Francja w XVIII wieku
Z Wikipedii
Spis treści |
[edytuj] Dzieje polityczne
W XVIII wieku Francja przestała być najsilniejszym mocarstwem europejskim. Tę rolę spełniała odtąd bogata Wielka Brytania. Nadal jednak była państwem najzasobniejszym i najludniejszym (18 mln mieszkańców na pocz. wieku; pod koniec wieku XVIII (22 mln.) ustąpiła krajom Habsburgów (26 mln.). Francuskie wzorce w sztuce i administracji (sekretarze stanu, kontrolerzy finansów, departamenty, intendenci) nadal podziwiała i adaptowała do swych potrzeb cała Europa.
[edytuj] 1700-1715
Do 1715 roku Francją władał Ludwik XIV. W 1701 roku wybuchła Wojna o sukcesję hiszpańską. Sprzymierzeńcami Francuzów były słaba Hiszpania i niewiele silniejsza Bawaria , wrogami zaś: Austria, Anglia (od 1707 roku Wielka Brytania) i Zjednoczone Prowincje Niderlandów (Holandia). dwa ostatnie państwa zawarły z Francuzami sepratystyczny Pokój utrechcki w roku 1713. Ludwik XIV miał nadzieję utrzymać jedność prowincji hiszpańskich, których był spadkobiercą, jednak wojna szybko przybrała niekorzystny dlań obrót. W czasie działań wojennych wyróżnili się marszałkowie Berwick i Boufflers. Pokój podpisany w Rastatt w 1714 roku przyznawał Austrii Belgię (Austriackie Niderlandy) i hiszpanskie posiadłosci we Włoszech. Francja ostatecznie nie straciła zadnych terenów lecz zginęło wielu francuskich żołnierzy, a skarb Królestwa opustoszał. Umierając w roku 1715 Ludwik XIV rzekł: "za bardzo kochałem wojnę". Czasy te znakomicie opisał w swych Pamiętnikach dworzanin wersalski Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon. W roku 1707 zmarł znakomity inżynier wojskowy Sebastian Vauban.
[edytuj] 1715-1726
Po śmierci Ludwika XIV (1 września, 1715), przejął faktycznie władzę w państwie jako regent w imieniu małoletniego Ludwika XV i ustanowił władzę kolegialną (polisynodia). Regent obniżył podatki, rozpuszczając jednocześnie 25 000 żołnierzy. Dopuścił też do emisji papierów dłużnych, wydawanych przez bankiera Johna Lawa, która to operacja miała pokryć deficyt skarbu. W rzeczywistości doprowadziła do jeszcze większej inflacji, spowodowała bankructwo wielu rodów arystokratycznych, a w 1720 upadek Lawa zagroził całemu systemowi finansów Francji. Po śmierci Filipa rządy jako kolejny regent przejął Ludwik Henryk Burbon, i sprawował je do 1726 roku.
[edytuj] 1726-1740
W latach 1726-1743 ster rządów w państwie przejął charyzmatyczny pierwszy minister króla Ludwika XV kardynał André Hercule de Fleury . W 1727 roku jednym z najwazniejszych misistrów został anty-angielsko nastawiony Germain Louis Chauvelin, lecz pacyfista Fleury mitygował jego zapędy. W tym okresie Francja cieszyła się niespotykanym wcześniej dobrobytem i stabilnością. W 1738 roku Fleury zakończył jego zdaniem bezcelową wojnę o sukcesję polską, która toczyła sie od roku 1733.jedyną francuska zdobyczą była Lotaryngia, którą na razie otrzymał w dożywotnie władanie teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński. Generalny kontroler finansów Philibert Orry zdołał w latach 1740-1741 osiągnąć zrównoważenie budżetu. Dla Francji oznaczało to okres bezprecedensowej prosperity.
[edytuj] 1741-1748
W 1741 wybuchła Wojna o sukcesję austriacką . Oszczedny i ostrożny Fleury był niechętny angażowaniu sie w ten konflikt, lecz Ludwik XV zdecydował się skorzystać z trudnej sytuacji Austrii i Marii Teresy. Francja, Bawaria i Prusy zaatakowały dominia austriackie. Francuzi i Bawarczycy wykorzystali agresję pruską dla załatwienia swych porachunków z Habsburgami, licząc na dokonanie rozbioru ich posiadłosci po zwycięskiej wojnie. Maria Teresa musiała sie odwołać do pomocy węgierskiej udzielonej jej w zamian za liczne przywileje dla węgierskiej szlachty. Wojnę zakończył niekorzystny Pokój w Akwizgranie (1748). Prusy zatrzymały przy sobie zdobyty na Austriakach Śląsk, lecz Francja nic na nim nie zyskała. Od roku 1745 duży wpływ na politykę uzyskała nowa metresa króla Madame de Pompadour.
[edytuj] 1749-1763
Po uzyskaniu wpływów przez de Pompadour na dworze ukonstytuowały sie dwie "partie" - koterie: parti devot - stronnictwo proreligijne, którego głową była królowa-dewotka Maria Leszczyńska i stronnictwo filozoficzne z de Pompadour, przyjaciółka Woltera i les philosophes na czele. W roku 1756 wybuchła Wojna siedmioletnia . Jeszcze przedtem nastąpiło tzw odwrócenie przymierzy (renversment des alliances) . Francja poparła dotychczasowego wroga - Austrię, a wystąpiła przeciw Prusom i Anglii. Ojcami renversment des alliances byli Madame de Pompadour i austriacki dyplomata (późniejszy kanclerz) Wenzel Anton von Kaunitz. Wojna zakonczyła się w roku 1763 podpisaniem Traktatu Paryskiego . Francja musiała wyrzec sie swych posiadłości w Kanadzie (Nowa Francja; Akadia) i w Indiach (Pondicherry) na rzecz Brytyjczyków. Podczas tej wojny spotkało Francję upokorzenie jakim była zwycięzka dla Prusaków bitwa pod Rossbach na terenie Rzeszy Niemieckiej.
[edytuj] 1763-1774
Rezultatem wojny był tez olbrzymi dług państwowy. Sprawami gospodarczymi Ludwik XV nie zajmował się . Pozostawiał je swym ministrom skarbu, którzy stosowali karkołomne eksperymenty finansowe aby wyprowadzić budżet państwa z olbrzymiego zadłużenia. Pod koniec swego panowania Ludwik XV rozwiazał spierajace sie z nim parlamenty, które przywrócił dopiero jego nastepca. Ludwik XV zmarł w roku 1774.
[edytuj] 1774-1800
W roku 1774 władze przejał Ludwik XVI. Rządził on zgodnie z metodami Oświecenia, lecz właśnie wówczas nastapił szereg niekorzystnych zdarzeń dla monarchii, z których najwazniejszym był wielki kryzys ekonomiczny. W 1775 r. Francja zaangażowała się w wojnę o niepodległość kolonii północnoamerykańskich przeciwko Wielkiej Brytanii, wysyłając siedmiotysięczny wojskowy korpus ekspedycyjny i finansując zakupy broni dla powstańców. Wojna zakończyła się w roku 1783 utworzeniem nowego państwa, Stanów Zjednoczonych Ameryki, a dla Francji dalszą ruiną finansów państwowych. W 1789 roku wybuchała Rewolucja Francuska, która pozbawiła króla władzy w roku 1792, a nastepnie życia w 1793. Za symboliczny początek rewolucji uważa się zdobycie przez lud Paryża twierdzy Bastylia 14 lipca 1789, natomiast za koniec rewolucji uznaje się kres rządów Dyrektoriatu 9 listopada (18 brumaire'a) 1799, kiedy to Napoleon Bonaparte przeprowadził zamach stanu ogłaszając się Pierwszym Konsulem.
[edytuj] Historia społeczna
[edytuj] demografia i bezpieczeństwo
Na poczatku XVIII wieku francuscy Burbonowie panowali nad obszarem zamieszkałym przez około 18 milionów ludzi, pod koniec stulecia, przez ok. 22-23 miliony. Paryż poczatku XVIII wieku był drugim co do wielkości europejskim miastem liczącym około 360.000 mieszkańców. Miasto nie było specjalnie bezpieczne, o czym moze swiadczyć fakt smierci kompozytora Jean-Marie Leclair 'a w 1764 roku. Ważna rolę odgrywał takze poteżne porty jak Bordeaux i Marsylia, liczące po około 100.000 mieszkańców z początkiem wieku, i mniejsze Boulogne i Calais. Handel miasta Bordeaux znajdował sie w przwazającej części w rękach Holendrów, a handel tkacki Lyonu w rękach hugenotów.
[edytuj] bogactwo i edukacja
Najbogatszą częścia francuskiego społeczeństwa była nieliczna arystokracja licząca około 30.000 osób pod koniec stulecia. Wielu jednak arystokratów było zrujnowanych. Bogaci bywali także kupcy takich miast jak Lyon i Bordeaux. Jezuici prowadzacy większosć szkół wyższych we Francji zostali w 1773 roku rozwiązani. Państwo z trudem radziło sobie z tym ubytkiem. Sam Wolter był wychowankiem jezuickim.
[edytuj] religia
W roku 1685 Ludwik XIV odwołał tzw. Edykt nantejski z roku 1598, pozwalający hugenotom na wiele swobód. Był to krok w celu utworzenia państwa jednolitego wyznaniowo. Hugenoci nie mogli wyjechać, ponieważ zakazał tego król, lecz i tak emigrowali do innych krajów europejskich spodziewając sie prześladowań. W roku 1709 zrównano z ziemią średniowieczne opactwo Port-Royal, z powodu głoszonego tam od XVII wieku jansenizmu. W roku 1761 w Tuluzie rozpoczął sie słynny Proces Jana Calasa , który zapoczatkował nową fale dyskusji na temat tolerancji religijnej.
[edytuj] armia
Za całego panowania Ludwika XIV (1643-1715) armia francuska była najpoteżniejsza w Europie. W 1700 liczyła ona 200.000 piechoty liniowej, do której w razie potzreby mogła dołaczyć milicja liczaca około 60.000 żołnierzy. Regent Filip II Burbon-Orleański zmniejszył liczbe żołnierzy o 26.000 żołnierzy w ramach oszczednosci państwowych. Za Ludwika XV Francja miała do dyspozycji około 150.000 zołnierzy. Było to nadal bardzo dużo, jedynie Imperium Habsburgów w XVIII wieku dysponowało większą armią.
[edytuj] flota
Jean-Baptiste Colbert stworzył flotę wojenną dosłownie z niczego w latach 70-tych XVIII wieku. Potężna colbertiańska flota została zniszczona w bitwie przy zatoce Vigo w 1702 roku. Nigdy juz nie odzyskała dawnej świetności, choć nadal bywała groźnym przeciwnikiem dla wszechpotężnej floty brytyjskiej.
[edytuj] czas wolny i sport
Elita Paryża XVIII wieku zajmowała się poszukiwaniem przyjemnosci (plaisir) i ucieczką przed nudą (ennui). Bezposrednio po śmierci Ludwika XIV (1715) miasto ogarnał wir namiętnej zabawy. Paryżanie i dwór odreagowali w ten sposób surowe lata wpływów Markizy de Maintenon. Popularne były dyskusje literackie prowadzone w salonach, a także wyścigi konne, tenis i szermierka.
[edytuj] britannica
Od roku 1715 do 1725 przebywał we Francji Henry St John, 1. wicehrabia Bolingbroke. Wpłynął on na rozwój francuskiego Oświecenia tak jak po nim David Hume. Do Francji podróżowali też pisarze Tobias Smollett i Arthur Young. Znanym frankofilem brytyjskim był Horace Walpole.
[edytuj] germanica
nieco przed rewolucją wytworzyło sie w Paryżu niemieckie srodowisko, w którym znaczna rolę pełnił niemiecki pisarz Melchior Grimm, który protegował Mozarta.
[edytuj] polonica
Teść Ludwika XV Stanisław Leszczyński stworzył własny polsko-francuski światek kulturalny w lotaryńskiej stolicy Nancy i do końca życia wspierał Polaków zwiedzających Francję.
[edytuj] Kultura
[edytuj] Literatura
XVIII wiek to wielki okres literatury francuskiej, Tworzyli wówczas dramaturdzy Pierre de Marivaux i Pierre Beaumarchais, i powieściopisarze Denis Diderot, Alexis Piron (1689-1773), Alain-René Lesage, Jean-François Marmontel, Jean-Baptiste Du Bos, mistrz powieści epistolarnej Pierre Choderlos de Laclos, kontrowersyjny hedonista Donatien Alphonse François de Sade, a także poeta Jean-Baptiste Rousseau i pamiętnikarz Louis de Rouvroy, książę de Saint-Simon (1675-1755).
[edytuj] Oświecenie filozofia i literatura polityczna
W XVIII- wiecznej Francji istniały trzy skrzydła Oświecenia:
- Skrzydło pierwsze przychylne wobec Ancien Régime'u reprezentowali apolityczni zwykle lub monarchistyczni popularyzatorzy wiedzy i naukowcy : Freron, Jaucourt, Monteskiusz, Jean Le Rond d'Alembert.
- Skrzydło drugie, filozofów przychylnych zwykle władzy i idei monarchii absolutnej i skupionych na walce z religia i przywilejami Kościoła, reprezentowali François-Marie Arouet, zwany Voltaire, Paul d'Holbach, Denis Diderot.
- Skrzydło trzecie stanowili radykalni przeciwnicy zarówno monarchii jak i Kościoła: Jean-Jacques Rousseau i Gabriel Mably. Wczesnym ich reprezentantem mógłby być nieprzejednany Bernard le Bovier de Fontenelle.
Inne stronnictwa polityczno - filozoficzne Francji tych czasów to:
- Absolutyści broniacy monarchii: Freron i Marc-René de Voyer de Paulmy d'Argenson.
- Ekonomiści - fizjokraci tacy jak François Quesnay czy Anne Robert Turgot popierali ideę silnego absolutnego państwa, lecz nie przesądzali czy ma ono miec charakter monarchiczny czy republikański.
- Konserwatyści atakujacy Oświecenie i deizm: Joseph de Maistre i jezuita Augustin Barruel.
[edytuj] Nauki ekonomiczne
W XVIII naukę ekonomii we francji zdominował Fizjokratyzm będący francuskim odpowiednikiem wolnorynkowych teorii angielskich. Fizjokratami byli min.: François Quesnay i Anne Robert Turgot.
[edytuj] Sztuka aktorska
W Pryżu od końca XVII stulecia funkcjonowały dwa znakomite teatry Comédie-Française i Comédie-Italienne. Nowością XVIII wieku był tzw. dramat mieszczański, w którym prym wiódł Pierre de Marivaux, który tworzył dla obu wspomnianych towarzystw teatralnych. Przybyły w roku 1762 do Paryża Wenecjanin Carlo Goldoni tworzył dla "Komedii Włoskiej".
[edytuj] Historiografia
Wielkie zasługi na polu historiografii miał Voltaire, czerpiący z wzorców angielskich.
[edytuj] Prasa
W roku 1724 Mercure Gallant zmienił swa nazwe na Mercure de France. Pierwsza gazeta codzienna we Francji Journal de Paris została po raz pierwszy wydana w roku 1777 . Założyli ją Antoine Cadet de Vaux, Corrancez i Dussieux. stare czasopismo naukowe Journal des Savants , zostało w roku 1701 objęte królewskim patronatem.
[edytuj] Malarstwo
We Francji XVIII wieku szczególnie rozkwitało malarstwo rokokowe, które reprezenrtowali tacy wybitni malarze jak: Jean Antoine Watteau, Jean-Honoré Fragonard i François Boucher. Znakomitym portrecistą był Hyacinthe Rigaud.
[edytuj] Architektura
Równiez architekturze szybko zatriumfowało rokoko. znakomitym architektem tych czasów był Juste Aurèle Meissonier.
[edytuj] Muzyka
Znakomite opery komponował Jean-Philippe Rameau, jego styl stanowił połaczenie baroku z pre-klasycyzmem. Ważnymi kompozytorami tego stulecia byli też Jean François Dandrieu, Louis-Claude Daquin, klawesynista François Couperin, organiści Louis-Nicolas Clérambault i Louis Marchand, gambiści Marin Marais, Antoine Forqueray , Jean-Baptiste-Antoine Forqueray , twórca sonat Jean-Marie Leclair i autor oper i oratoriów André Campra.
[edytuj] Nauka
Znakomitym przyrodnikiem był Georges-Louis Leclerc, Comte de Buffon. Słynny Jean Le Rond d'Alembert dał się zauważyc jako matematyk. Pierre Louis Maupertuis wziął udział w roku 1736 w wyprawie do Laponii celem pomiaru długości południka. Uczona Émilie du Châtelet, przyjaciółka Voltaire'a była kontynuatorką myśli Newtona.
[edytuj] Przemysł
We Francji dokonano wielu wynalazków i było wielu wynalazców: min twórca pierwszego parowozu- Nicolas-Joseph Cugnot, Basile Bouchon, Claude Chappe, Joseph Marie Jacquard, Bracia Montgolfier (balon), Denis Papin , Henri Pitot czy Jacques de Vaucanson, lecz nie wykorzystano ich dzieła tak dobrze jak w Anglii osiągnięcia Watta czy Cartwrighta.
[edytuj] Linki
- EURO DOCS - France: 1454-1788 - http://eudocs.lib.byu.edu/index.php/France:_1454_-_1788
[edytuj] Źródła
- Baszkiewicz Jan, Historia Francji, Ossolineum.
- Seidler Grzegorz Leopold, W nurcie Oswiecenia
