Hinduizm

Z Wikipedii

Hinduizm - określenie zbiorcze na grupę wierzeń religijnych, wyznawanych głównie na Półwyspie Indyjskim. Rozmaite odłamy hinduizmu wyznaje około 1 miliarda ludzi, z których ok. 885 milionów mieszka w Indiach. W związku z tym hinduizm, traktowany zbiorczo, jest trzecią pod względem liczby wyznawców religią świata. Termin "hinduizm" jest neologizmem, który pojawił się w użyciu w I poł. XIX w; sami wyznawcy na określenie swojej religii używają nazwy sanātanadharma, czyli odwieczna dharma.

Istnieje bardzo wiele odłamów hinduistycznych, różniących się zarówno wierzeniami na temat Boga, jak i praktykami. Badacze uważają, że jedyne dwa elementy kulturowe łączące wszystkich hinduistów to:

1. Szacunek dla świętej księgi - Bhagawad Gity
2. Szacunek dla świętych krów

Do hinduskich świętych ksiąg zaliczamy głównie Wedy, Upaniszady, Epopeje (Mahabharata, a w szczególności jej część zwana Bhagawad Gita), Purany, które uznawane są przez większość hindusów za księgi święte oraz wszystkie te księgi które uznawane są za natchnione w poszczególnych ruchach, szkołach czy odłamach.

Spis treści 1 Etymologia 2 Wierzenia 2.1 Koncepcja Boga 2.1.1 Awatarowie 2.2 Koncepcje duszy 2.3 Reinkarnacja i sansara 2.4 Święte księgi 2.5 Ezoteryka i mistyka 3 Etyka 3.1 Etapy życia człowieka 4 Święte pisma 5 Symbole religijne 6 Historia 6.1 Starożytność 6.2 Średniowiecze 6.3 Nowożytność 6.4 Współczesność 7 Praktyki 7.1 Święta hinduskie 8 Aspekty społeczne 8.1 Warny 8.2 Święte krowy 9 Sztuka 9.1 Rzeźba 9.2 Malarstwo 9.3 Taniec 9.4 Architektura 10 Filozofia 10.1 Wedanta 10.2 Mimansa 10.3 Njaja i wajśeszika 10.4 Sankhja 10.5 Joga 11 Odłamy 12 Wpływ na inne religie 13 Demografia 14 Zobacz też 15 Przypisy 16 Bibliografia 17 Linki zewnętrzne

[edytuj] Etymologia

Perski termin Hindu pochodzi od sanskryckiego słowa Sindhu oznaczającego rzekę Indus.^[1]

[edytuj] Wierzenia

[edytuj] Koncepcja Boga

Z uwagi na to, że hinduizm nie jest jednolitym zbiorem wierzeń, z jasno zdefiniowaną doktryną, można w obrębie hinduizmu napotkać różne poglądy na naturę bóstwa. Odłamy hinduizmu zawierają cechy monoteizmu, monizmu, panteizmu, henoteizmu, panenteizmu, a nawet, według niektórych, swoiście pojmowanego politeizmu czy ateizmu. Upaniszady i inne święte traktaty hinduistyczne takie jak Shrimad Bhagavatam, księgi takie jak Bhagavad Gita czy Bhagavata Purana prezentują pogląd, że istnieje tylko jeden jedyny Bóg.

W hinduizmie istnieje wiara w bóstwa (sanskr. dewa, np. Brahma, Wisznu, Saraswati), które w większości odłamów hinduizmu traktowanie są jako różne postacie i emanacje jedynego Boga bądź też jako istoty astralne, niższe od Boga (podobnie jak anioły w chrześcijaństwie czy islamie). Hinduizm ma najbogatszy panteon ze wszystkich religii. Hinduizm określany jest przez niektórych mianem "pseudopoliteizmu"; według tego poglądu pod powierzchowną warstwą wielobóstwa kryje się warstwa monoteistyczna (jedyny Bóg i jego emanacje, czyli wcielenia).

Współczesny (dziewiętnasto i dwudziestowieczny hinduizm) - jego przedstawiciele tacy jak Ramakryszna, Mahatma Gandhi, Ramana Maharshi, Paramahansa Jogananda, Swami Rama czy Sathya Sai Baba nauczali i nauczają monoteistycznych koncepcji Boga.

[edytuj] Awatarowie

Zobacz więcej w osobnym artykule: Awatara.

Według hinduizmu Bóg zstępuje na Ziemię co kilka tysięcy lat jako Awatara, aby wypełnić ważną misję - uratować świat przed upadkiem moralnym. Większość hinduistów wyróżnia dziesięciu głównych Awatarów (Dasawatarów):

1. Matsja - pod postacią ryby
2. Kurma - pod postacią żółwia
3. Waraha - pod postacią dzika
4. Narasinha - pod postacią pół-człowieka pół-lwa
5. Wamana - pod postacią karła
6. Paraśurama - pod postacią człowieka
7. Rama - pod postacią człowieka
8. Kryszna - pod postacią człowieka
9. Budda - pod postacią człowieka, jednak część hinduistów uważa, że dziewiątym Awatarem był Balarama (który zstąpił na Ziemię razem z Kryszną)
10. Kalkin - większość hinduistów oczekuje na jego przybycie, jednak niektóre odłamy hinduistyczne uważają, że ono już nastąpiło

[edytuj] Koncepcje duszy

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Według hinduizmu dusza jest nieśmiertelna. dotyczy to zarówno ludzi jak i zwierząt, roślin i przedmiotów.

[edytuj] Reinkarnacja i sansara

Zobacz więcej w osobnych artykułach: Reinkarnacja, Sansara, Karma.

W hinduizmie powszechna jest wiara w reinkarnację. Według hinduistów dusza przechodzi przez coraz wyższe postacie - od przedmiotu, przez postać rośliny, zwierzęcia, człowieka (i jeszcze parę wyższych) po zjednoczenie i stopienie się z Brahmanem (Bogiem, Absolutem) raz na zawsze. W skrajnych przypadkach (za karę za popełnienie ciężkich grzechów) dusza może przybrać postać niższą.

Losy duszy (w tym postać, którą przybierze w następnym życiu) warunkowane są przez czyny - poprzez każdy czyn dusza zbiera określoną (dobrą lub złą, zależnie od czynów) karmę, której rezultatem są sukcesy i szczęście lub cierpienia. Gdy te nastąpią, wtedy karma się spala.

Wędrówka dusz, w którą wierzą hinduiści, nazywa się sansarą. Hinduiści dążą do jej zakończenia i zjednoczenia się na zawsze z Bogiem (Brahmanem), co jest możliwe poprzez jedną z trzech dróg - Bhakti jogę (miłość i oddanie), Dźnana jogę (zdobywanie mądrości duchowej) lub Karma Jogę (bezinteresowne działanie).

Reinkarnnacja opisana jest w Bhagawad Gicie:

Duch porzuca zużyte ciało, by nowe przyoblec, jak człowiek co odzież znoszoną na świeżą zamienia. (Bhagawad Gita 2:22)

[edytuj] Święte księgi

Za księgi święte hinduiści uznają te księgi ich religii, które zostały spisane przez natchnionych przez Boga ryszich i jako takie bezpośrednio pochodzące od Boga.

[edytuj] Ezoteryka i mistyka

Zgodnie z większością mistycznych systemów hinduistycznych w ciele człowieka znajduje się siedem głównych ośrodkow energii zwanych czakramami. Każdy z nich odpowiedzialny jest za określone umiejętności i cechy.

[edytuj] Etyka

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Z założeń tych wynika etyka hinduistyczna, która również jest wspólna dla wszystkich kultów hinduistycznych. Etyka ta obejmuje takie pojęcia jak karma, dharma, kasta i obejmuje ona swym zasięgiem nie tylko ludzi ale także wszelkie istoty żywe.

Wspólny dla większości hinduistów jest też szacunek dla świętych krów.

[edytuj] Etapy życia człowieka

Zobacz więcej w osobnym artykule: Aśrama (stadium życia).

Według hinduizmu życie ludzkie dzieli się na cztery etapy - aśramy:

• Brahmaczarin - student, uczeń
• Gryhastha - gospodarz
• Wanaprastha - eremita, pustelnik
• Sannjasin - wędrowny żebrak

[edytuj] Święte pisma

Święte księgi hinduizmu - Wedy spisane zostały w sanskrycie. Jest to zbiór utworów powstałych między 1500 a 500 przed Chr. Składa się z czterech Sanhit: Rygweda (hymny do bogów), Samaweda (pieśni liturgiczne), Jadźurweda, (formuły przy składaniu ofiar) i Atharwaweda (pieśni czarodziejskie, wiedza zaklęć). Każda z sanhit ma jeszcze dwa teksty: Brahmany (traktaty rytualno-teologiczne, ok. 1000 r. p.n.e.) i Upaniszady (traktaty filozoficzne, ok. 800 r. p.n.e.). Wedy uchodzą za literaturę nadprzyrodzoną, za tchnienie Praistoty – Brahmy. Współczesny hinduizm dalej wierzy w nad-przyrodzone pochodzenie Wed, ale praktyczne znaczenie religijne mają tylko Upaniszady.

Większość hinduistów kieruje się świętą tradycją (smriti) przekazaną w dwóch eposach: Mahabharata i Ramajana. Pierwszy zawiera poematy dydaktyczne jak np. Bhagavad Gita (pieśń błogosławionego boga Wisznu ukazującego się jako Kriszna. Poemat ukazuje dwie drogi do zbawienia: drogę poznania – wyrzeczenie się świata w myśl upaniszad i drogę umiłowania Kriszny – wypełnienia obowiązków i wolności od pragnień). Ramajana to żywot Ramy – siódmego Awatary Wisznu i bohaterskiego królewicza. Oprócz tego istnieją jeszcze Purany, czyli stare opowiadania o stworzeniu świata, obrzędach kultowych i nauce mądrości. Najsłynniejsza z puran zawiera legendę o Krisznie.

[edytuj] Symbole religijne

Z reguły za symbol religii hinduistycznej uważa się znak: "OM". Czasami też symbolem hinduizmu jest swastyka hinduistyczna.

[edytuj] Historia

[edytuj] Starożytność

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Hinduizm jest jedyną z większych religii świata bez jednego znanego założyciela. Powstała z filozofii wedyjskiej. Jest ostatnim etapem ewolucji wedyzm -> braminizm -> hinduizm.

To właśnie w starożytności nastąpił rozwój tej religii. Powstały wówczas święte pisma hinduizmu. Żyło wtedy również wielu świętych, guru i joginów, którzy odegrali znaczący wpływ na kształtowanie się wiary hinduistycznej. Do najważniejszych osób starożytności kształtujących przyszły hinduizm należeli: Valmiki, Vyasa, Rama, Kryszna (dwaj ostatni uznawani za Awatarów).

Właśnie wówczas powstały święte pisma hinduizmu, odgrywające kluczową rolę, w kształtowaniu przyszłości tej religii.

W starożytności z hinduizmu wyodrębniły się buddyzm i dżinizm.

[edytuj] Średniowiecze

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

W średniowieczu nastąpił rozwój filozofii indyjskiej. Do najważniejszych hinduskich filozofów średniowiecza należeli Adi Śankara i Ramanudźa.

[edytuj] Nowożytność

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

W XVI wieku od hinduizmu wyodrębnił się sikhizm.

[edytuj] Współczesność

W XIX wieku żył ważny święty hinduizmu - Ramakryszna.

W XX wieku hinduizm zaczął się rozprzestrzeniać poza Indie - na zachód. Przyczynili się do tego hinduscy guru i jogini tacy jak: Paramahansa Jogananda, Mahatma Gandhi, Swami Vivekananda, Meher Baba czy Sathya Sai Baba. Istotną rolę w rozwoju współczesnego hinduizmu odegrał także filozof indyjski Radhakrishnan, Swami Wiwekananda, Ramana Maharshi, Mahatma Gandhi i Śri Aurobindo Ghosh.

[edytuj] Praktyki

W hinduizmie powszechne są praktyki religijne takie jak: pudźa, różne formy medytacji, powtarzanie mantr i imion Boga, wykorzystując dżapę, śpiewanie arati. Większość tych praktyk odbywa się w hinduistycznych świątyniach, czyli mandirach. Wielu hinduistów posiada również mandiry w swoich domach.

W hinduizmie popularną praktyką jest czytanie świętych pism tej religii - uważane jest to (w połączeniu z wprowadzeniam w życie nauk z tych ksiąg) za błogosławieństwo na drodze duchowej.

Hinduiści oddają także cześć jednemu Bogu wyobrażanemu pod różnymi postaciami. Duża część wykorzystuje do tego obrazki lub posążki (święta pisma hinduizmu traktują je wyłącznie jako reprezentację Boga jedynego bezforemnego).

W hinduizmie powszechny jest również kult świętych.

Wielu hinduistów praktykuje też pielgrzymki do świętych miejsc.

[edytuj] Święta hinduskie

• Makar Sankranthi - obchodzone 14 stycznia
• Maha Śiwaratri - święto Śiwy obchodzone 16 lutego
• Navratri - święto bogini Śakti obchodzone 19 marca
• Rama Navami - urodziny Ramy obchodzone w marcu^[2]
• Ugadi - obchodzone 30 marca
• Hanuman Dźiajanti - święto ku czci Hanumana obchodzone 2 kwietnia
• Onam - święto zbiorów rolnych obchodzone 27 sierpnia głównie w Kerali
• Kriśna Dźianmastami - urodziny Kryszny obchodzone 3 września
• Ganeś Ćaturti - święto ku czci Ganeśy obchodzone 15 września
• Widźiajadasami - święto triumfu dobra nad złem obchodzone 21 października

[edytuj] Aspekty społeczne

[edytuj] Warny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Warna.

Jednym z aspektów społecznych hinduizmu są warny, często mylone z kastami. Wskazania na ten temat znajdują się w świętych tekstach hinduizmu takich jak Upaniszady. Piszą one, że społeczeństwo powinno się dzielić na cztery warny:

1. Bramini - kapłani
2. Kszatriowie - wojownicy i rządcy, monarchowie
3. Wajsjowie - kupcy, rzemieślnicy
4. Siudrowie - robotnicy rolni

Według świętych pism religii hinduistycznej o przynależności człowieka do danej warny decydować może wyłącznie jego charakter i umiejętności, nie zaś pochodzenie ani warna rodziców. Jednak w historii było wiele przypadków wyzysku na tle warnowym oraz segregacji ludzi do danych warn, na podstawie przynależności warnowej rodziców. Przywódcy religijni hinduizmu tacy jak na przykład Mahatma Gandhi sprzeciwiali się temu właśnie wyzyskowi.

Bhagavad Gita wymienia także obowiązki spoczywające na przedstawicielach tych warn oraz cechy, którymi się powinni odznaczać.

[edytuj] Święte krowy

Zobacz więcej w osobnym artykule: Święta krowa.

W hinduizmie krowy są wielce szanowane. Święte pisma hinduizmu traktują je jako podtrzymujące życie (ponieważ ich mleko było bardzo ważnym elementem diety dla wielu ludzi). Religia hinduistyczna zakazuje spożywania wołowiny.

Obecnie ubój krów jest zakazany w większości indyjskich stanów^[3].

[edytuj] Sztuka

[edytuj] Rzeźba

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Malarstwo

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Taniec

Zobacz więcej w osobnym artykule: Klasyczne tańce hinduskie.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Architektura

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

[edytuj] Filozofia

Zobacz więcej w osobnym artykule: Filozofia indyjska.

Prawie wszystkie kierunki filozoficzne w Indiach powstały na tle religijnym - zaczątki myśli filozoficznej były obecne już w braminizmie (wczesne upaniszady), rozwinęły się natomiast na gruncie hinduistycznym lub w religiach wywodzących się z hinduizmu (buddyzm, dżainizm). Nie wolna od wpływów dawniejszej myśli indyjskiej jest także filozofia muzułmańska w Indiach, omówiona w artykule filozofia muzułmańska.

Bliskim odpowiednikiem używanego w cywilizacji śródziemnomorskiej terminu "filozofia" jest sanskrycki termin darśana (ogląd, pogląd, stosunek do rzeczywistości). Cel darśany jest religijny - ma ona doprowadzić do wyrwania się z łańcucha wcieleń (saṃsāry) poprzez uzyskanie wiedzy (vidyā) o naturze rzeczywistości. Podstawowym założeniem darśany, występującym niemal we wszystkich jej kierunkach, jest właśnie to, że poza rzeczywistością poznawalną zmysłowo jest jeszcze jakaś inna rzeczywistość, doskonalsza i bardziej rzeczywista. W związku z tym rzeczywistość zmysłowa jest w jakimś, różnym dla różnych szkół darśany sensie iluzoryczna. Dlatego też w indyjskich koncepcjach filozoficzno-teologicznych nie występuje stworzenie ex nihilo ani monoteistyczny Bóg-stwórca. Można mówić jedynie o manifestowaniu się świata i jego początku, w miejsce śródziemnomorskiej koncepcji Boga występuje natomiast Īśvara, który nie jest wszechmocny, ale związany prawami kosmicznymi. Człowiek zależny jest nie tyle od Iśwary, ale raczej od skutków swoich decyzji wynikających z prawa karmana, na podstawie których musi przyjmować różne wcielenia. To, co przyjmuje te wcielenia, bywa określane różnie - może to być umysł, dusza, wewnętrzny organ świadomości lub nawet ciało subtelne. Człowiek może jednak uwolnić się z łańcucha wcieleń, np. za pomocą praktyk ascetycznych lub mistycznych - praktyki takie skodyfikowane są przede wszystkim w jodze.

Głównym czynnikiem podziału szkół darśany jest przyjmowanie lub odrzucanie karmana. Systemy "ortodoksyjne" (kriyāvādin) przyjmują jego istnienie, nieortodoksyjne (akriyāvādin) odrzucają. Do systemów typu akriyāvādin należą cārvāka (materializm, zob. lokayāta), ajñānika (agnostycyzm) i ājīvika (fatalizm). Wśród systemów kriyāvādin rozróżnia się z kolei systemy przyjmujące autorytet wed systemy ściśle ortodoksyjne (āstika) i odrzucające go systemy nieortodoksyjne (nāstika). Do systemów ściśle ortodoksyjnych należą vedānta, sāṃkhya, nyāya, vaiśeṣika, mīmāṃsā i yoga. Tworzą one trzy systemy: vedānta-mīmāṃsā, yoga-sāṃkhya i nyāya-vaiśeṣika, przy czym szkoły tworzące ostatni system uległy przemieszaniu. Do grupy nāstika należą systemy filozoficzne buddyzmu i dżainizmu, wymagające osobnego omówienia.

Mimo że ściśle ortodoksyjne szkoły darśany uznają autorytet Wed, podobnie jak dla codziennej pobożności hinduistów nie mają one dla nich jednak większego znaczenia praktycznego. Uznawane za usłyszane przez ṛṣich i nazywane dlsatego "śruti" teksty wedyjskie nie niosą zresztą ze sobą treści filozoficznych - pojawiają się one dopiero w upaniszadach, tekstach o charkterze mistycznym, głoszących jedność atmana (zasady jednostkowej, porównywalnej do śródziemnomorskiej duszy ludzkiej) i brahmana (zasady ogólnej, porównywalnej do śródziemnomorskiego Absolutu). Spośród poźniejszych tekstów sakralnych, należacych do tradycji (smrti), wątki filozoficzne pojawiają się głównie w Mahabharacie, zwłaszcza w jej części zwanej Bhagavad Gītā.

[edytuj] Wedanta

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wedanta.

Vedānta (wedanta, "koniec wed") jest najbardziej rozwiniętym pojęciowo system ściśle ortodoksyjnej filozofii indyjskiej. Dzieli się na kilka szkół, reprezentujących bardzo zróżnicowane stanowiska. Szkoły vedānty starają się bardzo ściśle przedstawiać treść pism sakralnych hinduizmu, zwłaszcza upaniszadów i Bhagavad Gīty, a także sutr filozofa Bādarāyaņy (ok. III w.). Szkoły vedānty łączy także to, że uznają one istnienie brahmana jako rzeczywistości absolutnej i przyczyny istnienia świata, a także to, że wiedza o brahmanie prowadzi do wyzwolenia, które jest celem życia ludzkiego. Zgodne w poglądach na naturę brahmana i cel życia, szkoły vedānty różnią się przede wszystkim co do natury rzeczywistości zmysłowej. Najważniejsze z nich to advaita ("monizm", dosł. "niedwójnia"), reprezentowana przez Gaudapadę i Śaṅkara, (VIII w.), viśishṭādvaita ("monizm z podporą") reprezntowana przez Ramanuję (XI w.), śuddhādvaita, reprezebtowana przez Vallabhę (1479-1531) oraz dvaita ("dualizm") reprezentowana przez Madhvę (XIII w.). Według advaity Śaṅkary rzeczywisty jest brahman, a świat zjawiskowy nie jest rzeczywyisty, jest iluzją (māyā), jego natura jest jednak niemożliwa do określenia w języku - māyā jest zarazem sat i asat, "rzeczywista" i "nierzeczywista". Śaṅkara główną drogę do wyzwolenia upatrywał w wiedzy, praktykom mistycznym i dobrym uczynkom przypisując mniejsze znaczenie. Szkołą głoszącą poglądy przeciwne do advaity Śaṅkary jest dvaita Ramanujy. Według Ramanujy rzeczywistość zjawiskowa istnieje, a jedność między brahmanem a atmanem nie jest absolutna. Dlatego też jego filozofia jest ściśle teistyczna - podkreśla potrzebę kultu Īśvary a dobrym uczynkom przypisuje tę samą rolę na drodze do wyzwolenia, co wiedzy.

[edytuj] Mimansa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Mimansa.

Bliskim vedancie kierunkiem filozoficznym jest mimamsa (mimansa), której twórcą jest Jaimini (ok. III w. p.n.e.). Mimansa jako jedyna darśana zajmuje się starszymi częściami wed, przeprowadzając szczegółową analizę opisanych w niej rytuwałów ofiarnych, przydając im złożoną interpretację alegoryczną. Celem mimansy jest więc wytworzenie takiej interpretacji i metody interpretacji wed, która potwierdzałaby ich nieomylność i nadprzyrodzony charakter. Według mimamsy wedy są odwieczne i stanowią transcendentną wobec rzeczywistości zmysłowej substancję, tożsamą z dharmą. Za pomocą pojęcia dharmy mimasa określa naturę rzeczywistości zmysłowej - przedmioty (a zwłaszcza teksty, gesty itp.) są dharmą, o ile spełniają rytuał. Rzeczywistość to powiązanie przedmiotów z wedami, przedmioty są rzeczywiste o ile realizują dharmę. Dlatego też mimasa drogę do wyzwolenia upatruje w rygorystycznie ścisłym przestrzeganiu rytuału, dzięki czemu można uzyskać dharmę, tożsamą z wedami.

[edytuj] Njaja i wajśeszika

Zobacz więcej w osobnym artykule: Njaja i wajśeszika.

Nyaya i vaiśesika, kształtujące się już w VIII-V w. p.n.e., są na tyle bliskie, że stopiły się w jeden system, przy czym nyaya reprezentuje jego aspekt metodologiczno-epistemologiczny, vaiśesika natomiast aspekt ontologiczny. Ontologia systemu jest pluralistyczna - uznaje on wielość bytów, które można podzielić na kategorie. Nyaya-vaiśesika dokonuje tu szczegółowej analizy kategorialnej, wyróżniając dziewięć substancji, z których pięć pierwszych ("żywioły") stanowi nośniki atrybutów, uznawanych za jedną z kategorii. System uznaje także, że każdy przedmiot (także przedmioty duchowe i psychiczne) jest rozciągły w przestrzeni oraz składa się z niepodzielnych i niezmiennych atomów, których łączenie się jest przyczyną zmienności w świecie. Szczególną cechą systemu jest to, że rozwinął on indyjską logikę, pomimo mniejszej ścisłości zbliżoną do logiki arystotelesowskiej.

[edytuj] Sankhja

Zobacz więcej w osobnym artykule: Sankhja.

Samkhya (sankhja) skupia się szczególnie na filozfii umysłu. Zaczęła się rozwijać okło I w. p.n.e., ale ugruntowaną postać nadał jej Iśwarakriszna w V w. W samkhyi obecny jest dualizm świadomości, uznawanej za niezmienną (purusa) i uznawanej za zmienną materii (prakrti) oraz szczegółowe analizy tych pojęć i relacji między nimi. Prakrti to nie tylko materia w sensie stricte fizykalnym, ale także materia subtelna, intelekt (buddhi) czy umysł (manas). Znajduje się ona w równowadze tworzonej przez trzy cechy (guna) - sattvę ("uświadamianie"), rajas ("aktywność") i tamas ("bierność") - gdy równowaga ta jest zmącona, prakrti manifestuje się jako kolejne dwadzieścia trzy elementy (tattva). Źródłem zniewolenia jest brak świadomości, zmieszanie świadomości ze sferą materialną - wyzwolenie polega nie na uświadomieniu sobie jedności (jak w wedancie), ale na uświadomieniu sobie dwoistości umysłu i materii, dokonywanego na drodze analizy różnych stopni ich wzajemnego zmieszania.

[edytuj] Joga

Zobacz więcej w osobnym artykule: Joga.

Charakter mistyczny ma yoga (joga). Jest to różnorodny system technik mistycznych i ascetycznych, z których tylko część ma charakter filozoficzny, a których głównym reprezentantem jest Patanjali (ok. II w.). Yoga jako filozofia mistyczna bazuje w dużej mierze na aparacie pojęciowym wypracowanym przez samkhyę, nadaje mu jednak charakter praktyczno-techniczny, ściśle ukierunkowany na wyzwolenie. Wyzwolenie dokonywane jest podobnie jak w samkhyi, poprzez osiąganie różnych stopni zrozumienia relacji prakrti do purusy aż do całkowitego zrozumienia ich odmienności - przy czym w jodze proces ten ma charakter prenego rodzaju drogi mistycznej i jest wspomagany przez złożone techniki medytacyjne, a nawet ułatwiające je ćwiczenia fizyczne (asany) i oddechowe (pranayama) oraz zasady moralne (yamy i niyamy). Główne stopnie tej drogi to dharana - przykucie uwagi, dhyana - kontemplacja i samadhi - wzmożona kontemplacja, zbliżona do mistycznej iluminacji. Przedstawiony tu obraz jogi jest jednak ogólny, ze względu na jej znaczną niejednorodnosć tak jako kierunku filozoficznego, jak i jako praktyki religijnej.

[edytuj] Odłamy

Liczba odłamów hinduistycznych jest ogromna (ok. 10 000). Różnią się one panteonami wyznawanych bóstw, sposobami ich czczenia i niektórymi założeniami filozoficzno-religijnymi. Do najbardziej popularnych zaliczają się wisznuizm (w tym krysznaizm), śiwaizm, śaktyzm. Poza tymi kierunkami wyróżnia się także neohinduizm oraz hinduizm reformowany.

[edytuj] Wpływ na inne religie

Z hinduizmu wywodzą się także dźinizm, buddyzm, adźiwikowie, sikhizm i kilka innych religii, które z różnych względów nie są uznawane za kulty w pełni hinduistyczne.

[edytuj] Demografia

Na świecie żyje około milarda hinduistów, w tym prawie 900 milionów w Indiach. Inne państwa ze sporym procentem hinduistów to: Sri Lanka, Pakistan, Singapur, USA.

[edytuj] Zobacz też

• Indie
• klasyczne tańce hinduskie
• guru
• mitologia indyjska
• glosariusz hinduizmu
• sanskryt
• śiwaizm
• śaktyzm
• wisznuizm

[edytuj] Przypisy

[edytuj] Bibliografia

• Wielka historia świata tom V, wyd. Oxford Educational sp. z.o.o. 2005 ISBN 83-7425-030-5
• Peter J. King Filozofowie. 100 największych myślicieli w dziejach świata, wydanie polskie: Elipsa, 2006 ISBN 83-7265-092-6
• Paramahansa Yogananda Autobiografia Jogina, wydanie polskie: Ravi 2005 ISBN 83-7229-115-2

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Hasło Hinduizm w Powszechnej encyklopedii filozofii (format PDF)