Animalia
Wikipedia(e)tik
| Animalia | ||||
|---|---|---|---|---|
 Ugaztunak, hegaztiak, narraztiak eta beste batzuk.
|
||||
| Sailkapen zientifikoa | ||||
|
Animaliak izaki bizidun talde handi bat dira, Animalia edo Metazoa erreinuetan kokatzen direnak. Orokorrean zelulanitzak dira, higitzeko gai dira bere inguruarekin elkarrekintza edukitzeko eta beste izaki batzuk kontsumitzen elikatzen dira. Animalia gehienek forma bera mantentzen dute euren bizitzan zehar, nahiz eta batzuek metamorfosia jasaten dute.
Animalia hitza Latineko animal hitzetik eratorria da, pluralean animalia dena eta anima hitzetik (hau da gure arima hitzaren parekidea) datorrena.
Eduki-taula |
[aldatu] Ezaugarriak
Aristotelesek izaki bizidun guztiak animalia eta landaretan bereiztu zituen, eta horrela ere egin zuen Carolus Linnaeusek bere lehenengo klasifikazio sisteman. Eboluzioaren aurkikuntza eman zenetik talde hauek modu ezberdinetan bereiziak izan dira. Modu honetan lehen protozooen taldea animalia gisa sailkatzen zen mugimendua zutelako, baina gaur egun talde urrunetan kokatzen dira.
Animalia Erreinuak hainbat ezaugarri berezko ditu beste izaki bizidunengandik bereizteko. Animaliak eukariotoak eta zelulanitzak dira, eta honek bakterioetatik eta protista gehienengandik bereizten ditu. Heterotrofoak dira eta honek landare eta alga guztiengandik bereizten ditu. Bainera ez ditu horma zelular lodiak egiten, eta honek ere onddoetatik bereizten ditu.
[aldatu] Egitura
Gutxi batzuk kenduta, batez ere belakiak (Phylum Porifera), animaliek atal ezberdinak dituzte bere gorputza bereizteko. Honen barnean giharreak eta nerbio-sistema daude higidura errazteko. Animalia gehienek bere barnekaldean liseriketa egiteko leku bat dute, irekiera bat edo bi izan ahal dituenak.
Animalia guztiek zelula eukariotoak dituzte, karakteristikoa den kolageno eta glikoproteinaz osatutako matrize extrazelular inguratuta. Honek inguruan kaltzifikatutako egiturak izan ditzake, adibidez, kuxku, hezur eta espikulak. Garapenean zehar zelulen arteko erlazioa nahiko malgua izaten da, mugitu, berrantolatu eta egitura konplexuagoak egin ahal izateko. Bestelako izakiekin (landare eta onddoak) alderatuta ez ditu zelulak jaiotzen direnetik aurrera leku berean eta horregatik hazkuntza modu ezberdinean ematen da. Animalia zelulek euren artean lotura ezberdinak izan ditzaketa: sendoak, hutsunedunak eta desmosomak.
[aldatu] Birsorkuntza eta garapena
Ia-ia animalia guztiek birsorkuntza sexual mota bat edo beste dute. Heldu gehienak diploideak dira, nahiz eta poliploideak eta aploideak diren hainbat izaki ere badauden. Izaki bakun batzuetan emeek eta arrek ez dute kromosoma kopuru bera eta beraz ernalkuntza sexuala emeen klonazioz ematen da. Birsorkuntza sexualeko kasu gehienetan zelula sexual espezializatuak dituzte, eta hauek meiosiaren bitartez txikiagoak diren espermatozoideak eta mugitu ezin daitekeen obuloa sortzen dute. Bi zigotoak elkartuta indibiduo berriak sortzen dira. Hainbat animalia gai dira birsorkuntza asexuala izateko. Erabiltzen diren metodoak partenogenesisa eta fragmentazioz. Zigotoa hasieran esfera batean bilakatzen dira, gero blastula batean, honek berrantolakuntza eta bereizketa ematen duelarik. Belakietan blastulak igeri egiten du leku berri bateraino eta bertan belaki berri bat sortzen du. Talde gehinetan, ordea, blastulak berrantolakuntza ezberdin bat garatzen du. Lehenengo inbaginazio bat edukitzen du eta gastrula sortzen da, bertan liseriketa ganbara egongo delarik. Modu honetan bi azal ezberdin sortzen dira: ektodermoa, endodermoa eta gehienetan mesodermoa. Geruza horietatik organuak sortzen dira. Animaliek eguzki energia erabiltzen dute modu ez-zuzen batean hasteko. Hala ere badira animalia gutxi batzuk ez dutela energia horrela jasotzen, fumarolen inguruan bizi direnek bakteria sulfato-jaleetaz elikatzen dira eta beraz eguzkiaren energia ez dute inongo moduan sartzen euren zikloan. Hala ere animalia gehienek landareek fotosintesiaren bitartez ekoizten dituzten azukreak jaten dituzte (edo beste animalia batzuk jaten dituzte hauek aurretik landareak jan dituzte). Azukre hauek erabilita hazi edo mugitu daiteke animalia. Prozesu hau glikolisi moduan ezagutzen da.
[aldatu] Jatorria eta erregistro fosila
Animaliak protozoo flagelatuetatik eboluzionatu dutela uste da. Bizirik dauden ahaiderik hurbilenak koanoflagelatuak dira, hainbat belakiekin estruktura komunak dituztenak. Egindako ikerketa molekularrek diote supertalde bat osatzen duela: opistokonteak. Bertan onddoak eta hainbat protista parasito daude.
Lehenengo animalia fosilak Aurrekanbriarraren bukaeran agertu ziren, orain dela 600 milioi urte, eta biota Vendiar gisa ezagutzendira. Zailak dira hauek geroagoko fosilekin erlazionatzen, ordea. Batzuek badute erlaziorik gaur egungo phyllum batzuekin, baina baliteke ezetz, eta baliteke ere animaliak ez izatea. Hala ere orain 1000 milioi urte Indiako fosil batzuk animaliak izan zitezkeela dirudi. Gaur egungo phyllum gehienak Kanbriarrean sortu ziren, orain 570 milioi urte. Hala ere ez dago oso argi izaki hauek bertan jaio edo inguruko baldintzen aldaketak fosilizazioa baldintzatu ote zuen.
Burguess Shaleko faunako fosiletan gaur egungo animalia diseinuetatik kanpo geratzen diren hainbat badaude, euren artean, adibidez, Hallucigenia artropodoa. Hainbat autorek, euren artean Stephen Jay Gould, hasierako animalia bariazioa handiago zela proposatu dute eta beraz erregistro fosilean geroz eta barietate txikiagoa dagoela.
Euskal Herriko erregistro fosilean animaliek eraikitako hainbat estruktura ikusten dira, hala nola, kareharri gotorrak, gehienbat koral eta belakiz sortuak.
[aldatu] Animalien Sailkapena
[aldatu] Eskema orokorra
- Porifera
- Archaeocyatha
- Eumethazoa
- Cnidaria
- Ctenophora
- Placozoa
- Bilateria
- Deuterostomio
- Echinodermata
- Chordata
- Hemichordata
- Chaetognatha (?)
- Ecdysozoa
- Arthropoda
- Onychophora
- Tardigrada
- Nematoda
- Nematomorpha
- Kinorhyncha
- Priapulida
- Loricifera
- Spiralia
- Platyzoa
- Platyhelminthes
- Gastrotricha
- Rotifera
- Gnathifera
- Acanthocephala
- Gnathostomulida
- Micrognathozoa
- Cycliophora (?)
- Lophotrochozoa
- Mollusca
- Annelida
- Lophotrochozoa
- Nemertea
- Sipuncula
- Brachiopoda
- Entoprocta
- Phoronida
- Bryozoa (?)
- Acoelomorpha
- Rhombozoa
- Orthonectida
- Myxozoa
- Deuterostomio
[aldatu] Sailkapenaren historia
Linnaeusen jatorrizko eskeman animaliak hiru erreinuetako bat okupatzen zuten, eta 5 klase ezberdinetan bereizten ziren: Vermes, Insecta, Pisces, Amphibia, Aves eta Mammalia. Hartatik azkeneko lauak gaur egun phylum bakar batean sartzen ditugu: Chordata eta beste forma guztiak Vermes originaletik bereiztuak izan dira. Hala ere goiko sailkapena ez da mundu guztian modu berdinean onartzen eta hainbat bariazio daude liburutik-liburura. Gainera testu liburuetan modu sinpleagoan azaltzen da eta orokorrean animalien sailkapena izaki ezagunenen phyllumen arabera egiten da, maila berean jartzen Moluskoak eta Poriferoak, berez sailkapenean maila ezberdinetan egonda ere.
