New Immissions/Updates:
boundless - educate - edutalab - empatico - es-ebooks - es16 - fr16 - fsfiles - hesperian - solidaria - wikipediaforschools
- wikipediaforschoolses - wikipediaforschoolsfr - wikipediaforschoolspt - worldmap -

See also: Liber Liber - Libro Parlato - Liber Musica  - Manuzio -  Liber Liber ISO Files - Alphabetical Order - Multivolume ZIP Complete Archive - PDF Files - OGG Music Files -

PROJECT GUTENBERG HTML: Volume I - Volume II - Volume III - Volume IV - Volume V - Volume VI - Volume VII - Volume VIII - Volume IX

Ascolta ""Volevo solo fare un audiolibro"" su Spreaker.
CLASSICISTRANIERI HOME PAGE - YOUTUBE CHANNEL
Privacy Policy Cookie Policy Terms and Conditions
GrudziÄ…dz - Wikipedia, wolna encyklopedia

GrudziÄ…dz

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°29'33" N 018°46'34" EGeografia

GrudziÄ…dz
Herb
Herb GrudziÄ…dza Flaga GrudziÄ…dza
Województwo kujawsko-pomorskie
Założono XI w.
Prawa miejskie 1291
Prezydent miasta Robert Malinowski
Powierzchnia 58,70 km²
Położenie 53° 29'33'' N
18° 46'34'' E
Wysokość 50 m n.p.m.
Liczba mieszkaÅ„ców (2006)
 - liczba ludnoÅ›ci
 - gÄ™stość

99 578
1723 os./km²
Strefa numeracyjna
(do 2005)
(+48) 056
Kod pocztowy 86-300 do 86-311
Tablice rejestracyjne CG
Położenie na mapie Polski
GrudziÄ…dz
GrudziÄ…dz
GrudziÄ…dz
TERC10
(TERYT)
046201
Miasta partnerskie Rosja Czerniachowsk
Szwecja Falun
RFN Gütersloh
UrzÄ…d miejski3
ul. Ratuszowa 1
86-300 GrudziÄ…dz
tel. 056 451 02 00; faks 056 462 58 12
(e-mail)
Strona internetowa miasta

Grudziądz (niem. Graudenz) miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim nad Wisłą (Most im. Bronisława Malinowskiego w Grudziądzu). Liczba mieszkańców miasta wynosi ponad 99 tys. co daje mu 4 miejsce pod względem wielkości w województwie i 40 miejsce w Polsce.

Grudziądz jest "stolicą" regionu zamieszkałego przez ok. 250 tys. mieszkańców. Region obejmuje swoim zasięgiem środkową część Pomorza Nadwiślańskiego. W Grudziądzu ma siedzibę Starostwo Powiatowe, natomiast jako miasto wydzielone wypełnia zadania powiatu grodzkiego. Najbliżej położone miasta to: Chełmno, Jabłonowo Pomorskie, Łasin, Nowe nad Wisłą, Świecie nad Wisłą, oraz Wąbrzeźno. Laskowice Pomorskie, leżące za Wisłą są najbliższym dużym węzłem kolejowym.


W 2006 roku rozpoczęły się dwie największe inwestycje drogowe w regionie:

  • budowa autostrady A1, która w etapie pierwszym poÅ‚Ä…czy Nowe Marzy pod GrudziÄ…dzem z Trójmiastem na północy, w drugim z Toruniem a nastÄ™pne z przejÅ›ciem drogowym z Czechami lub SÅ‚owacjÄ…;
  • budowa pierwszej obwodnicy GrudziÄ…dza, która umożliwi wyprowadzenie ruchu tranzytowego z GrudziÄ…dza

Spis treści

[ukryj]

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: historia Grudziądza, Prusy, diecezja chełmińska, ziemia chełmińska, Zakon krzyżacki.

Ks. Stanisław Kujot dość dokładnie opisuje chrześcijańskie początki Grudziądza (oraz nazwę miejscowości) na podstawie analizy istniejących po dziś dzień dokumentów: [...]... Tak samo się rzecz miała z ziemią chełmińską, która do Mazowsza należała i z niem razem w pierwszej połowie rządów Bolesława Chrobrego do państwa polskiego weszła. Mazowsze przedwiślanskie należało do Polski już za Mieczysława I. Stosunek zaś ten zależności obu ziemi do Polski nie był przejściowy tylko, lecz trwały, bo zastajemy go jeszcze za Bolesława Śmiałego, kiedy tenże około r. 1065 zamierzając jakieś nowe biskupstwo założyć, prócz innych grodów mu także Grudziądz – Grudenczh – , a w Chełmnie – in Culmine – każdy dziewiąty targ, to jest dochody książęce z niego, i opłatę z karczem – nonum forum cum tabernario – , wreszcie wszystkie przewozy przez Wisłę od ujścia Bzury aż po morze – transitus omnes per Wyslam a Camen usque ad marę – wyznaczył. W. Kętrzyński domyśla się, że darowizny te dla biskupstwa płockiego przeznaczone były. Nie było zaś przykładu, by chrześciański książę ziemię jakąś z samodzielności wyzuł, a przy pogaństwie zostawił, owszem za podbiciem szło z powszechnego zwyczaju nawracanie. Choć tedy pisane źródła, których w kraju współczesnych albo bliskoczesnych brak zupełnie, o sprawie tej tak ważnej milczą, wniosek sam się nasuwa, że i Piastowie chrześciańscy na dolnem powiślu, o ile ono do państwa ich należało, tak samo sobie postąpili...[...][1]

Miasto zostało założone w roku 1291 na prawie chełmińskim. W dawnych tekstach występuje pod różnymi określeniami: Grudenc, Grudencz, Grawdencz, Graudentum, Grudentz, Grudenz, Graudenz. Badacze od wielu lat spierają się o etymologiczne znaczenie nazwy. Część z nich wskazuje, iż nazwa pochodzi od wyrazu gród, inni twierdzą, że od grudzistej ziemi, bogato występującej na tym terenie. Jeszcze inni uważają, iż jest ona pochodzenia pruskiego, co związane było z przenikaniem na linię Wisły żywiołu pruskiego.

[edytuj] Zabytki

Kościół św. Franciszka Ksawerego
Kościół św. Franciszka Ksawerego
  • Å›redniowieczny ukÅ‚ad urbanistyczny Starego Miasta
  • mury miejskie z XIV w. (m.in. Brama Wodna)
  • na wzgórzu zamkowym pozostaÅ‚oÅ›ci zamku krzyżackiego z XIV w.
  • koÅ›ciół Å›w. MikoÅ‚aja z XIII-XV w.
  • kamienice na Starym MieÅ›cie
  • zabudowania Starego Miasta
  • od strony WisÅ‚y zespół spichrzów z XIV-XVII w.
  • barokowy zespół pojezuicki: koÅ›ciół Å›w. Franciszka Ksawerego z XVIII w., kolegium z XVII-XVIII w. (obecnie UrzÄ…d Miejski)
  • barokowy zespół poklasztorny benedyktynek: budynki klasztorne z XVII-XVIII w., tzw. PaÅ‚ac Opatek z XVIII w., koÅ›ciół Åšw. Ducha z XVI w., przebudowany w XVII w.
  • zespół poklasztorny reformatów z poÅ‚. XVIII w., koÅ›ciół Åšw. Krzyża i klasztor, obecnie wiÄ™zienie
  • obwarowania twierdzy Courbiere z koÅ„ca XVIII-XX w.
  • cytadela z przeÅ‚omu XVIII i XIX w.
Dawne kolegium jezuickie, obecnie ratusz
Dawne kolegium jezuickie, obecnie ratusz

[edytuj] Populacja

  • ROK - LICZBA MIESZKAŃCÓW
  • 1821 - 5 115
  • 1826 - 5 300
  • 1840 - 5 482
  • 1852 - 7 150
  • 1885 - 17 336
  • 1914 - 44 797
  • 1939 - 64 000
  • 1945 - 32 746
  • 1946 - 36 805
  • 1966 - 72 941
  • 1976 - 85 600
  • 1984 - 94 000
  • 2003 - 100 024
  • 2007 - 99 578

[edytuj] Edukacja

[edytuj] Szkoły wyższe

[edytuj] Szkoły średnie

  • I Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce im. BolesÅ‚awa Chrobrego – Strona WWW
  • II Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce im. Króla Jana III Sobieskiego – Strona WWW
  • III Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce – Strona WWW
  • IV Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce – Strona WWW
  • V Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce – Strona WWW
  • VI Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…ce – Strona WWW
  • Zespół Szkół OgólnoksztaÅ‚cÄ…cych Nr 3 im. BronisÅ‚awa Malinowskiego – V Liceum OgólnoksztaÅ‚cÄ…cego
  • Centrum KsztaÅ‚cenia Ustawicznego im. Ks. StanisÅ‚awa Staszica
  • Zespół Szkół Ekonomicznych im. Oskara Langego
  • Zespół Szkół Budowlanych i Plastycznych im. MikoÅ‚aja Kopernika
  • Zespół Szkół Technicznych im. Jana i JÄ™drzeja Åšniadeckich – Strona WWW
  • Zespół Szkół Gastronomiczno-Odzieżowych im. Marii SkÅ‚odowskiej-Curie
  • Zespół Szkół Mechanicznych – Strona WWW
  • Zespół Szkół Rolniczych im. WÅ‚adysÅ‚awa Grabskiego – Strona WWW
  • Zespół Szkół Medycznych
Panorama GrudziÄ…dza
Panorama GrudziÄ…dza
Panorama Grudziądza widziana z drugiej strony Wisły
Panorama Grudziądza widziana z drugiej strony Wisły
Park miejski
Park miejski
Pomnik Żołnierza Polskiego na Rynku Głównym
Pomnik Żołnierza Polskiego na Rynku Głównym

[edytuj] Sport

  • GrudziÄ…dzkie Towarzystwo Å»użlowe (GTÅ» GrudziÄ…dz), powoÅ‚ane w 2002 roku w miejsce zaÅ‚ożonego w 1979 roku GrudziÄ…dzkiego Klub Motorowego, który zakoÅ„czyÅ‚ dziaÅ‚alność ze wzglÄ™dów finansowych
  • GrudziÄ…dzki Klub Sportowy "Olimpia" Strona WWW
  • GrudziÄ…dzkie Towarzysto PiÅ‚karskie "NadwiÅ›lanin" Strona WWW
  • Uczniowski Klub Sportowy Rotmistrz MAT Premium GrudziÄ…dz Strona WWW
  • Miejski Klub Sportowy "Start" Strona WWW
  • Klub Sportowy "Stal"
  • Aeroklub GrudziÄ…dzki Strona WWW
  • Ponadto, ze wzglÄ™du na brak odpowiedniej hali w swoim mieÅ›cie, mecze w GrudziÄ…dzu rozgrywa klub PLK Polpak Åšwiecie

W Grudziądzu funkcjonuje 38 klubów sportowych, które prowadzą łącznie 52 sekcje.

[edytuj] Honorowi obywatele

  • Jan PaweÅ‚ II – papież; uroczystego nadania dokonano 16 października 2003 w 25. rocznicÄ™ pontyfikatu
  • Ferdynand Foch – marszaÅ‚ek Francji i Polski
  • Julian Szychowski – senator RP, szambelan papieski, wieloletni przewodniczÄ…cy Rady Miejskiej
  • Damazy Klimek – kupiec, dziaÅ‚acz narodowy i spoÅ‚eczny
  • Alojzy Ruchniewicz – przemysÅ‚owiec, dziaÅ‚acz narodowy i spoÅ‚eczny
  • Edward Rydz-ÅšmigÅ‚y – marszaÅ‚ek Polski
  • Salomea Sujkowska – dziaÅ‚aczka spoÅ‚eczna
  • Jan ŁadoÅ› – rotmistrz 18 PuÅ‚ku UÅ‚anów w GrudziÄ…dzu
  • BronisÅ‚aw Malinowski – wybitny sportowiec – lekkoatleta, wielokrotny medalista mistrzostw Europy i mistrz olimpijski
  • ks. ZdzisÅ‚aw Peszkowski – kapelan Rodziny KatyÅ„skiej
  • CzesÅ‚aw Szachnitowski – artysta plastyk, wieloletni nauczyciel w II LO im. króla Jana III Sobieskiego.

[edytuj] Urodzeni w GrudziÄ…dzu

  • Erich Basarke – niemiecki architekt
  • Piotr Gabrych - siatkarz, olimpijczyk
  • Johannes Gronowski – polityk niemiecki
  • Ernst Hardt – pisarz niemiecki
  • Uwe Holtz – niemiecki politolog
  • Maciej Hreniak - pÅ‚ywak, podwójny mÅ‚odzieżowy mistrz Å›wiata
  • Dominika LeÅ›niewicz - siatkarka, mistrzyni Europy
  • Erwin Levy – psycholog amerykaÅ„ski pochodzenia niemiecko-żydowskiego
  • Karl Rudolf von Ollech – generaÅ‚ pruski
  • Ryszard Poznakowski - polski muzyk i kompozytor, współtwórca grupy Trubadurzy
  • Alfred Wohl – niemiecki chemik
  • Lucjan KydryÅ„ski – polski konferansjer
  • Alfons Hoffmann – polski profesor, twórca pomorskiego systemu elektroenergetycznego
  • Ryszard Milczewski - Bruno - poeta, prozaik
  • Mariusz Czajka - polski aktor teatralny i filmowy

[edytuj] ZwiÄ…zani z GrudziÄ…dzem

Księgi adresowe:

[edytuj] Ciekawostki

  • W krótkim okresie pod koniec XVIII w. przeniósÅ‚ siÄ™ do GrudziÄ…dza pruski król z dworem.
  • GrudziÄ…dz jest najmniejszym miastem w Polsce posiadajÄ…cym wÅ‚asnÄ… komunikacjÄ™ tramwajowÄ…, w mieÅ›cie funkcjonujÄ… dwie linie tramwajowe (nr 1 i nr 2).
  • Na poboczach dróg dojazdowych do miasta ustawione sÄ… banery z hasÅ‚em: "GrudziÄ…dz – miasto na szczęście!" (wymyÅ›lonym przez mieszkaÅ„ców w wyniku konkursu), a także tzw. "Witacze - Å»egnacze" nawiÄ…zujÄ…ce do urody grudziÄ…dzkich spichrzy.
  • W mieÅ›cie znajdujÄ… siÄ™ galerie handlowe: Galeria GrudziÄ…dzka, Galeria OrzeÅ‚, Galeria PerÅ‚a, Galeria Stara Kuźnia; hipermarkety Carrefour i Real oraz supermarkety: Biedronka (Os. Kawalerii Polskiej, Os. Kopernika, Mniszek, Os. StrzemiÄ™cin, Os. Wyzwolenia), Billa powstaÅ‚y przez przejÄ™cie istniejÄ…cego supermarketu Minimal 25 listopada 2006, Bricomarché, Intermarché, Kaufland, Lidl (Os.StrzemiÄ™cin , Galeria Stara Kuźnia), Netto, Stokrotka (Os. Lotnisko, Os. StrzemiÄ™cin), Tesco (Os. StrzemiÄ™cin, Os.Lotnisko). W budowie jest: Plus (Osiedle Tarpno),oraz Praktiker (obok Galerii GrudziÄ…dzkiej)
  • Rejon dzisiejszego GrudziÄ…dza byÅ‚ zamieszkiwany już od tysiÄ™cy lat. Najstarsze wykopane tutaj przedmioty siÄ™gajÄ… okresu późnego paleolitu (ok.8 000 lat przed Chrystusem).
  • ZakÅ‚ad Karny w GrudziÄ…dzu jest najwiÄ™kszym wiÄ™zieniem kobiecym w Polsce.(znajduje siÄ™ tu oddziaÅ‚ poÅ‚ożniczy).

[edytuj] GrudziÄ…dz jako garnizon wojskowy

[edytuj] Jednostki stacjonujÄ…ce przed 1939

[edytuj] Jednostki stacjonujÄ…ce po 1945 (rozwiÄ…zane)

  • OÅ›rodek Szkolenia Specjalistów Ubezpieczenia Lotów
  • 2. batalion obrony przeciwchemicznej
  • 113. Wojskowy Szpital Garnizonowy

[edytuj] Jednostki stacjonujÄ…ce po 1945

[edytuj] Miasta partnerskie

[edytuj] Dzielnice GrudziÄ…dza

[edytuj] Zobacz też

[edytuj] Galeria

[edytuj] Stare monografie i przewodniki

[edytuj] Linki zewnętrzne


[edytuj] Przypisy

  1. ↑ Ks. dr Stanisław Kujot; KTO ZAŁOŻYŁ PARAFIE W DZISIEJSZEJ DYECEZYI CHEŁMIŃSKIEJ? CZ. 1; (str. 10,11), Toruń 1902 [1]

Static Wikipedia (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2007 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu -

Static Wikipedia 2006 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu

Static Wikipedia February 2008 (no images)

aa - ab - af - ak - als - am - an - ang - ar - arc - as - ast - av - ay - az - ba - bar - bat_smg - bcl - be - be_x_old - bg - bh - bi - bm - bn - bo - bpy - br - bs - bug - bxr - ca - cbk_zam - cdo - ce - ceb - ch - cho - chr - chy - co - cr - crh - cs - csb - cu - cv - cy - da - de - diq - dsb - dv - dz - ee - el - eml - en - eo - es - et - eu - ext - fa - ff - fi - fiu_vro - fj - fo - fr - frp - fur - fy - ga - gan - gd - gl - glk - gn - got - gu - gv - ha - hak - haw - he - hi - hif - ho - hr - hsb - ht - hu - hy - hz - ia - id - ie - ig - ii - ik - ilo - io - is - it - iu - ja - jbo - jv - ka - kaa - kab - kg - ki - kj - kk - kl - km - kn - ko - kr - ks - ksh - ku - kv - kw - ky - la - lad - lb - lbe - lg - li - lij - lmo - ln - lo - lt - lv - map_bms - mdf - mg - mh - mi - mk - ml - mn - mo - mr - mt - mus - my - myv - mzn - na - nah - nap - nds - nds_nl - ne - new - ng - nl - nn - no - nov - nrm - nv - ny - oc - om - or - os - pa - pag - pam - pap - pdc - pi - pih - pl - pms - ps - pt - qu - quality - rm - rmy - rn - ro - roa_rup - roa_tara - ru - rw - sa - sah - sc - scn - sco - sd - se - sg - sh - si - simple - sk - sl - sm - sn - so - sr - srn - ss - st - stq - su - sv - sw - szl - ta - te - tet - tg - th - ti - tk - tl - tlh - tn - to - tpi - tr - ts - tt - tum - tw - ty - udm - ug - uk - ur - uz - ve - vec - vi - vls - vo - wa - war - wo - wuu - xal - xh - yi - yo - za - zea - zh - zh_classical - zh_min_nan - zh_yue - zu