Ernesto Che Guevara
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Ernesto (Che) Guevara ose siç thuhet më thjeshtë Komandante Che, hero i Amerikës Latine dhe një nga figurat më të shumë-njohura të shekullit të 20-të. Argjentinas në origjinë mori pjesë në revolucionin e Kubës në krahë të Fidel Kastros në 1959 për rrëzimin e regjimit të diktatorit të atëhershëm Batista. Lindi më 14 qershor 1928 në Rozario të Argjentinës dhe vdiq më 8 tetor 1966 në fshatin La Higera të Bolivisë. Që nga ajo ditë Che Guevara kaloi në pavdekshmëri dhe u bë legjend dhe simbol për miliona të rinj në botë. Fjala e tij më e preferuar ishte: Hasta La Victoria Siempe! - Deri në fitore përgjithmon. Figura e tij u lidh me figurën e atij njeriu që nuk mposhtet kurrë përpara ç'do të keqeje që mund ti vijë, dhe lufton deri në fund për idealet e tij.
 |
Shënim: Kjo faqe duhet të pastrohet. Shikoni shkakun në fletën e diskutimit. |
 |
Ky artikull sipas rregullores mbi shkronjat ë, Ë, Ç, ç, bjen në kundërshtim me rregulloren e Wikipedisë në gjuhën shqipe, për këtë arsye nuk mund të merret si i saktë derisa të rregullohet. |
Kronologjia :
- 1928- Lind ne Rosario , nga Celia de la Serna dhe Ernesto Guevara Lynch.Vuan nga asma dhe familja e tij detyrohet te trasferohet ne Alta Gracia ku klima eshte me e bute
- 1945-1952-Trasferohet ne Buenos Aires bashke me familjen e tij per te vazhduar shkollen e latre per mjekesi.Ne vitin 1952 ne moshen 23 vjecare vendos te beje udhetimin e tij te pare (rreth 4.500 km) per te vizituar kontinentin e amerikes latine bashke me mikun e tij Alberto Granado
- 1953-Dipllomohet per mjeksi dhe vendos te beje nje udhetim tjeter kete here me nje shoke tjeter Calica Ferrer.Fillon te interesohet per politiken dhe filloi ti afrtohej ideve marksiste
- 1954-1956-Njihet me nje peruviana Hilda Gadea qe me pas martohet me te ne 1956.Do te kene nje femije e quajtur Hildita.Trasferohet ne qytetin e meksikes atje njhiet me Fidel Kaston
- 1957-1958-Krijon kollona e dyte revolucionare me Fidel Kastron;
- Merr pjese ne pushtimin e Siera Maesta-s dhe ne sulmin e Santa Clares
- 1959-1960-Behet qytetare kuban dhe merr pjese ne qeverine e kastros si minister I industries dhe president I Bankes Nacionale.Matrohet me Aleida March.
- 1961-1964-Merr pjese ne konferencen te shteteve amerikane ne Punta del Este.
- Vihet ne komande te mbrojtjes gjate krizes se Gjirit te Derrave
- Merr pjese ne moske per festimet e aniversarin te 47 te Revolucioni te tetorit
- Merr pjese ne asamblene e OKB-se ne New York. Me kete rast jep eshe nje interviste televisionit amerikan (cbs).Niset per nje udhetime per ne afrike
- 1965-Ne mars rikthehet ne Kube dhe del per te fundit here ne public. Ne 1 prill ne nje leter Kastros deklaron arsyet e tij per largimin nga kuba .Me pas ne menyre te fshehte largohet per ne Kongo. Pas gjashte muaj kthehet perseri ne kube. Atje pergatit nje plan per te sjelle revolucionin ne Bolivi
- 1966-Me nje emre fals shkon ne bolivi. Atje fillon te shkruaj “Ditarin”
- 1967-Lufta guerrile ne bolivi nuk pati mbeshtetje nga partia komuniste boliviane dhe nga popullsine vendase, ushtria boliviane po e ndiqte guevaren dhe ne 8 tetore plagoset dhe kapet nga ushtria boliviane. Me 9 tetore me urdher te CIA-s vritet. Varroset ne nje vend sekret ne Vallegrande dhe trupi i tij gjendet ne 1997 dhe rivarroset ne Kube me te gjitha nderimet .
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Femijeria
Ernesto Guevara de la Serna lind ne Rosario (Argjentine).Prinderit e tij ishin Ernesto Guevara Lynch me origjine spanjolle dhe Celia de la Serna me origine angleze.
Megjithese vuante nga asma,iu dedikua sportit ktyesishte rugby dhe futbollit Nje passion tjeter i tij ishte edhe shahu,nje loje e mesuar nga I ati .Ne moshen 12 vjevare merr pjese ne shume torne shahu.Gjate adoleshences u terhoq pas poezise duke shkruajtur shume poezi .Ishte nje lexues i :Jack London,Jul Vern,Sigmund Froid.Studioi ne Kolegjin Navional Deán Funes dhe ne vitin 1948 rregjistrohet ne Universitin e Buenes Aires per mjekesi ku dipllomohet ne vitin 1953.
[redaktoni] Udhetimi ne ameriken latine
Kurr ishet akoma i ri Guevara kaloi shume kohe duke udhetuar ne ameriken- latine . Ne vitin 1951 nje shok i tij , Alberto Granado i kerkoi Guevares qe te merte nje vit pushim nga shkolla per te ndermare nje udhetime pergjat amerike- latine .Keshtu ne vitin 1939 Guevara dhe Alberto nisen nga Alta gracia me nje motor Norton 500 cc(motorit ja vune emrin: "E Fuqishmja II").Guevara pershkruajti kete udhetim ne librin "Latinoamericana" (Notas de viaje) nga ku ne vitin 2004 u be film i titulluar “Ditari i motocikletes”
Pasi pa varferine masive te amerikes- latine dhe i shtyre edhe nga idete marksiste nxori si perfundim se revolucioni ishte e vetmja menyre per te zgjidhur pabarazine shoqerore dhe ekonomike te vendeve te amerikes- latine.Udhetime e tij pergjate amerikes- latine e binden se Amerika jugore ishte nje kontinent me kombe te ndryshme por me te njejten grup etnik.Filloi te inmagjinonte mundesine te nje Amerike -Latine te bashkuar dhe pa kufi ,e lidhur me te njejten kulture.
[redaktoni] Ne Guatemala
Ne 17 qershore te vitit 1954 ne Guatemale fillon agresioni kunder qeverise se Arbenz,e organizuar nga CIA dhe nga Departamenti I Shtetit I SHBA-se e cila kishte stervitur mercenare per te mbrojtur kontinentin e Amerikes Latine nga “Rreziku Komunist”.Che Guevara perpiqet te organizoje rezistencen qe qytet por kjo tentative nuk funksionon dhe kur trupat mercenare futen ne kryeqytet,Guevara detyrohet te hyje ne ambasaden e Argjentines(ku me pas largohet per ne Meksike), e cila e regjistron si nje “element komunist”
[redaktoni] Revolucioni Kuban
Guevara mberin ne Meksike ,atje njihet me nje grup revolucionare Kubane te larguar nga Kuba perfshite edhe Raul Kastro .Pasi lirohet nga burgu ,Fidel Kastro largohet nga Kuba per tu vedosur ne Meksico city.Atje vellai I tij e prezantone me Guevaren.Pas ketij takimi Guevara hyn ne “Levizjen e 26 korrikut” e cila kishte si synim permbysjen diktatorin Kuban Fulgencio Batista.Edhe pse ishte vendosur se Guevara do te ishte vetem mjeku i grupit .Me 25 nentor te vitit 1956 anija Granma niset nga Tuxpan(Province e Meksikes)me qellim per te mbritur ne Kube.Guevara ishte I vetmi jo Kuban ne bordin e anijes. Ne 2 djetore zbarkojne ne La Playa de las Coloradas.Pas pak u sulmuan nga forcat ushtarake te Batists.Me pas u vendosen ne malet e Siera Maesta per te filluar luften guerilje kunder regjimit
Guevara u be nje lider ne grupin e rebeleve, nje Komandant (major),I respektuar nga shoket per trimerine e tij por edhe per egersine e tij.Qe shkaktare per vrasjen e shume dezertoreze dhe njerezve te tjere qe akuzoheshin qe ishin informatore ose spiun.
Ne ditet e fundit te dhjetorit te vitit 1958 drejtoi sulmin me kollonene e tij “Skuadra vetvrasese”(nje repart qe zgjidhte misionet me te veshtira te ushtise revolucionare)ne Santa Clara .Qe nje nga betejat me vendimtare e revolucionit.Ne 28 dhjetor Che Guevara mbrin ne Santa Clara atje vendos nje komando provisor ne Universitetin e qytetit dhe me pas ndjek shinat e trenit per te gjetur nje pike strategjike.Guevara e di se ne kete linje do te udhetoje nje kollon e ushtrise se Batistes me nje tren me e 18 vagona ; ne tren do te jene 406 ushtare dhe oficere me shume armatime dhe municione.Eshte ora 3 e drekes.Treni i ushtrise udheton pa e ditur se Komandanti kishte rezuar nje peme ne shinat e trenit.Treni rezohet dhe pastaj degjohet nje shperthim bombe dhe me pas mbulohet me shume zjarr dhe tym.Santa Clara kujton kete beteje.Vagonat e rezuar jane akoma ne te njejtin pozicion ku ishin ate dite dhe deshmojne fitoren.Ne nje shesh te madh,ngjit me muzeune dedikuar Che-se,ngrihet nje statuje bronxi e Che Guevares ,sepse asnje nuk duhet ta harroje.Ne 2 janar te viti 1959 kolona e Che guevares futet ne kryeqytetin e Kubes ,ne Havana.Me pas zvendoset ne fortesen ushtarake "La Cabaña". Pikerisht ketu organizon nje shkolle per analfabetet e ish-ushtrishe revolucionare.
[redaktoni] Ne qeverine Kubane:
Ne 7 shkurt te 1959,qeveria e re i jep Guevares titullin “Qytetare Kuban”.Me pas divorcohet nga Hilda Gadea,ku ne fakt ishin ndare qe para se te nisej me anijen Granma.Me pas martohet me Aleida March,nje Kubane qe ishte pjestare ne “Levizjen e 26 korrikut”(ku me te do te kete kater femije:Aleidita,Camilo,Celia,ernesto).Guevara behet minister i industrise.Me kete pozite dha ndihmese per te kontribuar ne modelimin e socializmit kuban.Ne librin e tij “Mbi guerilien”,guevara mbeshte modelin Kuban te revolucionit,e filluar nga nje grup i vogel guerilas,pa patur nevojen e organizimeve te medhaja te cilet do te mbeshtesnin rebelimet e armatosura(kjo strategji e guevares do te deshtonte me pas ne Bolivi).Ne teorine e tij El socialismo y el hombre en Cuba mbeshtet nevojen per te krijuar nje “njeri te ri” (hombre nuevo) bashke me shtetin socialist.
Gjate sulmit te Gjirit te Derrave (1961),Guevara nuk morri pjese ne luftimet ,sepse Kastro e kishe vendosur ne nje komande me ne perendime te Kubes,ne Pinar del Rio,i cili atje Guevara zbrapsi nje tentative pushtimi (ishte nje operacion diversiv,e krijuar per te terhequr vemendjen kubaneve nga vendi i vertete i sulmit qe ishte Gjiri i Derrave). Guevara luajti nje rol shume te rendesishme gjate vendosjes ne Kube te Raketave berthamore sovietike.Gjate nje interviste te dhene nje gazete socialiste angleze Guevara deklaroi se Raketat berthamore po te ishin nen kontrollin e kubaneve do te ishin hedhur me kohe ne qytetet me te medha te SHBA-se. Guevara gjate punes si minister i industrise pati disa disfata dhe reformat e tij nuk dhane asnje rezultat per zhvillimin dhe modernizimit te ekonomise kubane,kryesisht ate bujqesore.Pasi Fidel Kastro mori pushtetin dhe mblodhi njerezit e tij me te afert ,kur filloi te ndaje detyrat pyeti se cili nga te pranishmit eshte ekonomist.Guevara ngriti doren dhe qe nga ai moment Guevara u be minister i industrise.Pas disa vite si minister(pas shume disfata)miqt e tij me te afert e pyete se perse ngriti doren.Guevara i pergjigjet “Une kujtova se Kastro pyeti se cili nga ju eshte Komunist”
[redaktoni] Largimi nga Kuba
Ne dhjetore 1964 Guevara shkoi ne New York si shefi i delegacionit kuban dhe mbajti nje fjalin ne keshillin e OKB-se.Me kete rast doli ne nje emision informativ Face the Nation i cbs.Ne 7 dhjetore shkoi ne Paris mbas tre muaj shkoi ne Republiken Popullore Kineze,Egjipt,Algjeri,Ghana,Guinea,Mali,Tanzania.
Guevara pasi vuri re ishte me i afte per nje rol si revolucionar sesa te nje detyre ministrore,dhe me aprovimin e Fideli Kastros vendos qe te largohet nga Kuba per ne Kongo dhe Bolivi ku nga niveli i larte i varferise mundesonte krijimin te revolucioneve
[redaktoni] Ne Kongo
Gjate nje takimi qe zgjati gjithe naten midis 14 dhe 15 marsit te 1965,Guevara dhe Kastro rane dakort qe Che-ja te drejtonte operacionin e pare ushtarak ne Afrike. Nga disa burime vertetohet se ka qene Kastro qe ka kembngulur qe Che-ja te pranonte kete mision.Me pas Guevara largohet per ne Kongon belge(sot Republika Demokratike e Kongos).Gjate misioneve afrikane Guevara u ndihmua nga kapo guerilas Laurent-Desire Kabila.Guevara e konsideron Kabilen si te panevojshem,duke shkruajtur per te “Asgje nuk me bind se ai eshte personi i duhur ne kete moment”
Guevara i mesonte taktikat guerilje forcave kongoleze.Plani i tij ishte qe te shfrytezonte zonen e cliruar ne perendim te liqenit Tanganica per stervitjen e kongolezeve.Guevara ishte 37 vjec dhe nuk kishte eksperience rreth ushtrise formale.Astma e tij nuk e kishte lejuar qe te bente sherbimin ushtarak ne Argjentine.Megjithese kishte eksperiencen te marre gjate revolucioni kuban,mbi te gjitha nga fitorja e betejes se Santa Clares.
Mercenare afrikane dhe britanike punuan me ushtrine kongoleze per te penguar planet e Guevares.Ishin ne gjendje qe te monitoronin komunikimet e reparteve te drejtuar nga Guevara.Paftesia,dhe luftrat e ndryshme qe beheshin midis grupeve te kongoleze me njeri tjetrin ishin arrsyet e falimentimit te revolucionit. Mbas shtate muaj,i semure,i vuajtur nga astma Guevara detyrohet te largohet nga Kongo bashke me Kubanet qe kishin mbetur akoma gjalle.Ne fillim Guevara donte qe te conte ne Kube vetem te plagosurit duke qendruar i i vetem ne Kongo por miqte e tij e binden qe te largoheshe me to.
Guevara nuk donte qe te ktheheshe si humbes ne ishullin dhe kaloi shtate muajt duke jetuar si klandestin ne Prage,Republiken Demokratike Gjermane.Gjate kesaj periudhe shkruajti kujtimet e tij gjate eksperiences se tij ne Kongo dhe me pas filloi te shkruante dy libra,nje filozofik(Apuntes Filosóficos)dhe nje rreth ekonomise(Notas Económicas). Pas keture muajve Kastro i kerkoi Guevares qe te riktheheshe ne Kube por Guevara pranoi qe te ktheheshe vetem per disa muaj , sa per tu bere gati per misionet e reja revolucionare ne Ameriken-latine dhe prezenca e tij ne ishulli duhet te ishte teper sekrete.
[redaktoni] Ne Bolivi
Pasi i kthye ne Kube Guevara filloj plante per te sjelle revolucionin ne Bolivi. Ne 3 nentor te 1966,Guevara niset per ne Bolivi me nje pasaport Urugainane me emer Mena González,profesioni tregtare.Repatri i guerilsave perbeheshe nga 50 persona,ishte e paisur shume mire dhe si fillim paten disa suksese kunder forcaze boliviane.
Guevara ne planini e tij per te nxitur revolucionin ne Bolivi bazoheshe nga supozime qe donen me pas te gabuar
• Guevara mendonte se do te luftonte vetem kunder ushrise vendave,te pastervitut edhe jo te armatosur mire.Perkundrazi sapo qeveria e SHBA-se morri veshe per prezencen e tij ne Bolivi,dergoi punonjes te CIA-s per te ndihmuar dhe organizuar kunder-revolucionin.Uahtria boliviane u stervit nga keshilltare te Forcane speciale te US Army,perfshire edhe nje batalion Rangers eksperte per luftimet ne xhungle.Ndoshta edhe reparetet e SHBA-se morren pjese ne luftime. • Mendoheshe se partia koministe e bolivise do e ndihmone Guevaren,por nuk e ndihmuan aspak,edhe pse disa antare te partise moren pjese si gueliljas. • Guevara priste qe te rinte ne lidhje me radio me Kuben por kjo gje nuk ndodhi.Perkundrazi trasmetuesi me vale te shkurtra qe ia thane doli qe ishte difektoz,duke mos lejuar komunikimin me Kuben.
[redaktoni] Kapja dhe ekzekutimi
Forca boliviane lokalizuan vendodhjen e che-se pas ndihmes qe i dha nje dezertor.Ne 8 tetor Guevara u kap ne La Higuera.U kap pasi u plagos ne nje kembe dhe pasi pushka e tij iu prish nga nje plumb.CIA sapo morri veshe kapjen e Che Guevares tha urdher qe te pushkatoheshe menjehere.Vrasesi ishte MarioTeran nje ushtar i zgjedhur me short.Se cfare ndodhi me pas ka disa versione.Disa thojne se Teran ishte teper nervoz aq sa doli disa here nga shkolla dhe e futen perseri me zor.Per disa te tjere Teren nuk pati kuraje te shikonte Guevaren ne fyryre dhe per kete e goditi ne fyt,plage qe do ishte letale.Versioni me zyrtare eshte se Guevara morri disa goditje ne kembe per te mos ja prishur fytyren qe mundesonte identifikimin e kufomes.Per te mos bertitur Guevara kafshoi doren e tij.Si goditje finale,e goditen ne gjoks.Thuhet se ku Teren futet ne dhome Guevara i thot “E di je ketu per te me vrare.QËLLO pra ,je duke vrare vetem nje njeri”.Vdes ne nje shkolle te braktisur ne La higuera,ne 13:10 te 9 tetorit 1967.Me pas trupi i tij u vendos ne nje helikopter dhe u cua ne Vallegrande dhe trupi i tij iu tregua shtypit.Nga fotografite e marra filluan te krijoheshin legjenda rreth Che-se si ajo e San Ernesto de La Higuera apo ajo e El Cristo de Vallegrande.Me 15 nentore Kastro njohu vdekjen e Che guevares dhe shpalli tre dise zie kombetare.Ne vitin 1997 ne Vallegrande u identifikuan kockat e kufomes se Che guevares fale analizave te ADN-se dhe i rikthyen ne Kube.Ne 17 nentore te 1997 mbetjet e tij u rivarosen me te gjitha nderimet ushtarake ne nje mauzelum te krijuar per te ne Santa Clara,ku tridhjete vjet me pare pati fituar ate beteje qe u quajt si beteja decizive e revolucionit kuban.
Monumenti i Che-se ngrihet nga nje statuje qe shkruan “Hasta la victoria siempre” dhe nga nje lapidat qe shkruan urdherine famshem qe ne 21 gusht te 1959 Fidel Kastro i ngarkoje detyren ne kolonen 8 "Se asigna al comandante Ernesto Guevara la misión de conducir desde la Sierra Maestra hasta la provincias de Las Villas una Columna rebelde y operar en dicho teritorio de acuerdo con el plan estratégico del Ejército rebelde".
[redaktoni] Ikona Revolucionare
Ne fund te vitetve 60 Guevara u be nje ikone per ata njerez qe frymezoheshin nga idete e tij revolucionare.Edhe tani Ernesto Guevara,el Che,del si fugura e nje heroi ideal.Edhe nese perrjashtojem bindjet e tija politike,imazhi i tij i nje rebeli te perjetshem,i nje endrimtari qe ne realitet jentonte ne nje bote plot padrejtsi,ka frymezuar shume gjenerata te rinjsh ne te gjithe boten.Vitet kalojne dhe figura e Che guevares behet me e dashur per nje gjenerate te tere.Behet me e nderuar sepse shohim te ai njeriun idealist,qe,per te miren e nje populli,me sakte,te te gjithe popujve,shkriu gjithecka kishte me te shtrenjte,edhe jeten.Ndjehemi e do te ndjehemi krenare qe shekulli i 20-te fiksoi ne hisorine e vet nje njeri te atille,si Guevara,qe u be simbol i shpreses se pavdekshme,simbol i optimizmit per te ardhmen,i cili u be mit qe nuk perendon.Ai mbetet personifikimi i politikanit te pakoruptushem.Njerezit progresive,kudo ne bote,e adhurojne ate.Adhurojne sakrificen,qe ai beri per drejtesine shoqerore.
