Chełmno

Z Wikipedii

Współrzędne: 53°21'57" N 018°25'22" E

Chełmno
Herb Chełmna Flaga Chełmna
Województwo	kujawsko-pomorskie
Powiat	chełmiński
Gmina  - rodzaj	Chełmno miejska
Prawa miejskie	1233 (odnowione 1251)
Burmistrz	Mariusz Arkadiusz Kędzierski
Powierzchnia	14 (1356 ha) km²
Położenie	53° 21'57'' N 18° 25'22'' E
Wysokość	75 m n.p.m.
Liczba mieszkańców (2006)  - liczba ludności  - gęstość	20 428 1506 os./km²
Strefa numeracyjna (do 2005)	56
Kod pocztowy	86-200
Tablice rejestracyjne	CCH
Położenie na mapie Polski Chełmno
TERC10 (TERYT)	6040604011
Miasta partnerskie	Hann. Münden
Urząd miejski3 ul. Dworcowa 1 86-200 Chełmno tel. 56 677-17-32; faks 56 677-17-74
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa miasta

Chełmno (niem. Culm, Kulm ) to miasto i gmina w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim w dolinie Dolnej Wisły, nad Wisłą i wpadającą do niej Frybą. W pobliżu most przez Wisłę na drodze międzynarodowej Cieszyn - Gdańsk. Historyczne centrum Chełmna leży na wysokiej skarpie odległej około 1,5 km od Wisły, pozostałe osiedla - głównie wielkopłytowe - na wschód i południe od niego. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do województwa toruńskiego.

Według danych z 2 stycznia 2006², miasto miało 20 822 mieszkańców.

Spis treści 1 Struktura powierzchni 2 Demografia 3 Historia 4 Zabytki 5 Znane postacie urodzone w Chełmnie 6 Sąsiednie gminy 7 Zobacz też 8 Bibliografia 8.1 Przewodniki i monografie 8.2 Stara prasa 9 Linki zewnętrzne 10 Przypisy

[edytuj] Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002⁶, Chełmno ma obszar 13,86 km², w tym:

• użytki rolne: 47%
• użytki leśne: 4%

Miasto stanowi 2,63% powierzchni powiatu.

[edytuj] Demografia

Dane z 30 czerwca 2004²:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
populacja	20 583	100	10 799	52,5	9784	47,5
gęstość zaludnienia (mieszk./km²)	1485,1		779,1		705,9

Według danych z roku 2002⁶, średni dochód na mieszkańca wynosił 1173,8 zł.

[edytuj] Historia

Zobacz więcej w osobnych artykułach: historia Chełmna, diecezja chełmińska, prawo chełmińskie, ziemia chełmińska, Zakon krzyżacki.

Nazwy miejsc wyróżniających się z otaczającego krajobrazu posiadają od niepamiętnych czasów swoje nazwy. Nadwiślańskie wzgórze koło dzisiejszego miasta Chełmno miało taką starożytną nazwę- Kulm. Słowo „Kulm” nie jest brane z języka niemieckiego lecz starogermańskiego; naukowcy z Roskilde (zajmujący się na co dzień oznakowaniem i nazewnictwem starych dróg wodnych), a konkretnie Anton Englert, archeolog VIKINGESKIBS MUSEET z Roskilde mówi, że nazwa "Kulm" wywodzi się jeszcze z czasów (IX-XIIw.), kiedy to często odwiedzali południowe wybrzeże Bałtyku skandynawscy (czytaj: duńscy) żeglarze i kupcy. Dotyczy to podobnych słów określających nazwy wzniesień jak Gollen, Revekol (Rowokół), Gellen (południowa część dla Hiddensee) i Kullen (szwedzki cypel północnego Øresunds). Staronordyckie „kúla” oznacza „wzgórze” lub wyróżniające się wzniesienie zauważalne na pozostałej części równiny. To znaczenie odpowiada również rozumieniu znanego dzieła Olsloer Skisprungberg Holmenkollen:

Podróże Wikingów sięgały dowodnie do starego portu pruskiego Truso.^[1] oraz prowadziły w górę Wisły. Obecność przybyszów z północy jest wszak dostatecznie szeroko zaznaczona zabytkami z dzisiejszych badań archeologicznych w okolicy starego Chełmna. Wynika z powyższego, że skandynawscy żeglarze Germanie dali nazwę miejsca.

Patrz: http://www.allianz.pl/x_main.php?id_kategorii=669

Dwa miasta mają tu w ziemi chełmińskiej podobne nazwy. Chodzi o Chełmno i Chełmżę, (niem. Kulm Kulmsee). To podobieństwo nazwy dla Chełmży wynika z istnienia przejezdnej kiedyś drogi wodnej od Chełmna przez rzekę Browina aż do grodu nad jeziorem (niem. See), aż do Chełmży (Kulmsee).

Ksiądz Stanisław Kujot zapisał że: [...]...Lud okoliczny przerobił nazwę Culmsee na Chełmżę...[...]^[2]. Zastanawiająca jest ta zbieżność również polskich nazw, bo przecież podobnie po polsku brzmi przeróbka Culm na "Chełmno". Trzeba zatem pogodzić się z dwoma podobnymi nazwami, wszak to ziemia chełmińska.

Chełmno już od wczesnego średniowiecza było grodem, leżącym na prastarej drodze łączącej grody kultury łużyckiej, drodze, która ma co najmniej 2500 lat. (Patrz również: Grodzisko słowiańskie w Słupsku). Zaistnienie chęci budowy katedry w tym miejscu potwierdzone odkryciem pozostałości bazyliki romańskiej z XI wieku mówi o specjalnej ważności miejsca w okresie wczesnochrześcijańskim. Grodzisko kultury łużyckiej, potem zasiedlenie tego miejsca przez Słowian istniejące tu cmentarzyska w pobliskim Kałdusie dają potwierdzenie na strategiczny punkt w starożytności. W XI-XII w. Chełmno pełniło funkcję grodu kasztelańskiego. Miasto to w 1228 Zakon Krzyżacki wybrał na stolicę ziemi chełmińskiej, w latach 1230-1250 było głównym miastem zakonu i siedzibą I Komturii), a 1236-1251 siedzibą diecezji chełmińskiej. 28 XII 1233 roku otrzymało prawa miejskie (odnowione po pożarze w 1251), które stały się wzorem dla lokacji około 200 miast wschodniopomorskich i mazowieckich. W tym czasie miasto nosiło także przyjętą przez Niemców nazwę Kulm (łac. Culm). Odtąd rozpoczął się największy rozwój miasta, które "wstąpiło" do Hanzy, jednak nie zyskało tak dużego znaczenia jak Toruń. Od 1466 na mocy pokoju toruńskiego miasto pozostało w granicach Prus Królewskich. Od 1473 i ponownie, reaktywowane po upadku, od 1692, działała tutaj Akademia Chełmińska, szkoła średnia, która współpracowała z Akademią Krakowską. W XVIII wieku Chełmno podupadło, w 1772 dostało się do zaboru pruskiego. Od 1806 w Księstwie Warszawskim, 1815 w Prusach (Wlk. Ks. Poznańskie), 1817 w Prusach Zach.

[edytuj] Zabytki

Chełmno jest wyjątkowo bogate w zabytki, zachowało się tutaj pięć (spośród siedmiu niegdyś istniejących) gotyckich kościołów, prawie nienaruszony średniowieczny układ urbanistyczny oraz prawie cały obwód murów miejskich, renesansowy ratusz, a także wiele kamienic z XVIII-XIX w.

Układ urbanistyczny pochodzi prawdopodobnie z czasu drugiej lokacji, po r. 1251.

• Dawna fara, kościół parafialny kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, zajmujący południowy, narożny przyrynkowy blok zabudowy; zbudowano go prawdopodobnie w dwóch fazach w latach 1280-1320
• Renesansowy ratusz, przebudowany z gotyckiego XIII-wiecznego w latach 1567-72 i 1584-96, z rozbudowaną attyką, jeden z najcenniejszych zabytków renesansu w północnej Polsce
• Kościół pofranciszkański śś. Jakuba i Mikołaja, trójnawowy z prostokątnym prezbiterium, budowany od końca XIII do 1 ćwierci XIV wieku.
• Kościół podominikański śś. Piotra i Pawła, gotycki, pierwotnie dwunawowy, przebudowany w XIV w. na trójnawowy (z bardzo wąską nawą północną), a następnie zbarokizowany w XVIII w. W pierwotnej postaci zachowało się prezbiterium.
• Zespół klasztorny SS. Miłosierdzia, dawniej cysterek, następnie benedyktynek: kościół śś. Jana Chrzciciela i Ewangelisty, z bogatym wyposażeniem wnętrza z przełomu XVI/XVII w. i XVIII w.; klasztor zbudowany od trzeciej ćwierci XIII do początku XIV w., przebudowany na przełomie XVI i XVII w. i w stylu neogotyckim w XIX i XX w., do najstarszych elementów należy tzw. wieża Mestwina, prawdopodobnie dawna strażnica krzyżacka z pierwszej połowy XIII w.; na terenie klasztoru również dawna brama Merseburska
• Kościół szpitalny Św. Ducha
• kaplica św. Marcina
• Brama Grudziądzka z końca XIII w., z dobudowaną w XVII w. kaplicą (tzw. kaplica Na Bramce)
• Prawie kompletny obwód murów miejskich z basztami (jedne z najdłuższych takich murów w Polsce)
• Barokowy budynek Akademii Chełmińskiej, przebudowany w XIX w.
• Dawna poczta z 4 ćwierci XVII w., przebudowana w połowie XIX w. i w 1911 r.
• Klasycystyczna rogatka z ok. 1810 r.
• Arsenał z 1811 r., przebudowany w 1885 r.
• Kamienica Cywińskich, gotycka z 2 połowy XIII, przebudowana 1570 i ponownie w stylu klasycystycznym, z renesansową dekoracją rzeźbiarską
• Dawne koszary korpusu kadetów z 1776 r.
• Kamienica późnobarokowa z 2 połowy XVIII w. przy ul. Grudziądzkiej
• Spichrze, m.in. spichrz szachulcowy z przełomu XVIII i XIX w. przy ul. Podmurnej

[edytuj] Znane postacie urodzone w Chełmnie

• Brunon Bendig (1938-2006), bokser, medalista olimpijski z Rzymu 1960
• Joachim Grubich (ur. 1935), organista
• gen. Heinz Guderian (1888-1954), twórca niemieckiej doktryny pancernej, autor książki "Achtung Panzer"
• Brygida Kürbis (1921-2002), historyk mediewista
• Hermann Löns (1866-1914), powieściopisarz i dziennikarz
• Małgorzata Maier (ur. 1966), uczestniczka pierwszej edycji Big Brothera
• Ewa Pobłocka (ur. 1957), pianistka
• Franciszek Raszeja (ur. 1896), lekarz ortopeda
• Leon Raszeja (ur. 1901), prawnik
• Maksymilian Raszeja (ur. 1889), teolog
• Dr Kurt Schumacher (1895-1952), przywódca i jeden z założycieli Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD)
• Jan Szupryczyński (ur. 1934), geograf

W Kulm (pruska nazwa miasta) mieszkał wraz ze swą matką do 12 roku życia Max Stirner, wybitny filozof niemiecki

W Chełmnie zmarła Magdalena Mortęska (1554-1631), benedyktynka, ksieni tutejszego klasztoru i reformatorka zakonu benedyktynów, a także autorka dzieł religijnych.

Swoją klinikę w Chełmnie miał Ludwik Rydygier (1850-1920) - chirurg, który przeprowadził tutaj pierwszą na świecie operację resekcji żołądka i udoskonalił wiele narzędzi chirurgicznych.

Na Chełmińskim cmentarzu spoczywa córka Gabriela Narutowicza, Anna. Jest pochowana w alei zakonnic.

[edytuj] Sąsiednie gminy

Chełmno, Kijewo Królewskie, Stolno, Świecie

[edytuj] Zobacz też

• Synagoga w Chełmnie

[edytuj] Bibliografia

[edytuj] Przewodniki i monografie

• Stolarzewicz, Ludwik, Chełmno, Chełmno 1921 [1]
• Dziedzic, Jan Tomasz, Powiat i miasto Chełmno : monografja(!) krajoznawcza, Chełmno 1923 [2]
• Grabowski Jan, Przewodnik po Chełmnie, Toruń 1929 [3]
• Nierzwicki Jan, Krótki przewodnik po Chełmnie, Chełmno 1930 [4]
• Nierzwicki Jan, 700 lat parafii chełmińskiej, Grudziądz 1933 [5]
• Szołdrski Władysław, Kronika benedyktynek chełmińskich, Pelplin 1937 [6]
• Biskup Marian, Dzieje Chełmna i jego regionu. Zarys monograficzny, Toruń 1968 [7]
• Mansfeld Bogusław, Zespół zabytkowy Chełmna, Warszawa 1983 [8]
• Kwiatkowska Eugenia, Chełmno współczesne na tle jego przeszłości, Toruń 1984 [9]
• Kałdowski Jerzy, Ratusz w Chełmnie, Toruń 1984 [10]
• Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Chełmno, Wrocław 1991 [11]

[edytuj] Stara prasa

• Nadwiślanin (1850-1866)

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Mapy i zdjęcia satelitarne:
  • mapy i zdjęcia satelitarne (Google) w Wikimapii
  • mapa w Szukaczu
  • mapa w Mapquest (en)
• Mapa Culm (sektion 2676) (po 1936, skala 1:25 000)
• Strona internetowa Chełmna
• Chełmno w Toruńskim Serwisie Turystycznym
• Europejskie Centrum Wymiany Młodzieży im. Kurta Schumachera w Chełmnie
• Strona o Chełmnie
• Portal o Chełmnie

[edytuj] Przypisy

1. ↑ ANTON ENGLERT, WALDEMAR OSSOWSKI ; PODRÓŻ MORSKA WULFSTANA W IX WIEKU. WYNIKI EKSPERYMENTALNEGO REJSU Z HEDEBY DO GDAŃSKA, Pomorania Antiqua, tom XX.
2. ↑ Kujot Stanisław; Kto założył parafie w dzisiejszej diecezji chełmińskiej. cz. 2, Toruń 1904 cz.2/1cz.2/2