Jan Vermeer

Z Wikipedii

Jan (właśc. Johannes) Vermeer van Delft (ur. ok 31 października 1632 w Delft, zm. 15 grudnia 1675 w Delft) – jeden z największych malarzy holenderskich.

Malował przede wszystkim sceny rodzajowe, wykorzystując mistrzowsko grę świateł. Częściowo zapomniany przez niemal dwa stulecia od swej śmierci, został odkryty na nowo w drugiej połowie XIX wieku. Dziś przypisywanych mu jest niewiele ponad 30 obrazów i najprawdopodobniej stanowią one niemal cały jego dorobek artystyczny.

Spis treści 1 Biografia 2 Środowisko artystyczne 3 Twórczość 3.1 Malarstwo historyczne 3.2 Malarstwo rodzajowe 3.3 Widoki miasta 4 Charakterystyczne cechy malarstwa 5 Odbiór twórczości 6 Fałszerstwo Hana van Meegerena 7 Nawiązania 8 Lista dzieł 9 Przypisy 10 Bibliografia 11 Literatura dodatkowa 12 Linki zewnętrzne 12.1 Strony w całości poświęcone artyście 12.2 Galerie obrazów 12.3 O fałszerstwie Van Meegerena 12.4 Artykuły i inne

[edytuj] Biografia

Informacje biograficzne o malarzu są bardzo skąpe. Wiadomo, iż jego dziadkami od strony ojca byli Jan Reyersz - krawiec i Neetle Goris. Ojciec Vermeera - Reynier Jans urodził się w 1591 roku, a w 1611 wyjechał do Antwerpii, by tam nauczyć się techniki wyrobu adamaszku. Cztery lata później poślubił Dignę Baltens, córkę Balthasara Gerritsa, zamieszanego w niezbyt legalne interesy. Wtedy też Reynier Jans do swojego imienia dodał nazwisko Vos (Lis), zmienione później na Vermeer. W 1631 roku wstąpił do cechu św. Łukasza jako handlarz dziełami sztuki. Był także właścicielem domu Mechelen przy Marktveld w Delft, gdzie prowadził karczmę.

W 1632 roku na świat przyszedł syn Digny Baltens i Reyniera Jansa - Johannes, ochrzczony 31 października. Dokładna data jego narodzin nie jest znana. Artysta miał także starszą siostrę - Gertruy Vermeer (1620-1670).

Niewykluczone, że pierwszy kontakt ze sztuką Johannes zawdzięcza ojcu, a konkretnie wykonywanemu przez niego zawodowi handlarza dziełami sztuki. Nie zachowały się żadne informacje na temat edukacji Vermeera - wiadomo jedynie, że w 1653 roku wstąpił do cechu (gildii) św. Łukasza, skupiającego malarzy, rzemieślników i osoby wykonujące różne inne profesje. Był czterokrotnie wybierany członikiem jego zarządu (1662, 1663, 1670 i 1671). Jednak aby wstąpić do gildii, najpierw musiał przez 6 lat uczyć się u któregoś ze znanych malarzy. Według jednej z hipotez mógł nim być Leonaert Bramer (1594-1674). Możliwe, że nauczycielem Vermeera był Carel Fabritius (1622-1654).

20 kwietnia 1653 Vermeer poślubił w Schipluy Catharinę Bolnes (ok. 1631-1688), pomimo początkowego sprzeciwu jej matki Marii Thins. Za Vermeerem wstawił się u niej wspomniany już Leonaert Bramer. W grę wchodzić mogły zarówno finanse - rodzina Cathariny była dobrze sytuowana, podczas gdy Vermeerowie byli zadłużeni, jak i religia - Catharina była katoliczką, a Vermeer zapewne kalwinistą (choć to nie jest pewne). Niewykluczone, że w związku ze ślubem Vermeer przeszedł na katolicym. Zapewne rok później malarz namalował pierwszy znany nam obraz - Toaletę Diany.

W 1660 Vermeerowie zamieszkali u Marii Thins i zajmowali pokoje na dole domu. Pracowania artysty znajdowała się na górze i to zapewne tam znajdował się dębowy stół, często pojawiający się na płótnach Vermeera oraz krzesła obite skórą. Do Marii Thins należały także liczne obrazy, które Vermeer niejednokrotnie przedstawiał na swoich własnych dziełach (np. Alegoria wiary z Chrystusem na krzyżu w tle).

Vermeer miał bardzo liczną rodzinę - 11 (a może nawet 15) dzieci, z których 4 zmarło we wczesnym dzieciństwie. Z imienia znane są: Maria, Elisabeth, Cornelia, Aleydis, Beatrix, Johannes, Gertruyd, Franciscus, Catharina i Ignatius. Aby ich wyżywić, artysta oprócz malarstwa wykonywał także inne zawody. Niewykluczone, że prowadził oberżę ojca, a niemal pewne jest, że tak jak on, zajmował się handlem dziełami sztuki. Był także ich rzeczoznawcą. W 1672 roku został wraz z innymi malarzami (m.in. Jacobem Jordaensem) powołany na biegłego i miał dokonać ekspertyzy obrazów, przypisywanych Michałowi Aniołowi, Tycjanowi i Rafaelowi. Stwierdził wówczas, że są one tandetnymi i złymi dziełami^[1], a nie dziełami wielkich artystów. Najprawdopodobniej Vermeer malował dla konkretnych odbiorców, a nie na wolny rynek. Jednym z takich mecenasów był Hendrick Van Buyten - piekarz oraz Jacob Dissius - drukarz, który w 1682 roku posiadał 19 dzieł Vermeera.

W późnym okresie twórczości malarstwo Vermeera nieco się zmieniło i stało się bardziej wycyzelowane, sztywne i mniej naturalne (np. Dama stojąca przy szpinecie). Niektórzy uważają wręcz te dzieła za przejaw schyłku wielkości malarza^[2]. Pod koniec życia kondycja finansowa Vermeera znacznie się pogorszyła i malarz popadł w długi. Sytuację dodatkowo utrudnił wybuch wojny francusko-holenderskiej w 1672 roku, ponieważ na jej skutek zniszczone zostały posiadłości Marii Thins, z których czerpała one znaczne dochody. Począwszy od tego roku, malarz nie sprzedał już żadnego ze swoich obrazów.

Zgodnie z relacją żony Vermeera, cała sytuacja bardzo źle wpłynęła na jego zdrowie i artysta zmarł w 1675 roku: popadł w straszną rozpacz i w fatalnej gorączce, w przeciągu dnia czy półtora, przestąpił od zdrowia do śmierci.^[3] Został pochowany 15 grudnia w Delft w Oude Kirk. Jego żona pozostała z licznymi długami i 8 małoletnich dzieci (w innych dokumentach mówi się o 10)^[4]. Zmuszona była sprzedać bądź zastawić część dzieł męża, a 30 kwietnia 1676 roku zwróciła się do Wielkiej Rady miasta Delft z prośbą o przyznanie jej tzw. prawa cesji. W tym samym roku Antonie van Leeuwenhoek został wyznaczony kuratorem jej mienia.

Catharina Bolnes zmarła 2 stycznia 1688.

[edytuj] Środowisko artystyczne

Niderlandy pod koniec XV wieku przeszły pod panowanie Habsburgów. W wyniku powstania i wojny wyzwoleńczej, północna część Niderlandów utworzyła w 1581 roku własne państwo - Republikę Zjednoczonych Prowincji, nazywane Holandią. Południowa część (tzw. Flandria) pozostała w rękach Habsburgów.

Pomiędzy oboma krajami powstały duże różnice - Holandia była protestancką republiką, a Flandria katolicką monarchią. Ma to swoje przełożenie na sztukę - w Holandii mecenat sprawowało mieszczaństwo, wyznające kalwinizm i zajmujące się w dużej mierze handlem. W związku z zakazami religii, nie istniało zapotrzebowanie na dzieła sztuki, służące do ozdoby świątyń, nieobecny był także dwór królewski. Głównym odbiorcą dzieł sztuki w Holandii stało się zatem szybko bogacące się kupiectwo. W efekcie dużo popularniejsze niż malarstwo religijne, odrzucane przez protestantyzm, stały się sceny rodzajowe, portrety, pejzaże i martwe natury, które osiągnęły rangę samodzielnych gatunków artystycznych. Popyt na dzieła sztuki był duży, konkurencja także, aby więc uchodzić za mistrza, wielu malarzy zaczęło specjalizować się w jednej tematyce np. martwej naturze, widokach morza, przedstawieniach zwierząt. Dochodziło nawet do tego, że konkretne miasta specjalizowały się w konkretnych typach martwych natur np. Utrecht w kwiatach, Amsterdam - w owocach i warzywach, Haga w kwiatach, rybach i rakach.^[5] Najwybitniejsi XVII-wieczni malarze holenderscy to, obok Vermeera, m.in. Rembrandt, Frans Hals, Gerard Terborch, Pieter de Hooch i Jacob von Ruisdael.

Swego rodzaju paradoksem jest jednak fakt, że w XVII-wiecznej Holandii obecna był idea, zgodnie z którą najwyżej ceniono tzw. malarstwo historyczne - przedstawiające wątki biblijne, mitologiczne i hagiograficzne. Wielu malarzy (w tym także Vermeer czy np. Rembrandt) swoją karierę rozpoczynało właśnie do malarstwa historycznego. Z braku zainteresowania protestanckich odbiorców tą tematyką, Vermeer ją zmienił i poświęcił się głównie tematyce rodzajowej, z której jest też najbardziej znany. W XVII wieku w Holandii ten typ przeżywał rozkwit, jednak jego źródeł można szukać już w XV wieku, gdy malarze tacy jak Rogier van der Weyden albo Jan van Eyck postacie na swoich obrazach umieszczali w drobiazgowo przedstawianych mieszczańskich wnętrzach. Oprócz rodzimych tradycji Vermeer korzystał także z doświadczeń Caravaggia. To za jego sprawą wprowadził boczne światło i budował przestrzeń za pomocą światła.

[edytuj] Twórczość

Jan Vermeer wychowywany w patrycjuszowskim środowisku w Delft. Nie był malarzem zbyt płodnym – pozostało po nim trzydzieści kilka obrazów, malował średnio dwa-trzy płótna rocznie. Tchną one jednak wielką poezją i doskonałością, poetycką wizją świata, a zarazem dysponują wyjątkowym mistrzostwem warsztatu.

[edytuj] Malarstwo historyczne

W swoich młodzieńczych dziełach podejmował tematykę zdecydowanie różną od tej, jaką zajmował się przez większość życia. Jego dwa pierwsze znane dziś obrazy są obrazami historycznymi.

Chrystus w domu Marii i Marty (ok. 1654-56) przedstawia scenę z Ewangelii wg św. Łukasza, zgodnie z którą Chrystus odwiedził obie siostry w ich domu. Marta przygotowywała posiłek, podczas gdy Maria słuchała słów Jezusa. Kiedy Marta zapytała go, dlaczego nie powie Marii, aby jej pomogła, on odpowiedział: Marto, Marto, troszczysz się i niepokoisz o wiele, a potrzeba mało albo tylko jednego. Maria obrała najlepszą cząstkę, której nie będzie pozbawiona. ^[6]

Na obrazie Vermeera Maria znajduje się na pierwszym planie, siedzi zamyślona na niskim stołeczku, z głową podpartą na ręce. Chrystus siedzi powyżej na fotelu i wskazując na nią, daje do zrozumienia, że obrała najlepszą cząstkę. Marta natomiast stoi nad Jezusem i stawia kosz z chlebem na stole. Wyraźnie widoczne są tu kontrasty kolorystyczne i intensywność barw - bieli obrusa, czerwieni, żółci i zieleni ubiorów.

Drugi z obrazów historycznych Vermeera to Toaleta Diany (ok. 1654-56), którego temat został zaczerpnięty z Przemian Owidiusza. Diana - bogini łowów, narodzin i księżyca wraz z nimfami siedzi na kamieniu. Jedna z nich obmywa stopy bogini, co może przywodzić na myśl analogiczną biblijną scenę z Chrystusem albo z Betsabe(Batszeba).

[edytuj] Malarstwo rodzajowe

Wraz z obrazem U stręczycielki (1656) Vermeer ostatecznie przeszedł do malarstwa rodzajowego, któremu pozostał wierny. Niewykluczone, że do stworzenia tego obrazu zainspirowało go płótno Dicka Van Baburena (1590-1624), zatytułowane Stręczycielka, którego właścicielką była teściowa Vermeera, Maria Thins. Co ciekawe, ten sam obraz pojawia się w tle dwóch obrazów Vermeera jako swego rodzaju obraz w obrazie - w Koncercie i Damie siedzącej przy wirginale.

Płótno Vermeera przedstawia scenę rozgrywającą się w domu schadzek. Gość w czerwonym ubraniu podaje dziewczynie monetę, będącą zapewne zapłatą za jej usługi. Ona i drugi mężczyzna, którego przedstawienie bywa czasem uznawane za autoportret malarza, piją wino. Tytułowa stręczycielka zerka chytrze i z zadowoleniem z udanej transakcji.

W kolejnym obrazie zatytułowanym Pijana dziewczyna przy stole (ok. 1657) Vermeer powraca do wątku pijaństwa. Młoda dziewczyna z głową podpartą na ręce śpi za stołem, przykrytym wielobarwnym dywanem. Obecność karafki i nieporządny wygląd kołnierza wskazuje na to, iż dziewczyna jest właśnie pijana. Przemawia za tym także najwcześniejszy znany tytuł tego obrazu z 1696 roku - Pijana dziewczyna śpiąca za stołem.

Wino pojawia się jeszcze w trzech obrazach Vermeera: Oficer i roześmiana dziewczyna (ok. 1658), Szklanka wina (ok. 1660-61) i Dziewczyna z kieliszkiem wina (ok. 1662). Wszystkie one pokazują scenę zalotów. Na pierwszym z nich ukazana jest para - on, w czerwonym ubraniu i kapeluszu, siedzi tyłem, ona ze szklanką wina patrzy na niego. Na drugim także przedstawiona jest para - dziewczyna pije z kieliszka, a mężczyzna stoi trzymając w ręce karafkę. Na trzecim płótnie znajdują się trzy postacie - dziewczyna patrząca z uśmiechem w stronę widza, pochylający się w jej stronę mężczyzna i drugi mężczyzna, siedzący w kącie. Co ciekawe, na obrazie Szklanka wina i Dziewczyna z kieliszkiem wina widoczne jest okno z witrażem, przedstawiającym personifikację wstrzemięźliwości.

Charakterystycznym tematem dla Vermeera jest list. Pojawia się on już ok. 1659 roku na płótnie Czytająca list (albo: Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie), przedstawiającym samotną dziewczynę stojącą przy otwartym oknie. Widz widzi tylko jej profil, ale w szybie okiennej widoczne jest delikatne odbicie twarzy czytającej. Podobnie skomponowany jest obraz Kobieta w niebieskim (ok. 1662-65), ale tu nie widać okna, przed którym stoi kobieta. Niewykluczone, że jest ona w ciąży, ale możliwe, że ma ona na sobie modną wówczas krynolinę, nazywaną vertugalles albo vertugadins. W starszej literaturze pojawia się czasem pytanie, czy modelką do tego obrazu była żona artysty, która przecież tak często była brzemienna. Istotniejsza jest jednak wymowa obu płócien - mają one wskazywać, że list miłosny jest początkiem złamania przysięgi wierności małżeńskiej. Motyw listu pojawia się jeszcze na obrazach: Dziewczyna pisząca list (ok. 1666), Dama z pokojówką (ok. 1666-67), List miłosny (ok. 1667) i List (ok. 1671).

Równie charakterystyczny jest temat związany z muzyką. Po raz pierwszy pojawia się na płótnie Przerwana lekcja muzyki (ok. 1660-61), na którym młoda dziewczyna porzuciła lutnię i nuty, by zająć się lekturą być może listu miłosnego, podawanego jej przez mężczyznę. To przypuszczenie może potwierdzać ledwo widoczne malowidło, znajdujące się w tle - jest to obraz Cesara Van Everdingena, przedstawiający kupidyna lub putto (pojawia się on także w tle obrazu Dama stojąca przy wirginale, gdzie jest dużo lepiej widoczny). Dziewczyna, znajdująca się na obrazie Lekcja muzyki (ok. 1664) gra natomiast na wirginale (dawniej instrument ten uważano za klawesyn), na którym znajduje się łacińska sentencja Musica Laetitiae Comes Medicina Dolorum (Muzyka jest towarzyszką radości i lekiem na strapienia^[7]). Ten sam instrument pojawia się także na płótnie pt. Koncert (ok. 1664), Dama stojąca przy wirginale (ok. 1670) i Dama siedząca przy wirginale (ok. 1674-75). Oprócz powyższych, Vermeer jest także autorem Kobiety z lutnią (ok. 1662-63) i Grającej na gitarze (ok. 1671-12).

Perły są jednym z elementów niezwykle typowych dla Vermeera - są obecne na wielu jego obrazach. Na płótnie Naszyjnik pereł (albo: Kobieta z naszyjnikiem pereł, ok. 1662-65) przedstawił dziewczynę, przeglądającą się w lustrze, wiszącym obok okna. Zapewne Vermeer chciał ukazać tutaj próżność, wszak perły są symbolem dobrobytu, na co wskazywać może także obecność lustra. Niektórzy w naszyjniku widzą symboliczną obecność mężczyzny, który zapewne ofiarował go dziewczynie, a może także przysłał bilecik, leżący na stole. Perły są także głównym tematem Ważącej perły (albo: Kobieta z wagą, ok. 1662-65), gdzie główna bohaterka, znajdująca się w ciemnawym pokoju, waży perły przy użyciu niewielkiej wagi. Na ścianie za nią znajduje się obraz, przedstawiający Sąd Ostateczny, gdzie ważone są ludzkie grzechy i cnoty, podczas gdy ona sama waży perły, symbol vanitas. Jednak w momencie gdy uchwycił ją Vermeer, szalki wagi są puste, a waga idealnie wyważona. Bez wątpienia najbardziej znanym obrazem artysty jest Dziewczyna z perłą (albo: Dziewczyna w perłowych kolczykach, ok. 1665-66) z niebiesko-żółtym turbanem, ukazana na czarnym tle, odwrócona przez ramię w stronę widza. Tytułowa perła w kształcie kropli jest elementem kolczyka dziewczyny. Bardzo podobnym pod względem kompozycji jest Portret dziewczyny (ok. 1672-74).

O ile większość z wymienionych już obrazów krytykowała ludzkie przywary (pijaństwo, rozwiązłość, próżność), o tyle trzy spośród całego dorobku Vermeera mają służyć jako przykład właściwego postępowania. Mleczarka (albo: Nalewająca mleko, ok. 1660-61) przedstawia służącą, skupioną na wykonywanej pracy, która ze spuszczonym wzrokiem przelewa mleko z dzbanka do innego naczynia. W ubogim wnętrzu na stole znajduje się także chleb, namalowany przez Vermeera techniką poitylistyczną. Podobnie jak Mleczarka, tak i Koronczarka (ok. 1670-71) jest całkowicie pochłonięta swoja pracą. Ten jeden z najmniejszych obrazów Vermeera (żaden z boków nie przekracza 25 cm) przedstawia dziewczynę pochyloną nad nićmi i motkami, na tle pustej ściany, dzięki czemu nic nie odwraca uwagi widza od jej postaci. Trzeci spośród tych obrazów to Kobieta z dzbanem (albo: Kobieta przy oknie, ok. 1662).

W pracowni artysty (ok. 1662-65) bywa często uznawana za alegorię malarstwa i tak też często jest ten obraz tytułowany. Oto malarz - może i sam Vermeer maluje modelkę w niebieskiej sukni i wieńcu laurowym na głowie, trzymającą książkę i trąbkę. Takie właśnie atrybuty przypisuje się Klio - muzie historii. Inną alegorią jest Alegoria wiary (ok. 1672-74), obraz bardzo nietypowy dla Vermeera, tłumaczy się to faktem, iż powstał na zamówienie, być może jezuitów. Kobieta przedstawiona na tym obrazie, patetycznie przyciskająca rękę do serca i wznosząca oczy ku niebu, ma przedstawiać wiarę. Trzyma ona stopę na globusie, co symbolizować ma cały świat. Szklana kula, zawieszona u sufitu, oznaczać ma ludzki rozum.

[edytuj] Widoki miasta

Znane są dziś dwa widoki miejskie Vermeera: Widok Delft i Uliczka, oba pochodzące z ok. 1661 roku. Pierwszy ukazuje nabrzeże rzeki Schie i przypuszcza się, że Vermeer namalował go zarówno z natury, jak i przy użyciu urządzenia, zwanego camera obscura. Drugi obraz przedstawia prawdopodobnie widok, jaki rozciągał się z okien pracowni artysty.

[edytuj] Charakterystyczne cechy malarstwa

• Tematyka - głównie sceny rodzajowe, oprócz tego dwa obrazy historyczne, dwa widoki miasta, dwie alegorie.
• Sceny przedstawione są w mieszczańskim wnętrzu, zapewne w domu Vermeera. Niejednokrotnie na różnych obrazach artysta przedstawił to samo pomieszczenie.
• Postacie zazwyczaj znajdują się w pobliżu okna, będącego źródłem światła.
• Bohaterami płócien są głównie kobiety.
• Na obrazach często pojawiają się te same przedmioty, m.in.:
  • zasłony, dywany, tkaniny, które często sprawiają wrażenie kurtyny, oddzielającej widza od sceny, namalowanej na obrazie,
  • biała karafka (Lekcja muzyki, Dziewczyna z kieliszkiem wina, Śpiąca dziewczyna)
  • mapy (Oficer i roześmiana dziewczyna, Kobieta w niebieskim , Kobieta z lutnią, Kobieta z dzbanem, Alegoria malarstwa),
  • krzesła obite skórą,
  • perły,
  • obraz Dicka van Barburen Stręczycielka (Koncerty, Dama siedząca przy wirginale),
  • obraz Cesara Van Everdingena, przedstawiający kupidyna lub putto (Dama stojąca przy wirginale, Przerwana lekcja muzyki).
• Tylko 3 płótna są datowane (Stręczycielka, Astronom i Geograf).
• Spośród 34 obrazów, powszechnie przypisywanych Vermeerowi, 21 jest sygnowanych. Nie wszystkie jednak podpisy są uznawane za prawdziwe. ^[8]

[edytuj] Odbiór twórczości

Powszechnie przyjmuje się, że za życia i wiele lat później Vermeer był malarzem niedocenianym. Nie jest to jednak do końca prawdą. Malarz był cztery razy wybrany do zarządu cechu św. Łukasza. Za życia jego obrazy osiągały wysokie ceny, co zdumiało pewnego francuskiego szlachcica - Balthasara de Monconys, który odwiedzając Delft w 1663 roku zanotował: w Delft widziałem malarza Vermeera, który nie miał żadnych dzieł [u siebie]: ale widzieliśmy jedno z nich u pewnego piekarza, za które zapłacono sześćset liwrów, jakkolwiek był to tylko wizerunek jednej postaci, którego nie wyceniłbym na więcej niż sześć pistoli^[9].

Albert Blankert pisze: Czy Vermeer był więc rzeczywiście zupełnie zapomnianym mistrzem w XVIII stuleciu? Z pewnością jego imię w znacznym stopniu uległo zapomnieniu. Na pewno zasadnicza przyczyną pominięcia jego twórczości przez Houbrakena i innych piszących o sztuce w XVIII wieku była mała liczba dzieł Vermeera.^[10] W ówczesnych katalogach aukcyjnych o obrazach Vermeera pisze się zazwyczaj pozytywnie.

Odkrycia Vermeera dla szerszej publiczności dokonał w połowie XIX wieku Etienne Joseph Théophile Thoré (1807-69), noszący też pseudonim William Bürger. Gromadził on wszelkie informacje o Vermeerze i choć za jego dzieła uznał kilka płócien malarzy współczesnych Vermeerowi, to jednak swoją późniejszą sławę holenderski artysta zawdzięcza w dużej mierze właśnie Thoré-Bürgerowi.

Nie jest jednak przypadkiem, że to właśnie w połowie XIX wieku zachwycono się Vermeerem - wszak to wtedy działali barbizończycy, a następnie impresjoniści, równie wrażliwi na światło i barwę, jak Vermeer oraz realiści, którzy tak jak Vermeer podejmowali tematykę codzienności. Vermeerem zachwyca się szczególnie Auguste Renoir^[11]; Salvador Dali uważał go za najgenialniejszego artystę w historii^[12].

Vermeer znacząco wpłynął na twórczość duńskiego malarza Vilhelma Hammershøi (1864-1916).

[edytuj] Fałszerstwo Hana van Meegerena

Sprawa fałszerstw kilku płócien Vermeera, dokonana przez Hana van Meegerena (1899-1947) jest jedną z najgłośniejszych tego typu afer w XX wieku. Van Meegeren wypuścił na rynek kilka obrazów (rzekomo Vermeera), które rzeczoznawcy uznali za oryginały. Były to m.in. Chrystus w Emaus i Ostatnia wieczerza, kupione w 1938 roku przez muzeum w Rotterdamie, które oparło się na opinii wybitnego rzeczoznawcy - Abrahama Brodiusa.

Fałszerstwo wyszło na jaw podczas badania zbiorów Hermanna Göringa, w których znaleziono jeden obraz Vermeera Chrystus i jawnogrzesznica. Wszczęto śledztwo, które miało ustalić w jaki sposób dzieło trafiło w ręce okupanta. W ten sposób dotarto do sprzedawcy płótna - Hana van Meegerena, który nie potrafił określić jego pochodzenia. Zaaresztowany w 1945 roku, Meegeren mógł przyznać się do kolaboracji z Niemcami albo do fałszerstwa, za które groziła mu dużo mniejsza kara. Wybrał drugie rozwiązanie i przyznał się do namalowania pięciu innych Vermeerów i dwóch rzekomych obrazów Pietera de Hoocha^[13], a w świecie historyków sztuki i rzeczoznawców wybuchła sensacja. Aby potwierdzić swoje słowa, sąd nakazał van Meegerenowi namalować jeszcze jeden obraz. W ten sposób powstał kolejny Vermeer, zatytułowany Jezus wśród doktorów. Sprawa ciągnęła się dość długo i nadszarpnęła autorytet znawców, którzy wcześniej falsyfikaty uznali za oryginały.

Van Meegeren umarł wkrótce po wyroku, ale nie oznaczało to zamknięcia sprawy. Dopiero późniejsze badania (m.in. naturalnego stężenia radu i polonu) jednoznacznie potwierdziły, że obrazy wykonał van Meegeren, a nie Vermeer.

[edytuj] Nawiązania

Powieść Dziewczyna z perłą amerykańskiej pisarki Tracy Chevalier kreśli sylwetkę Vermeera i opowiada o okolicznościach powstania tytułowego obrazu. Książkę spopularyzował film Dziewczyna z perłą Petera Webbera z 2003 roku z Colinem Firthem i Scarlett Johansson w rolach głównych. Oba dzieła są tylko wizją artystyczną i w dużej mierze opierają się na fikcji, a nie faktach.

Do postaci Vermeera nawiązuje także książka dla młodzieży W pogoni za Vermeerem autorstwa Blue Balliet.

[edytuj] Lista dzieł

Obecnie 34 dzieła są przypisywane Vermeerowi. Istnieją także 3 obrazy (Święta Prakseda, Młoda dziewczyna z fletem, Młoda dziewczyna siedząca przy wirginale), w których przypadku autorstwo Vermeera jest niepewne.

Nr	Tytuł	Rok	Wymiary	Miejsce przechowywania	Ilustracja
1.	Toaleta Diany	ok. 1654-56	98,5 x 105 cm	Mauritshuis, Haga	Ilustr.
2.	Chrystus w domu Marty i Marii	ok. 1654-56	160 x 142 cm	National Gallery of Scotland, Edynburg
3.	Święta Prakseda (autorstwo Vermeera niepewne)[14]	ok. 1655	101,6 x 82,6 cm	Barbara Piasecka Johnson Collection, Princeton, New Jersey
4.	U stręczycielki (albo: U kuplerki albo: Rajfurka)	1656	143 x 130 cm	Staatliche Kunstsammlungen, Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno
5.	Pijana dziewczyna śpiąca przy stole (albo: Służąca śpiąca przy stole)	ok. 1657	86,5 x 76 cm	The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
6.	Oficer i roześmiana dziewczyna	ok. 1658	50,5 x 46 cm	The Frick Collection, Nowy Jork
7.	Czytająca list (albo: Dziewczyna czytająca list przy otwartym oknie)	ok. 1659	83x64,5 cm	Staatliche Kunstsammlungen, Gemäldegalerie Alte Meister, Drezno
8.	Szklanka wina	ok. 1660-61	65 x 77 cm	Staatliche Museen, Berlin
9.	Przerwana lekcja muzyki	ok. 1660-61	38,7 x 43,9 cm	Collection Frick, Nowy Jork
10.	Mleczarka (albo: Nalewająca mleko)	ok. 1660-61	45,5 x 41 cm	Rijksmuseum, Amsterdam
11.	Widok Delft	ok. 1661	98 x 117,5 cm	Mauritshuis, Haga
12.	Uliczka	ok. 1661	54,3 x 44 cm	Rijksmuseum, Amsterdam
13.	Dziewczyna z kieliszkiem wina	ok.1662	78 x 67 cm	Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik
14.	Kobieta z lutnią	ok. 1662-63	51,4 x 45,7 cm	The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork	Ilustr.
15.	Kobieta z dzbanem (albo: Kobieta przy oknie)	ok. 1662	42 x 45,7 cm	The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
16.	Kobieta w niebieskim (albo: Czytająca list)	ok. 1662-65	46,5 x 39 cm	Rijksmuseum, Amsterdam
17.	Naszyjnik pereł (albo: Kobieta z naszyjnikiem pereł)	ok. 1662-65	55 x 45 cm	Staatliche Museen, Berlin
18.	Ważąca perły (albo: Kobieta z wagą)	ok. 1662-65	42 x 35,5 cm	National Gallery, Waszyngton
19.	Alegoria malarstwa (albo: W pracowni artysty)	ok. 1662-65	130 x 110 cm	Kunsthistorisches Museum, Wiedeń
20.	Koncert (skradziony 18 marca 1990, do dziś nieodnaleziony)	ok. 1664	69,2 x 62,8 cm	Isabella Stewart Gardner Museum, Boston	Ilustr.
21.	Lekcja muzyki	ok. 1664	73,6 x 64,1 cm	Kolekcja królowej Elżbiety II, Buckingham Palace, Londyn
22.	Młoda dziewczyna z fletem (autorstwo Vermeera niepewne)	ok. 1665	20,2 x 18 cm	National Gallery, Waszyngton
23.	Dziewczyna z perłą (albo: Dziewczyna w perłowych kolczykach)	ok. 1665-66	46,5 x 40 cm	Mauritshuis, Haga
24.	Dziewczyna pisząca list	ok. 1666	47 x 36,8	National Gallery, Waszyngton	Ilustr.
25.	Dama z pokojówką	ok. 1666-67	90,2 x 78,7 cm	The Frick Collection, Nowy Jork
26.	List miłosny	ok. 1667	44 x 38,5 cm	Rijksmuseum, Amsterdam
27.	Astronom	1668	50 x 45 cm	Luwr, Paryż	Ilustr.
28.	Dama w czerwonym kapeluszu (albo: Dziewczyna w czerwonym kapeluszu)	ok. 1668	23 x 18 cm	National Gallery, Waszyngton	Ilustr.
29.	Geograf	1669	53 x 46,6 cm	Steadelsches Kunstinstitut, Frankfurt
30.	Dama stojąca przy wirginale (albo: Kobieta stojąca przy szpinecie)	ok. 1670	51,7 x 45,2 cm	The trustees of the National Gallery, Londyn
31.	Młoda dziewczyna siedząca przy wirginale (ang. A young women seated at the virginals (autorstwo Vermeera niepewne)[15]	ok. 1670	25.2 x 20 cm	Art Gallery of Wynn, Las Vegas	Ilustr.
32.	Koronczarka	ok. 1670-71	24,5 x 21 cm	Luwr, Paryż
33.	List	ok. 1671	72,2 x 59,5 cm	Beit Collection, Blessington, Irlandia
34.	Grająca na gitarze	ok. 1671-72	53 x 46,3 cm	Kenwood House, Iveagh Bequest, Londyn
35.	Alegoria wiary	ok. 1672-74	113 x 88 cm	The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork	Ilustr.
36.	Portet dziewczyny	ok. 1672-74	45 x 40 cm	The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork	Ilustr.
37.	Dama siedząca przy wirginale	ok. 1674-75	51,5 x 45,5 cm	The trustees of the National Gallery, Londyn

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Albert Blankert, Vermeer van Delft, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 2001, Warszawa, ISBN 83-221-0534-7, s. 167.
2. ↑ Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło, nr 61, Jan Vermeer van Delft, ISSN 1505-9464, str. 23
3. ↑ Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło nr 61 Jan Vermeer van Delft (str. 5) ISSN 1505-9464
4. ↑ Albert Blankert, Vermeer van Delft, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 2001, Warszawa, ISBN 83-221-0534-7
5. ↑ Władysław Tomkiewicz, Piękno wielorakie. Sztuka baroku, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1971
6. ↑ Biblia Tysiąclecia [na:] http://www.biblegateway.com/passage/?book_id=49&chapter=10&version=12
7. ↑ Albert Blankert Vermeer van Delft Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1991 (str. 80) ISBN 83-221-0534-7
8. ↑ http://essentialvermeer.20m.com/signitures.htm
9. ↑ Albert Blankert, Vermeer van Delft, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 2001, Warszawa, ISBN 83-221-0534-7, s. 164
10. ↑ Albert Blankert, Vermeer van Delft, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe 1991, ISBN 83-221-0534-7, s. 123.
11. ↑ Michał Walicki, Vermeer, Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1956.
12. ↑ Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło, nr 61, Jan Vermeer van Delft, ISSN 1505-9464, s. 30
13. ↑ http://www.tnunn.f2s.com/unmask.htm
14. ↑ http://essentialvermeer.20m.com/saint_praxedis.htm
15. ↑ http://essentialvermeer.20m.com/catalogue/baron_rolin.htm

[edytuj] Bibliografia

• Blankert Albert, Vermeer van Delft, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1991, Warszawa, ISBN 83-221-0534-7.
• Poprzęcka Maria, Kobieta z wagą [w:] Wysokie obcasy (17 stycznia 2004)
• Schneider Norbert, Tout l'oeuvre peint de Vermeer, Taschen, 2004, ISBN 3-8228-0971-3.
• Świeczyński Jan, Grabieżcy kultury i fałszerze sztuki, Wydawnictwa Radia i Telewizji, 1986, Warszawa.
• Tomkiewicz Władysław, Piękno wielorakie. Sztuka baroku, Wiedza Powszechna, 1971, Warszawa.
• Walicki Michał, Vermeer, Warszawa: Wydawnictwo "Sztuka", 1956.
• Wielcy Malarze. Ich życie, inspiracje i dzieło nr 61 Jan Vermeer van Delft, ISSN 1505-9464.

[edytuj] Literatura dodatkowa

• Nash John, Vermeer, Warszawa: "Arkady", 1998.
• Mittelstadt Kuno, Jan Vermeer van Delft, Warszawa 1970 (seria "W Kręgu sztuki").
• Vermeer red. Dariusz Rostkowski, Agnieszka Lesiak, Warszawa: "Rzeczpospolita", 2006 (seria Klasycy sztuki).

[edytuj] Linki zewnętrzne

[edytuj] Strony w całości poświęcone artyście

• (en) Bardzo obszerna strona poświęcona artyście (eesentialvermeer)
• (en) Strona poświęcona malarzowi (about-vermeer-art.com)
• (fr) Vermeer. Le pinceau et la plume

[edytuj] Galerie obrazów

• (pl) Galeria
• (pl) Galeria
• (en) Olga's Gallery

[edytuj] O fałszerstwie Van Meegerena

• (pl) O fałszerstwie Hana van Meegerena
• (en) Strona poświęcona fałszerstwom Hana van Meegerena

[edytuj] Artykuły i inne

• (pl) Nowojorskie obrazy Vermeera i Ter Borcha Andrzej M. Kobos
• (pl) "Dziewczyna z perłą": filmowa kariera obrazu Vermeera
• (en) Linki do stron o Vermeerze
• (en) Strona w całości poświęcona obrazowi Dziewczyna z perłą