Antarktyda

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

**Antarktyda**

Powierzchnia	13,3 mln. km²
Ludność	~1,000
Rząd	Żaden, obowiązuje Traktat Antarktyczny
Państwa roszczące pretensje o terytoria kontynentu	Argentyna Australia Chile Francja Nowa Zelandia Norwegia Wielka Brytania
Domena internetowa	.aq
Kod samochodowy	ARK (nieużywany)
Kod telefoniczny	+672

Zdjęcie satelitarne Antarktydy

Powierzchnia Antarktydy bez lodu. Mapa nie uwzględnia wzrostu poziomu morza po stopieniu lądolodu i następującego, po tym zniknięciu ciężaru, wynurzania się kontynentu

Antarktyda w interglacjale. Stan podobny do dzisiejszego. Grube linie to działy lądolodu, cienkie to tory jego płynięcia, lodowce szelfowe, obszary wolne od lodu. Szaroniebieski i odcienie niebieskiego obrazują obszary różnicą się grubością lodu o 1 000 m.

Mapa Antarktydy

Roszczenia terytorialne. Czerwone kropki to stacje całoroczne, czerwone okręgi to stacje letnie.

Antarktyda (ang. Antarctica) – kontynent o powierzchni około 13,2 mln km² znajdujący się na półkuli południowej Ziemi, w rejonie koła podbiegunowego.

Kontynent antarktyczny ma kształt prawie regularnego koła o średnicy około 4500 km. Składa się z części kontynentalnej oraz okolicznych wysp leżących w obrębie Antarktyki. Kontynent ze wszystkich stron oblewają oceany: Atlantycki, Indyjski i Spokojny. Ponieważ wokół Antarktydy mają one zbliżony charakter niekiedy nazywa się je Oceanem Antarktycznym, Południowym, lub Lodowatym. Umowną granicą Antarktydy jest konwergencja antarktyczna, wąski pas wody oddzielający zimne wody polarne od cieplejszych i bardziej zasolonych wód oceanów (47-62°S). Sztucznie ustaloną granicą jest 60 równoleżnik – tereny na południe od niego są objęte Traktatem Antarktycznym i są ziemią niczyją. Ta granica oddziela także ustanowiony przez Międzynarodowe Biuro Hydrograficzne w 2000 r. Ocean Południowy od Atlantyku, Pacyfiku i Oceanu Indyjskiego.

Według teorii tektoniki płyt, Antarktyda w ciągu milionów lat przemieściła się na obecny obszar z terenów równikowych i tu się zatrzymała. Współcześnie, praktycznie w całości (98%) pokryta jest lądolodem o grubości do 3500 metrów. Lądolód nazywany jest Antarktyką. Z prawnego punktu widzenia właściwą nazwą jest Antarktyka (od łac. ante + arctis). Najwyższy szczyt: Masyw Vinson – 4897 m n.p.m. (dawniej przyjmowano 5140 m), a najniżej położony jest Rów Bentleya – 2555 m pod poziomem morza (jest przykryty lodem). Ogólnie, Antarktyda jest najwyżej położonym kontynentem (średnio 2030 m n.p.m.).

Pod lądolodem Antarktydy znajduje się ok. 145 jezior. Największym z nich jest odkryte w 1996 roku Jezioro Wostok, położone ok. 4000 m pod rosyjską stacją badawczą o tej samej nazwie.

Największe skupisko ludzi to amerykańska baza McMurdo. Istnieje przynajmniej kilkanaście baz sponsorowanych przez różne kraje, m.in. przez Polskę. Na biegunie południowym jest również usadowiona baza amerykańska Amundsen-Scott.

[edytuj] Antarktyda dawniej i dziś

Antarktyda była umieszczana na mapach już w XVI wieku, wykonanych przez Piri Reisa i Oronteusa Fineusa, a także na anonimowej mapie pochodzącej z okręgowej biblioteki Wirtembergii w Stuttgarcie, która ukazuje dwie wyspy znajdujące się dziś pod Lodowcem Szelfowym Rossa. Oznacza to, że XVI-wieczne mapy mogły być kopiami jeszcze wcześniejszych dokumentów, wykonanych w okresie 900-600 r. p.n.e., kiedy miało miejsce ostatnie ocieplenie klimatu i do obu wysp można było dotrzeć z morza^[1]

Stały ląd Antarktydy odkrył w 1820 roku rosyjski admirał Faddiej Bellingshausen, ale podobnie jak przypływający w te rejony śmiałkowie trudniący się połowem ryb, fok i wielorybów nie postawił na nim suchej stopy. Pierwszym człowiekiem który tego dokonał był norweski naukowiec Carsten Borchgrevink. Tak bardzo chciał on zobaczyć ten fascynujący ląd, że zaciągnął się na statek wielorybniczy.

Wiedza badaczy przybywających wtedy na ten prawdziwy koniec świata opierała się wtedy głównie na ich wyobrażeniach o Terra Australis Incognita - Nieznanej Ziemi Południowej, jak ja wówczas nazywano.
O dotarcie do bieguna rywalizowali na przełomie XIX i XX wieku badacze Robert Falcon Scott i Roald Amundsen. Ostatecznie wygrał Norweg Amundsen przy wykorzystaniu psich zaprzęgów (zabijając niepotrzebne psy na karmę dla pozostałych); motorowe sanie i szetlandzkie kucyki Scotta nie sprawdziły się. I dopiero zdobycie bieguna południowego przez Roalda Amundsena w 1911 roku rozpoczęło etap rzeczywistego, stopniowego zapoznawania się z krainą wiecznych lodów.
Najintensywniejszy okres badań Antarktydy rozpoczął się dopiero w roku 1957, kiedy zawarto międzynarodowy traktat w sprawie wykorzystania kontynentu wyłącznie w celach pokojowych i naukowych. Od tego czasu 43 stacje badawcze należące do 18 państw zgłębiają tajemnice lądu, który przyciąga jak magnes i fascynuje niedostępnością.

W 2000 Antarktyda miała być podzielona na strefy ekonomiczne państw w pobliżu ich baz i miało rozpocząć się wydobycie zasobów naturalnych tego kontynentu (ropa, węgiel itp.). Traktat Antarktyczny przedłużono do 2041 lub 2049 roku. Gospodarka regionu to połowy ryb i ssaków morskich w okolicznych wodach i turystyka: 23,2 tys. turystów latem 2004/2005 i ogółem 19,5 tys. w roku 2005.

[edytuj] Klimat i warunki klimatyczne

Antarktyda jest najbardziej zachmurzonym kontynentem. Rocznie przypada tylko około 100 dni bezchmurnych. Paradoksalnie, kontynent ten można uważać za jedną z największych pustyń na naszej planecie, gdyż średnie opady roczne w jej środkowej części wynoszą zaledwie od 30 do 50 milimetrów. Charakterystyczne są również dla tego obszaru silne i długotrwałe wiatry, wiejące z mroźnego wnętrza kontynentu w kierunku nieco cieplejszych wód oceanicznych. Istnieje tam również zjawisko nocy polarnej , która pogrąża cały kontynent w otchłani mrozu. Średnia roczna temperatura wynosi -55,6 stopnia Celsjusza. 21 lipca 1983 zanotowano absolutne minimum temperatury -89,2 stopni Celsjusza na stacji Wostok (przy -60, -70 zamarza płyn w gałkach ocznych).

Nad południowym biegunem utrzymuje się tzw. dziura ozonowa, czyni to niebezpiecznym długie przebywanie na otwartej przestrzeni.

[edytuj] Fauna i flora

W tak niesprzyjających warunkach jakie panują na tym kontynencie, nie należy się dziwić, że Antarktyda była jedynym niezamieszkanym przez ludzi z czasów prehistorii kontynentem. świat roślinny i zwierzęcy charakteryzuje skrajne ubóstwo gatunkowe. Rachityczna roślinność pojawiła się jedynie na wolnych skrawkach lądu najczęściej w nadmorskich oazach. Na pewne ślady flory można się natknąć również na nunatakach, czyli skalistych wyniosłościach wyrastających spod powierzchni otaczającego je ze wszystkich stron lodowca.
Najbujniej życie rozwija się na wykraczającym znacznie poza koło podbiegunowe Półwyspie Antarktycznym., gdzie dzięki ciepłym prądom oceanicznym występuje krótkie, chłodne lato. Tylko tu rosną dwa gatunki roślin kwiatowych (śmiałek antarktyczny i kolobant), a także wiele mchów i porostów, grzyby, glony i algi. Ciężką zimę są w stanie przetrwać jedynie nieliczne gatunki zwierząt, ale latem, gdy wody zaczynają się roić od planktonu i innych mikroskopijnych żyjątek, na wybrzeżach pojawia się spora liczba gości. Przyciągane obfitością smacznych kąsków całymi gromadami przybywają ptaki. Najliczniej reprezentowane są oblegające lodowce pingwiny, m.in. największe na świecie pingwiny cesarskie, ważące około 30 kilogramów i dorastające do 120 centymetrów i oraz znacznie mniejsze pingwiny Adeli. Doskonale miewają się również ssaki: foki Weddela i Rossa, a także lamparty morskie, wieloryby i delfiny żerują w wodach przybrzeżnych, w których żyje 160 gatunków ryb, m.in. rodzina ryb z białokrwistych. Ich krew pozbawiona jest hemoglobiny i erytrocytów, a wnętrzności prześwitują przez przezroczystą skórę. Występują również niezwykle odporne na zimno ryby utrzymujące się przy życiu dzięki szczególnym płynom we krwi, mającym właściwości podobne do środków używanych w chłodnicach samochodowych.
Łącznie w Antarktyce żyje 45 gatunków ptaków, a na samym kontynencie – dwa gatunki roślin (na wyspach jest ich więcej).

[edytuj] Przypisy

↑ Artykuł w Gazecie Wyborczej, 20 marca 2007 r.

[edytuj] Warto zobaczyć

Półwysep Antarktyczny
Lodowiec Szelfowy Rossa - ogromna wyspa lodu unosząca się na wodzie, dawniej baza wypadowa wielu ekspedycji antarktycznych.
Mount Erebus - jeden z największych na świecie czynnych wulkanów i największe wzniesienie na Lodowcu Szelfowym Rossa.
Morze Weddela - jego wody zapchane są masa lodu, który nie topnieje nawet przez kilka lat.