Ataun

Wikipedia(e)tik

Ataun

Gipuzkoa

Izen ofiziala

Ataun

Antolaketa

Estatua
Autonomia Erkidegoa
Lurralde Historikoa
Eskualdea

Espainia
Euskal Autonomia Erkidegoa
Gipuzkoa
Goierri

Posta-kodea

20211

Koordenatuak

43°0′20″N 2°10′33″W / 43.00556, -2.17583

Koordenatuak: 43°0′20″N 2°10′33″W / 43.00556, -2.17583

Garaiera
Eremua
Biztanleria

Dentsitatea
Euskaldunak

163 m
58,73 km²
1.574 (2006)

26,80 bizt/km²
%95,14 (2001)

Sorrera

1615

Herritarra

ataundar

Alkatea

Bittor Oroz Izagirre

www.ataun.net

Ataun Gipuzkoako Goierri eskualdean dagoen herria da. 1574 biztanle zituen 2006.ean.

[aldatu] Geografia

Ataun Gipuzkoako hegoaldean dago kokatua, Goierri bailaran. Nafarroarekin muga egiten du eta Aralar Natura Parkearen barruan dago. Bailarako industriagunetik hurbil baina herri txikia izanik oraindik artzantza, nekazaritza eta natura munduan erabat txertatuta dago. 58,9 km²ko zabalera du eta itsas mailatik 196 m-ra dago. Gipuzkoako herri luzeena da (14 Km) eta oso zabalduta dago auzo ugarietan, nahiz eta biztanlegoa nagusiki San Martin, San Gregorio eta Aia auzogunetan bildu.

Agauntza ibaiak zeharkatzen du herria. Harana ondorengo mendi hauek babesten dute besteak beste: Areatza (982), Aietsu (968), Arantzazumendi (777), Muñoan (912), Saratsamendi (952), Sarastarri (989), Leizadi (921), Aizkoate (631) eta Intzartzu (826).

Bertaratzeko dauden aukera desberdinen artean azpimarratu: Autobus zerbitzuak, Goierrialdea S.L. (943-885969), La Estellesa S.L. (943-470115) eta Transportes Pesa S.A. (902-101210) dira. Autoz, GI-120 bidea hartuz (Beasain-Etxarri Aranatz). Trenez, Beasaingo eta Ordiziako tren geltokiak herritik 5 kmra daude eta Goierrialdea autobus zerbitzuarekin lotuak. Informazio gehiagorako Garraioak atala ikusi.

[aldatu] Historia

Ataun, Gipuzkoaren hegoaldean, Nafarroaren mugan eta Aralarko Parke Naturalean dago basoz, larrez eta mailoz inguraturik, Agauntza ibaia bizkarrezur duela. Ataungo Domoa edo Aitzartea ere fenomeno geologiko bitxitzat jotzen da. Baina baditu, ordea, lur azpian fosildutako makina bat haitzulo; aipagarrienak Troskaeta, Sarastarri, Intzartzu eta abar.

Gizakiaren aztarna zaharrenak Usategietan daude -inguru hauetako zaharrenak dira- duela 40.000 urte ingurukoak. Geroxeagokoak dira Pikandieta, Armontaitz, Limurita, Kobazar eta abarretako aztarnak. Eta ezin ahaztu, herriko mugetan diren trikuharriak, hasi Atxurbidetik eta Ubegi bitarteraino; gehienak, Jose Miguel Barandiaran, Telesforo Aranzadi eta Enrique Eguren ikerleek aztertutakoak.

Ataun izenak dioen bezala, ate edo pasabide denez, erromatar garaiko txanponak ere aurkitu dira; Kristo aurrekoak Usategietan eta ondorengoan Otadizelain; Berrenoako galtzada bide egokia izan baita bidaiari, iheslari, kontrabandista eta Santiagobideko erromesentzat. Jentilbaratzako gazteluaren hondakinak eta bertan topatutako urrezko eraztunak Erdi Arora garamatza. Urte askotako borroka-leku izan zen Nafarroa eta Gaztelaren artean. Nahiz eta 1200. urtean Gaztelak Gipuzkoa bereganatu, Jentilbaratzak Nafarroaren menpe jarraitu zuen ehun eta gehiago urtetan.

Garai haiekin lotu behar da kristautasunaren etorrera XI. mende aldean-edo, eta lehendik zeuden sinesmenekin batera hedatu zen. Horren adierazgarri dira herriko hainbat leku: sorgin, lamia, jentil eta basajaunen istorioz josita baitago Ataun. Eta horregatixe, urtero, azaroan Jentilen Etorrera izeneko ikuskizuna egiten da herrian zehar.

Herri izaera XVII. mendera arte ez zuen lortu Ataunek (1.616 urtean) eta komeni zitzaionean inguruko herriekin ere bat egiten zuen, Batzar Nagusietan ordezkaria eduki ahal izateko.

Lazkaoko Jauna izan da bere historiako mendeetan zehar, ataundarrek izan duten areriorik handienetakoa; Jauntxo izanik, eskubide handiak baitzituen lortuak hala-nola, herritarrenak zapuztuz. Honen mende bizi ziren ataundarrak: alde batetik, herriko lurren herena berea zuen, hainbat maizter, erroten monopolioa, apaizak izendatzeko eskubidea eta urteko laborearen hainbateko bat berari eman beharra.

Aipagarria, XVI. mendean Ataungo herriak Lazkaoko jaunarekin izandako eztabaida eta auzien ondoren, herriko armarria elizako horman jartzeko lortu zuen eskubidea (1584 urtean).

Bizimoduari dagokionez, artzaintza, abeltzaintza, nekazaritza, meagintza eta basogintza izan dira nagusi, XX. mendean Goierri bailaran, industrializazioa garatu eta nagusi bihurtu arte.

Ataun ekimen handiko gizon eta emakumeen herria izan da eta da; izan diren lekuetan aztarna utzi dutena. Gure historia erlijioso, notari, abokatu, mediku, albaitari, idazle, intelektual, historiagile, antropologo, etxegile eta abarrez josita dago. Nahiz eta nekazari-lur izan, gurasoek ahaleginak eta bi egin izan dituzte seme-alabak aurrera egin zezaten, Horiek izan dira izan, Ataungo herriari izena eta izana eman diotenak: ataundarron izaera, herri baten nortasuna.

[aldatu] Biztanleria

Ataungo populazioren lehen zantzuak XI. mendekoak dira; ordurako bai baitzen zenbait oinetxe Lazkao eta Ataungo barrutian kokaturiko Agauntza ibaiaren arroetan. 1200. urterako San Martin eliza egoteak, data honen aurretik ere populazio-guneren bat izango zela pentsarazten du. XIV. mendearen bukaera arte, bertako biztanleria ibarrean bizi zela ikusten da garbi-garbi eta nagusiki Arrondoan eta Elbarrenan. XVI. mendetik aurrera, San Gregorio eta Ergoiena auzoak hasi ziren jendeztatzen Agauntza ibaiaren bideari jarraiki. Azkenik, XVII. eta XVIII. mendeen artean Aia auzoa jendeztatu zen. Era honetan iritsi zen Ataun XIX. mendera; jendeztatze-mailarik altuena lortu zuen garaira.

XIX. mende inguruan hasi zen zabalkuntza, 10 mendetan zehar zabaldu zen XIX. mendearen bigarren erdira arte. Epe luze honen barruan Ataun jendez bete zen. Jatorrizko gunea zen San Martindik abiatuz, jendeztaturiko gunea zabalduz joan zen poliki-poliki Agauntza ibaiaren ibarrean barrena, nekazaritzarako lur berriak erdietsi ahala. Ibaiaren ertzetatik eta norabide ezberdinetan, haran txikien bideari helduz, abiatu ziren biztanleak beren baserriak eraikitzera nekazaritzarako edota animalien bazkarako egokiak ziren tokietan. Abeltzaintzak garrantzia handia lortu zuen Ataungo nekazaritzaren barruan. Prozesuak XIX. mendearen erdialdean lortu zuen bere goieneko unea.

Une hartatik aurrera garapen-aldi berria hasi zen; gorabehera askoko populazioaren beheranzko joera, hain zuzen ere. Joera hau, gaur egun arte mantendu da.

[aldatu] Ataundar ezagunak

Joxemiel Barandiaran (1889-1991), antropologoa.
Manuel Mari Apalategi (1901-), euskal idazlea.
Lukas Dorronsoro (1931-), euskal idazlea.
Jokin Apalategi (1943-), euskal idazlea.
Joseina Etxeberria (1968-), irrati esataria.
Dionisio Galparsoro (1978-), txirrindularia.

	Gipuzkoako udalerriak
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga