Pizza
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Pizza (eða flatbaka eða pítsa) er flatur brauðbotn, oftast kringlóttur, hulinn tómatsósu og osti, ásamt annarskonar áleggi ef vill. Osturinn er venjulega mozzarella eða „pizza-ostur“. Hægt er að nota ýmislegt sem álegg ofan á pizzu, til dæmis hakkað kjöt, sneiddar pylsur af ýmsu tagi (t.d. pepperoni eða skinka), ávexti og grænmeti (t.d. ananas, ólífur, banana, tómata, lauk, papriku, hvítlauk og sveppi). Ýmis krydd er hægt að nota til að bragðbæta pizzuna enn frekar. Skorpan er venjulega ekki meðhöndluð sérstaklega, en þó er t.d. hægt að krydda hana, olíubera eða jafnvel fylla með osti.
Pizzu er hægt að snæða á veitingastöðum eða kaupa tilbúna (oft frosna) í stórmörkuðum. Í mörgum löndum er hægt að panta pizzu með einu símtali og fá hana senda heim að dyrum, nýbakaða og tilbúna til átu. Pizza er venjulega snædd heit.
Efnisyfirlit |
[breyta] Hinar ýmsu gerðir af pizzum
[breyta] Ósvikin Napólí pizza ('a pizza Napoletana)
Samkvæmt Associazione vera pizza napoletana er alvöru Napólí pizzadeig gert úr hveiti, geri og vatni. Til að fá rétta útkomu þarf að nota próteinríkt hveiti, eins og notað er til brauðgerðar fremur en til kökugerðar. Deigið þarf að hnoða í höndunum eða með samþykktri vél. Eftir að deigið hefur hefast þarf að forma það í höndunum, án kökukeflis eða annarra hjálpartækja. Pizzuna þarf að baka í bjöllulaga steinofni sem kyntur er með eldiviði. Hiti ofnsins er á bilinu 400°C til 450°C, og pizzan er elduð í u.þ.b. tvær mínútur. Hún á að vera mjúk, vel elduð, ilmandi og með mjúka skorpu allan hringinn.
Klassískar Napólí pizzur, og áleggið á þær, eru eftirfarandi:
- Marinara eða Napolitana: tómatur, ólífuolía, oregano og hvítlaukur.
- Margherita: tómatur, ólífuolía, fersk basilika, rifinn parmesan ostur, fior-di-latte (mozzarella gerður úr kúamjólk) eða mozzarella di bufala. Sagt er að þessi pizza hafi verið búin til af Raffaele Esposito árið 1889, að áleggin hafi verið í fánalitum Ítalíu, og hún nefnd eftir eiginkonu Umbertos, konungs Ítalíu, drottningunni Margheritu af Savoy.
- Formaggio e pomodoro: tómatur, ólífuolía og rifinn parmesan. Einnig má bæta við basilikulaufum.
Aðrir meðlimir pizzafjölskyldunnar:
- Ripieno eða Calzone: fior-di-latte eða mozzarella di bufala, stundum er líka ricotta ostur, ólífuolía, salami og annað kjöt eða grænmeti, o.s.frv.
- Stromboli: mozzarella, kjöt, grænmeti, o.fl.
[breyta] Öðruvísi pizzur
Pizza er í raun orðin alþjóðleg, þar sem auðvelt er að láta áleggið falla að smekk hinna ýmsu þjóða. Pizzurnar eru í grunnatriðum eins, en hráefnið getur verið ákaflega fjölbreytt, má þar nefna ansjósur, egg, ananas, eggaldin, lambakjöt, kúskús, kjúkling, fisk og skelfisk, kjöt matreitt á þjóðlegan hátt eins og marokkóskt lambakjöt, kebab eða jafnvel tikka masala kjúkling, og óhefðbundin krydd á við karrý eða sæta taílenska kryddsósu. Á „hvíta pizzu“ (pizza bianca) er ekki notuð tómatsósa, en í stað hennar er oft notað pestó eða mjólkurvörur á borð við sýrðan rjóma.
Hawaii pizza er bandarísk uppfinning, en hún samanstendur yfirleitt af tómatsósu, osti, skinku og ananas. Ýmsir gera grín að Hawaii pizzunni fyrir að vera afbrigði sem villtist of langt frá sínum ítalska uppruna, en aðrir fúlsa við henni vegna þeirra áhrifa sem sætur ananasinn hefur á bragðið.
Pizzu má baka með þunnum brauðbotni (á ítalska vísu) eða með þykkara brauði (pönnupizza).
[breyta] Sagan
Ævaforn hefð er fyrir bakstri flatbrauðs í löndunum í kringum Miðjarðarhafið. Þess konar brauð var kynnt fyrir íbúum á suðurhluta Ítalíu af fyrstu grísku nýlenduherrunum. Jafnvel er talið að brauðið eigi rætur að rekja til Persíu.
Í bókmenntaheiminum er fyrst minnst á pizzu í þriðju bók Eneasarkviðu Virgils. Í fyrstu sögu Rómar, sem Marcus Porcius Cato ritaði, er talað um flata deigskífu með ólífuolíu, jurtum og hunangi, sem bökuð var á steinum. Frekari vísbendingar má finna í rústum Pompei frá árinu 79 eftir Krist, en þar fundu fornleifafræðingar n.k. verslanir sem líkjast nútíma pizzustöðum.
Tómaturinn var lengi vel talinn eitraður, eftir að hann barst til Evrópu á 16. öld. En í lok 18. aldar voru jafnvel hinir fátækustu í nágrenni Napólí farnir að nota þá ofan á flata gerbrauðið sitt, og rétturinn varð sífellt vinsælli. Pizzan varð aðdráttarafl á ferðamenn og þeir hættu sér í auknum mæli inn í fátækrahverfi Napólí til að prófa þennan sérrétt heimamanna.
Fyrsti pizzastaðurinn hóf starfsemi sína árið 1830 á Via Port'Alba 18 í Napólí og er starfræktur enn í dag. Pizza var enn talin „fátækra manna matur“ árið 1889 þegar Rafaele Esposito, frægasti pizzugerðarmaður Napólí var kallaður fyrir Umberto I konung og Margheritu drottningu til að útbúa þennan rétt. Sagt er að hann hafi útbúið tvær hefðbundnar pizzur og svo eina sem var skreytt í fánalitum Ítalíu, með rauðri tómatsósu, hvítum mozzarella osti og grænum basiliku blöðum. Stóra leyndarmálið í pizzugerð er sú staðreynd að ekki notaður hreinn mozzarella ostur, heldur blanda af hvítum cheddar og mozzarella. Drottningin var hæstánægð og „pizza Margherita“ var fædd.
Gennaro Lombardi, ítalskur innflytjandi í Bandaríkjunum, opnaði matvörubúð í Litlu Ítalíu í New York árið 1897. Starfsmaður hans, Antonio Totonno Pero, hóf að útbúa pizzur til sölu í búðinni. Pizzan náði svo miklum vinsældum að Lombardi opnaði fyrsta pizzastaðinn í Bandaríkjunum árið 1905. Staðinn nefndi hann einfaldlega Lombardi's. Totonno yfirgaf Lombardi árið 1924 og opnaði sinn eigin stað á Coney Island, og nefndi hann Totonno's. Á þessum tíma var pizzuneysla í Bandaríkjunum mestmegnis bundin við ítalska innflytjendur og afkomendur þeirra.
Pizzan náði fyrst alþjóðlegum vinsældum á árunum eftir seinni heimsstyrjöldina.
