens die Jurassiese Tydperk gevorm is. Daar is ook aanduidings van vulkaanaktiwiteit, selfs na die ysplaat gevorm het, in Marie Byrd Land en Alexandereiland. Die enigste afwykende gebied van Wes-Antarktika is die Ellsworth Berge gebied, waar die stratigrafie meer soortgelyk aan die oostelike deel van die kontinent is.
Oos-Antarktika is geologies baie oud en dateer uit die Prekambrium, met sommige rotse wat meer as 3 biljoen jaar gelede gevorm is. Dit is saamgestel uit 'n metamorfiese en stollingsplatform wat die basis van die kontinentale skild vorm. Bo-op die basis word meer moderne rotse, soos sandsteen, kalksteen, steenkool en skalie aangetref wat in die Devoonse en Jurassiese tydperke neergelê is om die Transantarktiese Berge te vorm. In kusgebiede het 'n mate van foutvorming plaasgevind, byvoorbeeld in die Shackletonbergreeks en in Victoria Land.
Die hoof bekende mineraalbron op die kontinent is steenkool .[21] Dit is vir die eerste keer opgeneem naby die Beardmoregletser deur Frank Wild op die Nimrod Ekspedisie, en nou is lae-graad steenkool oor groot dele van die Transantarktiese Berge bekend. Die Prince Charles Berge bevat beduidende ystererts neerslae. Die mees waardevolle hulpbronne van Antarktika lê in der waarheid langs die kus, naamlik die olie en aardgasvelde wat in 1973 in die Ross See ontdek is. Ontginning van alle mineraal hulpbronne word egter tot 2048 deur die Protocol on Environmental Protection to the Antarctic Treaty verbied.
[wysig] Klimaat
Antarktika is die koudste plek op Aarde. Dit het min neerslag, met die Suidpool wat byna geen neerslag ontvang nie wat veroorsaak dat dit 'n yswoestyn is. Temperature bereik 'n minimum van tussen −85 en −90 grade Celsius (−121 en −130 grade Fahrenheit) in die winter en omtrent 30 grade hoër in die somer. Sonbrand is baiekeer 'n gesondheidsprobleem aangesien die sneeu meer as 90% van die sonlig wat daarop val weerkaats.[22] Oostelike Antarktika is kouer as die gebied se westelike eweknie as gevolg van die hoër ligging daarvan. Weerfronte dring selde diep in die kontinent wat die middelpunt koud en droog laat. Daar is min neerslag oor die sentrale gedeelte van die kontinent, maar ys kan daar vir uitgerekte tydperke voortbestaan. Swaar sneeuneerslae is egter nie ongewoon langs die kusgebied daarvan, waar sneeuvalle van tot 1,22 meter (48 duim) in 48 uur al waargeneem is, nie. Op die rand van die kontinent, waai daar gereeld stormsterkte katabatiese winde afkomstig van die polêre plato. In die binneland is windspoed egter baie keer matig. Gedurende die somer bereik meer sonlig die oppervlak by die Suidpool as wat die ewenaar in 'n ekwivalente tydperk ontvang.[13]
Antarktika is om twee redes kouer as die Noorpoolstreek (Arktika). Eerstens is dit baie hoër – groot dele van die kontinent is meer as 3 km bo seespieël – en temperatuur daal met hoogte. Tweedens omdat die [[Arktiese Oseaan oorgedra en verhoed dat temperature in die Noordpoolstreek die uiterstes tipies van die landgebied van Antarktika bereik.
Afhangende van die breedtegraadligging beteken die lang tydperke van algehele donkerte of konstante daglig dat klimate waaraan mense gewoond is in die algemeen nie op die kontinent beskikbaar is nie. Die suiderlig, aurora australis, is 'n gloed wat naby die Suidpool in die naghemel waargeneem word. 'n Ander unieke skouspel is diamantpoeier. Diamantpoeier verwys na 'n grondvlak wolk wat uit piepklein yskristalle bestaan. Dit vorm gewoonlik onder 'n andersins helder hemel wat daartoe lei dat mense ook daarna verwys as helderlugneerslag . 'n Byson, 'n gereelde atmosferiese optiese verskynsel, is 'n helder "kol" langs die ware son.[22]
[wysig] Bevolking
Alhoewel Antarktika geen permanente inwoners het nie, handhaaf 'n aantal regerings permanente navorsingstasies oral op die kontinent. Die bevolking van mense wat wetenskap op die kontinent en die nabygeleë eilande verrig en ondersteun wissel van ongeveer 4 000 in die somer tot 1 000 in die winter. Baie van die stasies word deur die jaar beman.
Die eerste settelaars in Antarktika (die gebied suide van die Antarctic Convergence) was Engelse en Amerikaanse robjagters wat van 1786 af 'n jaar of meer op Suid-Georgië spandeer het. Gedurende die walvisjagera wat tot 1966 geduur het, het die bevolking van die eiland tussen meer as 1000 in die somer (meer as 2000 in sommige jare) tot sowat 200 in die winter gewissel. Meeste van die walvisjagters was Nore, met 'n al hoe meer Britte. Die nedersettings het Grytviken, Leith Harbour, King Edward Point, Stromness, Husvik, Prince Olav Harbour, Ocean Harbour en Godthul ingesluit. Bestuurders en senior offisiere van die walvisstasie het baie keer saam met hulle gesinne op die eiland gebly. Onder hulle was die stigter van Grytviken Kaptein Carl Anton Larsen, 'n vooraanstaande Noorweegse walvisjagter en verkenner wat in 1910 Britse burgerskap aanvaar het. Sy gesien het sy vrou, drie dogters en twee seuns ingesluit.
Die eerste kind wat in Antarktika gebore is is 'n Noorweegse meisie, genaamd Solveig Gunbjörg Jacobsen, wat op Britse grond gebore is. Sy is op 8 Oktober 1913 in Grytviken gebore, en is deur die Britse magistraat van Suid-Georgië geregistreer. Solveig was 'n dogter van Fridthjof Jacobsen, die hulpbestuurder van die walvisstasie, en Klara Olette Jacobsen. Fridthjof Jacobsen het in 1904 op die eiland aangekom om die bestuurder van Grytviken te word tussen 1914 en 1921; twee van sy kinders is op die eiland gebore[23].
Emilio Marcos Palma was die eerste persoon wat in 1978 op die Antarktika Kontinent (Esperanzabasis ) gebore is. Sy ouers is saam met sewe ander gesinne deur die Argentynse regering soontoe gestuur om te bepaal of die kontinent geskik is vir gesinslewe. In 1984 is Juan Pablo Camacho by die Presidente Eduardo Frei Montalva Basis gebore om die eerste Chileense kind te word wat in Antarktika gebore is. Verskeie basisse bied nou tuiste aan gesinne met kinders wat skole by die stasie bywoon.[24]
[wysig] Flora en fauna
[wysig] Flora
Die klimaat in Antarktika laat nie toe dat veel plantegroei bestaan nie. 'n Kombinasie van ysige temperatuur, grondkwaliteit, gebrek aan vog en sonlig beperk platnte se bestaansmoontlikhede. As gevolg hiervan is plantegroei meestal beperk tot mosse en lewermosse. Die outotrowe word hoofsaaklik deur protists verteenwoordig. Die flora van die kontinent bestaan meestal uit korsmosse, briofiete, alge, en fungi. Groei vind meestal in die somer plaas en op die meeste slegs vir 'n paar weke.
Daar is meer as 200 korsmosspesies en omtrent 50 briofietspesies soos mosse. Sewe-honderd algespesies kom voor, waarvan meeste fitoplankton is. Veelkleurige sneeualge en kristalwiere (diatomee) is veral volop in die kusgebiede in die somer. Daar is twee spesies blommende plantewat in die Antarktiese Skiereiland aangetref word: Antarktiese smele (Deschampsia antarctica) en Antarktiese pêrelkruid (Colobanthus quitensis).[25]
[wysig] Fauna
Land fauna is deurgans ongewerweld. Die ongewerwelde lewensvorme sluit in mikroskopiese miete, luise, en springsterte. Die muggie, slegs 12 mm groot, is die grootste landdier in Antarktika. Die sneeustormvoël is een van slegs drie voëls wat eksklusief in Antarktika broei en is al by die Suidpool waargeneem.
'n Verskeideneheid seediere bestaan wat meestal direk of indirek afhanklik is van die fitoplankton. Antarktiese seelewe sluit pikkewyne, blouwalvisse, en pelsrobbe in. Meer spesifiek is die Keiserpikkewyn die enigste pikkewyn wat gedurende die winter in Antarktika broei. Die Adéliepikkewyn broei verder suid as enige ander pikkewyn. Die Geelkuifpikkewyn het kenmerkende vere om hulle oë; amper soos oordadige ooghare. Koningspikkewyne kom ook algemeen in Antarktika voor. Die Antarktiese pelsrob is in die 18de en 19de eeue swaar gejag vir hulle pelse deur robjagters uit die VSA en die Verenigde Koninkryk. Antarktiese kril, wat in groot skole versamel, is die keystone species van die ekostelsel in die Suidelike Oseaan, en is 'n belangrike voedselbron vir walvisse, robbe, luiperdrobe, pelsrobbe, pylinkvis, ysvis, pikkewyne, malmokke (albatros) en baie ander voëls.[26]
Die aanvaarding van die Antarktiese Bewaringswet het verskeie beperkings op die kontinent meegebring. Die invoer van uitheemse plante en diere kan lei tot kriminele vervolging. Nets o kan die uitvoer van inheemse spesies. Die oorbevissing van kril, wat 'n belangrike rol in die Antarktiese ekostelsel speel, het daartoe gelei dat amptenare regulasies oor vissery in plek gestel het. Die Konvensie vir die Bewaring van Antarktiese Mariene Lewendehulpbronne (CCAMLR), 'n verdrag wat in 1980 van krag geword het, vereis dat regulasies wat alle Suidelike Oseaan visserye bestuur die potensiële gevolge op die hele Antarktiese ekostelsel in ag neem.[13] Ondanks die nuwe wette bly ongereguleerde en onwettige vissery, veral van die Patagoniese tandvis, 'n ernstige probleem. In besonder het die onwettige vang van tandvis vermeerder met skattings van 32 000 ton in 2000.[27][28]
[wysig] Politiek
Antarktika word as 'n neutrale gebied ten opsigte van politiek beskou. Die Antarktiese Verdrag en verwante ooreenkomste wat in 1959 geteken is gesamentlik bekend as die Antarktiese Verdragstelsel, reguleer internasionale betrekkinge ten opsigte van Antarktika, die aarde se enigste onbewoonde kontinent. Vir die doeleindes van die verdragstelsel word Antarktika gedefinieer as alle land en ysbanke suid van die 60ste breedtegraad. Die verdrag is deur 12 lande insluitend die Sowjetunie en die VSA onderteken en hou Antarktika eenkant as 'n wetenskaplike wildbewaringsgebied, het vryheid van wetenskaplike ondersoek, omgewingsbewaring gevestig en militêre aktiwiteit op die kontinent verban. Dit was die eerste wapenbeheerooreenkoms wat tydens die Koue Oorlog geteken is. Die Antarktiese Verdrag verbied enige maatreëls van 'n militêre aard in Antarktika, soos die vestiging van militêre basisse en fortifikasies, die uitvoer van militêre maneuvers, en die toets van enige soort wapen. Dit laat die gebruik van militêre personeel en toerusting vir wetenskaplike navorsing of vir enige ander vreedsame doeleindes toe.[29]
Antarktika het geen regering nie. Verskeie lande maak aanspraak op dele daarvan, maar meeste lande erken nie die aansprake nie. Die gebied tussen die 90 grade wes en 150 grade wes is die enigste grond op Aarde wat nie deur 'n land opgeëis is nie.[13]
Die enigste gedokumenteerde grootskaalse militêre maneuver was "Operación 90" wat 10 jaar voor die ondertekening van die Antarktiese Verdrag deur die Argentynse weermag onderneem is.[30]
Die Amerikaanse weermag ken die Antarktiese Diensmedalje (Engels: Antarctica Service Medal) toe aan weermagslede of burgerlikes wat navorsingsdiens op die Antarktika kontinent uitvoer. Die medalje kan 'n oorwinter balkie insluit vir die wat vir twee volledige ses-maande seisoene vertoef.[31]
[wysig] Antarktiese gebiede
Verskillende lande, veral die wat digby die kontinent lê, het in die eerste helfte van die 20e eeu verskillende dele opgeëis. Hierdie eise het weinig praktiese relevansie, maar word aangedui deur kartograwe sodat die kontinent op 'n staatkundige kaart na 'n enorme opgesnyde "ystert" lyk. Die meeste lande het waanemings- of studieposte op Antarktika binne hul opgeëiste gebiede. Die Antarktiese Verdrag het hierdie eise egter afgewys en die meeste nasies erken nie hierdie gebiede nie. Ander lande het geen gebied opgeëis nie, maar die Verenigde State en Rusland behou hulself die reg voor om dit in die toekoms te doen.
| Vlag | Gebied | Aanspraakmaker | Anspraak grense | Datum |
|---|---|---|---|---|
 |
Adélieland | Frankryk | 142°2′E tot 136°11′E | 1924 |
 |
Argentyns-Antarktika | Argentinië | 25°W′ tot 74°W′ | 1943 |
 |
Australies-Antarktiese Gebied | Australië | 160°E′ tot 142°2′W en 136°11′W tot 44°38′E | 1933 |
 |
Antártica Chilena Provinsie | Chile | 53°W′ tot 90°W′ | 1940 |
 |
Brits-Antarktiese Gebied | Verenigde Koninkryk | 20°W′ tot 80°W′ | 1908 |
 |
Dronning Maudland | Noorweë | 44°38′E tot 20°W′ | 1939 |
| Peter I-Eiland | 68°50′S 90°35′W | 1929 | ||
 |
Ross-Afhanklikheid | Nieu-Seeland | 150°W′ tot 160°E′ | 1923 |
Die Argentynse, Britse en Chileense aansprake oorvleuel mekaar. Die gebied tussen 90° W en 150° W is nog nie opgeëis nie.
[wysig] Vroëre eise
- Duitsland: 20° O tot 10° W; die oorgeneemde Noorse gebied; het tussen 1939 tot 1945 bekend gestaan as Neuschwabenland.
- Suid-Afrika: tussen 1963 tot 1994.
- Brasilië: 28° W tot 53° W; oorvleuel Argentynse, Britse en Chileense gebied; informeel opgeëeis in 1986.
[wysig] Ekonomie
Alhoewel steenkool, koolwaterstowwe, ystererts, platinum, kope, chroom, nikkel, goud en ander minerale gevind is bestaan dit in te klein hoeveelhede om te ontgin. Die 1991 Protocol aangaande Omgewingsbewaring tot die Antarktiese Verdrag verhoed 'n stryd om sulke hulpbronne. In 1998 is 'n kompromisooreenkoms rebereik wat 'n 50-jaar vebod op mynbou tot die jaar 2048 in plek gestel het, wat ekonomiese ontwikkeling en ontginning verder aan bande lê. Die primêre landbou aktiwiteit is die vang van en handel van vis. Antarktiese visserye het in 2000-01 gerapporteer dat 112 934 metrieke ton vis in die jaar gevang is.[13]
Toerisme vind op 'n klein skaal bestaan sedert 1957 en is tans selfreëlend deur die Internasionale Vereniging van Antarktiese Toerorganiseerders (IAATO). Nie alle vaartuie is egter lede van IAATO nie. Verskeie skepe vervoer mense na Antarktika om spesifieke plekke te besoek. 'n Totaal van 27 950 toeriste het die kontinent in die 2004-05 Antarktiese somer besoek – byna almal van kommersiële skepe. Die getal gaan oënskynlik tot meer as 30 000 styg en self tot meer as 80 000 teen 2010.[32][33] Besorgdheid is onlangs uitgespreek oor die nadelige gevolge op die omgewing en die ekostelsel deur die instroming van besoekers. 'n Beroep op strenger regulasie vir skepe en 'n toerisme kwotas is deur beide omgewingsgesindes en wetenskaplikes gemaak.[34] Antarktiese vlugte het toeriste van Australië en Nieu-Seeland gebring tot 'n noodlottige ongeluk van Air New Zealand Vlug 901 in 1979 naby Mount Erebus.
[wysig] Navorsing
Elke jaar voer wetenskaplikes van 27 verskillende lande eksperimente wat nie op enige ander plek as in Antarktika uitgevoer kan word nie. In die somer bedryf meer as 4000 wetenskaplikes navorsingstasies; die getal verminder na omtrent 1000 in die winter.[13] Die McMurdostasie kan meer as 'n duisend wetenskaplikes, besoekers en toeriste huisves.
Navorsers sluit bioloë, geoloë, oseanograwe, fisici, sterrekundiges, gletserkundiges en meteoroloë. Geoloë bestudeer meestal plaattektonika in die Antarktiese gebied, meteoriete uit die buitenste ruimte, en hulpbronne wat voortspruit uit die opbreek van die superkontinent Gondwanaland. Gletserkundiges in Antarktika bestudeer die geskiedenis en dinamika van drywende ys, sneeu, gletsers, en usplate. Bioloë is, benewens die studie van wildlewe, geïnteresseerd in hoe vel temperatuur en die teenwoordigheid van mense aanpassing en oorlewing strategieë in 'n verskeidenheid van organismes beïnvloed. Astrofisici in Amundsen-Scott Suidpoolstasie kan die hemelkoepel en kosmiese mikrogolfagtergrondstraling as gevolg van die osoongat en die gebied se droë, koue omgewing. Mediese dokters het ontdekkings oor die verspreiding van virusseen die liggaam se reaksie tot uiterste seisoenale temperature gemaak.[35]
Sedert die 1970's is 'n belangrike fokus die studie van die osoonlaag in die atmosfeer bo Antarktika. In 1998 het NASA satellietdata aangetoon dat die Antarktiese osoongat die grootste op rekord was - 27 miljoen vierkante kilometer. In 2002 het beduidende dele van ysbanke gedisintegreer in reaksie op streeksverwarming.[13]
Meteoriete uit Antarktika is 'n betreklik onlangse hulpbron vir die studie van materiaal wat in die vroeë [[sonnestelsel] gevorm is; daar word gemeen dat meeste van asteroïdes afkomstig is, maar sommige daarvan kan moontlik van groter planete afkomstig wees. Die eerste meteoriete in Antarktika is 1912 gevind. In 1969 het Japannese wetenskaplikes nege meteoriete in Antarktika ontdek. Meeste van die meteoriete het in die laaste een-miljoenjaar op die ysplaat neergestort. Beweging van die ysplate neig om die meteoriete by versperrings soos bergreekse te laat versamel met winderosie wat hulle na die oppervlak bring na eeue onder opgehoopte sneeuvalle. In vergelyking met meteoriete wat in meer gematigde gebiede op Aarde versamel word is die Antarktiese meteoriete relatief goed bewaar.[36]
Die groot versameling meteoriete maak 'n beter begrip van die voorkoms van meteoriet tipes in die sonnestelsel en hoe meteoriete verwant is aan asteroïds en komete. Nuwe tipes meteoriete en skaars meteoriete is al gevind. Onder die meteoriete is stukkies wat van die maan, en waarskynlik Mars, afgeskiet is deur botsings. Die voorbeelde, spesifiek ALH84001 deur ANSMET ontdek, is die middelpunt van 'n twispunt oor moontlike getuienis van mikrobiese lewe op vroeë Mars. Omdat meteoriete die ruimte kosmiese straling absorbeer en opneem, kan die tyd wat verloop het sedert die meteoriet die aarde getref het uit laboratoriumstudies bepaal word. Die tydsverloop sedert die neerstorting van 'n meteoriet bevat meer inligting wat moontlik nuttig kan wees in omgewingstudies van Antarktiese ysplate.[36]
[wysig] Voetnotas
- ↑ Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon "antarktikos". Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ The Mariners' Museum Age of Exploration - James Cook. Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ National Science Foundation. History of Antarctica Besoek op 6 Februarie 2006.
- ↑ NASA, U.S. Government Palmer biography Besoek op 6 Februarie 2006.
- ↑ University of California, San Diego Palmer Station Besoek op 5 Februarie 2006.
- ↑ South-Pole An Antarctic Time Line : 1519 - 1959. Besoek op 12 Februarie 2006
- ↑ Polar Radar for Ice Sheet Measurements. Antarctic Explorers Timeline: Early 1800s. Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ James Clark Ross South-Pole - Exploring Antarctica. Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ Australian Antarctic Division. Tannatt William Edgeworth David Besoek op 7 Februarie 2006.
- ↑ South-pole Roald Amundsen South-Pole - Exploring Antarctica. Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ 70South. Richard Byrd. Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ U.S. Navy. Dates in American Naval History: October. Besoek op 12 Februarie 2006.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Central Intelligence Agency Factbook Besoek op 6 Februarie 2006.
- ↑ British Antarctic Survey. Volcanoes. Besoek op 13 Februarie 2006.
- ↑ National Science Foundation. Scientists Discover Undersea Volcano Off Antarctica. Besoek op 13 Februarie 2006
- ↑ National Science Foundation Lake Vostok Retrieved February 6, 2006.
- ↑ NASA Lake Vostok may teach us about Europa Besoek op 4 Februarie 2006.
- ↑ B. Stonehouse, editor, Encyclopedia of Antarctica and the Southern Oceans, Wiley, New York, 2002. ISBN 0-471-98665-8.
- ↑ Antarctica: An Encyclopedia from Abbot Ice Shelf to Zooplankton, Firefly, 2002. ISBN 1-55297-590-8.
- ↑ B. Stonehouse, editor, Encyclopedia of Antarctica and the Southern Oceans, Wiley, New York, 2002. ISBN 0-471-98665-8.
- ↑ Antarctica: An Encyclopedia from Abbot Ice Shelf to Zooplankton, Firefly, 2002. ISBN 1-55297-590-8.
- ↑ 22,0 22,1 British Antarctic Survey. Weather in the Antarctic Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ R.K. Headland, The Island of South Georgia, Cambridge University Press, 1984.
- ↑ The Antarctic Sun Questions and answers Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ Australian Antarctic Division Antarctic Wildlife Retrieved February 5, 2006.
- ↑ Creatures of Antarctica Besoek op 6 Februarie 2006.
- ↑ BBC News. Toothfish at risk from illegal catches. Besoek op 11 Februarie 2006.
- ↑ Australian Antarctic Division. Toothfish. Besoek op 11 Februarie 2006.
- ↑ Scientific Committee on Antarctic Research. Antarctic Treaty Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ Antarctica Institute of Argentina. Argentina in Antarctica Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ U.S. Navy Antarctic Service Medal Besoek op 9 Februarie 2006.
- ↑ International association of Antarctica Tour Operators. Tourism Statistics. Besoek op 4 Maart 2006.
- ↑ Politics of Antarctica Besoek op 5 Februarie 2006.
- ↑ Telegraph UK. Tourism threatens Antarctic. Besoek op 4 Maart 2006.
- ↑ Antarctic Connection Science in Antarctica besoek op 4 Februarie 2006.
- ↑ 36,0 36,1 NASA Meteorites from Antarctica Besoek op 9 Februarie 2006.
[wysig] Eksterne skakels
Sjabloon:Sisterlinks
- Mieliestronk artikel oor Antarktika
- Antarktiese Verdrag Sekretariaat
- ANetStation - radiostasie in Antarktika
- Die Antarktika Digitale Databasis – 'n bron van digitale topografiese kaart data vir Antarktika
- Australiese Antarktiese Afdeling
- Britse Antarktiese Opname
- Biodiversiteit by Ardleyeiland, Suid-Shetlandargipel, Antarktika
- Raad van Bestuurders van Nasionale Antarktiese Programme (COMNAP), amptelike webwerf.
- Duitse Antarktiese Skepe en Stasies
- Portals on the World - Antarctica van die Library of Congress
- Die Russiese Staatsmuseum van die Arktiese Gebied en Antarktika
- Die Wetenskaplike Kommittee vir Antarktiese Navorsing - koördinerende liggaam vir Antarktiese Wetenskap
- Die World Factbook – Antarktika van die CIA
- Jongste Antarktiese nuus en inligtingdeur 70South
- Internasionale Vereniging van Antarktiese Toerorganiseerders (IAATO)
- Die VSA Antarktiese Program
- Antarktiese Pleknaam kommissie van Bulgarye
- Kennislink: Antarktiese flora en fauna (in Nederlands)
- Een van baie joernale deur 'n toeris aan Antarktika
- South African National Antarctic Programme (SANAP)
- SANAE IV
- L.L. Ivanov et al, Topografische kaart van Livingston eiland en Greenwich eiland
- Bulgariese comissie voor Antarktiese toponimie
- Kommersieel
- Antarctic Connection (inligting afdeling)
- South Pole Observatory met onder andere 'n Suidpoolwebkam
- Kidcyber Topics - Antarktika (Engels)
| Kontinente van die wêreld | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 Afrika-Eurasië |
 Amerikas |
 Eurasië |
 Oseanië |
|||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
 Afrika |
 Antarktika |
 Asië |
 Australië |
 Europa |
 Noord-Amerika |
 Suid-Amerika |
||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
| Geologiese superkontinente : Gondwana · Laurasië · Pangaea · Rodinia | ||||||||||||||||||||||||||||
|
|
||||||||||||||||||||||||||||
| Gebiede van die wêreld | |
| Afrika: | Midde-Afrika | Oos-Afrika | Groot Mere | Guinee | Horing van Afrika | Noord-Afrika | Maghreb | Noordwes-Afrika | Sahel | Suider-Afrika | Afrika, Suid van die Sahara | Soedan | Wes-Afrika |
| Amerikas: | Andes-state | Karibiese Eilande | Sentraal-Amerika | Groot Mere | Groot Vlaktes | Guianas | Latyns-Amerika | Noord-Amerika | Noordelike-Amerika | Patagonië | Suid-Amerika | Suidelike Keël |
| Eurasië: | Anatolië | Arabië | Asië | Balkan | Baltiese gebied | Benelux | Britse-Eilande | Kaukasië | Sentraal-Asië | Sentraal-Europa | Oos-Asië | Oos-Europa | Oos-Indies | Europa | Verre-Ooste | Indiese-subkontinent | Levant | Mediterreense gebied | Midde-Ooste | Nabye-Ooste | Noord-Asië | Noord-Europa | Na-Sowjet state | Skandinawië | Suidoos-Asië | Suid-Europa | Suidwes-Asië | Wes-Europa |
| Oseanië: | Australasië | Melanesië | Mikronesië | Polinesië | Stille Oseaan-Rand |
| Poolgebied: | Noord-Pool gebied | Antarktika |
