Mahatma Gandhi
Z Wikipedii
Mohandas Karamchand Gandhi (Mahatma Gandhi albo po prostu Mahatma – sanskryt wielka dusza) (ur. 2 października 1869, zm. 30 stycznia 1948) – jeden z twórców współczesnej państwowości indyjskiej i propagator pacyfizmu jako środka walki politycznej.
Spis treści |
[edytuj] Wczesny okres
Mohandas Karamchand Gandhi (nazywany mahatmą co znaczy „uduchowiony”) urodził się w rodzinie hinduskiej, w społeczności tzw. modhów (zajmującej się głównie handlem) w Porbandarze (Gujarat) w 1869. Był synem Karamchanda Gandhiego, który pełnił funkcję diwana Porbandaru i Putlibaiu, oraz jego czwartej żony - Hinduski z sekty Vaishnava. Został wychowywany przez matkę – żarliwą wyznawczynię Vaishnavy i ulegał wpływom dżinijskiego otoczenia Gujaratu. Gandhi od młodych lat poznawał zasady szanowania każdej żywej istoty, wegetarianizmu, poszczenia w celu samooczyszczenia organizmu oraz obopólnej tolerancji pomiędzy członkami różnorodnych religii.
W maju 1882, w wieku 13 lat, Gandhi ożenił się z także trzynastoletnią Kasturbą Makharji (przy czym małżeństwo to zostało uzgodnione przez obydwie rodziny). Ze związku tego Gandhi miał czterech synów: Harilala Gandhiego (ur. 1888), Manilala Gandhiego (ur. 1892), Ramdasa Gandhiego (ur. 1897) i Devdasa Gandhiego (ur. 1900).
Gandhi był przeciętnym uczniem szkół w Porbandarze, a później w Rajkocie. Z wielkim trudem udało się mu dostać na uniwersytet w Bombaju w 1887, gdzie wkrótce wstąpił do college'u Samaldas w Bhavnagarze. Nie zabawił tam długo mimo, że rodzina pragnęła, aby został adwokatem. Niezadowolony z college’u skorzystał z nadarzającej się okazji do studiowania w Anglii.
W wieku 19 lat Gandhi został przyjęty do University College London, gdzie miał kształcić się jako prawnik. Przed wyjazdem Mahatma zaprzysiągł matce, że będzie przestrzegał nakazów abstynencji od mięsa i alkoholu. Próbował stać się „Anglikiem”, brał np. lekcje tańca, właściwej etykiety, usiłował także przyjąć europejskie zwyczaje kulinarne, ale jego żołądek nie tolerował baraniny i kapusty, którą karmiła go jego gospodyni. Został więc skierowany do londyńskich restauracji wegetariańskich. Według jego własnych słów do wegetarianizmu przekonał się tylko w wyniku własnych przemyśleń, niewielki wpływ na to miały rady, jakich udzielała mu matka i była to jego własna, nieprzymuszona decyzja.
Wstąpił także do brytyjskiego Stowarzyszenia Wegetarian (Vegeterian Society) i został wybrany do jego zarządu. Później uważał tę działalność za przydatne doświadczenie w organizowaniu i uruchamianiu rozmaitych organizacji. Niektórzy z wegetarian, których spotkał, byli członkami brytyjskiego Towarzystwa Teozoficznego. Teozofiści byli zafascynowani buddyzmem oraz literaturą braministyczną. Dzięki ich zachęcie Gandhi zaczął studiować Bhagavad Gitę. Mimo że wcześniej nie przejawiał zainteresowań teologicznych, zaczął czytać różnego rodzaju prace o hinduizmie, chrześcijaństwie, buddyzmie i innych religiach.
Po przyjęciu w poczet brytyjskiej palestry wrócił do Indii. Odniósł ograniczone powodzenie przy prowadzeniu własnej praktyki adwokackiej w Bombaju. W tym czasie w zawodach prawniczych panowała w Indiach duża konkurencja, a Gandhi nie był zbyt znaną postacią na salach rozpraw. Ubiegał się także o pracę w niepełnym wymiarze w charakterze nauczyciela, ale odmówiono mu przyjęcia. Okres ten zakończył się powrotem do Rajkot, gdzie prowadził skromne życie utrzymując się z pisania pism procesowych; po jakimś czasie musiał jednak zakończyć tę działalność, gdyż naraził się pewnemu brytyjskiemu oficerowi. W swojej autobiografii opisał to zdarzenie jako rodzaj nieudanej próby wstawienia się za swoim starszym bratem. Te wszystkie niepowodzenia spowodowały, że postanowił przyjąć (w 1893) roczny kontrakt na stanowisko w hinduskiej firmie w Natalu w Południowej Afryce.
[edytuj] Walka o prawa obywatelskie w Afryce Południowej (1893–1914)
W tym okresie swojego życia był człowiekiem nieśmiałym o łagodnym usposobieniu, obojętnym na sprawy polityczne. Pierwszą gazetę przeczytał w wieku 18 lat, a gdy przemawiał w sądzie, czynił to z twarzą skierowaną w dół ze względu na paraliżujący go wstyd i nieśmiałość. Pobyt w Afryce Południowej zmienił Gandhiego całkowicie, gdy spotkał się tam z upokorzeniem i odgórnym traktowaniem przez władze przebywających tam Hindusów. Gdy pewnego razu w sądzie w Durbanie urzędnik nakazał Gandhim zdjęcie turbanu, ten spokojny do tej pory człowiek wzburzony wyszedł z sali sądowej.
Pewnego razu zdarzył się przykry incydent, kiedy to Gandhi został wyrzucony z pociągu w Pietermaritzburgu, po tym jak odmówił przesiadki z wagonu pierwszej klasy do trzeciej, którą zajmowali „kolorowi”, mimo że posiadał bilet uprawniający go do przejazdu klasą pierwszą. Później podróżując dyliżansem został pobity przez woźnicę za to, że odmówił jazdy na podnóżku, bo musiało się znaleźć miejsce wewnątrz dla europejskich pasażerów. Musiał także ścierpieć inne niewygody w czasie podróży, łącznie z wyrzucaniem z hoteli. Te wydarzenia stały się punktem zwrotnym w jego życiu i pewnego rodzaju katalizatorem dalszej przemiany, która zaszła w trakcie podróży do Pretorii. Przykre doświadczenia spowodowały, że coraz bardziej zaczął się przyglądać traktowaniu swoich rodaków w czasie pobytu w Pretorii.
Gandhi poczuł na własnej skórze rasizm, uprzedzenia i niesprawiedliwość w stosunku do „kolorowych”. Zaczął rozważać status swoich rodaków i swój własny w tym społeczeństwie „białej” supremacji. W czasie powstania Zulusów Gandhi zorganizował jedyną jednostkę medyczną, która zajęła się udzielaniem pomocy rebeliantom, której to odmawiali biali doktorzy.
Kiedy kontrakt Gandhiego zaczął się już zbliżać do końca, czynił on już ostatnie przygotowania do powrotu do ojczyzny. Wiadomość jaka dotarła do niego sprawiła jednak, że zmienił swoje zamiary. Mianowicie doszły do niego informacje, że władze ustawodawcze Natalu szykują projekt ustawy, która pozbawiałaby Hindusów praw wyborczych. Za namową przyjaciół zdecydował się stanąć na czele opozycji przeciwko tym poczynaniom rządu. Wysłał kilka petycji do władz Natalu, jak i do Wielkiej Brytanii informujących o rażących naruszeniach podstawowych praw „kolorowych”. Mimo że nie był w stanie powstrzymać uchwalenia krzywdzącej ustawy, jego kampania osiągnęła pewne cele, m.in. zwróciła uwagę opinii publicznej na krzywdy mniejszości etnicznych w Afryce Południowej.
Przy wsparciu rodaków zdecydował się na pozostanie w Durbanie i kontynuowanie walki przeciwko niesprawiedliwości. Za jego sprawą do życia został powołany Hinduski Kongres Natalu w 1894, a sam Gandhi pełnił w nim funkcję sekretarza. Dzięki temu ruchowi udało się sformować hinduską społeczność w jednorodną siłę wywierającą presję na rząd i brytyjskie władze kolonialne w celu zmiany istniejącego stanu rzeczy. W 1896 Gandhi na krótko wrócił do Indii, aby zabrać stamtąd swoją żonę i dzieci do Południowej Afryki. Po powrocie w styczniu 1897 został zaatakowany przez biały tłum, który próbował dokonać na nim samosądu. Wtedy to ujawniła się jego osobista siła, która miała być motorem dalszych kampanii. Mianowicie Gandhi odmówił wniesienia oskarżeń przeciwko osobom, które go napadły deklarując jednocześnie, że nie będzie nigdy dochodził zadośćuczynienia w sądzie.
W początkowym okresie trwania wojny burskiej Gandhi próbował zorganizować wsparcie społeczności hinduskiej dla wysiłków wojennych (oczywiście po stronie lojalistów wobec Korony brytyjskiej), co miało przyczynić się do legitymizacji Hindusów poprzez przyznanie im pełnych praw wyborczych. Dzięki jego staraniom powstał trzystuosobowy korpus hinduski, a on sam pełnił funkcję noszowego w bitwie pod Spion Kop i został nawet odznaczony. Jednak po zakończeniu wojny sytuacja Hindusów nie poprawiła się i nie doceniono ich wysiłków dla utrzymania Afryki Południowej w rękach brytyjskich.
W 1906 r. rząd Transwalu ogłosił ustawę zmuszającą do rejestracji członków społeczności hinduskiej. W trakcie masowych protestów, które miały miejsce w Johannesburgu we wrześniu, Gandhi opracował nową postawę wobec swoich przeciwników tzw. satyagraha (przywiązanie do prawdy) oraz po raz pierwszy pokojowe protesty mające się sprzeciwić nowemu prawu. Ponadto manifestanci mieli znosić pokornie wszelkie upokorzenia i wzbraniać się od używania przemocy. Plan został zaakceptowany i przerodził się w siedmioletnią walkę, w trakcie której tysiące Hindusów zostało uwięzionych (łącznie z wielokrotnie przetrzymywanym w niewoli Gandhim), pobitych, a nawet zastrzelonych za strajkowanie, odmawianie poddania się rejestracji, palenie kart rejestracyjnych czy angażowanie się w inne formy „biernego oporu”. Podczas gdy rząd coraz bardziej zaostrzał represje, opinia publiczna stawała po stronie protestujących, co ostatecznie zakończyło się zmuszeniem rządu południowoafrykańskiego Jana Christiana Smutsa do podjęcia rozmów i zawarcia kompromisu z Gandhim.
W czasie tych lat spędzonych w Południowej Afryce Gandhi czerpał inspiracje do swoich działań z dzieł Bhagavad Gity i pism Lwa Tołstoja. Gandhi przetłumaczył listy Tołstoja do Hindusów, a także korespondował z nim aż do jego śmierci.
Gandhi był także zainspirowany twórczością amerykańskiego pisarza Henry'ego Davida Thoreau, a szczególnie jego esejem o obywatelskim nieposłuszeństwie. Po wybuchu I wojny światowej Gandhi pomagał w organizowaniu hinduskiego korpusu pomocy medycznej w Wielkiej Brytanii, ale działania te spotykały się z niechęcią rządu brytyjskiego.
[edytuj] Życie osobiste
Gandhi wrócił do Indii w 1915 i w tym czasie zaczął zmieniać swoje dotychczasowe przyzwyczajenia oraz styl życia na bardziej odpowiadające hinduskiej tradycji. Kiedy próbował ułożyć tu sobie życie przez redagowanie gazety czy wykonywanie zawodu adwokata, spotkał na swojej drodze Gopala Krishnę Gokhalego, który poprosił go o aktywne włączenie się w najważniejsze dla narodu sprawy, a takimi były głównie kwestie polityczne.
Gandhi i jego żona Kasturba zaczęli podróżować po całym kraju, przebywając głównie w aśramach Gujaratu i Maharashtry oraz w domostwach swych zwolenników. Podczas pobytu w Delhi zaprzyjaźnili się z Shri Ghanshyamem Das Birlą, który umożliwił im pobyt w jego rezydencji w Birla. Przez pewien czas w Delhi Gandhi kierował centrum, które walczyło z dyskryminacją kasty tzw. „nietykalnych”.
Gandhi prowadził korespondencję z wieloma osobami, kontynuował także swoje eksperymenty i próby z dietą, przejawiał też coraz większe zrozumienie dla tajemnic religii i filozofii (dotychczas był na te sprawy obojętny), ale skupiał się w swej działalności głównie na sprawach politycznych. Kierował także pracą aśramu i pouczał swoich współpracowników o właściwych metodach „walki” politycznej (chociaż była to raczej walka w sensie mentalnym).
[edytuj] Ku niepodległości Indii (1916-1945)
Tak samo jak w czasie wojny burskiej Gandhi wspierał brytyjski wysiłek wojenny i przejawiał dużą aktywność przy zachęcaniu Hindusów do wstępowania do armii. Spotkało się to ze sprzeciwem dużej części społeczeństwa, ale Gandhi uzasadniał to tym, że Hindusi muszą działać na rzecz Imperium, jeżeli chcą zdobyć pełne prawa obywatelskie (liczył jednocześnie w swej naiwności, że Brytyjczycy docenią te wysiłki). Zabierał wielokrotnie głos na konwencjach Kongresu Narodowego, ale do polityki był wprowadzany głównie dzięki Gopalowi Krishnie Gokhalemu, w tym czasie najbardziej szanowanemu działaczowi partii.
[edytuj] Champaran i Kheda
Główne osiągnięcia Gandhiego w 1918 to kampania Champaranu i tzw. Kheda Satyagraha. Duże zasługi w tym czasie dla partii miał też Sardar Vallabhbhai Patel, który był "prawą ręką" Gandhiego. W obwodzie Champaran w stanie Bihar Gandhi zorganizował obywatelski ruch oporu, którego główną siłą były dziesiątki tysięcy biednych warstw nieposiadających ziemi najemników rolnych oraz biednych rolników prowadzących małe gospodarstwa, którzy byli zmuszani do uprawy indygo i innych roślin przemysłowych zamiast zbóż czy upraw jadalnych i dających wyżywienie. Ludzie ci prześladowani przez lokalne milicje (głównie brytyjskie) posiadaczy ziemskich żyli w skrajnym ubóstwie. Ich wioski były niesamowicie brudne, a warunki życia urągały wszelkim zasadom higieny, powszechny był alkoholizm, ponadto mieszkańcy tych osiedli byli przeważnie „nietykalnymi”, co jeszcze bardziej pogarszało ich sytuację. W dodatku Brytyjczycy podnieśli jeszcze podatki. Sytuacja była dramatyczna.
Gandhi założył na tych terenach aśram, wokół którego skupili się jego zwolennicy oraz ochotnicy z innych regionów. Podjął szereg obserwacji i badań życia mieszkańców, spotykając się z ich potworną biedą oraz cierpieniem, jakie stało się ich udziałem. Szybko zdobył poparcie wieśniaków, zorganizował grupy do oczyszczania wiosek, budował szkoły i szpitale, zachęcał lokalnych zarządców wiosek do likwidowania przesądów takich jak „nietykalność”, gorsze traktowanie kobiet czy tzw. purdah.
Jednak najważniejsze miało się stać, gdy Gandhi został aresztowany przez policję i nakazano mu opuszczenie prowincji pod zarzutem wzbudzania niepokoju i zamieszek. Setki tysięcy ludzi zaprotestowały przeciwko temu, zbierając się przed miejscem uwięzienia Gandhiego oraz przed posterunkami policji i sądami, domagając się uwolnienia swojego przywódcy. Sąd niechętnie spełnił żądania tłumu. Teraz Mahatma poprowadził zakrojone na szeroką skalę protesty przeciwko wielkim posiadaczom ziemskim, którzy wreszcie zmuszeni do tego przez Brytyjczyków podpisali porozumienie z manifestantami, gwarantujące odszkodowania dla pokrzywdzonych rolników oraz dawali na własność małym rolnikom uprawianą przez nich ziemię, zlikwidowano także podwyżki czynszów aż do czasu ustania głodu. To w tym okresie Gandhi uzyskał przydomek Bapu (ojciec) oraz Mahatma (wielka dusza). W Khedzie i Patelu Gandhi reprezentował rolników w negocjacjach z Brytyjczykami, którzy zawiesili pobór podatków na czas poprawy sytuacji ludności. Wypuszczono także na wolność wszystkich uwięzionych wcześniej protestantów. W rezultacie tych sukcesów Mahatma stał się sławny w całych Indiach i rozbudził świadomość narodową w zniewolonym do tej pory narodzie.
[edytuj] Ruch biernego oporu
Tzw. ustawa Rowlat z 1919 upoważniała rząd do uwięzienia wszystkich winnych zamieszek bez przeprowadzenia procesu sądowego. W Pendżabie miała miejsce masakra Jallianwala Bagh (znana też jako masakra Amritsar), w której z ręki Brytyjczyków zginęło 379 cywilów. Zostawiła ona w narodzie poczucie głębokiej traumy, spowodowała także wybuch powszechnej nienawiści oraz liczne akty przemocy.
Gandhi potępił zarówno postępowanie Brytyjczyków jak i akcje odwetowe Hindusów. Sławna stała się jego oferta złożenia kondolencji Brytyjskim cywilom, którzy ucierpieli, oraz skazania winnych zamieszek. Propozycja ta została przyjęta po bardzo emocjonalnej przemowie Gandhiego, która stanowiła, że każda przemoc jest zła i nie można jej niczym usprawiedliwić. Ponadto stwierdził, że Hindusi nie powinni karać niewinnych brytyjskich cywilów, którzy przecież nie są sprawcami rasowej nienawiści, którą promuje rząd kolonialny.
Po tej masakrze i kampanii przemocy Gandhi doszedł do przekonania, że Hindusi nie są jeszcze przygotowani do oporu na dużą skalę, oraz że Brytyjczycy stworzyli opresyjny rząd, który pastwi się nad Hindusami. Mahatma skupił się teraz na skonstruowaniu samorządu oraz hinduskiej kontroli instytucji rządowych (co miało się przerodzić wkrótce w tzw. Swaraj) oraz osiągnięciu duchowej i politycznej niepodległości.
W kwietniu 1920 Gandhi został wybrany na przewodniczącego Ligi mającej na celu osiągnięcie prawa do samostanowienia narodu hinduskiego. W imieniu Kongresu Narodowego w grudniu 1921 został zaś wyposażony w uprawnienia wykonawcze. Pod jego przywództwem Kongres został zreorganizowany, nadano mu także nowy statut - głównym celem Kongresu był teraz Swaraj (niepodległość). Członkostwo w partii stało się osiągalne dla każdego, kto uiścił symboliczną opłatę członkowską. Ustanowiono także ścisłą hierarchię komitetów wydzielonych w partii, aby umocnić dyscyplinę oraz ukrócić ruch zmierzający do jej rozbicia. Wszystko to doprowadziło do powstania powszechnej partii narodowego protestu, gdy dawniej była ona jedynie elitarnym zbiorem luźno powiązanych ludzi.
Zasada niestosowania przemocy została przez Mahatmę poszerzona o tzw. politykę swadeshi – czyli bojkotowanie zagranicznych towarów w szczególności brytyjskich. Taktyka ta połączona z jego zachęcaniem do noszenia khadi (własnego wyrobu tkaniny) zamiast tekstyliów brytyjskich przyniosła świetne rezultaty. Gandhi cały czas namawiał mężczyzn i kobiety, bogatych i biednych, do spędzania czasu na przędzeniu khadi jako przejawu poparcia dla ruchu niepodległościowego. Strategia ta zaowocowała włączeniem do ruchu licznych rzesz kobiet, które wcześniej były „ułomne” politycznie. Bojkotowano także wszelkie brytyjskie instytucje, takie jak sądy, podatki, rezygnowano z zatrudnienia w instytucjach państwowych, nie oddawano honorów brytyjskim tytułom i symbolom.
Ruch ten niesamowicie wzmocnił ducha narodu hinduskiego. Tak jak nigdy wcześniej ludzie poczuli się silni. Mimo że była to tylko „siła ducha”, czyniła ona niesamowite szkody brytyjskiemu kolonializmowi. Cała akcja zakończyła się w lutym 1922, kiedy to Gandhi odwołał ją ze względu na starcia z Brytyjczykami w mieście Chauri Chaura (w stanie Uttar Pradesh), obawiając się, że może to doprowadzić do eskalacji przemocy.
10 marca 1922 Mahatma został aresztowany. Został osądzony za wzniecanie zamieszek i skazany na sześć lat pozbawienia wolności. Nie był to pierwszy raz, gdy Gandhi ją tracił, ale właśnie teraz miał pozostawać najdłużej w więzieniu w czasie całego swojego życia. Odbywanie kary rozpoczął 18 marca 1922, z czego odsiedział dwa lata kary i został wypuszczony w lutym 1924 ze względu na operację wyrostka robaczkowego.
W czasie nieobecności Mahatmy Kongres Narodowy pogrążył się w niesnaskach i kłótniach, co zakończyło się w końcu podziałem na dwie frakcje, jedną pod przywództwem Chitty Ranjana Dasa i Motilala Nehru i drugą z Chakravartim Rajagopalacharim i Sardarem Vallabhbhaiem Patelem. Także współpraca pomiędzy Hindusami i muzułmanami, która dotychczas układała się dobrze, zaczęła się załamywać. Gandhi próbował zlikwidować podziały przez różne środki (łącznie z trzytygodniowym postem w jesieni 1924), ale z ograniczonym sukcesem.
[edytuj] Komisja Simona i Swaraj
Gandhi pozostawał poza uwagą opinii publicznej przez większość lat dwudziestych, skupiając swoje wszystkie wysiłki na pogodzeniu Partii Swaraj oraz Kongresu Narodowego. Propagował także różnego rodzaju inicjatywy mające na celu poprawienie sytuacji tzw. „nietykalnych”. Zwalczał alkoholizm oraz obojętność wobec biedy. Bardziej aktywny na forum publicznym stał się w 1928. Rok wcześniej rząd brytyjski mianował nową komisję do spraw reformy konstytucji pod przewodnictwem Sir Johna Simona, w której jednak nie znalazło się miejsce dla ani jednego Hindusa. W rezultacie tego komisja spotkała się z całkowitym lekceważeniem przez wszystkie indyjskie ruchy polityczne.
Za sprawą Gandhiego wydano na kongresie w Kalkucie w 1928 uchwałę, zgodnie z którą domagano się od rządu brytyjskiego nadania Indiom status dominium. Gdyby żądania te pozostały niespełnione, miała się rozpocząć kolejna akcja „biernego oporu” z celem ostatecznym jakim miało być uzyskanie całkowitej niepodległości.
26 stycznia 1930 był świętowany przez Indyjski Kongres Narodowy na spotkaniu w Lahore jako dzień niepodległości Indii. Dzień był tak samo uczczony przez prawie wszystkie działające w Indiach organizacje polityczne, które mimo tylu różnic zjednoczyły się we wspólnym froncie.
[edytuj] Solna Satyagraha i układ Yeravda
W marcu 1930 Mahatma zarządził nową kampanię satyagrahy (czyli „biernego oporu”) skierowanej przeciwko podatkowi nałożonemu na sól. Sławny stał się w szczególności tzw. „marsz solny” do Dandi od 21 marca do 6 kwietnia, w czasie którego pokonano 400 km z Ahmadabadu do Dandi, aby zdobyć swoją własną sól. Tysiące Hindusów przyłączyły się do swojego „Bapu” w jego marszu do morza. Akcja ta była jedną z największych i przyniosła duże rezultaty. Aresztowanych zostało około 60 tys. ludzi, ale rząd pod przewodnictwem lorda Irwina został zmuszony do rozpoczęcia rozmów z Gandhim. Akcja ta spowodowała zdobycie przez Gandiego tytułu Człowieka Roku 1930 magazynu Time.
Umowa Gandhi-Irwin została podpisana w marcu 1931. Brytyjski rząd zgodził się m.in. na uwolnienie więźniów politycznych w zamian za zawieszenie akcji „obywatelskiego nieposłuszeństwa”. Następnie Gandhi został zaproszony do wzięcia udziału w konferencji w Londynie jako główny przedstawiciel Indyjskiego Kongresu Narodowego. Konferencja ta okazała się rozczarowaniem dla Gandhiego, bo zajęła się głównie hinduskimi maharadżami oraz książętami zamiast przekazaniem władzy narodowi. Następca Irwina, lord Willingdon, posunął się jeszcze dalej i zapoczątkował nową kampanię represji wobec zwolenników niepodległości.
Gandhi znów padł ofiarą aresztowania, a rząd próbował osłabić jego wpływy poprzez odizolowanie go od jego zwolenników. Taktyka ta okazała się jednak nieskuteczna. Nierozsądnym posunięciem rządu okazało się także ustanowienie odrębnych okręgów wyborczych dla „nietykalnych” pod rządami nowej konstytucji. W proteście przeciw temu Gandhi ogłosił sześciodniowy post we wrześniu 1932, zmuszając tym samym rząd do przyjęcia bardziej akceptowalnego systemu wyborczego poprzez negocjacje. Podjęto także szereg działań na rzecz polepszenia sytuacji „nietykalnych” (których nazywał Harijans, dziećmi Boga). 8 maja Mahatma znowu podejmuje 21-dniową głodówkę protestacyjną skierowaną przeciwko brytyjskiemu uciskowi Indii. W lecie 1934 miały miejsce trzy nieudane próby odebrania życia Gandhiemu.
[edytuj] Lata 30., spór z Bosem
Kiedy Kongres Narodowy wybrał koncepcję ustroju federacyjnego Indii, Gandhi zrezygnował z członkostwa w partii. Nie negował całkowicie jej programu, ale czuł, że jeżeli zrezygnuje, to pomoże to Kongresowi zwiększyć liczbę członków, którzy teraz reprezentowali cały wachlarz rozmaitych ruchów i programów od komunistów do fundamentalistów religijnych.
Gandhi wrócił do partii w 1936 podczas prezydentury Nehru. Mimo że pragnął skupić się całkowicie na osiągnięciu celu, jakim była niepodległość, a nie zajmowaniu się przyszłą formą rządu, to nie sprzeciwił się przyjęciu socjalizmu jako przyszłego ustroju gospodarczego przez Kongres.
Mahatma stał się także krytykiem Subhasa Chandry Bosego i jego dążenia do objęcia przewodnictwa w partii. Niektórzy historycy twierdzą, że była to walka o władzę pomiędzy dwoma głównymi animatorami ruchu niepodległościowego, natomiast sam Gandhi zarzucał Bosemu niechęć do demokracji i taktyki niestosowania przemocy, które uważał za podstawowe środki walki. Bose zamierzał rozpętać ogólnonarodowe powstanie przeciwko Brytyjczykom, co wykluczało samo z siebie pokojowe metody Gandhiego. Mimo sprzeciwu Mahatmy, Bose uzyskał przewodnictwo partii, ale następnie opuścił Kongres, po tym jak większość członków zaczęła rezygnować z działalności w tej partii w proteście przeciwko zarzuceniu przez Bosego zasad walki Gandhiego.
W tym okresie Gandhi nadal kontynuował walkę przeciwko kastowości (w aspekcie „nietykalności”) społeczeństwa, promował przędzenie tkanin i rozwój innych domowych rzemiosł, próbował stworzyć nowy system edukacyjny na terenach wiejskich. 3 marca 1939 rozpoczął kolejny post.
[edytuj] II wojna światowa
Po długich rozmowach z współpracownikami w Kongresie, Mahatma zdecydował się opowiedzieć przeciwko uczestniczeniu Hindusów w wojnie, motywując to tym, że Brytyjczycy pozornie walczą o wolność i demokrację, a sami jak hipokryci odmawiają jej przyznania Indiom. Uzależnił swoje poparcie dla Korony Brytyjskiej od przyznania przez Anglię niepodległości Indiom po wojnie. Odpowiedź rządu kolonialnego była w całości negatywna, ponadto Anglicy zaczęli wprowadzać stan naprężenia pomiędzy społecznością muzułmańską i hinduską (w myśl zasady divide et impera). Z biegiem czasu Gandhi coraz bardziej naciskał na przyznanie Hindusom prawa do samostanowienia, wystosował także rezolucję do Brytyjczyków, wzywając ich do opuszczenia kraju (tzw. rezolucja Quit India). W 1939 wszyscy wybrani przedstawiciele Kongresu zrezygnowali ze swoich stanowisk w administracji, po tym jak Indie zostały włączone do wojny po stronie aliantów bez zgody przedstawicieli narodu.
Ruch żądający opuszczenia kraju przez Brytyjczyków był chyba ruchem o największym zasięgu i skali. Ale i jego skutki były ogromne, co doprowadziło do masowych aresztowań i użycia przymusu. Tysiące członków ruchu zostało zastrzelonych przez policję. Gandhi i jego zwolennicy wyrazili jasno swoje stanowisko, mówiąc, że poparcie dla wojny będzie tylko wtedy, gdy Brytyjczycy jasno opowiedzą się za przyznaniem niepodległości. Wezwał wszystkich Hindusów do podtrzymywania samodyscypliny (ahimsa) oraz do stosowania zasady Karo Ya Maro („róbcie albo gińcie”).
Gandhi oraz cały Komitet Wykonawczy Kongresu został aresztowany 9 sierpnia 1942 w Bombaju. Mahatma był przetrzymywany przez 2 lata w pałacu Agi Khana w Punie. To tutaj przeżył najgorsze chwile swego życia. Umarła jego żona Kasturba, a kilka miesięcy później Mahadev Desai – jego syn, służący mu jako sekretarz, który zmarł na atak serca. Został wypuszczony dopiero przed końcem wojny ze względu na pogarszający się stan zdrowia i potrzebną operację chirurgiczną.
Mimo że gwałtowne represje, jakie spotkały ruch Opuśćcie Indie, uspokoiły sytuację w kraju do końca 1943, to jego podstawowe cele zostały osiągnięte. Pod koniec wojny Brytyjczycy zaczęli się skłaniać do oddania władzy Hindusom. To spowodowało, że Gandhi odwołał wszelkie akcje przeciwko Anglikom. Dzięki temu prawie 100 tys. więźniów politycznych odzyskało wolność. Po 90 latach walki, wolność była w zasięgu ręki.
[edytuj] Wolność i podział Indii (1945–1947)
Gandhi doradzał Kongresowi, aby ten odrzucił plan zaproponowany przez Brytyjczyków w 1946, ponieważ był podejrzliwy co do dzielenia się władzą z Ligą Muzułmańską. Był też przeciwny podziałowi i umniejszeniu władzy centralnej. Ostrzegał także przed tworzeniem muzułmańskich państw-obwodów, w których muzułmanie stanowili większość. Jednak szefowie Kongresu po raz pierwszy go nie posłuchali, chociaż w dalszym ciągu uważali go za duchowego przywódcę. Chodziło im głównie o jak najszybsze przejęcie władzy i zapobieżenie umocnieniu się Ligi Muzułmańskiej z Muhammadem Ali Jinnahem na czele, która była odwrotnością świeckiego i bardziej narodowego Kongresu.
W latach 1946-1947 około 5 tys. ludzi straciło życie w wyniku zamieszek o charakterze religijnym (najczęściej wywoływanych przez radykałów islamskich, najokrutniejszy charakter miała rzeź Hindusów w Kalkucie. Takie akcje wywoływały oczywiście reakcje społeczności hinduskiej oraz sikhijskiej, których dziełem było także kilka pogromów). Liga Muzułmańska była popularna na obszarze Pendżabu, Bengalu, Sindhu i Beludżystanu. Sytuacja napięcia pomiędzy muzułmanami a hinduistami spowodowała, że przedstawiciele Kongresu zaakceptowali plan podziału Indii z uwzględnieniem religii wyznawanej przez ludność danego obszaru, wierzono że jest to jedyny sposób na uniknięcie eskalacji konfliktów.
Starsi członkowie Kongresu zdawali sobie sprawę, że Mahatma jest przeciwny podziałowi. Wiedzieli, że przeprowadzenie każdej ważniejszej sprawy w partii było niemożliwe bez akceptacji tego człowieka, który był bardzo popularny w całych Indiach. Najbliżsi przyjaciele Gandhiego uznali podział kraju za najlepszą metodę wyjścia z impasu, a zadanie przekonania Gandhiego do wyrażenia zgody na podział udało się osiągnąć Sardarowi Patelowi, który jako argument podał mu głównie groźbę wojny domowej.
Gandhi posiadał bardzo duży wpływ na społeczności hinduskie i muzułmańskie w Indiach. Już sama jego obecność wystarczała do stłumienia rozruchów czy zamieszek. Gwałtownie sprzeciwiał się jakimkolwiek planom podziału kraju na dwa odrębne państwa. Liga Muzułmańska twierdziła, że mniejszość islamska będzie w Indiach prześladowana przez hinduską większość, a własne państwo muzułmańskie jest jedynym rozwiązaniem patowej sytuacji. Jednak przeczyła temu sytuacja w sercu Indii, gdzie wielu muzułmanów żyło pokojowo wśród hindusów, sikhów, chrześcijan, buddystów, Parsów czy Żydów. Ale zawzięty Jinnah rozpętał szeroką kampanię poparcia w zachodnim Pendżabie i innych terenach gdzie muzułmanie stanowili większość. Nowe islamskie państwo zostało utworzone z obszarów wschodnich i zachodnich Indii, które początkowo nazywano zachodnim i wschodnim Pakistanem (obecnie Pakistan i Bangladesz). W dniu przekazania władzy z rąk rządu kolonialnego Gandhi nie świętował uzyskania niepodległości, ale samotnie przebywał w Kalkucie, smucąc się rozłamem jego ukochanych Indii i przemocą jaka zapanowała w narodzie.
[edytuj] Po uzyskaniu niepodległości
Po uzyskaniu niepodległości przez Indie Gandhi zaprzestał politycznej działalności i skupił się na przywróceniu hindusko-muzułmańskiej jedności i pojednania. Prowadził dialog z islamskimi, sikhijskimi i hinduskimi duchownymi i przywódcami lokalnych społeczności. Studził też gorące nastroje, jakie zapanowały w północnych Indiach i w Bengalu.
Po przyłączeniu Kaszmiru do Indii i przed wojną z Pakistanem Gandhi czuł się zakłopotany postawą rządu Indii, który odmawiał zwrotu części majątku narodowego, jaki miał przypaść Pakistanowi. Przywódcy hinduscy obawiali się, że Pakistan użyje pieniędzy na cele wojenne. Gandhi nie rozumiał także żądań niektórych osób, które chciały deportować wszystkich muzułmanów do Pakistanu. Mahatma zdecydował się wobec tych wszystkich wrogości zastosować ostateczny środek, jakim była głodówka, która miała trwać dotąd, aż Indie uregulują sprawę zwrotu pieniędzy Pakistanowi. Było to spowodowane tym, że Gandhi obawiał się, że słaby i niestabilny Pakistan i w dodatku bez funduszy na funkcjonowanie stanie się jeszcze bardziej zagorzałym wrogiem Indii, a przemoc rozleje się na terenie obydwu krajów i da początek wojnie domowej.
Mahatma był krytykowany wtedy i obecnie za łagodną postawę wobec islamistów i za nakłonienie rządu do zwrotu pieniędzy Pakistanowi, które posłużyły mu później do zbrojenia się przeciwko Indiom. Religijni przywódcy hinduscy, sikhijscy i muzułmańscy zapewniali go, że wyrzekli się już przemocy i wzywali do pokoju. Ta zmiana postawy zacietrzewionych wrogów religijnych oraz rządu w sprawie zwrotu pieniędzy była spowodowana ogromną siła oddziaływania Gandhiego na społeczeństwo. Potrafił on tylko przy pomocy prostej głodówki skłonić do działania niechętnych sobie przeciwników, czy to politycznych, czy religijnych. Widząc takie efekty swojego działania Gandhi postanowił przerwać post i zgodził się na przyjmowanie pokarmu, zaczynając od małego łyku soku pomarańczowego.
[edytuj] Śmierć
30 stycznia 1948 Gandhi został zastrzelony przez Nathurama Godsego, gdy udawał się na spotkanie modlitewne w Birla Huse w New Delhi (Godse przed oddaniem śmiertelnego strzału ukłonił się Gandhiemu, a później wyciągnął broń). Godse był hinduskim fundamentalistą i członkiem skrajnie prawicowych organizacji hinduistycznych, takich jak Hindu Mahasabha i Rashtriya Swayamsevak Sangh. Godse i jego współpracownik Narayan Apte zostali osądzeni i straceni 15 listopada 1949. Prominentny ekstremista hinduski i przewodniczący Mahasabhy, Vinyak Damodar Savarkar, został oskarżony o zorganizowanie spisku na życie Gandhiego, ale uniewinniono go z powodu braku dowodów.
Ostatnimi słowami jakie Gandhi wypowiedział był hołd złożony bogu Ramie: He Ram! (O Boże!). Od tego czasu uważa się je za znak jego szczególnej duchowości, a także utopijnego idealizmu co do możliwości zjednoczenia kraju i pokoju. Słowa te zostały utrwalone w jego mauzoleum nazywanym Raj Ghat w New Delhi. Niektórzy świadkowie twierdzą, że Gandhi padając po strzale na ziemię klasnął rękami, tak jak robi się to w czasie modlitwy.
Niedługo potem Jawaharlal Nehru ogłosił śmierć Mahatmy słowami: Przyjaciele i towarzysze, odeszło słońce naszego życia, wszędzie zapanowała ciemność i nie wiem co mam wam powiedzieć, albo jak to powiedzieć. Nasz ukochany przywódca, Bapu, jak go nazywaliśmy, ojciec narodu, nie jest już wśród nas. Może te słowa które powiem nie są odpowiednie, niemniej jednak, nigdy więcej już go nie ujrzymy, tak jak go widzieliśmy przez ten długi czas. Nie będziemy już słuchać jego rad i szukać pocieszenia u niego. To potężny cios nie tylko dla mnie, ale dla milionów.
[edytuj] Filozofia Gandhiego
[edytuj] Wizja Indii
Mohandas Gandhi pragnął Indii zjednoczonych i całkowicie wolnych w jakimkolwiek znaczeniu tego słowa. Chciał, aby hinduiści i muzułmanie odnosili się do siebie z szacunkiem i przyjaźnią. Chciał, by każdy mógł dowolnie wyrażać to, co chce, czcić i wielbić własne dziedzictwo i kulturę z równoczesnym poszanowaniem odmienności innych. Pragnął aby kobiety były traktowane tak samo jak mężczyźni i żyły z godnością, poczuciem bezpieczeństwa i czerpały korzyści z własnego rozwoju. Mahatma żądał całkowitego wyeliminowania kastowości społeczeństwa oraz takiego samego traktowania wszystkich Hindusów.
Chciał, aby ludzie sobie wzajemnie pomagali, a szczególnie żeby bogaci wspierali biednych i szanowali się tak jak brat i siostra. Stał się inspiracją dla ruchu Sarvodaya stworzonego przez gandhystów takich jak Vinoba Bhave, którzy apelowali o reformę rolną i redystrybucję ziemi oraz zachęcali do stworzenia poczucia wspólnoty pomiędzy właścicielami ziemskimi a rolnikami.
Gandhi walczył i prowadził miliony Hindusów z wizją wolności osobistej i prawdziwego szacunku dla religii i życia w harmonii. Chciał aby ludzie rozwinęli w sobie ducha braterstwa i miłości.
Przyjęcie Satyagrahy jako metody walki o prawa ekonomiczne i społeczne było wg Gandhiego spoiwem łączącym naród w nowej dyscyplinie, kulcie ahimsy, samowystarczalności i dumie. Takie działania wpajały w naród poczucie własnej wartości i nadziei na lepszą przyszłość.
Podział Indii dramatycznie zmienił światopogląd Gandhiego, który od teraz pracował nad tym, aby nie dopuścić do wybuchu wojny pomiędzy skłóconymi narodami.
[edytuj] Niestosowanie przemocy
Koncepcja niestosowania przemocy (ahimsa) i biernego oporu posiada długą historię w religii hinduskiej czy buddyjskiej. Gandhi wyjaśnia swoja filozofię i sposób życia w swojej autobiografii Historia moich zmagań z prawdą. Stwierdził w niej mianowicie: Czy jest jakaś różnica dla pomordowanych, sierot i bezdomnych gdy szalona destrukcja bywa ukrywana pod nazwą totalitaryzmu czy świętym imieniem wolności i demokracji?, Zasada oko za oko uczyniłaby wkrótce cały świat ślepym, Jest wiele powodów, dla których jestem przygotowany na śmierć, ale nie ma żadnego, dla którego gotów byłbym zabić.
W obliczu niemieckiej inwazji na Wielką Brytanię w 1940 Gandhi powiedział: Chciałbym, abyście odłożyli na bok bezużyteczną broń, po to by ocalić ludzkość. Zaprosicie Herr Hitlera i Signor Mussoliniego, aby wzięli sobie to co, potrzebują z waszych krajów, jeśli ci panowie zdecydują się okupować wasz kraj, ustąpicie im. Jeśli nie pozwolą wam wyjechać, możecie waszym mężczyznom, kobietom i dzieciom dać się zabić, ale odmówicie im przysięgi wierności i posłuszeństwa
[edytuj] Satya
Głównym celem życia Gandhiego było poszukiwanie prawdy. Próbował ten cel osiągnąć poprzez uczenie się na własnych błędach i eksperymentowanie na samym sobie.
Przekonał się, że ujawnienie prawdy nie zawsze jest popularne, ze względu na własne interesy czy uprzedzenia. Jednak raz odkryta prawda była wg niego nie do zatrzymania, twierdził m.in., że Prawda jest daleko bardziej potężna niż jakakolwiek broń masowej zagłady.
Mówił, że najważniejszą bitwą jaką ma do rozegrania jest przezwyciężenie własnych demonów, strachów i niepewności. Twierdził, że winy nigdy nie należy szukać w innych ludziach, rządach czy wrogach, ale w samym sobie. Zauważył, że rozwiązanie problemów może nastąpić poprzez proste "przyjrzenie się sobie w lustrze".
Dla Gandhiego „bycie” nie znaczyło istnienia w sferze czasu tak jak twierdzili greccy filozofowie, było to raczej istnienie w sferze prawdy (albo raczej w sferze satyi, tak jak wyrażał to Mahatma). Podsumował to zdaniem "Bóg jest prawdą", które później zmienił na "Prawda jest Bogiem"
[edytuj] Wegetarianizm
W młodości Mahatma praktykował jedzenie mięsa, jednak później stał się zadeklarowanym wegetarianinem. Pisał także książki na ten temat podczas pobytu w Londynie, a także spotykał się ze znanym członkiem ruchu wegetarian Henrym Stephensem Saltem podczas zgromadzeń Towarzystwa Wegetarian. Sposób odżywiania się Gandhiego wywodzi się z tradycji hinduizmu i dźinizmu, a szczególnie jego rodzinnego stanu Gujaratu, gdzie większość mieszkańców była wegetarianami. Gandhi eksperymentował z różnymi dietami i ostatecznie doszedł do wniosku, że dieta wegetariańska zaspokaja potrzeby jego organizmu, jakkolwiek dopuszczał także możliwość jedzenia jajek (o czym wspomina w swoim artykule "Klucz do zdrowia"). Wielokrotnie powstrzymywał się od jedzenia, używając postu jako broni politycznej. Odmawiał jedzenia nawet w obliczu śmierci głodowej, dopóki jego żądania nie zostały spełnione.
[edytuj] Celibat
Gandhi porzucił współżycie seksualne w wieku 36 lat, zachowując celibat, gdy jednocześnie był żonaty. Ta decyzja była spowodowana głównie ideą hinduizmu tzw. brahmaćarją – duchową i cielesną czystością – powiązaną z celibatem i ascetyzmem. Początkowo Gandhi nie wierzył że takie praktyki są odpowiednie dla każdego. W swojej autobiografii pisze, że stoczył bitwę z napastliwym pożądaniem i pozbył się zazdrości dzięki młodej narzeczonej, Kasturbie. Czuł się moralnie zobowiązany do zachowania celibatu, po to aby wyrobić w sobie uczucie miłości, a pozbyć dzikiego pożądania.
[edytuj] Milczenie
Gandhi spędzał jeden dzień w każdym tygodniu na milczeniu. Wierzył, że powstrzymywanie się od mówienia przynosi mu wewnętrzny spokój. Zasadę tę wywodził z hinduskich nakazów mouny (ciszy) i shanty (harmonii). W takich dniach porozumiewał się ze światem pisemnie. Mając 37 lat postanowił nie czytać prasy, twierdząc, że opisywany w gazetach chaos panujący na świecie wprowadza zamieszanie w jego umyśle. Po trzech i pół roku powrócił jednak do ich lektury.
[edytuj] Prostota
Po powrocie z Afryki Południowej, gdzie z sukcesem wykonywał zawód adwokata, Gandhi porzucił europejski ubiór, który wiązał z sukcesem i bogactwem. Ubierał się prosto, żeby zdobyć zaufanie najbiedniejszych mieszkańców. Opowiadał się za używaniem ubrań stworzonych z własnego wyrobu tkanin (khadi) i prostym stylem życia. Gandhi i jego naśladowcy przyjęli praktykę tkania własnych ubrań z przędzy, którą sami uprzędli i zachęcali innych, by robili to samo. Podczas gdy hinduscy najemnicy byli często bez pracy z powodu bezrobocia, kupowali często własną odzież pochodzenia brytyjskiego. Według Gandhiego gdyby Hindusi zaczęli sami fabrykować swoje ubrania, to Brytyjczycy bardzo odczuliby to w swoich kieszeniach, bo utraciliby poważny rynek zbytu. Jako symbol tej filozofii kołowrotek stał się elementem flagi Hinduskiego Kongresu Narodowego.
[edytuj] Religia
Gandhi kwestionował praktyki religijne i doktryny niezależnie od tradycji czy wyznania, odnośnie chrześcijaństwa stwierdził, że: Jedynymi ludźmi na ziemi, którzy nie widzieli Chrystusa i jego nauk jako przekazu pokoju są chrześcijanie.
Mimo że Gandhi urodził się w rodzinie hinduskiej, odnosił się z dużym dystansem do wszystkich religii łącznie z hinduizmem. W swojej autobiografii napisał: Więc jeżeli nie mogłem przyjąć chrześcijaństwa jako największej i idealnej religii, to tak samo nie mogę się przekonać do hinduizmu. Wady hinduizmu nie uchodzą mojej uwadze. Jeżeli „nietykalność” jest częścią hinduizmu, to jest takową, ale tylko jako zmurszała narośl. Nie mogę zrozumieć raison d'être (racji bytu) takich instytucji jak sekty i kasty. Jakie jest znaczenie twierdzenia, że Wedy powstały za inspiracją Boga? Jeżeli tak było to dlaczego Biblia i Koran także nie miałyby powstać za jego przyczyną? Gdy chrześcijańscy przyjaciele próbowali mnie nawrócić, to to samo czynili moi muzułmańscy przyjaciele. Abduallah Sheth namawiał mnie do studiowania islamu i oczywiście zawsze miał coś do powiedzenia odnośnie jego piękna.
Gandhi powiedział także: Jak tylko tracimy własne wartości moralne, tak wkrótce tracimy naszą religijność. Nie istnieje taka rzecz jak religia panująca nad moralnością (przypis własny: Moralność jest źródłem religii, a nie odwrotnie). Człowiek nie może być fałszywy, okrutny i nieznający umiaru, a jednocześnie twierdzący że ma Boga po swojej stronie.
Mahatma był bardzo krytyczny odnośnie hipokryzji wielkich religii, czy raczej zasad, na których zostały zbudowane. Odnośnie hinduizmu miał powiedzieć: Hinduizm taki jakim go znam w całości zaspokaja moje potrzeby duchowe, wypełnia całe moje istnienie... Kiedy dopadają mnie wątpliwości, kiedy rozczarowania zaglądają mi w twarz i kiedy nie widzę ani jednego promyka światła na horyzoncie, to zwracam się do Bhagavad Gity i znajduję wers, który mnie zadowala. I natychmiast zaczynam się uśmiechać pośrodku przytłaczającego smutku. Moje życie to zbiór tragedii i jeżeli nie zostawiły one na mnie żadnego widocznego śladu, to zawdzięczam to tylko naukom Bhagavad Gity.
Koncepcja dżihadu równie dobrze może być rozumiana jako pokojowa walka albo jako satyagarha, w sposób, w jaki rozumiał ją Gandhi. Odnośnie islamu Mahatma powiedział: Powiedzenia Mahometa są skarbem mądrości, nie tylko dla muzułmanów ale dla całej ludzkości.
Pewnego razu zapytano go czy jest hinduistą, a on sam odpowiedział na to: Tak, jestem, ale jestem także chrześcijaninem, muzułmaninem, buddystą i żydem.
Gandhi twierdził, że osnową każdej religii jest prawda i miłość (współczucie, brak przemocy i Złota Reguła). Był także głęboko poruszony przez chrześcijańską naukę o niestawianiu oporu i ”nadstawianiu drugiego policzka„. Gandhi był zaniepokojony tym, że wyznawcy różnych religii czczą często tylko ich symbole (jak np. krzyż), a ignorują znaczenie podstawowych prawd, takich jak poświęcenie się za bliźniego.
Mahatma Gandhi, spotkał Paramahansę Yoganandę, rozmawiał z nim na wiele tematów religijnych i nauczył się od niego Krija Jogi.
Gandhi spotkał się również z innym znanym indyjskim mistrzem duchowym - Upasni Maharajem[1].
[edytuj] Wiara
Pomimo wzajemnego szacunku Gandhi i Rabindranath Tagore wielokrotnie pozostawali ze sobą w sporze co do różnych kwestii. Spory te, a raczej pokojowe debaty, pokazują różnice w sposobie myślenia dwóch najsłynniejszych Hindusów tamtego czasu. 15 stycznia 1934 trzęsienie ziemi w Biharze spowodowało ogromne zniszczenia i śmierć wielu ludzi. Gandhi twierdził, że przyczyną tego wydarzenia były grzechy popełnione przez członków wyższych kast, którzy nie pozwalali przebywać „nietykalnym” w swoich świątyniach (Mahatma był gorącym zwolennikiem poprawienia losu „nietykalnych”, traktując ich jako Harijans, ludzi Krishny). Tagore natomiast twierdził, że trzęsienie ziemi było spowodowane działaniem przyrody, a nie żadnymi czynnikami nadprzyrodzonymi, jakkolwiek uznawał również istnienie kategorii „nietykalnych” za odrażający zwyczaj.
[edytuj] Kontrowersje
Różni historycy i komentatorzy krytykują Gandhiego za jego stosunek do Hitlera i nazizmu, łącznie z jego wypowiedziami mówiącymi, że Żydzi mogą zyskać bożą miłość, jeśli zgodzą się na śmierć jako męczennicy.
[edytuj] Bibliografia
- Jan Kieniewicz Historia Indii Zakład Narodowy Im. Ossolińskich, Wrocław 1980/1985/2003
- Dominique Lapierre, Larry Collins Noc wolności („Cette nuit la liberte”) Wydawnictwo ISKRY, Warszawa 1992
- Stanley Wolpert „Gandhi” (Ghandi’s Passion. The Life and Legacy of Mahatma Gandhi), Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2003
- Gandhi: A Photo biography Peter Rühe ISBN 0714892793 (ang.)
- The Essential Gandhi: An Anthology of His Writings on His Life, Work, and Ideas Louis Fischer ISBN 1400030501
- Gandhi: A Life Yogesh Chadha ISBN 0471350621
- Gandhi and India: A Century in Focus Sofri, Gianni (1995) ISBN 1900624125
- An Autobiography, or the Story of My Experiments with Truth M.K. Gandhi (1929) (autobiografia)
[edytuj] Przypisy
[edytuj] Linki zewnętrzne
