Narodowe Siły Zbrojne

Z Wikipedii

Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) – polska konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego działająca podczas II wojny światowej i w okresie powojennym. Obok Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, największa formacja polityczno-wojskowa podczas okupacji. Narodowe Siły Zbrojne w czasie okupacji liczyły według różnych danych od 70 tys. ^[1] (w październiku 1943 72,5 tys. ^[2][3]) do 100 tys. ^[4] ludzi.

Spis treści 1 Zarys historyczny 1.1 Geneza i powstanie 1.2 Rozmowy scaleniowe z AK 1.3 Rozłam w NSZ 1.4 Walki z partyzantką komunistyczną 1.5 Stosunki z Niemcami 1.6 Udział NSZ w Powstaniu Warszawskim 1.7 NSZ po upadku Powstania Warszawskiego 2 Działania zbrojne 2.1 Oddziały partyzanckie 3 Struktura organizacyjna 3.1 Komendanci Główni NSZ 3.2 Komenda Główna NSZ 3.3 Struktura organizacyjna NSZ w terenie 4 Czasopisma wydawane przez NSZ 5 Bibliografia 6 Zobacz też: 7 Linki zewnętrzne 8 Przypisy

[edytuj] Zarys historyczny

[edytuj] Geneza i powstanie

Narodowe Siły Zbrojne powstały formalnie 20 września 1942 r., gdyż tego dnia został wydany przez pierwszego Komendanta Głównego NSZ, płk. Ignacego Oziewicza ps. "Czesław", Rozkaz nr 1/42, w którym zawiadamiał o objęciu powyższej funkcji. Faktycznie proces formowania NSZ rozpoczął się od lipca 1942 r., kiedy nastąpił rozłam w Narodowej Organizacji Wojskowej i Stronnictwie Narodowym na tle scalenia NOW z Armią Krajową. NSZ zostały utworzone w wyniku połączenia Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy i części NOW, która nie podporządkowała się umowie scaleniowej z AK. Ponadto w skład NSZ weszło także szereg mniejszych organizacji o charakterze narodowym, jak: Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa, Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski, Zbrojne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich, Narodowa Konspiracja Niepodległości oraz częściowo: Konfederacja Zbrojna, Organizacja Wojskowa "Wilki", Bojowa Organizacja "Wschód", Polska Organizacja Zbrojna, Polskie Wojska Unijne, Korpus Obrońców Polski, Załoga Partyzantów Wojskowych, Związek Kobiet Czynu, Młody Nurt. Do NSZ przeszła również część lokalnych struktur AK, zwłaszcza na północnym Mazowszu i w Białostockiem. Z AK pochodziła też część wyższej kadry oficerskiej NSZ, np. kolejni Komendanci Główni NSZ płk dypl. Tadeusz Kurcyusz ps. "Żegota", "Morski" i mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic".

Polityczne zwierzchnictwo nad NSZ sprawowała Grupa "Szańca" poprzez Tymczasową Narodową Radę Polityczną, w skład której wchodzili też rozłamowcy z NOW. Grupa Szańca utworzyła również Służbę Cywilną Narodu, która pełniła rolę podziemnego zalążka cywilnej administracji państwowej. Struktura organizacyjna NSZ uwzględniała przedwojenny podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej, chociaż obejmowała także tereny należące przed 1939 r. do Niemiec. Całość podległego obszaru dzieliła się na 6 Inspektoratów. Obejmowały one po kilka Okręgów (ogółem 17), te zaś podzielone były na Obwody (z uwagi na rozległość terenu lub problemy z łącznością istniały w niektórych przypadkach Podokręgi). Najmniejszymi komórkami terenowymi były Powiaty i Placówki. Na szczeblu Okręgów i Powiatów istniały komendy na czele z Komendantami Okręgowymi i Powiatowymi. Podobny podział terytorialny posiadała AK.

Główne cele programowe NSZ zostały sformułowane w Deklaracji Narodowych Sił Zbrojnych z lutego 1943 r. Należały do nich przede wszystkim: walka o niepodległość Polski i jej odbudowę z granicą wschodnią sprzed 1939 (ustaloną na mocy traktatu ryskiego z 1921), a zachodnią na linii rzek Odry i Nysy Łużyckiej (tzw. koncepcja marszu na zachód), przebudowa systemu sprawowania władzy (wzmocnienie pozycji prezydenta i senatu w celu przeciwdziałania chaosowi parlamentarnemu), decentralizacja organów administracji w celu rozwinięcia samorządów, wzmocnienie pozycji rodziny w społeczeństwie a także edukacja oparta na katolickich zasadach etycznych oraz ograniczona reforma rolna i oparcie gospodarki państwa na własności prywatnej. NSZ cechował zdecydowanie wrogi stosunek do podziemia komunistycznego. Narodowe Siły Zbrojne występowały zarówno przeciwko faszystowskim Niemcom, jak też sowieckiej Rosji, która po klęsce wojsk niemieckich pod Stalingradem została uznana za wroga nr 1. Oficjalnie stwierdzał to rozkaz nr 3 z lutego 1944 r. Organizacja ta była zarazem przeciwko idei AK zorganizowania powszechnego powstania antyniemieckiego. Jednocześnie jednak uznawała Polski Rząd na Uchodźstwie z siedzibą w Londynie.

[edytuj] Rozmowy scaleniowe z AK

Utworzenie NSZ zostało wrogo przyjęte przez czynniki oficjalne w kraju, gdyż komplikowało prowadzoną przez AK akcję scaleniową. 11 kwietnia 1943 r. w oficjalnym piśmie Komendy Głównej AK, "Biuletynie Informacyjnym", ukazał się artykuł pt. "Warcholstwo", w którym Delegat Rządu na Kraj, Jan Piekałkiewicz, potępił powstanie NSZ. Pomimo tego wkrótce rozpoczęły się rozmowy pomiędzy obiema organizacjami w sprawie podjęcia współpracy wojskowej. Komendant Główny NSZ, płk I. Oziewicz był zwolennikiem takiego współdziałania, ale pod warunkiem zachowania autonomii wewnętrznej przez NSZ. Natomiast Komendant Główny AK, gen. Stefan Rowecki ps. "Grot", żądał całkowitego podporządkowania NSZ dowodzonej przez siebie organizacji. Rozmowy zostały przerwane z powodu aresztowania przez Niemców na pocz. czerwca 1943 r. płk. I. Oziewicza, a następnie gen. S. Roweckiego.

Nowym Komendantem Głównym NSZ w lipcu 1943 r. został mianowany płk dypl. Tadeusz Kurcyusz. Był on związany z Grupą "Szańca", czyli politykami wywodzącymi się z przedwojennego Obozu Narodowo-Radykalnego "ABC", którzy zajmowali nieprzejednane stanowisko w sprawie scalenia z AK. W ich opinii współpraca wojskowa mogła się odbywać tylko na zasadzie równorzędności obu organizacji.

Od jesieni 1943 r. rozpoczęła się kolejna runda rozmów scaleniowych. Strona NSZ-owska przygotowała pisma do Naczelnego Wodza i prezesa Rady Ministrów w Londynie, aby przejęli sprawy scaleniowe w swoje ręce. Przedstawiciele AK odmówili jednak ich przesłania. Nowy Komendant Główny AK, gen. Tadeusz Komorowski ps. "Bór", wobec przedłużania się pertraktacji polecił je przerwać (co nastąpiło 1 października 1943 r.), wyznaczając jednocześnie dzień 15 października jako ostateczny termin podporządkowania się NSZ. Ponieważ żądanie to zostało zdecydowanie odrzucone przez KG NSZ, gen. T. Komorowski wydał 9 listopada 1943 r. Rozkaz nr 122 potępiający NSZ. Wobec impasu w rozmowach, KG NSZ postanowiła wysłać do Londynu swoich przedstawicieli (politycznego i wojskowego), aby nawiązać bezpośredni kontakt z naczelnymi władzami państwowymi. W tym celu na jesieni 1943 r. zostali wysłani: Tadeusz Salski, przedstawiciel TNRP i kpt. dypl./mjr NSZ Stanisław Żochowski ps. "Bohdan", "Brodzic", "Strzała", szef sztabu KG NSZ. W rezultacie Naczelny Wódz, gen. Kazimierz Sosnkowski, przesłał 20 stycznia 1944 r. Komendantowi Głównemu AK wytyczne dotyczące włączenia NSZ do AK, które pozwalały NSZ zachować dużą samodzielność. Zostały one jednak odrzucone przez gen. T. Komorowskiego.

Tymczasem od pocz. stycznia 1944 r. rozmowy scaleniowe z przedstawicielami AK podjął sekretarz generalny TNRP Zbigniew Stypułkowski. Na ich przyśpieszenie wpływ miała zapewne komplikująca się sytuacja polityczna Polski wobec wkroczenia na jej ziemie Armii Czerwonej. W rezultacie 7 marca 1944 r. nastąpiło podpisanie umowy scaleniowej. Na jej mocy oddziały NSZ miały pozostać jako zwarte jednostki w składzie oddziałów partyzanckich AK. 31 marca 1944 r. gen. T. Komorowski wydał rozkaz w sprawie przeprowadzenia scalenia, który zawierał m.in. zatwierdzenie płk. dypl. T. Kurcyusza jako Komendanta Głównego NSZ oraz mianowanie go pełnomocnikiem Komendanta Głównego AK ds. scalenia NSZ.

[edytuj] Rozłam w NSZ

Przez okres półtora miesiąca umowa scaleniowa była przestrzegana. Członkowie Grupy "Szańca" nie zamierzali jednak doprowadzić do utraty zwierzchnictwa nad NSZ. Wykorzystali w tym celu nagłą śmierć płk. dypl. T. Kurcyusza w nocy z 22 na 23 kwietnia 1944 r. Doszło wówczas do tzw. "wewnętrznego zamachu stanu". Członkowie TNRP reprezentujący Grupę "Szańca" wydali fikcyjne, antydatowane rozkazy rzekomo podpisane przez płk. dypl. T. Kurcyusza, mianujące mjr./ppłk. NSZ Stanisława Nakoniecznikowa (Nakoniecznikoff-Klukowskiego), dotychczasowego komendanta Okręgów NSZ Północne Mazowsze i Białystok, najpierw z dniem 21 kwietnia 1944 r. I z-cą Komendanta Głównego NSZ, a następnie z dniem 22 kwietnia p.o. Komendanta Głównego NSZ. Podjęto także inne działania. 21 kwietnia z funkcji szefa sztabu KG NSZ został usunięty płk dypl. Wacław Świeciński ps. "Tuwar". Jednocześnie przedstawiciele Grupy "Szańca" ogłosili rozwiązanie TNRP, a na jej miejsce utworzenie Rady Politycznej NSZ, do której weszli tylko oni.

Tymczasem Komendant Główny AK, gen. T. Komorowski, realizując umowę scaleniową, wyznaczył 2 maja 1944 r. według hierarchii funkcyjnej w KG NSZ płk. dypl. W. Świecińskiego na stanowisko swojego pełnomocnika ds. scalenia NSZ. Po jego natychmiastowej rezygnacji na powyższe stanowisko został mianowany 5 czerwca dotychczasowy zastępca płk. W Świecińskiego, ppłk Albin Walenty Rak ps. "Lesiński", który ją przyjął. W rezultacie rozłam w NSZ stał się faktem. Odtąd funkcjonowały dwie odrębne organizacje używające tej samej nazwy: NSZ-AK, które podporządkowały się AK oraz NSZ-ZJ, które zachowały niezależność organizacyjno-wojskową. Rozłam spowodował także dezintegrację Służby Cywilnej Narodu. Akcja scaleniowa trwała do końca lata 1944 r. i zakończyła się przejściem do AK większości żołnierzy dawnej NOW. Natomiast władze niezależnej NSZ postanowiły "zemścić się" na tych, którzy podporządkowali się umowie scaleniowej. Sąd Wojenny przy KG NSZ wydał wyrok śmierci na ppłk. A. W. Raka. 15 czerwca 1944 r. został on zatrzymany przez patrol NSZ i wymuszono na nim podpisanie rezygnacji ze stanowiska Komendanta Głównego NSZ-AK. Po wypuszczeniu na wolność, natychmiast odwołał on jednak wymuszone przyrzeczenie. Jednocześnie zostali zamordowani m.in. szef wywiadu w Komendzie Okręgu VIII Częstochowa NSZ-AK, kpt. Stanisław Żak ps. "Stach Częstochowski", szef Wydziału I Organizacyjnego sztabu KG NSZ-AK ppor. Władysław Pacholczyk, czy szef Wydziału II Wywiadowczego ppor. Wiktor Gostomski ps. "Nałęcz", "Hubert", "Witold". Komendant Główny AK, gen. T. Komorowski, poinformował 12 czerwca 1944 r. Naczelnego Wodza o zerwaniu scalenia przez NSZ, przez co zostały one napiętnowane przez najwyższe władze wojskowe (gen. K. Sosnkowski) i cywilne (wicepremier Jan Kwapiński).

[edytuj] Walki z partyzantką komunistyczną

W lipcu 1943 w obliczu nasilenia się działań komunistycznego podziemia wspieranego przez Związek Radziecki niektóre oddziały NSZ na własną rękę podjęły walki z Gwardią Ludową. Strategia stosowana przez ZSRR polegała na działaniach obliczonych na sianie chaosu i dezorganizowanie życia ludności. Pisma podziemne związane z NSZ ostrzegały przed przygotowywanym przez PPR, na rozkaz Moskwy, przedwczesnym wybuchem powstania antyniemieckiego które skończyłoby się ogromną rzezią polskiej ludności co ułatwiłoby podporządkowanie Polski przez komunistów. Pierwszy przypadek likwidacji oddziału GL miał miejsce 22 lipca 1943 r. na Kielecczyźnie i dotyczył złożonego głównie z Żydów oddziału GL im. Ludwika Waryńskiego - akcję wykonał oddział "Sosna" kierowany przez utrzymującego, na tle walki z ugrupowaniami komunistycznymi, kontakty z niemieckimi służbami bezpieczeństwa^[5] (m. in. radomskim Gestapo) Huberta Jurę ps. "Tom" - Hubert Jura został w lecie 1944, wyrokiem Komendy Głównej NSZ^[6], skazany za na karę śmierci za współpracę z Gestapo i ścigany przez NSZ i AK^[7], mimo to po sformowaniu Brygady Świętokrzyskiej (nie podlegającej wówczas komendzie głównej NSZ, a jedynie odłamowi NSZ-ZJ), pełnił w niej funkcję oficera do zadań specjalnych. Drugi, najbardziej znany, miał miejsce 9 sierpnia koło wsi Borów na Lubelszczyźnie. Patrz: Rozstrzelanie oddziału GL przez NSZ w Borowie 9 sierpnia 1943. W tym okresie przeprowadzono także kilka innych akcji przeciwko GL, zwłaszcza w Okręgu Kieleckim (oddziały AS "Sosna" przemianowane na "Las 1" i "Las 2" – od grudnia 1943 r. do lutego 1944 r.). Na skutek sprzeciwów TNRP, prowadzącej wówczas ostateczne rozmowy scaleniowe z AK, działania przeciwko partyzantce komunistycznej ograniczono na pewien czas i zostały wznowione dopiero latem 1944 r przez niescaloną cześć NSZ. Silne walki z AL prowadziła Brygada Świętokrzyska NSZ. Jednym z jej największych bojów była bitwa pod wsią Rząbiec w powiecie włoszczowskim stoczona we wrześniu 1944 r., gdzie Brygada Świętokrzyska NSZ, zaalarmowana przez członka NSZ z patrolu który wcześniej został zaatakowany przez oddział AL ^[8] (zatrzymanych przez AL członków patrolu NSZ poddano wtedy torturom^[9], jednemu z nich udało się zbiec i powiadomić Brygadę) zaatakowała oddziały Armii Ludowej im. Bartosza Głowackiego i oddział partyzantki radzieckiej - oddział ten nie podlegał AL, ponieważ składał się początkowo z 11-osobowej grupy desantowej "Szturm" (później oddział liczył kilkudziesięciu ludzi) którą zrzucono z radzieckich samolotów na spadochronach w nocy z 27 na 28 lipca 1944 w okolicy stacji kolejowej Tunel. Grupa radziecka podlegała organom bezpieczeństwa państwowego ZSRR i składała się z agentów NKWD i NKGB.^[10] Według AL, w potyczce zginęło 16 członków AL, a 32 pozostałych i 73 partyzantów radzieckich dostało się w ręce Brygady. Część członków AL zwolnionio, a kilkunastu z nich wstąpiło do Brygady Świętokrzyskiej^[11]. Według wersji NSZ, wśród jeńców radzieckich doszło później do buntu, w czasie jego tłumienia zginęło 3 żołnieży NSZ, 3 zostało ciężko rannych a 67 partyzantów radzieckich zostało zabitych. Z kolei według historyków okresu PRL, pięciu oficerów sowieckich rzekomo przekazano do Gestapo, a pozostałych jeńców radzieckich i 4 z AL miano rozstrzelać.

[edytuj] Stosunki z Niemcami

Po klęsce armii niemieckiej pod Stalingradem i Kurskiem (co spowodowało, że odtąd za największe zagrożenie dla Polski NSZ uważało Sowietów, a nie Niemców, których przegrana była już tylko kwestią czasu) oraz w obawie przed nadciągającą Armią Czerwoną, w II poł. 1943 r. niektóre oddziały partyzanckie NSZ zaczęły zawierać z niemieckimi władzami policyjnymi lub wojskowymi taktyczne porozumienia o charakterze lokalnym. Doszło do nich na terenie Okręgów Kieleckiego i Lubelskiego. Najsilniejsze kontakty nawiązano z Hauptsturmführerem SS Paulem Fuchsem szefem Gestapo w dystrykcie Radom. Pośrednikiem w nich była Organizacja "Toma", na czele której stał Hubert Jura ps. "Tom", wcześniejszy dowódca oddziału NSZ "Sosna". Wszystko to doprowadziło do wydania przez Komendanta Głównego NSZ, płk. dypl. T. Kurcyusza, Rozkazu nr 6 zabraniającego jakichkolwiek kontaktów z Niemcami. Pomimo tego były one w dalszym ciągu prowadzone. Uznanie przez NSZ sowieckiej Rosji za głównego wroga, jak też zamiary ewakuacji oddziałów na Zachód, musiały w końcu doprowadzić do pewnego zbliżenia z Niemcami. Od lata 1944 r. – wobec zajmowania ziem polskich przez Armię Czerwoną – kontakty z Niemcami, zarówno taktyczne, jak też wywiadowcze, jeszcze bardziej się ożywiły. Bardzo duże usługi oddawała w nich szpiegowska Organizacja "Toma".

Na początku 1944 r., wskutek szybkich postępów Armii Czerwonej i wiążącego się z nimi zagrożenia sowieckiego, KG NSZ opracowała wytyczne operacyjne, zgodnie z którymi należało przerzucić wszystkie siły NSZ na tereny zajęte przez aliantów zachodnich, unikając walk zarówno z Sowietami, jak też Niemcami. W tym celu planowano utworzyć 3 grupy operacyjne (GO z ziem południowo-wschodnich, GO z ziem centralnych oraz GO z ziem północno-wschodnich). W rezultacie udało się jedynie na Kielecczyźnie w czerwcu 1944 r. przeprowadzić koncentrację lokalnych oddziałów NSZ, która objęła oddziały "Bema" i "Dymszy" z Okręgu Kieleckiego, "Żbika" i "Łosia" z Okręgu Częstochowskiego oraz "Stepa" z Okręgu Lubelskiego. Rozkazem komendanta Okręgu Kieleckiego oddziały te zostały połączone w 202 pp i 204 pp NSZ. W sierpniu 1944 r. oba pułki utworzyły Brygadę Świętokrzyską NSZ – największy zwarty oddział NSZ istniejący podczas okupacji. Od początku stycznia 1945 r. w obliczu zbliżania się Armii Czerwonej, Brygada, po zawarciu porozumienia z Niemcami dotyczącego zaprzestania z nimi walki i nawiązaniu współpracy w celu bezpiecznego opuszczenia terenów zagrożonych przez wojska sowieckie, zaczęła wycofywać się na obszar Protektoratu Czech i Moraw, na tereny, do których zbliżały się wojska amerykańskie.

[edytuj] Udział NSZ w Powstaniu Warszawskim

Komenda Główna NSZ i ich władze polityczne występowały przeciwko powstaniu w Warszawie, jako koncepcji bez szans na zwycięstwo. Jednakże, po jego wybuchu, wszystkie oddziały, jakie udało się sformować, wzięły w nim udział. NSZ niescalone oficjalnie zadeklarowało akces do powstania 7 sierpnia. Podczas walk doszło do porozumienia obu odłamów NSZ i oddziały NSZ-ZJ dowodzone przez por "Mikołaja" Kozłowskiego podporządkowały się operacyjnie dowództwu Okręgu Warszawa-miasto NSZ-AK na czele z płk Spirydionem Koiszewskim ps. "Topór". Dalsze plany współpracy przewidywały nawet powołanie dwóch dywizji NSZ, oddzielnie dla obu odłamów, w skład których mieli wejść wszyscy żołnierze NSZ walczący w Powstaniu Warszawskim, ale coraz gorsza sytuacja militarna uniemożliwiła ich realizację.

Największą zwartą jednostką NSZ, walczącą w Powstaniu, była Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana "Koło" (zwana też Grupą "Koło" – dowódca ppłk Zygmunt Reliszko ps. "Bolesław Kołodziejski"), która podporządkowała się dowództwu obrony Starego Miasta. Była ona tylko częściowo uzbrojona, a jej nieuzbrojona większość działała w akcjach sapersko-minerskich, transportowych, czy przy gaszeniu pożarów i odgrzebywaniu zasypanych. Z innych jednostek NSZ walczyły również elementy Pułku im. gen. W. Sikorskiego (przed powstaniem liczył ok. 200 ludzi, rozwiązanego w momencie wybuchu Powstania) w składzie zgrupowania AK "Harnaś") oraz prawdopodobnie Pułk im. gen. J. H. Dąbrowskiego. Najsilniejszym walczącym w powstaniu uzbrojonym i zwartym oddziałem NSZ była sformowana 6 sierpnia kompania "Warszawianka" (dowódca – kpt. Piotr Zacharewicz ps. "Zawadzki"), w dniu utworzenia liczyła ok. 80 żołnierzy. Wchodziła w skład zgrupowania AK "Chrobry II"; w momencie zakończenia walk liczyła ok. 170 żołnierzy. Ponadto występowały pojedyncze drużyny i plutony NSZ w ramach większych zgrupowań AK. Ogółem w powstaniu wzięło udział – według różnych źródeł – od ok. 800 do ok. 2 tys.^[12] żołnierzy NSZ obu odłamów lub 3,5 tys.^[13]

[edytuj] NSZ po upadku Powstania Warszawskiego

Wybuch Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 r. poważnie skomplikował sytuację wewnętrzną w ramach NSZ. Wprawdzie KG NSZ zdążyła przenieść się do Częstochowy, ale w Warszawie pozostał p.o. Komendanta Głównego NSZ, mjr/ppłk NSZ S. Nakoniecznikow. Wobec utraty z nim łączności, nowym p.o. Komendanta Głównego NSZ został mianowany gen. bryg. w stanie spoczynku Tadeusz Jastrzębski ps. "Powała". Po upadku Powstania, w poł. października 1944 r. dotarł do Częstochowy mjr/ppłk NSZ S. Nakoniecznikow, który wydostał się z miasta wraz z ludnością cywilną, przejmując ponownie pełnioną przez siebie funkcję. Prawdopodobnie próbował wówczas przeforsować pomysł podporządkowania NSZ AK, za co został zastrzelony 18 października przez szefa Oddziału II Wywiadowczego KG NSZ, kpt. NSZ Otmara Wawrzkowicza. Po jego śmierci Rada Polityczna NSZ wydała oświadczenie, jakoby nawiązał on kontakt z Polską Armią Ludową, chcąc podporządkować NSZ komunistycznemu Polskiemu Komitetowi Wyzwolenia Narodowego. Jednocześnie przeprowadzono ogólne zmiany organizacyjne. 9 sierpnia 1944 r. przestała faktycznie istnieć Rada Polityczna NSZ, przekazując swoje uprawnienia na terenach okupowanych przez Niemców Radzie Politycznej NSZ-Zachód. Wydano również rozkazy utworzenia trzech grup operacyjnych (północnej, środkowej i południowej), które miały objąć wszystkie oddziały NSZ, a następnie ewakuować się na Zachód, na tereny zajęte przez wojska amerykańskie i brytyjskie. Ostatecznie zdołano w Kieleckiem utworzyć jedynie Brygadę Świętokrzyską NSZ.

Na nowego p.o. Komendanta Głównego NSZ został wybrany 20 października 1944 r. mjr rez. Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", dotychczasowy komendant Okręgu III Lubelskiego. Jednocześnie 11 listopada został on mianowany generałem brygady NSZ. Także w listopadzie 1944 większa część oddziałów NSZ została formalnie podporządkowana NOW i została przekształcona w Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. NZW liczyła kilkadziesiąt oddziałów (w sumie 2-4 tys. żołnierzy) i prowadziła działania zbrojne przeciw NKWD, KBW, WP a także z innymi formacjami urządu bezpieczeństwa i oddziałami UPA. W 1947 doszło do rozbicia większości grup NZW, nieliczne oddziały prowadziły działalność do połowy lat 50. w konspiracji.

Według dekretu Prezydenta RP na Wychodźstwie, Kazimierza Sabbata, wydanego 1 stycznia 1988 r., żołnierze NSZ "spełnili swój obowiązek narodowy i żołnierski wobec Rzeczypospolitej Polskiej".

[edytuj] Działania zbrojne

[edytuj] Oddziały partyzanckie

Pion wojskowy NSZ dzielił się na: Oddziały Akcji Specjalnej (AS), Oddziały Dyspozycyjne (OD), Oddziały Partyzanckie (OP) oraz Oddziały Pogotowia Akcji Specjalnej (PAS). Pierwsze oddziały AS zaczęły powstawać już w październiku 1942 r., kiedy Komendant Główny NSZ, płk I. Oziewicz, wydał rozkaz uruchomienia Akcji Specjalnej nr 1. Na jego mocy miano likwidować "wrogie nam oddziały mniejszościowe- ukraińskie, żydowskie i sowieckie" i bandy rabunkowe, a walkę z hitlerowskimi ekspedycjami karnymi podejmować tylko "w przypadku rażącej niesłuszności okupanta" oraz zdobywać środki materialne poprzez napady na okupacyjne urzędy skarbowe, poczty itp. Wkrótce potem został wydany rozkaz dotyczący Akcji Specjalnej nr 2, która miała udzielać pomocy wypędzonej przez Niemców ludności z Zamojszczyzny. Najwięcej oddziałów partyzanckich NSZ powstało w Okręgach: V Kieleckim (por. "Morskiego", por. "Bema", por. "Groźnego" i inne) oraz III Lubelskim (por. "Grota", por. Henryka Figuro-Podhorskiego ps. "Step", ppor. Leona Cybulskiego ps. "Znicz", por. Wacława Piotrowskiego ps. "Cichy" i inne).

Wśród przykładowych walk z Niemcami można wymienić:

• pod koniec 1942 r. pod Suchedniowem w Kieleckiem - wysadzenie w powietrze niemieckiego pociągu przewożącego rudę pirytową,
• w poł. stycznia 1943 r. - uderzenie na niemiecki magazyn broni w Kielcach, w wyniku którego zdobyto kilkanaście ckm-ów i ok. 16 tys. sztuk amunicji,
• w marcu 1943 r. - rozbicie niemieckiego więzienia oraz posterunku żandarmerii wojskowej w Kraśniku przez pierwszy partyzancki oddział NSZ, zwany "Aleksandrówką",
• 20 kwietnia 1943 r. - uderzenie wspólnie z AK na Bank Emisyjny w Częstochowie wykonane przez oddziały "Stepa" i "Zagłoby",
• w poł. sierpnia 1943 r. - uderzenie "Aleksandrówki" na bank w Janowie Lubelskim,
• na pocz. września 1943 r. - bitwa pod Ujściem z niemiecką kompanią żandarmerii wojskowej, która pozwoliła oddziałowi AK w tym czasie rozbić więzienie w Biłgoraju,
• pod koniec 1943 r. - uderzenie oddziału "Stepa" na kolonię niemiecką w Marianowie, dzięki któremu zdobyto dużo broni i amunicji,
• w kwietniu 1944 r. - zwycięska walka z Niemcami oddziałów "Stepa" i "Dymszy" pod Michałowicami w Opatowskiem,
• w poł. 1944 r. - uderzenie oddziału "Stepa" na magazyn wojskowy we Włoszczowie oraz rozbicie niemieckiej kompanii piechoty,
• 26 lipca 1944 r. - uderzenie na Niemców 204. pp NSZ pod Lubczą w celu pomocy oddziałowi AK; zdobyto broń i samochody ciężarowe,
• 26 lipca 1944 r. - zwycięska bitwa z oddziałem SS pod Olesznem oddziału "Żbika" i oddziału AK Mieczysława Tarchalskiego ps. "Marcin".

[edytuj] Struktura organizacyjna

[edytuj] Komendanci Główni NSZ

• płk Ignacy Oziewicz ps. "Czesław" (od 20 września 1942 r. do pocz. czerwca 1943 r.)
• płk dypl. w st. sp./gen. bryg. NSZ Tadeusz Kurcyusz ps. "Żegota", "Morski", "Fiszer", "gen. Mars" (od 1 sierpnia 1943 r. do 22/23 kwietnia 1944 r.)
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński" (od 22 kwietnia do 24 lipca 1944 r.)
• gen. bryg. w st. sp./gen. dyw. NSZ Tadeusz Jastrzębski ps. "Powała" (od 24 lipca do poł. października 1944 r.)
• mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński" (od poł. października do 18 października 1944 r.)
• mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", "St. Bogucki" (od 20 października 1944 r. do pocz. sierpnia 1945 r.)
• ppor. rez./ppłk NSZ Stanisław Kasznica ps. "Wąsal", "Przepona", "Wąsowski", "Stanisław Wąsacz" (od sierpnia 1945 r. do 15 lutego 1947 r.)

[edytuj] Komenda Główna NSZ

Przy Komendancie Głównym NSZ (Dowódcy NSZ) funkcjonował sztab składający się z 6 Oddziałów zorganizowanych w 3 Działy: Dowodzenia, Administracyjny oraz Komendę Główną. Sztabem kierował Szef Sztabu, a na czele poszczególnych Działów stali jego zastępcy. Oddziałami kierowali szefowie oddziałów. Ponadto powołano do życia tzw. Akcję Specjalną w celu wykonywania bieżących zadań o charakterze wojskowym. Zorganizowano również Pomocniczą Służbę Kobiet NSZ.

• Komenda Główna NSZ (Dowództwo NSZ)
• Komendant Główny NSZ (Dowódca NSZ)
• Szef sztabu KG NSZ – mjr dypl./ppłk NSZ Edmund Ludwik Michalski ps. "Kajetan" (od lata 1942 r. do kwietnia 1943 r.), kpt. dypl./mjr NSZ Stanisław Żochowski ps. "Bohdan", "Orłowski", "Strzała", "Oswald Walter" (od kwietnia do czerwca 1943 r.), ppłk dypl./płk NSZ Wacław Świeciński ps. "Tuwar", "Brzeski", "Dzięcioł", "Ksawery", "Stwosz", "Tarzan", "Tol" (od czerwca 1943 r. do października 1944 r.)
• Zastępca szefa sztabu KG NSZ – mjr/ppłk NSZ Albin Walenty Rak ps. "Lesiński", "Karol Lesiński" (od maja 1943 r. do kwietnia 1944 r.)

• Oddział I Organizacyjny – mjr/ppłk NSZ Tadeusz Danilewicz ps. "Kuba", "Łoziński" (od lata 1942 r. do kwietnia 1944 r.), ppor./mjr NSZ Wiktor Radziszewski ps. "Reński", "Wiktor" (od kwietnia do końca września 1944 r.)
• Oddział II Wywiadowczy (Centrala Służby Wywiadowczej) – ppłk dypl. Wacław Berka ps. "Brodowicz", "Wacław II" (od lata do grudnia 1942 r. – część badaczy uważa, że nie pełnił tej funkcji), ppor./mjr NSZ Witold Gostomski ps. "Nałęcz", "Hubert", "Witold" (od grudnia 1942 r. do września 1944 r.), kpt. NSZ Otmar Wawrzkowicz ps. "Oleś", "Kaczkowski" (od września 1944 r. do I 1945 r.)
• Oddział III Operacyjno-Wyszkoleniowy – kpt./ppłk NSZ Tadeusz Boguszewski ps. "Wacław III", "Bielecki", "Wacław Niekonieczny" (od września 1942 r. do lipca 1944 r.)
• Oddział IV Kwatermistrzowski – kpt. dypl. Jan Ostrowski
• Oddział V Łączności - NN ps. "Zbigniew Sawicki"
• Oddział VI Oświatowo-Wychowawczy (do września 1943 r. pod nazwą Szefostwa Służby Oświatowo-Wychowawczej) – ppor. rez./kpt. NSZ Julian Sędek ps. "Juliusz Mac", "Mickiewicz" (do września 1943 r.), pchor./ppor. NSZ Witold Borowski ps. "Wiktor Brzeziński" (od września 1943 r.)
• Biuro Informacji NSZ – pchor./por. NSZ Mirosław Ostromęcki ps. "Mirski"
• Centralny Wydział Finansowy – kpt./mjr NSZ Jerzy Olgierd Iłłakowicz ps. "Jerzy", "Michał Zawisza", "Izydor" (od lata 1942 r. do stycznia 1945 r.)
• Biuro Fałszerstw - Władysław Weker ps. "Franek"
• Służba Duszpasterstwa – ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. "Benedykt" (od lata 1942 r. do 1 lutego 1944 r.), ks. dziekan Piotrowski ps. "Stanisław Chorzemiński"
• Wojskowa Służba Kobiet – kpt. Halina Reszke (od lata 1942 r. do upadku Powstania Warszawskiego)
• Oddział Bojowy przy KG NSZ – por. Tadeusz Siemiątkowski ps. "Mazur" (od lata 1942 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego)
• Brygada Dyspozycyjna Komendanta Głównego NSZ – kpt./ppłk NSZ Zygmunt Reliszko ps. "Kołodziejski", "Zygmunt" (od 1943 r. do upadku Powstania Warszawskiego)
• Batalion Osłony KG NSZ – kpt. NSZ Mieczysław Dukalski ps. "Mieczysław Pomorski", "Jacek" (od 1 stycznia do 21 lipca 1944 r.)

[edytuj] Struktura organizacyjna NSZ w terenie

Inspektoraty NSZ

• Inspektorat Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie (Okręgi: VI, VIII, IX, X, XI)) – płk rez./gen. bryg. NSZ Stanisław Thiel ps. "Przemysław" (od lata 1942 r. do kwietnia 1943 r.), mjr dypl./ppłk NSZ Edmund Ludwik Michalski ps. "Kajetan", "Łodzia", "Morawski" (od kwietnia 1943 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego)
• Inspektorat Ziem Centralnych (Okręgi: Okręgi: IA, IB, XII)
• Inspektorat Ziem Północnych (Okręgi II, XIII) – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) (od jesieni 1943 r. do kwietnia 1944 r.)
• Inspektorat Ziem Południowo-Zachodnich (Okręgi: III, V)
• Inspektorat Ziem Południowo-Wschodnich (Okręgi: IV, VII, XIV) – NN ps. "Zachoszcza"
• Inspektorat Ziem Północno-Wschodnich (Okręgi: XV, XVI, XVII) – nigdy nie został utworzony

Okręgi NSZ

• Okręg I-A (późniejszy I) Warszawa–miasto – por. rez./mjr NSZ Mieczysław Osmólski ps. "Mieczysław", "Kozłowski" (od lata 1942 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego)
• Okręg I-B (późniejszy VI) Warszawa–powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. "Barski", "Grządziel", "Grey" (od lata 1942 r. do wybuchu Powstania Warszawskiego)
• Okręg II Mazowsze Północne – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński", "Gryf" (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.), mjr/ppłk NSZ Józef Żbikowski
• Okręg III Lubelski – kpt./mjr NSZ Michał Kłosowski ps. "Rola", "Stanisław Michałowicz" (od kwietnia 1943 r.), mjr rez./gen. bryg. NSZ Zygmunt Broniewski ps. "Bogucki", "St. Bogucki" (do czerwca 1944 r.), ppłk dypl. NN ps. "Tur"
• Okręg IVC Rzeszowski – por./rtm. NSZ NN ps. "Florian", "Chwalibóg", "Turkus" (od poł. grudnia 1942 r. do poł. lutego 1943 r.), kpt./ mjr NSZ Józef Baran ps. "Lucjan" (od poł. lutego 1943 r.)
• Okręg V Kielecki (późniejszy Kielecko-Radomski) – mjr/ppłk NSZ NN ps. "Olgierd Mirski", "Kordian" (od lata 1942 r.)
• Okręg VI Warszawa – powiaty – ppłk pil./płk NSZ Piotr Abakanowicz ps. "Barski", "Grządziel", "Grey" (od czerwca do 18 października 1944 r.)
• Okręg VII Krakowski – kpt./mjr NSZ Piotr Mierosław ps. "Geograf" (do sierpnia 1943 r.), por./kpt. NSZ Julian Sędek ps. "Juliusz Mickiewicz"
• Okręg VIII Częstochowski (Częstochowa – Śląsk) – mjr Stanisław Nowak ps. "Zygmunt" (do grudnia 1943 r.), kpt./mjr NSZ Leon Janik ps. "Janosik" (od grudnia 1943 r. do lutego 1944 r.), mjr/ppłk NSZ NN ps. "Jan Lech" (od lutego do kwietnia 1944 r.), mjr Bolesław Karczewski ps. "Karski" (do września 1944 r.)
• Okręg IX Łódzki - strz./ppor. NSZ Ewaryst Zwierzewicz ps. "Bogumił Bogucki" (od września 1942 r. do marca 1944 r.), NN ps. "Andrzej Burza"
• Okręg X Poznański – por. rez./kpt. NSZ Władysław Rutkowski ps. "Włodzimierz" (do jesieni 1943 r.), ppłk w st. sp./płk NSZ NN ps. "Winiarski Stefan" (prawdopodobnie do grudnia 1944 r.)
• Okręg XI Pomorski
• Okręg XII Podlaski – ppłk Stanisław Miodoński ps. "Sokół". kpt./mjr NSZ Szczepan Piszczek ps. "Tomasz"
• Okręg XIII Białostocki – mjr/płk NSZ Stanisław Nakoniecznikow (Nakoniecznikoff-Klukowski) ps. "Kmicic", "Zawisza", "Kiliński", "Gryf" (od września/października 1942 r. do kwietnia 1944 r.)
• Okręg XIV Lwowski – Adolf Bańka ps. "Tatrzański", "Ryszard Brzostowski" (do kwietnia 1943 r., kiedy większość Okręgu podporządkowała się operacyjnie lokalnym strukturom ZWZ-AK), mjr/ppłk NSZ Adam Niedzielski ps. "Zbigniew Zbrowski", por./mjr NSZ Wojciech Stefankiewicz ps. "Gromski"

[edytuj] Czasopisma wydawane przez NSZ

• "Szaniec" – główne pismo NSZ
• "Biuletyn Centralny" - główny organ prasowy NSZ przeznaczony dla kierownictwa organizacji, wychodziło w Warszawie od marca 1943 r. do końca lipca 1944 r.
• "Polska Informacja Prasowa" – tygodnik powielany, liczący przeciętnie ok. 30 stron, formatu A4, wewnętrzny biuletyn tajnej Organizacji Wewnętrznej, wydawany od 1940 r. w Warszawie, w 1944 r. nakład liczył 400 egz., docierał tylko do członków OP i Służby Cywilnej Narodu
• "Propaganda Centralna" (potem P.C.) - dwutygodnik powielany o objętości do 30 stron, formatu A4, pismo wewnętrzne, nakład ok. 80 tys. egzemplarzy, ukazywało się od 1942 r.
• "Naród i Wojsko" – red. Lech Neyman ps. "Domarat"
• "Narodowe Siły Zbrojne" – wydawane od 1943 r.
• "Pochodnia" – wydawana od grudnia 1939 r. w Łodzi, od 1940 r. zmieniła tytuł na "Na zachodnim szańcu", nakład doszedł do 3 tys. egz.
• "Lux Mundi" – jedyne w konspiracji pismo przeznaczone dla kapelanów partyzanckich, red. ks. kpt. NSZ Michał Poradowski ps. "Benedykt"
• "Chrobry Szlak" – wychodziło w Kielcach
• "Szczerbiec" – wychodziło m.in. w Opatowie
• "Aktualne wiadomości z Polski i ze świata" – wychodziło w Wołominie

[edytuj] Bibliografia

Hasło napisano na podstawie:

• Zbigniew S. Siemaszko, Narodowe Siły Zbrojne, Londyn 1982
• Stanisław Żochowski, O Narodowych Siłach Zbrojnych – NSZ, Lublin 1994
• Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty, struktury, personalia, t. 1 - 3, oprac. Leszek Żebrowski, Warszawa 1994-1996
• Marek J. Chodakiewicz, Piotr Gontarczyk, Leszek Żebrowski "Tajne oblicze GL-AL i PPR. Dokumenty" Burchard Edition, Warszawa, 1999, t. 1-3
• Krzysztof Komorowski, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000
• Kazimierz Litwiejko, Narodowa Organizacja Wojskowa. Okręg Białystok 1941-1945, Białystok 2001
• Krzysztof Kaczmarski, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944, Rzeszów 2003

Pozostałe pozycje:

• Zeszyty do historii Narodowych Sił Zbrojnych, z. 1 - 4, Chicago 1961-1969, z. 5 Chicago 1990, z. 6 Warszawa 1994
• Stanisław Jaworski, Związek Jaszczurczy - Narodowe Siły Zbrojne, Chicago 1982
• Jerzy Pilaciński, Narodowe Siły Zbrojne: kulisy walki podziemnej 1939-1946, Warszawa 1990
• Władysław Kołaciński, Między młotem a swastyką, Warszawa 1991
• Barbara Jachimczak, Losy żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych na Kieleczyźnie, Kielce 1993
• Tadeusz Tomaszkiewicz, Narodowe Siły Zbrojne: pow. Węgrów 1942-1950, Warszawa 1993
• Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne: "Ząb" – przeciw dwu wrogom, Warszawa 1994
• Ludwik Meresta, Księża kapelani Narodowych Sił Zbrojnych na Lubelszczyźnie, Lublin 1994
• Narodowe Siły Zbrojne: materiały z sesji naukowej poświęconej historii Narodowych Sił Zbrojnych Warszawa 25 października 1992 roku, pod red. Piotra Szuckiego, Warszawa 1994
• Jerzy Nachtman, Narodowe Siły Zbrojne: konspiracja w Wołominie, Wołomin 1996
• Kompania "Warszawianka" Narodowych Sił Zbrojnych w powstaniu warszawskim: (próba monografii), oprac. Jerzy Rutkowski, Warszawa 1996
• Bogdan Chrzanowski, Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939-1947. Nieznane karty pomorskiej konspiracji, Toruń 1997
• Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. T. 1, materiały posesyjne, pod red. Mariusza Bechty, Leszka Żebrowskiego, Siedlce 1997
• Bohdan Szucki, Modlitwa żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Olsztyn 1998
• Władysław Marcinkowski "Jaxa", Wspomnienia 1934-1945, Warszawa 1998
• Leon Kuśmierczyk, Ludwik Meresta, Kapelani Narodowych Sił Zbrojnych w latach 1939-1944: ze szczególnym uwzględnieniem Lubelszczyzny, Warszawa 2000
• NSZ Dokumenty, relacje, wspomnienia, pod red. Macieja Szymańskiego, Zbigniewa Kuciewicza, Zbigniewa Gnata-Wieteski i Jerzego Nachtmana, Warszawa 2000
• Pamięci Narodowych Sił Zbrojnych we Włoszczowskiem, Włoszczowa 2001
• Zbigniew Gnat-Wieteska, Symbolika formacji wojskowych obozu narodowego, Warszawa 2001
• Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939-1956, pod red. Sławomira Poleszaka, Adama Puławskiego, Warszawa 2002
• Marek Jan Chodakiewicz, Narodowe Siły Zbrojne, "Ząb" przeciw dwu wrogom, Warszawa 1999
• Wojciech Jerzy Muszyński, W walce o Wielką Polskę. Propaganda zaplecza politycznego NSZ 1939-1945, Warszawa 2000
• Sebastian Bojemski, Poszli w skier powodzi... Narodowe Siły Zbrojne w Powstaniu Warszawskim, Warszawa 2002
• Wiesław Charczuk, Formacje Zbrojne obozu narodowego na Południowym Podlasiu w latach 1939-1947, Siedlce 2003
• Narodowe Siły Zbrojne na Podlasiu. T. 3, pod red. Mariusza Bechty, Leszka Żebrowskiego, 2003
• Rafał Utracki, Contumaces…legio infera. Samodzielny Batalion im. Brygadiera Mączyńskiego Narodowych Sił Zbrojnych. Jeziorna Królewska – Piaseczno i okolice 1939-1945, Biała Podlaska-Warszawa 2004

[edytuj] Zobacz też:

• Narodowe Siły Zbrojne (po 1944/45 r.)
• Krzyż Narodowego Czynu Zbrojnego

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Strona Związku Żołnierzy NSZ
• Strona Whatfora o NSZ
• Strona przewodniczącego Związku Żołnierzy NSZ Bohdana Szuckiego
• Serwis internetowy poświęcony ONR i NSZ
• NSZ w powiecie sierpeckim

[edytuj] Przypisy