Rtęć

izotop	wyst.	o.p.r.	s.r.	e.r. MeV	p.r.
¹⁹⁴Hg	{syn.}	444 lat	w.e.	0,040	¹⁹⁴Au
¹⁹⁶Hg	0,15%	stabilny izotop z 116 neutronami
¹⁹⁸Hg	9,97%	stabilny izotop z 118 neutronami
¹⁹⁹Hg	16,87%	stabilny izotop z 119 neutronami
²⁰⁰Hg	23,1%	stabilny izotop z 120 neutronami
²⁰¹Hg	13,18%	stabilny izotop z 121 neutronami
²⁰²Hg	29,86%	stabilny izotop z 122 neutronami
²⁰³Hg	{syn.}	46,6 dni	β^-	0,492	²⁰³Tl
²⁰⁴Hg	6,87%	stabilny izotop z 124 neutronami

Tam, gdzie nie jest zaznaczone inaczej,
użyte są jednostki SI i warunki normalne.

*Wyjaśnienie skrótów:
l.a.=liczba atomowa
wyst.=występowanie w przyrodzie,
o.p.r.=okres połowicznego rozpadu,
s.r.=sposób rozpadu,
e.r.=energia rozpadu,
p.r.=produkt rozpadu,
w.e.=wychwyt elektronu

Rtęć (Hg, łac. hydrargyrum, z gr. ὑδράργυρος hydrargyros) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych w układzie okresowym. Rtęć jest jedynym metalem występującym w warunkach normalnych w stanie ciekłym.

Rtęć występuje w skorupie ziemskiej w ilości 0,05 ppm.

Najważniejszymi minerałami rtęci są:

cynober Hgs
kalomel Hg₂Cl₂
rtęć rodzima Hg

[edytuj] Własności

Rozpuszcza metale, tworząc amalgamaty (z wyjątkiem żelaza, platyny, wolframu i molibdenu). Wykazuje dużą lotność – w temperaturze 20°C w powietrzu znajduje się 14 mg Hg m³ w stanie równowagi dynamicznej. Dawka progowa rtęci, czyli stężenie uważane za bezpieczne wynosi 0,05 mg Hg m³ powietrza, dlatego rozlana rtęć stanowi potencjalne niebezpieczeństwo zatrucia.

Kationy rtęci Hg²⁺ oraz Hg₂²⁺ różnią się właściwościami. Kation Hg₂²⁺ należy do I grupy kationów, natomiast Hg²⁺ do II.

[edytuj] Otrzymywanie

Rtęć można uzyskać poprzez ogrzewanie w wysokiej temperaturze tlenku rtęci(II):

2HgO → 2Hg + O₂↑

[edytuj] Zastosowanie w formie czystej

Dzięki swoim właściwościom znalazła zastosowanie do wypełniania termometrów, barometrów, manometrów, pomp próżniowych, itp. Duże ilości rtęci zużywane są do wydobywania złota i srebra, oraz do elektrolizy litowców i produkcji materiałów wybuchowych.

Oprócz tego jest stosowana:

do produkcji farb okrętowych
w medycynie i przemyśle farmaceutycznym
jest używana do ekstrakcji złota i srebra
do wykonywania plomb dentystycznych

[edytuj] Związki rtęci

Wiele związków rtęci ma szerokie zastosowanie:

chlorek rtęci(I) – kalomel, stosowany jest w lecznictwie, do wyrobu elektrod, jako środek ochrony roślin
chlorek rtęci(II) – sublimat, służy jako katalizator w syntezie organicznej, w metalurgii, jako środek dezynfekujący.

Alkaliczny roztwór jodortęcianu potasu K₂[HgI₄] – odczynnik Nesslera – używany jest do wykrywania amoniaku. Piorunian rtęci Hg(CNO)₂ ma zastosowanie do wyrobu spłonek i detonatorów.

[edytuj] Działanie biologiczne

Rtęć i większość jej związków jest silnie toksyczna i stanowi częste zanieczyszczenie środowiska. Jeżeli dostanie się do środowiska wodnego, mikroorganizmy metylują ją i w ten sposób powstaje związek metaloorganiczny – dimetylortęć. Jest on rozpuszczalny w tłuszczach, a zarazem bardzo toksyczny i trwały – jest to główna postać rtęci, która dostaje i kumuluje się w żywych organizmach. W starożytności rtęci używano do produkcji luster. W związku z tym wielu ludzi chorowało.

Rtęć w środowisku w postaci dimetylortęci była przyczyną kilku przypadków masowego skażenia środowiska. Zatrucie rtęcią (rtęcica) powoduje głównie polineuropatie i encefalopatię.

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Rtęć

Pierwiastki chemiczne

(Ac) aktyn · (Am) ameryk · (Sb) antymon · (Ar) argon · (As) arsen · (At) astat · (N) azot · (Ba) bar · (Bk) berkel · (Be) beryl · (Bi) bizmut · (Bh) bohr · (B) bor · (Br) brom · (Ce) cer · (Cs) cez · (Cl) chlor · (Cr) chrom · (Sn) cyna · (Zn) cynk · (Zr) cyrkon · (Ds) darmsztadt · (Db) dubn · (Dy) dysproz · (Es) einstein · (Er) erb · (Eu) europ · (Fm) ferm · (F) fluor · (P) fosfor · (Fr) frans · (Gd) gadolin · (Ga) gal · (Ge) german · (Al) glin · (Hf) hafn · (Hs) has · (He) hel · (Ho) holm · (In) ind · (Ir) iryd · (Yb) iterb · (Y) itr · (I) jod · (Cd) kadm · (Cf) kaliforn · (Cm) kiur · (Co) kobalt · (Kr) krypton · (Si) krzem · (Xe) ksenon · (La) lantan · (Li) lit · (Lr) lorens · (Lu) lutet · (Mg) magnez · (Mn) mangan · (Mt) meitner · (Md) mendelew · (Cu) miedź · (Mo) molibden · (Nd) neodym · (Ne) neon · (Np) neptun · (Ni) nikiel · (Nb) niob · (No) nobel · (Pb) ołów · (Os) osm · (Pd) pallad · (Pt) platyna · (Pu) pluton · (Po) polon · (K) potas · (Pr) prazeodym · (Pm) promet · (Pa) protaktyn · (Ra) rad · (Rn) radon · (Re) ren · (Rh) rod · (Rg) roentgen · (Hg) rtęć · (Rb) rubid · (Ru) ruten · (Rf) rutherford · (Sm) samar · (Sg) seaborg · (Se) selen · (S) siarka · (Sc) skand · (Na) sód · (Ag) srebro · (Sr) stront · (Tl) tal · (Ta) tantal · (Tc) technet · (Te) tellur · (Tb) terb · (O) tlen · (Th) tor · (Tm) tul · (Ti) tytan · (Uub) ununbium · (Uuh) ununhexium · (Uuo) ununoctium · (Uup) ununpentium · (Uuq) ununquadium · (Uus) ununseptium · (Uut) ununtrium · (U) uran · (V) wanad · (Ca) wapń · (C) węgiel · (H) wodór · (W) wolfram · (Au) złoto · (Fe) żelazo