Donostia

Wikipedia(e)tik

Donostia
Gipuzkoa
Izen ofiziala	Donostia - San Sebastián
Antolaketa Estatua Autonomia Erkidegoa Lurralde Historikoa Eskualdea	Espainia Euskal Autonomia Erkidegoa Gipuzkoa Donostialdea
Posta-kodea	200xx
Koordenatuak	43°19′N 1°59′W / 43.317, -1.983 (Donostia) Koordenatuak: 43°19′N 1°59′W / 43.317, -1.983 (Donostia)
Garaiera Eremua Biztanleria Dentsitatea Euskaldunak	6 m 60,89 km² 183.308 (2005) 3.010,48 bizt/km² %34,60 (2001)
Sorrera	1180
Herritarra	donostiarra
Alkatea	Odon Elorza (PSE-EE)
www.donostia.org

Donostia (gaztelaniaz, San Sebastián; izen ofiziala, Donostia-San Sebastián) Gipuzkoako hiriburu eta udalerri nagusia da. Halaber, Euskal Herriko laugarren hiririk populatuena da.

Ozeano Atlantikoaren ertzean dago, Bizkaiko golkoaren muturrean, eta Madril-Paris errepide nagusian. Urumea ibaiaren bokalean dago, Igeldo, Urgull eta Ulia mendien artean, eta hiru hondartza ditu: Ondarreta, Kontxa eta Zurriola. Era orekatuan uztartzen ditu artifiziala (hiria) eta natura (paisaia), bien arteko lotura ederrenetakoa sortuz.

Donostia entzutetsua bihurtu da, Euskal Sukaldaritza Berriaren sorburu delako. Sukaldari ezagunek Donostia eta inguruko herriak gastronomiaren munduan kokatu dute, hala nola Arzak, Subijana, Berasategi eta Castillo. Tradizio handiko pintxoek ere Alde Zaharreko taberna eta jatetxeetan sukaldaritzaren gorena jo dute. Horrez gain, hainbat jai eta jaialdi antolatzen dira urtero: Donostiako Nazioarteko Zinemaldia, Jazzaldia, Aste Nagusia, Santotomasak, Sansebastianak, Kontxako Bandera...

Eduki-taula 1 Historia laburra 2 Auzoak 3 Turismoa 3.1 Kale famatuak 3.2 Ikusgarriak 4 Kultura 4.1 Festak 4.2 Elkarteak 4.3 Ikastetxeak 5 Zerbitzuak 6 Donostiar ezagunak 7 Hiri senidetuak 8 Galeria 9 Kanpo loturak

[aldatu] Historia laburra

1000 inguru, lehen aldiz agertu zen testuetan, badia gaineko tontorrean dagoen San Sebastian monasterioa Leireko mendiaren babesean; monasterioaren inguruan -egun Antigua auzoa den tokian- eta Urumea ibaiaren bokalean bildu zen jende urria.

1180 inguru, Nafarroako errege Antso Jakitunak hiribildu izendatzeko foruak eman zizkion. Urgull mendiaren azpiko herrixkan gaskoiak bizi omen ziren, eta gainontzeko guneetan, berriz, euskaldunak.

1200ean, Gipuzkoa Nafarroa izatetik Gaztela izatera igaro zen, Bizkaia eta Arabarekin batera. Gaztelako errege Alfontso VIII.ak foruak bermatu zituen.

1728an, Karakasko Errege Konpainia Gipuzkoarra sortu zen, Espainiak Venezuelarekin duen merkataritzaren monopolioa lortuta. Donostiako ekonomiak goratu jo zuen. Konpainia hark Santa Maria eliza guztiz berreraiki zuen 1766an.

1808an, Frantziako armadak, Napoleon enperadorea buru, Espainia hartu zuen.

1813an, Espainiatik ihesi zebilen Frantziako armadari Donostia geratzen zitzaion azken hirietakoa zen. Tropa ingeles eta portugaldarrek, Espainiaren aliatuak zirenek, Wellington jeneralaren lemapean, Donostiari su eman zioten, frantsesengandik askatzeko. Abuztuaren 31ko gauean hiri guztia erre zen, Trinitate kalea izan ezik. Tropa aliatuek donostiarrak eraso zituztenean, hilketa, bortxaketa eta lapurreta ugari egin zituzten. Bizirik geratu ziren donostiarrek Zubietako Aizpurua baserrian Donostia aurreko leku berean eraikitzea erabaki zuten. Ugartemendia arkitektoak hiri osoa proiektatu zuen.

1856an, Gipuzkoako hiriburu bihurtu zen, Tolosaren ordez.

1860 inguru, Espainiako erregina Isabel II.ak Donostia aukeratu zuen "itsasoko bainuak" hartzeko, medikuak aginduta.

1863an, garrantzi militarra galduta, hiriaren inguruko harresiak eraitsi zituzten; Donostiako zabalgunea eraikitzen hasi zen artean, Antonio Kortazar arkitektoaren ideia abangoardisten bidez.

1870-1920 bitartean Espainiako udako hiriburu bihurturik, turismoaren hiriburu bihurtu zen Donostia. Espainiako handi eta handikien topaleku izan zen, mugaz bestaldean Biarritzen gertatzen zenaren antzera.

1936an, Franco jeneralaren armadak Espainiako Errepublikaren aurka altxatu ondoren, Donostian ere matxinatu nahi izan zuten zenbaitek, baina herritarrek galarazi zieten. Hala ere, Solchaga jeneralak irailaren 13an hartu zuen. 30.000 biztanle zeuden (politikan konprometituenek ihes egin ondoren) eta haietako 300 hil zituzten errepresio frankistan, gerratik kanpo, "zigor operazio" bortitzetan.

1978 an, eta demokrazia lortzeko eta finkatzeko trantsizio prozesuaren barnean, Udal batzorde bat eratu zen, lehen udal hauteskunde demokratikoak egin arte. Haren zuzendaria PSOEko Ramon Jauregi izan zen.

1981eko apirilaren 26an, Real Sociedad futbol taldeak Espainiako Ligaren txapeldun izatea lortu zuen lehen aldiz.

[aldatu] Auzoak

Aiete Altza Amara Antigua Añorga Ategorrieta Benta Berri Bidebieta

Egia Erdialdea Ibaeta Igara Igeldo Gros Herrera Intxaurrondo

Loiola Lorea Martutene Mirakontxa Morlans Parte Zaharra Zubieta

[aldatu] Turismoa

ik • d • al Donostiako leku turistikoak

Eraikin eta leku esanguratsuak {{{izenburu-edukiera}}} Kontxa hondartza · Kristina Enea parkea · Kursaal jauregia · Miramar jauregia · Victoria Eugenia antzokia · Londres hotela · Maria Cristina hotela · Haizearen Orrazia · Klub Nautikoa · Urgull mendia · Santa Katalina zubia · Atotxako dorrea · Iparraldeko geltokia · Bakearen Usoa · Anoeta futbol zelaia · Donostia Ospitalea · Artzain Onaren katedrala · Bretxako merkatua · San Bizente eliza · Urumea ibaia · Koldo Mitxelena Kulturgunea · Santa Klara uhartea · Pasealeku Berria · Igeldo mendia · Perlako termak      Plaza eta kaleak {{{izenburu-edukiera}}} Konstituzio plaza · Frantziako pasealekua · Askatasunaren hiribidea · Kontxako pasealekua · Boulevard · Alderdi Eder      Museoak {{{izenburu-edukiera}}} Untzi museoa · Zientziaren museoa · Aquariuma · San Telmo museoa · Elizbarruti museoa      Kirol instalakuntzak {{{izenburu-edukiera}}} Anoetako estadioa · Anoetako belodromoa · Illunbe zezen-plaza · Atano III.a pilotalekua · Gaska kiroldegia · Anoetako miniestadioa · Zubieta      Arte eszenikoak {{{izenburu-edukiera}}} Kursaal jauregia · Antzoki Zaharra · Victoria Eugenia Antzokia      Hondartzak {{{izenburu-edukiera}}} Kontxa · Ondarreta · Zurriola

[aldatu] Kale famatuak

• Easo kalea
• Prim kalea
• San Roke kalea
• Urbieta kalea
• Abuztuak 31 kalea

[aldatu] Ikusgarriak

• Kontxa hondartza
• Ondarreta hondartza
• Zurriola hondartza
• Kristina Enea parkea
• Miramon parkea
• Igeldo mendia
• Urgull mendia
• Santa Klara uhartea
• Ulia mendia
• Miramar jauregia
• Haizearen Orrazia

[aldatu] Kultura

• Kulturguneak: Kursaal jauregia.

[aldatu] Festak

• San Sebastian egunean, zaindariaren eguna, Raimundo Sarriegi musikariak egindako Donostiako martxa jotzen da

• Santo Tomas eguna
  
• Aste Nagusia

[aldatu] Elkarteak

• Gastronomia elkarteak:
  • Uharteko Adiskideak
  • Gaztelubide

• Kirol elkarteak:
  • Askatuak eta Gipuzkoa Basket, saskibaloi taldeak.
  • Real Sociedad, futbol taldea.

• Musika elkarteak:
  • Donostiako Orfeoia

[aldatu] Ikastetxeak

• Sagrado Corazon Mundaiz Ikastetxea
• Aitor Ikastola
• Jakintza ikastola
• Amara Berri [1]
• Belen Ikastetxea
• Lauaizeta Ikastola [2]
• Santo Tomas Lizeoa
• Santa Teresa Ikastetxea
• Ekintza Ikastola
• Axular Lizeoa
• Altza Bhi
• Compañia de Maria, San Bartolome Ikastetxea
• Mariaren Bihotza ikastola

[aldatu] Zerbitzuak

• Donostia Ospitalea.
• Donostiako portua.

[aldatu] Donostiar ezagunak

 Sakontzeko, irakurri: Donostiar ezagunen zerrenda

Donostiar ezagunen artean ditugu, besteak beste, Eduardo Txillida eskultorea, Pio Baroja, Ramon Saizarbitoria eta Txillardegi idazleak, Luis Miguel Arconada eta Pello Ruiz Cabestany kirolariak, Iñaki Gabilondo kazetaria, Aita Donostia, Pablo Sorozabal eta Nicanor Zabaleta musikariak, Mikel Erentxun eta Imanol Larzabal abeslariak, Juan Mari Arzak eta Pedro Subijana sukaldariak, Jesus Maria Leizaola eta Odon Elorza politikariak eta Julio Medem zinemagilea.

[aldatu] Hiri senidetuak

Donostia hiri hauekin senidetua dago:

• Daira de Bojador, Aljeria
• Marugame, Japonia
• Plymouth, Erresuma Batua
• Reno, Ameriketako Estatu Batuak
• Trento, Italia
• Wiesbaden, Alemania

[aldatu] Galeria

Kontxako hondartza eta eskubanda. Donostia.

Donostiako Haize Orrazia, Eduardo Txillida eta Luis Peña Gantxegiren lana.

Jacques Cousteau

Commonsen fitxategi gehiago dago honi buruz: Donostia

[aldatu] Kanpo loturak

• Donostiako Udala
• Donostiako Zinemaldia.
• eDonostia
• Bagera
• Kursaal fundazioa
• Irutxuloko Hitza
• Donostia argazkibloga

	Donostiako auzoak
Aiete • Altza • Amara • Antigua • Añorga • Ategorrieta • Benta Berri • Bidebieta • Egia • Erdialdea • Ibaeta • Igara • Igeldo • Gros • Herrera • Intxaurrondo • Loiola • Lorea • Martutene • Mirakontxa • Morlans • Parte Zaharra • Zubieta

	Gipuzkoako udalerriak
Abaltzisketa • Aduna • Aia • Aizarnazabal • Albiztur • Alegia • Alkiza • Altzaga • Altzo • Amezketa • Andoain • Anoeta • Antzuola • Arama • Aretxabaleta • Arrasate • Asteasu • Astigarraga • Ataun • Azkoitia • Azpeitia • Baliarrain • Beasain • Beizama • Belauntza • Berastegi • Bergara • Berrobi • Bidegoian • Deba • Donostia • Eibar • Elduain • Elgeta • Elgoibar • Errenteria • Errezil • Eskoriatza • Ezkio-Itsaso • Gabiria • Gaintza • Gaztelu • Getaria • Hernani • Hernialde • Hondarribia • Ibarra • Idiazabal • Ikaztegieta • Irun • Irura • Itsasondo • Larraul • Lasarte-Oria • Lazkao • Leaburu • Legazpi • Legorreta • Leintz Gatzaga • Lezo • Lizartza • Mendaro • Mutiloa • Mutriku • Oiartzun • Olaberria • Oñati • Ordizia • Orendain • Orexa • Orio • Ormaiztegi • Pasaia • Segura • Soraluze • Tolosa • Urnieta • Urretxu • Usurbil • Villabona-Amasa • Zaldibia • Zarautz • Zegama • Zerain • Zestoa • Zizurkil • Zumaia • Zumarraga