Budapeszt
Z Wikipedii
Współrzędne: 47°30'00" N 019°03'00" E
| Budapeszt | |||
|
|||
| Państwo |  Węgry |
||
| Komitat | Budapeszt | ||
| Burmistrz | Gábor Demszky | ||
| Powierzchnia | 525,2 km² | ||
| Położenie | 47°30' N 19°03' E |
||
| Wysokość | 102 m n.p.m. | ||
| Ludność (2006) • liczba ludności • gęstość |
1 698 106 3233 os./km² |
||
| Nr kierunkowy | 1 | ||
| Podział miasta | 23 dzielnice | ||
| Miasta partnerskie |  Berlin
|
||
Położenie na mapie |
|||
| Strona internetowa miasta | |||
Budapeszt (węg. Budapest, cyg. Peszta, przymiotnik: budapeszteński) – miasto na Węgrzech położone w północnej części kraju, nad Dunajem. Stolica Republiki Węgierskiej. Do XIX wieku trzy osobne miasta: Buda i Óbuda na prawym brzegu Dunaju oraz Peszt – na lewym.
Spis treści |
[edytuj] Dane ogólne
Budapeszt jest jedną z najważniejszych metropolii Europy Środkowej. Wielki ośrodek kulturalny (Biblioteka Narodowa, liczne muzea, galerie, teatry, 2 opery) i naukowy (Akademia Nauk, uniwersytet (od 1635), politechnika (od 1782), Akademia Sztuk Pięknych, wiele innych uczelni i instytutów badawczych). Ważny ośrodek turystyczny (gorące źródła mineralne). Na Wyspie Małgorzaty znajduje się wielki kompleks balneologiczny. W dzielnicy Kőbánya znajduje się polski kościół i Dom Polski, wybudowany staraniem tamtejszej Polonii.
[edytuj] Historia
Dawne nazwy: Ak-Ink ("obfite żródła" po celtycku), Aquincum (do 376 r.); w 1872 r. Buda, Óbuda i Peszt połączyły się tworząc Budapeszt
- I w. ne. – Rzymianie podbijają teren Panonii i zakładają na terenach dzisiejszej dzielnicy Óbuda obóz legionów Aquincum. W późniejszym okresie przekształca się on w kolonię.
- ok. 294 – budowa Contra-Aquincum w miejscu dzisiejszego Pesztu.
- początek V w. – Hunowie pod wodzą Attyli zdobywają Aquincum – koniec rzymskiego panowania na tych terenach.
- 896 – plemiona węgierskie przybywają nad Dunaj.
- 1000 – książę Vajk (Vajek) przyjmuje chrzest oraz imię Stefana; zostaje koronowany na króla.
- 1242 – wojska mongolskie łupią Budę i Peszt.
- 1244 – król Béla IV Wielki nadaje Budzie status wolnego miasta, a Pesztowi przywileje królewskie.
- 1247–1265 – powstaje pierwszy zamek królewski w Budzie.
- 1309 – pierwsza koronacja królewska w Budzie – Karola Roberta Andegaweńskiego.
- 1389 – założenie Uniwersytetu w Óbudzie.
- 1468 – status wolnego miasta dla Pesztu.
- 1526 – pierwsze zajęcie miast przez Turków – na razie krótkotrwałe.
- 1541 – ponowne zajęcie miast przez wojska tureckie – początek kilkusetletniej okupacji. Okres upadku miasta.
- 1686 – zdobycie miast przez wojska chrześcijańskie, okupione dużymi stratami oraz zniszczeniami. Rządy w Budzie i Peszcie obejmują Habsburgowie.
- 1749 – za czasów panowania Marii Teresy rozpoczynają się prace rekonstrukcyjne na zamku królewskim – przebudowa w stylu barokowym.
- 1802 – założenie Muzeum Narodowego przez hrabiego Széchenyiego.
- 1842 – rozpoczęcie budowy Mostu Łańcuchowego.
- 1848 – Wiosna Ludów na Węgrzech – powstanie przeciwko Habsburgom zostaje stłumione – na górze Gellerta Austriacy budują cytadelę, która trzyma w szachu całą okolicę.
- 1867 – powstają Austro-Węgry – Węgrzy stają się de iure równorzędnym partnerem Austriaków. Franciszek Józef I wraz z małżonką Elżbietą zostają koronowani na monarchów węgierskich w kościele Macieja w Budzie.
- 1873 – Óbuda, Buda i Peszt połączone zostają w jedno miasto – Budapeszt.
- 1885–1904 – budowa gmachu parlamentu.
- 1896 – uroczyste obchody 1000-lecia przybycia plemion węgierskich nad Dunaj. Wystawa Milenijna w mieście – powstaje wiele reprezentatywnych budynków oraz linia metra (najstarsza, po londyńskiej, w Europie).
- 1906 – rozpoczyna działalność Muzeum Sztuk Pięknych.
- 1918 – wskutek klęski w I wojnie światowej rozpada się monarchia austro-węgierska; w Budapeszcie proklamują republikę.
- 1919 – Węgierska Republika Rad – kilkumiesięczny epizod rządów komunistycznych na Węgrzech, zakończony interwencją rumuńską. Rządy przejmuje admirał Miklos Horthy – przywraca monarchię, lecz bez króla.
- 1921 – dwukrotna nieudana próba odzyskania węgierskiego tronu przez Karola IV; parlament węgierski detronizuje Habsburgów.
- od 1921 – okres regencji Miklosa Horthy'ego – rządów autorytarnych; Węgry coraz bliżej wiążą się z III Rzeszą.
- 1941 – Węgry pod naciskiem Hitlera wypowiadają wojnę ZSRR.
- 1944 – wojska niemieckie zajmują miasto (regent Horthy usiłował zawrzeć z aliantami pokój). Krótkie i krwawe rządy węgierskich faszystów. W wyniku walk z Armią Czerwoną miasto zostaje zamienione w gruzy.
- od 1945 – przejmowanie władzy przez komunistów. Powstaje Węgierska Republika Ludowa.
- 1956 – powstanie w Budapeszcie przeciwko interweniującym wojskom sowieckim. Tysiące ofiar.
- 1972 – otwarcie drugiej linii metra.
- 1989–1990 – przemiany demokratyczne – pierwsze wolne wybory.
W sierpniu 2006 odbyły się tutaj Mistrzostwa Europy w pływaniu, gdzie sukcesy odnosili także polscy reprezentanci.
W nocy z 18 na 19 września 2006 r. doszło przed gmachem telewizji publicznej do starć między demonstrantami a policją (wywołanymi skandalem politycznym wokół premiera Węgier). Rannych zostało ok. 150 osób.
[edytuj] Najważniejsze zabytki
- zamek królewski z XIII wieku
- gotycki kościół Macieja (pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny)
- łaźnia turecka z XVI wieku
- barokowe pałace i kościoły (m.in. Paulinów, św. Anny, Elżbietanek)
- secesyjne i neoklasyczne gmachy publiczne (parlament, opera, Muzeum Narodowe)
- Most łańcuchowy w Budapeszcie
- Wielka Synagoga w Budapeszcie
[edytuj] Gospodarka
Wielki ośrodek przemysłowy (60% produkcji krajowej), m.in. zakłady autobusów Ikarus, taboru kolejowego Mavag, wytwórnie motocykli, statków rzecznych, farmaceutyków, przemysł metalurgiczny, maszynowy, elektrotechniczny, spożywczy, chemiczny, włókienniczy. Ważny ośrodek handlowo-finansowy (banki, giełda).
[edytuj] Transport
Budapeszt jest węzłem komunikacyjnym o międzynarodowym znaczeniu drogowym, kolejowym, rzecznym i lotniczym (najstarsze metro w Europie kontynentalnej, dworce kolejowe Keleti, Déli, Nyugati i inne), port rzeczny Csepel, Międzynarodowy Port Lotniczy Ferihegy).
[edytuj] Demografia
| Rok | Liczba ludności |
|---|---|
| 1800 | 54 200 |
| 1830 | 102 700 |
| 1850 | 178 000 |
| 1880 | 370 800 |
| 1900 | 733 400 |
| 1925 | 957 800 |
| 1990 | 2 016 100 |
| 2005 | 1 695 000 |
| 2006 | 1 700 019 |
[edytuj] Dzielnice Budapesztu
- Tabán, Vár – I
- Rózsadom, Pasarét – II
- Óbuda – III
- Újpest – IV
- Belváros, Lipótváros – V
- Terézváros – VI
- Erzsébetváros – VII
- Józsefváros – VIII
- Ferencváros – IX
- Kőbánya – X
- Újbuda – XI (Kelenvölgy, Kelenföld, Lágymányos, Albertfalva, Gellérthegy, Sashegy, Gazdagrét, Őrmező)
- Hegyvidék – XII
- Újlipótváros, Angyalföld – XIII
- Zugló – XIV (Alsórákos, Herminamező, Istvánmező, Kiszugló, Nagyzugló, Rákosfalva, Törökőr, Városliget)
- Rákospalota, Pestújhely, Újpalota – XV
- Mátyásföld, Sashalom, Cinkota – XVI
- Rákosmente – XVII (Rákoskeresztúr, Rákoscsaba, Rákosliget, Rákoshegy, Rákoskert)
- Pestszentlőrinc – XVIII
- Kispest – XIX
- Pesterzsébet – XX
- Csepel – XXI
- Budatétény, Nagytétény, Budafok – XXII
- Soroksár – XXIII
[edytuj] Miasta partnerskie
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
Bács-Kiskun • Baranya • Békés • Borsod-Abaúj-Zemplén • Csongrád • Fejér • Győr-Moson-Sopron • Hajdú-Bihar • Heves • Jász-Nagykun-Szolnok • Komárom-Esztergom • Nógrád • Pest • Somogy • Szabolcs-Szatmár-Bereg • Tolna • Vas • Veszprém • Zala
Budapeszt
