Lazkao
Wikipedia(e)tik
|
Lazkao |
|||
|---|---|---|---|
 Gipuzkoa |
|||
|
|||
| Izen ofiziala | Lazkao | ||
| Antolaketa
Estatua
Autonomia Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea |
Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa Goierri |
||
| Posta-kodea | 20210 | ||
 |
|||
| Koordenatuak |  Koordenatuak: |
||
| Garaiera Eremua Biztanleria Dentsitatea |
160 m 11,37 km² 5.509 (2005) 449,34 bizt/km² |
||
| Sorrera | 1053. urtea | ||
| Herritarra | lazkaotar | ||
| Alkatea | Patxi Albisu Estensoro (EAJ-PNV) | ||
| www.lazkao.net | |||
Lazkao Gipuzkoako udalerria da, Goierri eskualdean kokatutakoa eta bertako hirugarren herririk handiena dena. Aralarreko mendikatearen magalean, Oria ibaira doan Agauntza errekak zeharkatzen du herria. 160 m-ko altitudean dago eta 11.4 km²-ko hedadura du.
Dokumentuetan jaso den aipu zaharrena 1053ko idatzi bat da, eta ingurunea populaturik zegoela adierazten da. 1950 eta 1970eko hamarkaden artean izan zuen hazkunderik handiena, industriaren hazkundearen eraginez. 1980ko hamarkadatik aurrera hazkundea egonkortzen da. Egun 5.000 biztanle inguru ditu herriak.
[aldatu] Mugakideak
Iparraldean Beasain eta Ordizia, hegoaldean Idiazabal eta Ataun, ekialdean Zaldibia eta mendebaldean Olaberria ditu mugakide.
[aldatu] Garraioak
- Hiri Garrantzitsuetarako distantziak
- Donostia: 45km
- Madril: 428km
- Bartzelona: 507km
- Tren-Geltokia
- Beasainen: 2km-tara
- Errepideak honako herrietara
- Ataun, Olaberria, Zaldibia, Ordizia eta Beasain.
- Autobus Zerbitzua
- Gertueneko Aireportuak
[aldatu] Biztanleria
Dokumentuetan aurkitu eta guregana iritsi den Lazkao izenari erreferentzia egiten dion aipu zaharrena 1053. urteko idatzi bat da. Dokumentazioak jakinarazi digu XI. menderako Lazkao populazioz betetako esparrua zela, eta, mende horren bigarren erdian, Diego Gonzalbez de Lazcano edo de Arramendi bezalako familiak bizi zirela.
XII. mendeko ibarren gizarte maparen barruan, Lazkao Areriako eta Ozkueko ibarrek banatzen zuten. Egoera horrek herrixka sortzera, menditik jaistera, habitat berri bat ezartzera eta lurrak luberritzera garamatza. Maila honetan aipagarria da hazkunde demografikoa, esparru tradizionala ere gainditzen duena, eta gune egonkorren sorreran gertatzen dena.
Urruneko garai haietatik mendez mende emandako garapenaren ondoren, 1900. urtean 947 biztanleko herriarekin aurkitzen gara. Ordutik hona, abiadura ezberdinean izan bada ere, biztanleria nabarmen hazi da. Hala, lehen hamarkadetan 1900-1930 (biztanleria 947tik 1.588ra pasatuko da) hazkuntza nahiko moderatua gertatu zen; batez ere, inguruko beste herrietakoekin konpartuaz gero.
Aurrerago, 1930-1950 (1.588tik 1.817ra) artean, hazkuntza erritmo hori oraindik pittin bat moteldu egingo da. Hala, XX. mendearen lehen zatian biztanleria mende hasierakoaren bikoitza izatera apenas iritsiko da.
Aldaketa nagusiena 1950. urtetik aurrera gertatuko da, eta batez ere 1975. urtera arte iraungo du. Ordurarte migrazio oso txikia izan bazen, inoiz negatiboa izatera ere iritsi zen, 1950 eta 1970 tartean izandako "boom" idustrialarekin batera migrazio tasa oso handiak gertatuko dira. Urte horietan hazkuntza oso azeleratua izango da, eta populazioa ia hirukoiztu egingo da. 1980. urtetik aurrera, migrazioa dexente gutxituko da eta hazkuntza erritmoa berriro ere makaldu egingo da.
Hala eta guztiz ere, 1980ko hamarkadan, 1983. urtean, izango da erroldaturekin biztanle kopururik handiena (5309) izango den garaia. Harrezkero, biztanleak pixkanaka gutxitzen joan ondoren, azkeen urte hauetan Lazkao herria dituen biztanle kopurua mantentzen ari da. Gaur egun, mantentze hori goruntz begira badago ere, igoera hori oso geldoa edota usatua da.
Beste herri askok izan duen antzeko bilakaera iragan ondoren, eta noski, kasu ororen modura, norbere berezitasunek sortzen dituen berezitasunen eraginak izaniko zerikusia albo batetara utzi gabe, egun Lazkao biztanlego kopururik nagusiena biltzen duen herriguneak eta bertako lurzoruetan barreiatutako baserri inguru edo auzo txikiek osatzen duten 5.000 biztanle inguruko herria dugu.
[aldatu] Euskara
Lazkaoko euskara gipuzkera euskalkiaren barnean kokatzen da, eta Goierriko euskararen ezaugarri gehienak edo denak biltzen ditu. Indartsu daude gipuzkeraren bereizgarri gehienak; baita ere, Euskal Herriko erdigunetik zabaldu diren hainbat berrikuntza Lazkaora iritsi dira, eta nabaria da mendebaleko euskararen zenbait ezaugarri, indartsuago edo ahulago, Lazkaora ere iritsi izana.
[aldatu] Ekonomia
Lazkaoko ekonomia, gorabehera askoren ondorio
Hainbat eta hainbat izan dira Lazkaoko ekonomian mugimenduak sortu dituzten faktoreak. Nekazal jarduerak, industriak... ere garrantzia izan dute ekonomian Euskal Herri osoan bezala, Lazkaoko udalerriaren historia ekonomikoa nekazaritza eta abeltzaintzari lotuta egon da haserako garaietatik. XVIII. mendetik jasotako datuen arabera, herria jardunean zeuden baserriz osatuta zegoen gehiengo handi batean (apaiza, mediku eta botika bezalako etxeak izan ezik). Alde batetik etxerako jana lortzeko era guztietako barazki eta fruituak lantzen ziren: garia, artoa, sagarrak, lekaleak, barazkiak…; eta bestetik etxeko abereentzako jana: arbia, alpapa… Inguruko mendietan, Urbaraundin eta Iruremendin kasu, egurra ateratzen zuten eraikin, gurdi, ikatza… lortzeko. Aralar mendian kobre-meatzeak ere bazeuden. Basoetan ehiza ugari egiten zen, azeri, erbinude, basurde, orein… eta ibaietan arrantza, amuarrainak, barboak, aingirak… Industri jarduera Lazkaon XX. mende haserako Lazkaoren nekazal izaera ez da soilik nekazaritzaren garrantziaren ondorio, aitzitik industri sektorearen ahuleziaren ondorio ere bada. 1915ean Lazkaoko industri jarduera hiru lantegitara mugatzen zen: gurdiak eraikitzeko, aroztegi mekanikoa eta ferrak egiteko lantegiak. Egoerak bere horretan jarraitu zuen 1936ko Gerra Zibila arte. 1940ko hamarkadaren amaieran hasi eta mendearen bigarren erdian izandako iraultza demografikoak Lazkaori, Euskal Herriko beste udalerri askori bezala, benetako iraultza ekarri zion. Lazkaon biztanleriaren hazkundea apartakoa izan zen; 1950 eta 1975 urteen artean Lazkao izan zen Gipuzkoan hazkunde handiena pairatu zuen bederatzigarren udalerria. Esan bezala, aparteko hazkunde honek Lazkaon benetako "iraultza" eragin zuen, bai paisaian, bai kulturan eta baita eguneroko bizimoduan ere. Hazkundea bi faktoreren ondorio izan zen: hazkunde naturala eta immigrazioa.
Inmigrazioaren garrantzia
Hazkunde naturalaren garrantzia ukatu ezin bada ere, immigrazioa izan zen hazkunde honen zalantzagabeko protagonista. Immigrazio honen arrazoia 50, 60 eta 70eko hamarkadetako boom ekonomikoa izan zen. Euskal ekonomiaren bilakaera onak Espainiako gainbeheran zeuden hainbat eskualdetako milaka pertsona Euskal Herrira erakarri zituen bizimodu hobeago baten bila. Boom ekonomiko honen eragile nagusiena industria izan zen, modernizazio prozesuari ateak zabaldu baitzizkion.
Industriaren bilakaera
Lazkaon XX. mendeko lehen erdian berrogeita hamar enplegu industrial eta lantegi txiki zeuden. 1975ean industri sektore sendoa zuen herriak: hogeita zazpi lantegi eta 1.098 lanpostu zituen. Ildo honetan Lazkao eta Goierriko eskualdearen arteko harreman irekia azpimarratzea ezinbestekoa da (C.A.F. enpresaren protagonismoa azpimarragarria da). 1970eko hamarkadatik aurrera egoera egonkortu egin zen: biztanleria 5.000 biztanle inguruan finkatu zen. Bestalde, industriak krisi eta birmoldaketa prozesu gogorra jasan badu ere, egun zalantzarik gabe esan daiteke Lazkao industri herria dela. Ibabeko industri gunea eta Zubierrekako gunea, bere zabalkunde berriarekin, egoera honen testigu garbiak dira. Industri jardueraren nagusitasun honen ondoan azpimarratzekoa da hirugarren sektoreak gero eta garrantzi handiagoa duela, bai biztanleriari begiratuz eta baita ekonomi jarduerari dagokionez ere.
Egungo egoera
Beste garai batzutan indartsu eta nagusi izan diren nekazaritza eta abeltzaintza beste maila batean gelditu dira: egun Lazkaomendira mugatzen dira jarduera hauek eta Lazkaoko biztanleri okupatuaren %2ak bakarrik hartzen du parte bertan. Horrelakoa da mende amaierako Lazkao; demografikoki herri egonkorra, baina bizia; herri industriala eta modernoa; bere nortasuna gordetzen duen herria baina eskualdeari ateak irekitzen dizkiona; azken batez, bizi-kalitatea eta bertako gizon-emakumeen arteko bizikidetza hobetzeko erronkari aurre egin nahi dion herria; XXI. mendeko lazkaotarrek osatutako herria.
[aldatu] Udalbatza
- Alkatea = Patxi Albisu (PNV)
- Lehen alkate-ordea = Felix Urkola (PNV)
- 2. alkate-ordea = Amagoia Naldaiz (PNV)
- 3. alkate-ordea = Xanet Barreras (PNV)
- 4. alkate-ordea = Xabier Arrasate (PNV)
- Zinegotziak =
[aldatu] Batzordeak
Hirigintza, Etxebizitza eta Zerbitzuak: Felix Urkola
Nekazaritza, Mendiak eta Ingurugiroa: Inazio Barandiaran
Gizarte Zerbitzuak, Sanitatea eta Imigrazioa: Mª Lourdes Garmendia
Berrikuntza, Komunikazioa eta Partehartzea: Amagoia Naldaiz
Ogasuna, Pertsonala eta Kontuak: Inazio Estensoro
Kirola eta Gazteria: Xanet Barreras
Euskara, Kultura eta Hezkuntza: Xabier Arrasate
[aldatu] Lazkaotar ezagunak
- Maria de Lazcano (?-?), Oquendo almirantearen emaztea.
- Joxe Miel Iztueta "Lazkao Txiki" (1926 - 1993), bertsolaria.
- Anastasio Albisu (1915-), euskal idazlea.
- Francisco Garmendia (1924-), apaiza, Bronxeko (New York) artzapezpikuaren laguntzailea.
- Josean Kerejeta (1957-), Saski Baskoniako jokalari izandakoa eta klubeko presidentea.
- Joxemari Urteaga (1961-), euskal idazlea.
- Josune Bereziartu (1972-), eskalatzailea.
- Joseba Beloki (1973-), txirrindularia.
- Josu Sarriegi (1979-), futbol jokalaria.
[aldatu] Musika
[aldatu] Artea
[aldatu] Jaiak
[aldatu] Astotxo Eguna
Errege Egun ondorengo lehen igandean ospatzen da.
Urtean behin, Errege Egun ondorengo lehen igandean, Lazkaoko herrigune historikoa Judean bihurtzen da eta ia berrehun lazkaotarrek, Egiptorako Ihesa antzezten dute, non Herodes erregeak 2 urtetik beheko ume guztiak hiltzeko agindua ematen duen. Jose, Maria eta Jesusen laguntza bakarra astotxo bat da, eguneko protagonista.
XVII. mendean hasi zen tradizio hau. Maria Lazkano andreak, Antonio Okendo almirantearen emazteak, nahi izan zuen antzezpen hau egitea Lazkaoko moja zistertarren komentuan, berak aurretik eraikitzea bidali zuena. Antzezpena irudiekin egiten zen eta urte askoz, irudi hoiek bisitatzea eta mojek egiten zituzten obleak jatea zen ohitura, noiz gaur egun oraindik saltzen dituzten.
Ume talde bat ibiltzen da fruta, barazki eta ogi postuetan zehar, eta bien bitartean, Herodesen soldaduek, beraien zaldietan, dena zaintzen dabiltza. Geroago, Errege Magoak iristen dira Belenera. Momentu zirraragarriena Herodesen sarrerarekin hasten da.
[aldatu] Irudiak
 Herodesek umeak bahitzen ditu |
 Belengo barazki merkatua |
 Ahateen ur-putzua |
 Herodes bere armadarekin iristen da |
 Aingeruaren laguntzarekin ihes egiten dute |
 Jose, Maria eta Jesus Belenene (Judea) |
[aldatu] Historia
[aldatu] Gerrak
[aldatu] 1792an, Suitzako errejimentuko batailoia Lazkaon
1792ko azaroaren 16an, Gipuzkoako probintziak Lazkaoko udalari ofizioa, idatzia bidali zion D. Antonio Ricardo Carrillo kapitain jeneralaren izenean. Honek zioen Gipuzkoako probintzian biltzekoak zirela Kataluniako boluntarioen batailoia (800 gizonez osatua), Toledoko infanteriako 2. batailoia (indarrez, aurrekoaren parekoa zena), Redingo suitzarrak eta Kataluniako infanteria, errege bidean ziren herriak babestera. Suitzarren errejimentuko batailoietako bat, gainera, Bergaran izango omen zen eta bestea, berriz, Ordizia eta Lazkaon. Toro eta Leongo miliziak Loiolan izango omen ziren, Kataluniako boluntarioak Oñatin, Infanteria arineko erregimentua Tolosan eta Toledoko 2. batailoia Gasteiztik Hernanira joatekoa omen zen. Probintziak Gipuzkoako herri guztiei,eta batez ere hemen aipatuei, ejerzito eta soldadu hauei beharrezkoak zitzaizkien eraikin eta laguntza luzatzeko eskatzen zien.
[aldatu] 1793an, Konbentzio Guda prestatzen: Lazkaoko mutilei deia
1793an, berriz, Lazkaoko kontzejuak Juan de Ceverio bertako bizilagunari herriko gizonak gerrarako antolatzeko boterea ematen dio. Hirurogei bat gizon prestatu behar ditu, behar izango dituztenak eskuratuz. Honetarako dirua nola lortu? Zentsoen bidez, hau da, dirua utziko duten pertsonak bilatu behar ditu (gero hauei itzuli egiten zaie utzitakoa). Lazkaoko tertzioak Irunen eta beste zenbait puntutan aritu ziren gerran (hau da, Frantziarekin mugan). 50.855 erreal (kobrezkoak, gaztelaniaz “reales de vellón” deritzaienak) eta 14 marabeditako gastua egin zuen Juan de Ceveriok tertzioen prestakuntzari aurre egiteko.
Probintziak berak ere gerrak sortutako gastuei aurre egin ahal izateko berau osatzen duten herri guztien artean gastuen partiketa egiten du. 1793ko abenduan, adibidez, aurreko azaroan Junta Partikularrean erabakitakoaren arabera, 1.046 erreal eta 8 marabedi eskatzen zaizkio Lazkaoko kontzejuari. Bi alditan ordain dezakete herriek eskatu zaiena: San Joanetan eta Eguberrietan. Lehen ere esan dugu frantsesak gerturatzen ari ziren heinean, Gipuzkoan Donostiak hauen aldeko jarrera agertzen duela eta Probintziak, berriz, ez dituela gauzak hain argi. 1794ko ekainaren 2ko dokumentu batean susma dezakegu hori.
Donostian gerrarako prestatzen ari den Diputazio edo Aldundia eta Areriako Alkatetza Nagusiko udalak ez datoz bat: nork du gerra gaietan aginpidea? Eta zein Aldundik du indarra, Donostian osatzen ari denak ala Getarian bildutakoak? 1794ko abuztuan Lazkaoko Santa Ana komunitateko erlijiosek euren komentutik atera beharra izan zuten frantsesen beldurrez. Segura, Zegama, San Adriandik barrena, Barria, Gasteiz, La Puebla, Miranda de Ebro, Pancorbo, Briviesca, Burgos, Quintana Palla, Torrequemada, Dueñas, Palazuelosko monastegia, eta Cavezonen barrena Valladolida iritsi ziren. Hamahiru hilabete egin zituzten Lazkaotik kanpora. Ikusi bidairako nola prestatu ziren.
1795eko urriaren 11n, Pilarika bezperan eman zioten hasiera itzulerako bidaiari. Dueñas, Torrequemada, Burgos, Briviesca, Pancorbo, Gasteiz eta Arrasaten barrena iritsi ziren Lazkaora.
[aldatu] Nahiz eta Konbentzioko Gerra bukatu, lasaitasun gutxi
XIX. mende hasiera ere ez da lasaia izango. Nahiz eta Konbentzioko Gerra amaitu, egonkortasun eza nabaria izango da. 1801eko abuztuaren 18an, adibidez, bi presok Donostiako kartzelatik alde egin zutela-eta (Andres Guijalbok Burgosa zeramatzanak) eskutitza jasoko dute Lazkaon ea han zeuden edo non zeuden begira zezaten. Gerra eta gerrate garaiek egoera aldatu egiten dute. Zenbaitek gerra egitea bizimodu hartzen du. Egonkortasun ezeko giroak aurrera egiten duen neurrian, lapurretak, liskarrak gero eta nabarmenagoak bihurtzen dira.
[aldatu] 1808an, Independentzia Gerra Lazkaon
1808tik aurrera, Independentzia Gerraren hotsak ozenagotuz joango dira. Herria, espainiar herria, ez da Napoleonen agindupean jarraitzeko prest izango eta altxatzen hasiko da. Egoera honi aurre egiteko, Frantziatik errefortzuak, soldaduak etortzen hasiko dira, penintsula gerra eszenatoki bihurtuz. 1808ko uztailaren 15ean, Donostian, Jose Maria Soroa y Soroa eta Manuel Joaquin Uzcangak probintziaren izenean, honela esango diote Lazkaori (Elgoibarren 1808ko ekainaren 9an onartutako dekretu bitartez, frantses tropei sostengua eman diezaieten): 2.000.000 erreal beharko direla gerrako gastuei aurre egiteko, eta hauek lortzeko zergabilketa zuzenik ezin egingo dela (egoera hartan, bertakoek zituzten baliabideak eskasak ziren). Herri bakoitzak bi epetan eman ahal izango zuela zegokiona (uztailaren 30ean eta irailaren 30ean), Lazkaoren kasuan 4.337 errealetakoa. Herriek beharrezkoa zen dirua lortu ahal izateko, jabetzak saltzen eta galtzen hasi beharko zutela udalek (hauen trukean, dirua jasoz eta gerrako gastuak ordaintzeko erabiliz). Lazkao ez omen zen beti ordaintzeko unean behar bezain arin ibili.
1809ko uztailean adibidez, Probintziak zegokion ordainketa egiteko erregutuko zion (horrela egin ezean, probintziako zenbait mandatari heriotza-zigorrera kondenatuak izateko arriskutan ere egon baitzitezkeen). 1808ko irailaren 2an, Probintziak Lazkaori abisua emango dio. Tolosan 3.000 soldadu frantses bazirela: zalduneriakoak zirela zati handi bat, eta besteak, berriz, igarotzen ari ziren tropetako kideak.
Tolosari Gerrako komisarioak biltegiak, labeak eta laurehun ohe eskatu dizkio. Tolosak ezin dio, ordea, behar honi erantzun eta Diputazioari eskatuko dio laguntza, eta honek inguruko herriei, tartean, Lazkaori. Lazkaok, ordea, ezin duela lagundu esaten du. Ezinezkoa zaiola. Aurreko urtean “Villafranka”k egin omen zion eskaria eta hari utzi omen zizkion zituen koltxoi eta mantak. Geroztik, gainera, Lazkaon bertan ere tokia egin behar izan omen diete soldaduei: bertan ere oheak faltatuz, ingurukoei eskatu beharrean aurkitu ziren. Eta ingurukoek, ezin zietela lagundu, eurek ere “Villafranka”ri utziak zizkietela- eta (erantzun hau 1808ko irailaren 8an eman zen). Ez zen txantxetakoa izan oheena: azaroaren 21ean, Probintziak deia egin zion berriro ere Lazkaori. Oherik ematen ez bazuten, soldaduak bertara bila joango zirela.
Horrela, 1808ko abenduaren 1ean, adibidez, Probintziak Lazkaori frantses general batek egindako adbertentziaren berri emango dio: ejerzito berria datorrela eta Tolosara haragia bidaltzeko eskatuko die, bestela sakeoak-eta gerta baitaitezke. “94 Raldes de carne Res viva” eskatzen diete. 1809tik 1813ra bitartean Probintzia gerrako gastuei aurre egiteko moldatu beharko da. Gizonek ere prest egon beharko dute gerrarako, eta etsaiekin batu direnak zaintzen jarraitu beharra izango dute etengabean. Horren adibide Joaquin Michelenak, probintziako kontseilari denak eta poliziaz arduratzen denak, Thouvenot baroiarengandik jasoko duen oharra (1811ko maiatzaren 30ean): “que le remita mensualmente una lista expresiva de los sugetos, que han dexado sus hogares para reunirse a las quadrillas con sus nombres, los de los pueblos de su naturaleza, su estado, edad, profesion u oficio, dias de su salida, vuelta a sus casas, y si son o no indultados anteriormente”.
Lazkao eta bere inguruan, dena den, gerra gogorkien 1813ko ekainetik abuztura bitartean biziko da, baina ez da normalitaterik biziko azarora bitartean behintzat. Nola egin aurre honi guztiari? Herriaren ondasun zirenak salduz eta jabetza pribatu izatera pasa zitezen erraztuz. Gehiegi luzatu gabe, 1809tik aurrera 1819ra bitartean Lazkaoko udalak saldutakoak ditugu Izaguirreazpiko terrenua, Chentacadiko gaztainadiak, Cearrako gaztainadia, Amirivia etxea, Lapurzuloko gaztainadia, Erdicotrozoako gaztainadia, Umarqueriako hariztia, Otamendiazpiako gaztainadia, Urbarandian itxituraz mugatua zegoena, eta Altusoloburuako hariztia. 1810 eta 1811. urte bitartean saldutakoak.
Nortzuk izan ziren errenta gehien zituztenak, beraz diru gehien aurreratu zutenak, eta horregatik herri-lurren zati handienarekin egin zirenak? Besteen artean, D. Juan de Ceverio, Dª Maria Abaria, Juan Bauptizta de Beriztain, Jose Maria de Lardizabal, Martin Ignacio de Insausti, D. Fermin de Iztueta, D. Francisco de Aldanondo, D. Juan Ramos de Echave, D. Manuel Matias de Arana, D. Jose Antonio de Ubilla. Orain artean aipaturiko gastuez gain, kontzejuek, eta baita Lazkaokoak ere, dirutan ere ordaindu izan omen zuten beren herriko mutilak soldaduskara joan ez zitezen. Adibide gisa dugu Probintziak ordainagiri gisa Udalari ematen diona: “He recibido de la N. y L. Villa de Lazcano la cantidad de dos mil docientos cincuenta reales de vellon por lo que ha correspondido en el reparto del donativo gracioso ofrecido a S.M. en lugar del servicio personal para el reemplazo del Ejército,por el tercer plazo correspondiente al 30 de mayo último según lo acordado por esta M.N. y M.L. Provincia de Guipuzcoa en la Junta IIª de las Generales celebradas en la N.y L. Villa de Azpeitia en el año próximo pasado. San Sebastián, 9 de Junio de 1819”.
Jakina denez, euskal probintzietako mutilek ez zuten derrigorrezko soldadutzarik egin beharrik. Honen ordez, beren lurrak defendatzeko prestatzen ziren eta borroka beti hauen muga barruetan egiten zuten, eta aldi berean, Koroa behar gorrienean aurkitzen zenean, diru-laguntzak ematen zizkioten euskal probintziek (probintzia bakoitzak bere herrietan biltzen zuen dirua). Modu berean, probintzia barruko preso eta polizien ardura ere probintzi bakoitzarena zen (eta hauetako herri bakoitzarena). Elizbarrutiko agiritegian gordetzen da 1819ko abuztuaren 5ean osatutako zerrenda, zeinetan azaltzen den Koroari eman beharreko donatiboa (mutilak soldaduskara joan ez zitezen).
[aldatu] Gerrarteko Bakea (1814-1820), Hirurteko liberala (1820-1823)
Nahiz eta Independentzia Gerra 1813an amaitu, 1820ra bitartean Fernando VII.a ez zen liberalen indar eta intentzioez fido, eta beti saiatu izan zen bere alde indar militarrak gordetzen. Hegoaldeko euskal probintzietan ere tertzio bezala ezagun zirenak mantendu egin ziren eta indartu. Hauek, 1823tik 1833ra bitartean indartu ziren batez ere, eta laster hastekoa zen gerratean, karlisten aldean hartuko zuten parte. 1828an, arazoa sortu zen Lazkaoko udalaren eta Diputazioaren artean. Zergatik? Tertzioak nork gobernatu behar zituen ez ziren ados jartzen. Diputazioan hortaz arduratzen zen Jose Joaquin de Gorosabelek tertzio guztiei dei egin zien “para dejar arreglado todo lo concerniente al servicio de mis tercios, a los Reyes Ns. Ss.”. Maiatzaren 29an Silvestre de Chinchurretak ordena emana zuen tertzioak Tolosan bil zitezen, arropak hartzera eta erregeren guardiei ongi etorria egitera.
D. Jose Astigarraga omen zen partidoaren bigarren komandantea. Lazkaon bertako tertzioez arduratzen zena, berriz, D. Jose Ignacio de Arregui. Astigarragak Arreguiri Diputazioaren ordenaren berri ematen dionean, honek ez duela beteko erantzungo dio, Erregelamenduko 21. artikuluaren arabera (hau da, tertzioek ezin zutela nork bere herria babesikgabe utzi eta ezin zietela dei arbitrarioei nolanahi erantzun). Ekainaren 1eko dokumentu batean, Udalak dio, herriak bere tertzioen gaineko autoritatea galduz gero, erabakiahalmena galduz gero, gorputz militar batez hitz egiten ariko liratekela (tertzioak herriari lotutako gorputz bezala ulertzen zituzten). Tertzioak mantentzeaz gain, Espainiako erakundeetatik Hirurteko Liberalaren ondoren,kontrol zorrotza ezarri zen errejimen liberalaren aldeko izandakoak zaintzeko. Hala, Kantabriako Purifikazio Juntak, 1826ko martxoaren 14an deia bidaliko du Lazkaora, Juana de Munduateri buruz galdezka. Honek semea, Juan Cruz Ibarguren, izan omen zuen Gipuzkoako boluntarioetako kide. Ama pobre gisa, 1820ko martxoaren 7aren aurretik eta ondoren zein jarrera izan zuen galdetzen zitzaion Lazkaoko kontzejuari.
[aldatu] Lehenengo Karlistada (1833-1839)
[aldatu] Bigarren Karlistada (1872-1876)
[aldatu] Kanpo loturak
 |
Gipuzkoako udalerriak | |
|---|---|---|
|
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga |
||
