Peter I van Rusland
Van Wikipedia
| 1672-1725 | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Tsaar van Rusland | ||||||
|
||||||
|
Peter Aleksejevitsj (Пётр I Алексеевич) (Moskou, 9 juni 1672 - Sint-Petersburg, 8 februari 1725; oude stijl: 30 mei 1672 - 28 januari 1725), bijgenaamd Peter de Grote (Пётр Великий) was van 1682 tot 1721 tsaar en tot 1725 keizer van Rusland. Tot 1696 regeerde hij samen met zijn broer Ivan V. Peter was de eerste Russische tsaar die buiten de grenzen van zijn rijk reisde.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd
Peter was de zoon van tsaar Aleksej I en diens tweede vrouw, Natalja Narisjkina. Aleksej had ook nog twee zonen bij zijn eerste vrouw, Maria Miroslawskaja: Fjodor en Ivan. Na de dood van zijn vader werd eerst Fjodor tsaar. Toen deze in 1682 overleed, werd de tienjarige Peter tot tsaar gekroond, maar zijn halfzuster, de scherpzinnige en daadkrachtige Sophia wist met behulp van de Strelitzen haar zwakbegaafde broer Ivan als mede-tsaar en zichzelf als regentes op te werpen. In de troon werd een gat gezaagd, zodat zij de beide jongens kon influisteren. In 1689 werd Sophia weggewerkt in een klooster na het verlies van twee Krimoorlogen en een samenzwering tegen Peter. In 1696 stierf de ziekelijke Ivan. Toen was Peter alleenheerser.
[bewerk] Modernisering en invloed van het Westen
Peter staat bekend om de grootschalige modernisering van het land. Hij stelde de adel open en schiep een nieuwe aristocratie onder de functionarissen; promoties werden afhankelijk van prestatie. Rusland werd verdeeld in acht provincies (Goebernii) en ook de ministeries werden in aantal beperkt. Hij hervormde het leger, de kerk, handel en nijverheid, onderwijs en volksgezondheid. Hij stichtte 1698 na de Azovcampagnes de eerste Russische marine in Taganrog. Hij had daarbij de hulp van zijn Zwitserse boezemvriend en drinkebroer Franz Lefort. Het was waarschijnlijk Lefort, ooit in dienst op een Hollands oorlogsschip en in Rusland tot admiraal benoemd, die voorstelde om Amsterdam te bezoeken en zich op de hoogte te stellen van vlootbouw, bombarderen, publiciteitscampagnes en informatievoorziening, vestingbouw, waterwerken, geneeskunde en godsdienst.
(onbekende auteur, 18e eeuw)
Peter maakte twee reizen naar West-Europa: van augustus 1697 tot mei 1698 en van december 1716 tot augustus 1717. Tijdens zijn eerste reis naar Pruisen, de Republiek, Engeland, Saksen en Oostenrijk, bekend als het Grote Gezantschap, bezocht Peter Zaandam om de in Holland florerende scheepsbouw te bestuderen. Peter woonde bij Gerrit Kist in zijn huisje aan de dijk. Vervolgens ging hij naar Amsterdam om op de werven van de Vereenigde Oostindische Compagnie te werken. Zijn aanstekelijke nieuwsgierigheid viel bij iedereen in de smaak. Nicolaes Witsen stelde hem voor aan de botanicus en anatoom Frederik Ruysch. Ruysch leerde de geïnteresseerde tsaar hoe hij de tanden van zijn onderdanen moest te trekken. Peter hield niet van toneel of muziek, wel van schilderijen met schepen en trommelen. Bij een bezoek aan de Staten-Generaal verliet hij de zaal en de verbaasde aanwezigen met zijn pruik over zijn hoofd getrokken. Jan van der Heyden, de uitvinder van de brandspuit, en Menno van Coehoorn wezen een verzoek af om mee naar Rusland te gaan. Bij een bezoek aan het O.Z. Heerenlogement kreeg burgemeester Joan Huydecoper van Maarsseveen aan het eind van drinkpartij een stevige kus. Frederik Ruysch correspondeerde met Peter de Grote over het verzamelen en bewaren van vlinders en hagedissen. Peter kocht bij zijn tweede gezantschap enkele collecties en bezocht Herman Boerhaave in Leiden. Peter kocht twee kwikthermometers bij Daniel Gabriel Fahrenheit. Hij reisde verder naar Nieuwpoort, Luik, Spa en Namen en Frankrijk.
Peter de Grote werd sterk beïnvloed door zijn reizen in het Westen. Hij leerde horlogemaken, doodskisten timmeren, schepen bouwen, tekenen, etsen, secties verrichten, papier scheppen en zijde spinnen. Hij voerde westerse kleding en cultuur in, maar bracht tevens landkaarten, gereedschappen, brandspuiten en wapens naar Rusland. Hij zette een modern brandsignaleringssysteem op en hield graag met blussen. De tsaar liet talrijke boeken uit het Nederlands, Frans, Duits en Engels naar het Russisch vertalen. Peter was gefascineerd door zonnewijzers: een van de hervormingen was de wijziging van de jaartelling en de tijdmeting in 1700 volgens de Juliaanse kalender. (In West-Europa werd de Juliaanse kalender al in 1582 afgeschaft en de Gregoriaanse kalender ingevoerd). Hij voerde een belasting in op de baard. Omdat verschillende scheepstermen onbekend waren, zijn de Nederlandse termen nu ook de Russische geworden. Een bekend voorbeeld is de boegspriet. Tijdens zijn regering had hij een lesprogramma opgesteld om de Russen Nederlands te leren. Vanwege de vele protesten ging dit niet door.
Peter bevorderde cultuur en wetenschap. Peter begon in 1714 met de bouw van een zomerresidentie Peterhof aan de oever van de Neva. De Kunstkamer zou het eerste openbare museum voor natuurwetenschappen van Rusland worden. Ruysch, Levinus Vincent en Albertus Seba verkochten hem hun uitgebreide verzameling rariteiten. De vogels, slangen en hagedissen werden in de Kunstkamer opgesteld. (Van de 2.000 preparaten zijn er circa 900 bewaard gebleven). In 1724 verzocht hij de Leids professor Willem Jacob 's Gravesande naar Rusland te komen om zitting te nemen in de Academie van Wetenschappen, opgericht in 1726.
[bewerk] Economie
Peter bevorderde de Russische economie door infrastructurele projecten zoals kanalen en wegen. Bij zijn aantreden waren er slechts tien fabrieken in het land. Na zijn overwinning op de Zweden verplaatste hij de hoofdstad van Moskou naar Sint-Petersburg, een op West-Europese leest geschoeide stad, ontworpen door Italiaanse architecten. Bij de drooglegging van de moerassen rond Sint Petersburg kwamen zo veel dwangarbeiders om, dat het leek of de stad op lijken was gebouwd.
[bewerk] Oorlogen
Peter voerde veel oorlogen, die een grote financiële tol vroegen. Ze werden bekostigd door nieuwe of verhoogde belastingen in te voeren. Ook met de confiscatie en verkoop van kerkbezit, de verkoop van handelsmonopolies aan de hoogstbiedende en instelling van staatsmonopolies kwam het noodzakelijke geld binnen. In de Grote Noordse Oorlog tegen Zweden, Denemarken en Polen (1700-1721) leed hij een zware nederlaag in de slag bij Narva, maar toch wist hij zijn belangrijkste vijand Karel XII van Zweden in de slag bij Poltava verpletterend te verslaan (1709). Daardoor kreeg Peter in het noorden toegang tot de Oostzee en startte met de bouw van Sint Petersburg, waarbij Zweeds krijgsgevangenen werden ingezet. In het zuiden streed Peter tegen Perzië en het Ottomaanse Rijk. Ahmet III begon de Russisch-Turkse Oorlog (1710-1711) en won de slag aan de Proet. Bij het Verdrag van Nystad (1721) kon hij Lijfland, Vyborg en delen van Finland aan het Russische Rijk toevoegen. Rusland was toen de belangrijkste grootmacht in Noord- en Oost-Europa geworden. Peter liet zich tot keizer kronen en kreeg de bijnaam "de Grote", (ook vanwege zijn lengte van meer dan twee meter). Middels een oekaze eiste Peter de Grote de bevoegdheid zijn opvolger te kunnen benoemen.
[bewerk] Siberië
Peter zond diverse expedities uit om Siberië te verkennen. Daniel Gottlieb Messerschmidt verzamelde tussen 1718 en 1727 informatie over de geografie, bevolking en natuur van westelijk en centraal Siberië. In het uiterste oosten werd Kamtsjatka onderzocht door Ivan Jevrejnov en Fjodor Loezjin, en het uiterste noordoosten door Vitus Bering.
De Grote Noordse Expeditie van Bering en Aleksej Chirikov werd door Peter de Grote op stapel gezet, maar vond pas plaats na zijn dood.
[bewerk] Familie en opvolging
Peter de Grote kreeg veertien kinderen bij twee vrouwen: drie bij Eudoxia Lopoechina, waaronder tsarevitsj Aleksej die hij in 1718 liet martelen, omdat die tegen zijn officiële beleid inging. Peter veroordeelde hem tot de doodstraf, maar Aleksej stierf al voor de executie ten gevolge van zijn verwondingen. Peter kreeg elf kinderen bij zijn tweede vrouw, tsarina Catharina I, waaronder Elisabeth I. Daarnaast had hij een Nederlandse minnares genaamd Anna Mons. Zijn eerste vrouw liet hij opsluiten in een klooster, zijn minnares viel in ongenade en werd gearresteerd.
In november 1724 hielp Peter bij de redding van een twintigtal zeelieden uit het water van de koude Neva. Hij stierf drie maanden later ten gevolge van koorts. Zijn onzeker uitgesproken woorden Ik laat alle macht aan ... lieten de troonopvolging ongeregeld. De hoogste staatsambtenaren zagen zich geplaatst voor het keuze of de zoon van de vermoorde Aleksej, de latere Peter II van Rusland of Peter's echtgenote, de analfabeet Catharina I van Rusland, sinds 1724 mede-regent.
Als gevolg van het decreet uit 1721 waarin de erfelijkheid van de titel werd afgeschaft, brak er in Rusland een periode van frequente troonwisselingen aan.
[bewerk] Trivia
- In oostelijk deel van het centrum van Amsterdam is er een straat naar Peter de Grote vernoemd, de Czaar Peterstraat.
- In Zaandam is het huisje waar Peter, tijdens zijn verblijf in Zaandam verbleef bewaard gebleven. Tegenwoordig staat dat huisje bekend als het Czaar Peterhuisje. President Vladimir Poetin heeft dit huisje bezocht tijdens zijn bezoek aan Nederland in 2005.
[bewerk] Externe links
| Bronnen en referenties: |
|
