Penmynydd

Oddi ar Wicipedia

Eglwys Gredifael, Penmynydd

Mae Penmynydd yn bentref ar Ynys Môn, ar y ffordd gefn B5420 rhwng Porthaethwy a Llangefni.

Mae'r pentref yn fwyaf adnabyddus oherwydd teulu Tuduriaid Penmynydd, disgynyddion Ednyfed Fychan. Yma y cafodd Owain Tudur ei eni yn 1400, a fu yn ymladd gyda'r brenin Harri'r V a priododd weddw y brenin Catherine de Valois, pan fu hwnnw farw. Cafodd ei garcharu a'i ladd am hynny. Roedd Harri'r VII yn wyr iddo.

Adeiladwyd y plasdy presennol, Plas Penmynydd, yn 1576, ond bu plasdy cynharach ar yr un safle neu gerllaw. Ymwelodd y bardd Iolo Goch â'r plasdy rhywbryd yn y cyfnod 1367-82. Mae'n moli croeso hael Gronwy ap Tudur (Gronw Fychan) ac yn cymharu Penmynydd i aelwyd llys Urien Rheged:

'Cyntaf lle'r af, llew a rydd,

Caer Pen Môn, carw Penmynydd,

Tŷ, gwelais gynt, teg wiwle,

Tudur Llwyd, da ydyw'r lle;

Yno mae, heb gae ar ged,

Ail drigiant aelwyd Rheged.'^[1]

Mae beddfaen alabaster cerfiedig Gronw Fychan, a fu farw yn 1382, gyda'i wraig Myfanwy, i'w weld yn eglwys y plwyf, sydd wedi ei chysegru i Sant Gredifael.

Adeiladwyd yr eglwys bresennol yn y 14eg ganrif, yn ail-ddefnyddio rhai cerrig o'r eglwys flaenorol, a adeiladwyd yn y 12fed ganrif. Mae'n cynnwys ffenestr liw gyda nifer o symbolau'r Tuduriaid a'r arwyddair Undeb fel Rhosyn yw ar lan Afonydd ac fel Tŷ Dur ar Ben y Mynydd.

Adeiladau eraill o ddiddordeb yn y pentref yw'r hen elusendai, a adeiladwyd yn 1620 yn unol ag ewyllys Lewis Rogers.