Urretxu

Wikipedia(e)tik

Urretxu

Gipuzkoa

Izen ofiziala

Urretxu

Antolaketa

Estatua
Autonomia Erkidegoa
Lurralde Historikoa
Eskualdea

Espainia
Euskal Autonomia Erkidegoa
Gipuzkoa
Urola Garaia

Posta-kodea

20700

Koordenatuak

43°5′N 2°18′W / 43.083, -2.3

Koordenatuak: 43°5′N 2°18′W / 43.083, -2.3

Garaiera
Eremua
Biztanleria

Dentsitatea
Euskaldunak

356-896 m
16,88 km²
6.721 (2005)

398,16 bizt/km²
%54,38 (2001)

Sorrera

1383 abenduaren 11

Herritarra

urretxuar

Alkatea

Pello Gonzalez Argomaniz (Eusko Alkartasuna)

www.www.urretxu.net

Zumarraga eta Urretxu, Irimo mendiaren magalean

Urretxu Urola Garaian (Gipuzkoa), Irimo mendiaren magalean kokaturik dagoen herria da, 6.686 biztanle (urretxuarrak) eta 7,9 km² dituena. Urola ibaiak banatzen ditu Urretxu eta Zumarraga.

[aldatu] Historia

1383. urtean sortu zuen Joan I erregeak, gaur egun oraindik mantentzen den hirigune historikoa, Villa Real izenarekin. Honek bi kale nagusi zituen, Goikokale eta Bekokale (gaur egun Jauregi eta Iparragirre, hurrenez hurren), hainbat kantoiek zeharkatuak. Era berean kale txikiago batzuk zituen herriaren gune desberdinak lotzeko, Kale Txiki esate baterako. Erdi Aroan herria harresiz inguratua egon zen, baina banderizoen gerrateen amaieraren ostean ezarri zen lasaitasunak, harresien kanpo eraikitzea opa zien Urretxuarrei, harresiak eskaintzen zuen babesaren menpe egon gabe.

1658an herriak sute handi bat pairatu zuen, etxe gehienak eta San Martin Tourskoaren eliza erre zituena.

XVII. mendean Urretxuk hazten jarraitu zuen eta hainbat eraikin garrantzitsu altxatu ziren bertako jauntxoentzako, Corral Ipiñarrieta edo Jauregi jauntxoak kasu. Eraikin hauek harlanduzko harriz daude eraikiak eta interes arkitektoniko handikoak dira.

1717. urtean Santa Lutzi egunean feria antolatzeko eskubidea eman zion Felipe V.ak, ordura arte Ezkio-Itsasoko Santa Lutzi auzoan antolatzen zena.

1900. urtetik aurrera herria Legazpirantz hasi zen hazten, hazteko modurik naturalena zen eta lursail onak zeuden, kostaldea eta barnealdea lotzen zituen errepidearen ertzean etxebizitzak eta lantegiak sortu ziren.

1950, 1960 eta 1970. hamarkadetan beharrak eraginda asko eraiki zen Urretxun, burdin lantegietara lan egitera etorri zirenentzako eraiki zen, haientzako auzoak egin ziren Santa Barbara edo San Sebastian, esate baterako.

1973. urtean Urretxuko etxeorratza eraikitzen amaitu zuten, eraikin hau beharrak eraginda izan zen sortua, eta Urretxuko herriaren itxura guztiz aldatu zuen.

[aldatu] Festa eta ospakizunak

Ekainaren 24a, San Joan: Bezperan Gernikako Arbola plazan suaren inguruan dantza egiten da. San Joan egunean Santa Barbara baselizan erromeria ospatzen da 1893 urteaz geroztik.
Uztailaren 10a, San Kristobal: Geltokietako auzoko jaiak, asto lasterketak jokatzen dira.
Iraileko hirugarren asteburua, Santa Anastasia: San Martin Tourskoaren eliza nagusian daude santu honen hezurrak. Herriko jai nagusiak dira. Aipatzekoa da Euskal Jai eguna, bereziki koadrilek egiten duten karroza ibilaldia.
Azaroaren 11, San Martin: Beste herri askotan bezala, odolkiak janez ospatzen da egun hau.
Abenduaren 13a, Santa Lutzi: Urretxu-Zumarragan antolatzen den urteko feriarik garrantzitsuena. Hainbat lehiaketa eta erakusketa antolatzen da, besteak beste, ganadua, errezil sagarrak, ardoa eta kapoiak.

[aldatu] Eraikinak

Corral-Ipeñarrieta jauregia (XVII. mendekoa) Iparragirre kalean kokatua dago eta gaur egungo udaletxea da. 1892. urtekoa da. Apaindura gutxiko fatxada soila du. Bertan, aurrealdean, bi armarri daude nabari. Paretetan harriak kolore arroxak eta betak hartzen ditu. Balkoiez apainduta dago eta egur landuzko hegal ederrak bukaera ematen dio.
San Martin Tourskoaren eliza (XVI. mendekoa), sortu zenetik eraldaketa ugari izan du.
Areizaga jauregia (Baroikoa) (XVII. mendekoa). XVII. mendean eraiki zen harriz eta egurrez egindako eraikin hau orduko hirigune historikotik kanpo, garai bateko errege bidean. Jauregiaren aurrealdean hiru armarri daude. Teilatuko azpialdea oso landua du. Sarrera nagusiaren goikaldean honako hau azaltzen da gazteleraz idatzita: "La maldición de la madre abrasa de raíz hijos y casa". Eraikina gaur egun etxebizitzak eta lokalak bezala erabiltzen da.
Aizpuru enea (XVII. mendekoa), Jauregi kalean dago, herriko ingurune historikoan. Lau solairuko eraikina da. Gaur egun kultur etxea da eta beheko solairuan Mineral eta Fosilen museoa dago. Aurretik Aguado - Goñi familiaren etxebizitza izan zen, gaur egunean etxe publikoa den arren.
Ipiñarreta jauregia (XVII. mendekoa). 1605. urtean eraiki zuten eraikina. Jauregi hau Irimo mendiko magalean kokatua dago eta herriko txoko guztietatik ikusten da. Bi pisu dauzka eta errektangeluaren teilatua. Hasiera batean Ipiñarrieta familia bizi izan zen, hala ere, gaur egun, baserri bezala erabiltzen da.
Santa Barbarako ermita (XV. mendekoa). Irimo mendiko magalean dago, zelaiez inguratuta. Eraikin hau harriz, egurrez eta zementuz eginda dago. 1983. urtean berritu zuten. Laukizuzen itxurako baseliza honek teilatuan kanpai handia eta gurutzea ditu. Baselizarekin batera eraikinean taberna bat dago.

[aldatu] Herriko seme-alaba ospetsuak

Cristobal Ipeñarrieta (1556-1612), Felipe III erregearen idazkari pribatu izan zen.
Areizaga familia, militar, merkatari eta elizjende ospetsu eta Urretxuko sendirik boteretsuenetakoa izan zen XVI.-XVIII. mendeetan.
Nekolalde familia, militar, itsasgizon eta elizgizonak XVI.-XVII. mendeetan.
Gaspar de Jauregi (1791-1844).
Jose Vicente Labeaga Gurrutxategi (1798-1874),merkataritza konpainia baten jabe zen Cadizen. Nesken eskola bat sortzeko dirua eman zuen eta udalak, esker ona adierazteko, bere izena eman zion kale bati, oraindik ere Labeaga izena duena.
Jose Maria Iparragirre (1820-1881), abeslari herrikoia.
Juan Jose Belaustegi (1868-1945), musikaria.
Txibisto, Urretxuar amorratua.

[aldatu] Kanpo loturak

	Gipuzkoako udalerriak
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga