Ludwik XIV Burbon

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Król Słońce na obrazie Hyacinthe Rigaud (1701)

Ludwik XIV Wielki, Król Słońce (ur. 5 września 1638 w Saint-Germain-en-Laye, zm. 1 września 1715 w Wersalu) – król Francji i Nawarry 1643–1715, syn Ludwika XIII, z dynastii Burbonów.

W chwili śmierci ojca Ludwik nie miał jeszcze skończonych 5 lat. Do czasu pełnoletności rządy regencyjne sprawowali jego matka Anna Austriaczka i Włoch - kardynał Jules Mazzarini, wyznaczony na regenta jeszcze przez swego poprzednika, kardynała Armanda Richelieu. Mazzarini kontynuował politykę umacniania władzy centralnej. Między innymi rozwiązał parlament paryski. Fronda zwolenników parlamentu, występujących zwłaszcza za zwiększeniem udziału mieszczaństwa w życiu politycznym, a przeciwko absolutyzmowi króla, została bezwzględnie stłumiona przy użyciu wojska.

[edytuj] Samodzielne rządy

Ludwik XIV podczas koronacji

Faktycznie Ludwik XIV przejął samodzielne rządy dopiero po śmierci Mazzariniego w 1661 r., w wieku 23 lat. Przygotował się do nich starannie i już w pierwszym roku swego panowania wydał 17 edyktów, zapoczątkowując szerokie i wszechstronne reformy we Francji. Obejmowały one prawodawstwo, finanse, gospodarkę, nowy podział administracyjny kraju, wojsko, porządki publiczne, podatki, cła i inne. Wszystkie miały na celu umocnienie potęgi i roli państwa oraz centralnej władzy królewskiej. Ludwik XIV chciał sam rządzić i decydować o wszystkim, co się działo w królestwie. Swój kult władzy budował także na wystawności i bogactwie dworu królewskiego oraz na organizowaniu licznych festynów, widowisk i przedstawień teatralnych, sławiących monarchę i jego czyny. Malowidła Charlesa Le Bruna są pochlebnym obrazem panowania Ludwika XIV od 1661 do 1678 roku, co zresztą nie jest oderwane od rzeczywistości: Ludwikowi XIV przypisuje się stwierdzenie "państwo to ja" lub określa się go jako "Króla-Słońce", gdyż doprowadził do rozkwitu monarchii absolutnej.

Portret Ludwika XIV i Colberta pędzla Charlesa le Brun

Król otaczał się kompetentnymi i zdolnymi urzędnikami; np. minister finansów - Jean B. Colbert (1661-83), który dbał o rozwój handlu i manufaktur, znacznie powiększył skarb królewski, oraz komisarz fortyfikacji - Sebastian Vauban, który zbudował rozległy system twierdz i fortyfikacji wzdłuż wschodnich i północnych granic państwa. Król wspierał też rozwój kultury, nauki i sztuki. W okresie jego panowania powstało wiele monumentalnych budowli, realizowanych w stylu dojrzałego baroku. Głównym z nich jest zespół pałacowo-ogrodowy, w Wersalu, będący siedzibą dworu królewskiego.

Pomnik Ludwika XIV na dziedzińcu pałacu w Wersalu

Ludwik XIV nie był władcą tolerancyjnym. W 1685 r. anulował edykt nantejski z 1598 r. o równouprawnieniu innowierców. Związana z tym fala represji spowodowała emigrację ponad 200 tys. hugenotów i odbiła się negatywnie na gospodarce kraju i na stosunkach politycznych z państwami protestanckimi Europy. Między innymi państwa niemieckie Rzeszy odmówiły współdziałania z Francją w jej konfliktach z katolickimi Habsburgami.

[edytuj] Pierwsze podboje

Za panowania Ludwika XIV Francja prowadziła liczne wojny, w wyniku których znacznie powiększyło się jej terytorium. Gdy wstępował na tron, trwała jeszcze wojna trzydziestoletnia, w ramach której Francja walczyła z Hiszpanią, Austrią i częścią mniejszych państewek niemieckich (m.in. z Bawarią). Walki na terenie Niemiec zakończył pokój westfalski, na mocy którego Francja anektowała austriackie posiadłości w Górnej Alzacji oraz twierdze Breisach i Philippsburg na prawym brzegu Renu (na obszarze historycznej krainy Badenii). Wojna z Hiszpanią trwała natomiast ze zmiennym szczęściem jeszcze do 1659 r; mimo niepowodzeń na niektórych frontach (głównie w Katalonii, gdzie Hiszpanom udało się ostatecznie stłumić wspierane przez Francuzów powstanie) ostatecznie Francja osiągnęła przewagę i na mocy kończącego wojnę pokoju pirenejskiego uzyskała Roussillon, Artois bez Aire i Saint-Omer, kilka fortec we Flandrii, Hainaut i Luksemburgu (m.in. Thionville). W 1662 r. Ludwik XIV odkupił od Anglii Dunkierkę.

W 1667 r, powołując się na prawa swej żony, Marii Teresy Hiszpańskiej, do tronu hiszpańskiego, Ludwik rozpoczął tzw. wojnę dewolucyjną z Hiszpanią. W jej toku wojska francuskie zajęły część Niderlandów Hiszpańskich, a w roku 1668 r. okupowały Franche-Comté. Jednak w tym samym 1668 r. Holandia, Anglia i Szwecja zawarły układ w Hadze, by wspólnie wymusić na Ludwiku XIV zgodę na ich mediację w sporze z Hiszpanią. Kończący wojnę pokój w Akwizgranie przyznawał Francji część zdobyczy w Niderlandach (m.in. Lille, Courtrai, Tournai, Audenarde (fr. Oudenaarde) i Charleroi), ale zmuszał też do zwrócenia Hiszpanii reszty zajętych terenów, w tym Franche-Comté. Jednak w wyniku zawartego pokoju rozpadła się koalicja haska, co Ludwik XIV wykorzystał do zmontowania koalicji przeciwko Holandii; zawarł antyholenderski sojusz z królem angielskim Karolem II, zapewnił sobie neutralność państw niemieckich, a w 1670 r. zajął Lotaryngię, której władca Karol IV prowadził antyfrancuską politykę.

[edytuj] Szczyt potęgi

W roku 1672 r. wybuchła wojna francusko-holenderska. Silna armia francuska dokonała inwazji na terytorium holenderskie, zaś flota sprzymierzonej z Ludwikiem XIV Anglii zaatakowała Holandię od strony morza. Jednak niedostatecznie szybkie działania wojsk francuskich umożliwiły przejęcie władzy w Holandii przez Wilhelma Orańskiego, otwarcie śluz i zalanie dużych obszarów Holandii, co zatrzymało pochód wojsk francuskich. Wkrótce też Francuzi zostali zmuszeni do wycofania się z terytorium Holandii, gdy do wojny przeciw Ludwikowi XIV przystąpiła Brandenburgia, cesarz Leopold I i Hiszpania; w dodatku w wyniku klęsk w starciach z flotą holenderską, w 1674 r. pokój z Holandią zawarł sojusznik Ludwika - król Anglii Karol II. Mimo początkowego osamotnienia (nieco później udało się Ludwikowi nakłonić króla Szwecji Karola XI do przystąpienia do wojny po stronie Francji) w starciu z szeroką koalicją, wojna toczyła się pomyślnie dla Francji. W 1673 r. wojska francuskie zdobyły twierdzę Maastricht, a w roku następnym opanowały Franche-Comté oraz powstrzymały podejmowane przez koalicję próby inwazji na Francję w zwycięskich bitwach pod Seneffe, Entzheim i Miluzą. W kolejnych latach wojny Francuzi odnieśli też zwycięstwa pod Turckheim (1675) i pod Cassel (1677), zdobyli też szereg twierdz w południowej części Niderlandów Hiszpańskich. Z kolei wojskom cesarskim udało się jednak w 1676 r. zdobyć Philippsburg.

W toku wojny flota francuska na Morzu Śródziemnym wsparła sycylijskich powstańców z Mesyny, występujących przeciw hiszpańskim rządom na Sycylii. W 1676 r. na wodach sycylijskich Francuzi stoczyli bitwy morskie z flotą hiszpańsko-holenderską pod Stromboli i pod Augustą. W wyniku ran odniesionych w tej drugiej bitwie zmarł wybitny holenderski admirał Michiel de Ruyter, a miesiąc po jego śmierci Francuzi odnieśli zwycięstwo nad flotą sprzymierzonych pod Palermo.

W 1678 r. wojska francuskie zdobyły Gandawę, a Ludwik XIV wykorzystał ten sukces, by wywrzeć nacisk na sprzymierzonych, aby ci zgodzili się zawrzeć pokój. Ostatecznie w latach 1678 - 1679 Ludwik XIV w Nijmegen zawarł osobne traktaty pokojowe z Holandią, Hiszpanią i cesarzem Leopoldem I. Na ich mocy zyskiwał hiszpańskie Franche-Comté i liczne fortece w południowych Niderlandach (m.in. Cambrai, Ypres, Valenciennes, Saint-Omer, Aire, Maubeuge, Cassel, Condé i Bouchain), a także należący do Habsburgów austriackich Fryburg_Bryzgowijski. W zamian uznał jednak stratę Philippsburga na rzecz cesarza, a Hiszpanii zwrócił część najdalej wysuniętych na północ fortec zagarniętych w wyniku wojny dewolucyjnej (m.in. Charleroi, Courtrai i Audenarde); musiał też ewakuować Gandawę i Maastricht. Miał również oddać następcy Karola IV Lotaryńskiego, Karolowi V księstwo Lotaryngii, ale bez Nancy, Longwy i prowadzących przez księstwo traktów komunikacyjnych. Karol V nie zgodził się jednak na objęcie we władanie tak okrojonego księstwa, co Ludwik XIV wykorzystał, by wbrew postanowieniom traktatów pokojowych zatrzymać Lotaryngię pod swoją kontrolą. Ludwik XIV wycofał też swoje poparcie dla sycylijskich powstańców z Mesyny, co umożliwiło Hiszpanom odzyskanie kontroli nad miastem. W 1679 r. Ludwik XIV zmusił Danię i Brandenburgię do zawarcia pokoju ze Szwecją i do zwrotu Karolowi XI wszystkich terytoriów zagarniętych w toku wojny (m.in. okupowanego przez Brandenburczyków Pomorza Szwedzkiego).

Korzystając z wyczerpania swoich przeciwników długotrwałą wojną na początku lat 80. XVII wieku Ludwik XIV rozpoczął politykę bezkrwawych aneksji na terenie Niemiec, tzw. reunionów. W wyniku tej polityki Francja opanowała m.in. prawie całą Alzację (wraz ze Strasburgiem, obsadzonym przez wojska francuskie w 1681 r.), Montbéliard, część Luksemburga (bez stolicy) i należące do króla Szwecji Księstwo Dwóch Mostów w Palatynacie. Dodatkowo na mocy układu z księciem Mantui załoga francuska w 1681 r. obsadziła twierdzę Casale w północnych Włoszech, zagrażając kontrolowanemu przez Hiszpanów Księstwu Mediolanu. W 1683 r. Hiszpania wypowiedziała wojnę Ludwikowi XIV, jednak wojna szybko przybrała dla niej niekorzystny obrót. Jeszcze w tym samym roku wojska francuskie zajęły Courtrai i Dixmunde, oraz spustoszyły dużą część Niderlandów Hiszpańskich; w roku 1684 r. Francuzi zajęli miasto Luksemburg, a flota francuska zbombardowała i częściowo spaliła Genuę, która budowała i zbroiła galery dla Hiszpanii. Wojnę zakończył w 1684 r. rozejm w Ratyzbonie między Francją a Hiszpanią i cesarstwem, na mocy którego Ludwik na okres 20 lat uzyskiwał prawo do zatrzymania terenów anektowanych w ramach polityki reunionów, jak też części zdobyczy ostatniej wojny z Hiszpanią (m.in. miasta Luksemburga). Jednak Ludwik XIV nie porzucił myśli o dalszej ekspansji i powołując się na prawa Elisabeth Charlotte von der Pfalz (żony Filipa Orleańskiego, młodszego brata Ludwika), wysuwał w jej imieniu roszczenia do części Palatynatu. Jego przeciwnicy w 1686 r. zawiązali Ligę Augsburską, w celu powstrzymania dalszej ekspansji Francji.

[edytuj] Wojna z Ligą Augsburską

Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny Francji z Ligą Augsburską był spór wokół obsady stanowiska arcybiskupa Kolonii. Ludwik liczył początkowo, że w toku krótkiej kampanii uda mu się zastraszyć państwa niemieckie, aby obsadzić arcybiskupstwo Kolonii swoim kandydatem oraz wymusić trwałe uznanie dotychczasowych zdobyczy Francji. W tym celu w 1688 r. wprowadził swoje wojska do Palatynatu; Francuzi obsadzili m.in. Philippsburg, Moguncję, Wormację, Kaiserslautern, Spirę, Heidelberg i Mannheim, a także zbombardowali Koblencję; okupowany był też papieski Awinion. W odpowiedzi do wojny z Francją przystąpił cesarz Leopold I i liczne państewka niemieckie, w tym Brandenburgia, Bawaria, Saksonia, Hanower i Hesja-Kassel. Gdy rodziła się szeroka koalicja przeciwko Ludwikowi XIV, w Anglii w wyniku tzw. chwalebnej rewolucji obalony został sojusznik Ludwika, król Jakub II; koronę angielską zdobył Wilhelm III Orański, jako mąż Marii, córki Jakuba II. W 1689 r. Wilhelm Orański jako król Anglii i stadhouder Holandii formalnie przystąpił do wojny przeciwko Ludwikowi XIV. Do 1690 r. do wojny z Francją przystąpiły jeszcze Hiszpania i Sabaudia. Jedynymi sprzymierzeńcami Ludwika XIV w tej wojnie byli irlandzcy i szkoccy (z Highlands) powstańcy, występujący w obronie praw Jakuba II a przeciwko Wilhelmowi Orańskiemu. Jednak wojna w Irlandii w wyniku klęsk stronników Jakuba II w bitwach nad Boyne i pod Aughrim zakończyła się zwycięstwem Wilhelma Orańskiego, który podporządkował sobie Irlandię, a Jakub II musiał emigrować do Francji. Także stronnicy Jakuba w Szkocji zostali ostatecznie pokonani w pierwszych latach wojny, w bitwie pod Cromdale w 1690 r. W roku 1692 r. flota angielsko-holenderska pokonała flotę francuską w bitwie pod La Hogue, ostatecznie uniemożliwiając Ludwikowi XIV jakiekolwiek próby inwazji na Wyspy Brytyjskie w celu przywrócenia Jakuba II na tron angielski. Więcej sukcesów odniosła Francja w wojnie w kontynentalnej Europie. W 1689 r. wojska francuskie ewakuowały okupowane tereny w Palatynacie, przy okazji pustosząc je, aby uniemożliwić armiom koalicji wyżywienie się na tych terenach i tym samym utrudnić im ewentualny atak na Francję. W 1690 r. Francuzi pokonali armię koalicji w bitwie pod Fleurus, w 1691 r. zajęli Mons, w 1692 r. Namur, oraz pokonali wojska koalicji w bitwie pod Steenkerque, a w 1693 r. - w bitwie pod Neerwinden. Jednak w 1695 r. koalicji antyfrancuskiej udało się odzyskać Namur. W 1696 r. udało się Ludwikowi XIV zawrzeć osobny pokój z Sabaudią; Ludwik oddał Sabaudii Pinerolo oraz zrzekł się prawa do utrzymywania załogi w Casale Monferrato, ale dzięki temu mógł przerzucić żołnierzy wcześniej walczących we Włoszech na front w Niderlandach Hiszpańskich. Duże sukcesy odnosili Francuzi w Katalonii, gdzie w 1697 r. udało im się nawet zdobyć Barcelonę. Działania wojenne toczyły się również w koloniach w Ameryce Północnej (patrz: Wojna króla Wilhelma). Ostatecznie w toku dziewięcioletniej wojny żadnej ze stron nie udało się całkowicie pokonać strony przeciwnej; wyczerpani przeciwnicy ostatecznie zawarli w 1697 r. pokój w Ryswick. Ludwik XIV nie tylko nie zatrzymał zdobyczy tej wojny, ale też zwrócił większość terenów zajętych po pokoju w Nijmegen, a nawet zrzekł się Breisach i Fryburga Bryzgowijskiego na prawym brzegu Renu; niemniej zatrzymał jeden z najważniejszych "reunionów" - Alzację ze Strasburgiem. Wreszcie oddał też Lotaryngię następcy Karola V, Leopoldowi I Józefowi; uznał także Wilhelma III Orańskiego królem Anglii. Dodatkowo Holandia uzyskała prawo utrzymywania swoich garnizonów w łańcuchu fortec położonych na terenie Niderlandów Hiszpańskich, tworząc barierę ochronną przed wojskami Francji.

[edytuj] Ekspansja kolonialna

Wszystkie te wojny bardzo wiele Francję kosztowały. Również kosztowna była ekspansja kolonialna Francji, przy czym zamorskie posiadłości francuskie znacząco powiększyły się za panowania Ludwika XIV, między innymi o zachodnią część wyspy Haiti (dzisiejsze państwo Haiti) na Karaibach (formalnie Hiszpanie zrzekli się tych terenów na rzecz Francji na mocy traktatu z Ryswick). Wcześniej, w toku wojny z Holandią z lat 1672-1678, Francuzi opanowali część holenderskich posiadłości zamorskich - wyspę Tobago na Karaibach oraz część holenderskich faktorii w zachodniej Afryce, w tym wyspę Gorée na obszarze dzisiejszego Senegalu (opanowana w 1677 r.); te nabytki francuskie zostały zatwierdzone traktatem pokojowym w Nijmegen. Zreformowana została administracja Nowej Francji, francuskich posiadłości na terytorium dzisiejszej Kanady, intensywnie też kolonizowano ten obszar (pod koniec XVII wieku w Nowej Francji żyło już 15 000 Francuzów). W 1682 r. René-Robert Cavelier de La Salle popłynął w dół rzeki Missisipi, docierając do Zatoki Meksykańskiej, i objął nowo odkryte ziemie w posiadanie Francji, nadając im na cześć Ludwika XIV (fr. Louis) nazwę Luizjana. Jednak dopiero w 1699 r. Pierre Le Moyne d'Iberville założył pierwszą stałą francuską kolonię na terenie Luizjany. Francuzi założyli też swoje faktorie w Indiach, m.in. w Chandernagor i Pondichérry.

[edytuj] Wojna o sukcesję hiszpańską

Po zawarciu pokoju w Ryswick Ludwik XIV skupił się na negocjacjach z Wilhelmem Orańskim i z cesarzem Leopoldem I w sprawie podziału Hiszpanii po spodziewanej bezpotomnej śmierci ostatniego Habsburga na tronie hiszpańskim, króla Karola II. Ludwik był gotów zgodzić się na odziedziczenie Hiszpanii przez Habsburgów z linii austriackiej w zamian za nabytki terytorialne we Włoszech i na pograniczu w Pirenejach, z możliwością wymiany na Sabaudię, Lotaryngię lub część Niderlandów; chciał też gwarancji, że korony: hiszpańska i austriacka nie zostaną połączone w ręku jednego monarchy z rodu Habsburgów. Jednak sam Karol II nie chciał dopuścić do podziału swego królestwa i uznając, że tylko potęga Francji może utrzymać je w całości, w swym testamencie na następcę tronu wyznaczył wnuka Ludwika XIV, Filipa d’Anjou. 1 listopada 1700 r. Karol II zmarł; Ludwik XIV zdecydował się przyjąć testament Karola, wysłał Filipa do Madrytu, a na początku 1701 r. wprowadził francuskie garnizony do Mediolanu oraz usunął holenderskie załogi z twierdz w Niderlandach Hiszpańskich. Sprowokowało to jego przeciwników do działania; jeszcze w 1701 r. działania wojenne we Włoszech rozpoczęły wojska cesarza Leopolda, a w 1702 r. do wojny z Francją i Hiszpanią przystąpiła Anglia i Holandia (mimo wcześniejszej śmierci prącego do wojny Wilhelma Orańskiego), a także Dania i większość władców państewek niemieckich, w tym Prusy, Saksonia, Hanower i Palatynat. Tak rozpoczęła się wojna o sukcesję hiszpańską, która miała trwać już prawie do końca panowania Ludwika.

Król Francji miał po swojej stronie, oprócz Hiszpanii, również Bawarię i Kolonię, a początkowo także Sabaudię i Portugalię. W latach 1702-1703 Francuzi i Bawarczycy działali ofensywnie w południowych Niemczech, odnieśli zwycięstwo pod Höchstädt i planowali uderzenie na Wiedeń. W 1703 r. wybuchło też antyhabsburskie powstanie na Węgrzech, pod wodzą Franciszka II Rakoczego, które mogło zaangażować część sił Leopolda I. Z drugiej strony, angielski wódz książę Marlborough opanował w 1703 r. arcybiskupstwo Kolonii, a w północnych Włoszech Francuzi nie byli w stanie wyprzeć za Alpy wodza cesarskiego Eugeniusza Sabaudzkiego; ponadto w 1703 r. Portugalia i Sabaudia przeszły na stronę koalicji antyfrancuskiej. W 1704 r. Eugeniusz Sabaudzki i Marlborough połączyli siły i wspólnie rozbili wojska francuskie w Niemczech w bitwie pod Blenheim; w wyniku tej klęski Francuzi zostali odrzuceni za Ren, a Bawaria znalazła się pod okupacją austriacką. Natomiast we Włoszech Francuzom udało się opanować większość księstwa Sabaudii, ale bez Turynu. Kolejne poważne niepowodzenia przyniósł Ludwikowi XIV rok 1706; Marlborough pokonał Francuzów w bitwie pod Ramillies i wyparł ich z większości Niderlandów Hiszpańskich, zaś Eugeniusz Sabaudzki pobił wojska francuskie pod Turynem, po czym opanował Mediolan i całkowicie wyparł Francuzów z północnych Włoch. W 1707 r. wojska cesarskie opanowały też południowe Włochy - królestwa Neapolu i Sycylii; nie powiodła im się natomiast próba zdobycia Tulonu. W 1708 r. Eugeniusz Sabaudzki i Marlborough pokonali wojska francuskie pod Oudenaarde, po czym wojska sprzymierzonych zdobyły Lille. Z kolei flota antyfrancuskiej koalicji na Morzu Śródziemnym opanowała Sardynię i Minorkę. Na skutek ciągłych klęsk Ludwik XIV był już gotów do rozmów pokojowych, godząc się nawet na oddanie Habsburgom Hiszpanii ze wszystkimi posiadłościami oprócz królestw Neapolu i Sycylii, które chciał zachować dla Filipa. Sprzymierzeni zażądali jednak, by to sam Ludwik siłą usunął Filipa z Hiszpanii, na co król Francji nie mógł się zgodzić. W 1709 r. doszło do niezwykle krwawej Bitwy pod Malplaquet; choć Francuzi pod dowództwem marszałka Villarsa zostali zmuszeni do oddania sprzymierzonym pola bitwy, zadali im straty o wiele wyższe od własnych i uniemożliwili im dalszą ofensywę na Paryż. W 1712 r. Villarsowi udało się nawet odnieść zwycięstwo nad wojskami sprzymierzonych w bitwie pod Denain.

Intensywne walki trwały też w ciągu tej wojny na Półwyspie Iberyjskim. Państwa koalicji antyfrancuskiej ogłosiły królem Hiszpanii syna cesarza Leopolda I, arcyksięcia Karola Habsburga (jako Karola III). W 1704 r. flota angielska zdobyła Gibraltar, a w 1705 r. w Katalonii wybuchło powstanie skierowane przeciwko Filipowi; umożliwiło to Karolowi wylądowanie w Katalonii i zdobycie Barcelony. W czerwcu 1706 r. koalicji udało się zdobyć Madryt; jednak Kastylijczycy pozostali wierni Filipowi i wzniecili powstanie, w wyniku którego wojska koalicji zostały wyparte z Madrytu. W roku następnym wojska Burbonów pokonały armię koalicji pod Almansą i ograniczyły władzę Karola Habsburga do Katalonii. We wrześniu 1710 r, w wyniku zwycięstwa pod Saragossą, wojska koalicji po raz drugi zdobyły Madryt, ale już w listopadzie zostały zmuszone do wycofania się z niego, a w grudniu Francuzi i Hiszpanie odnieśli zwycięstwa w bitwach pod Brihuega i pod Villaviciosa.

Działania wojenne toczyły się również w koloniach w Ameryce Północnej (patrz: Wojna królowej Anny).

Przedłużająca się wojna powodowała tymczasem narastanie roźdźwięków i sprzecznych interesów między państwami koalicji antyfrancuskiej. Karol Habsburg liczył, że zatrzyma wszystkie posiadłości hiszpańskie, jednak Anglicy chcieli zatrzymać w swoich rękach Gibraltar i Minorkę, a brat Karola, cesarz Józef I, chciał zatrzymać dla siebie hiszpańskie posiadłości we Włoszech; rosło też napięcie w stosunkach między Anglią a Holandią. Ostatecznie jednak o rozpadzie koalicji przesądziła śmierć cesarza Józefa I w 1711 r; jego następcą na tronie cesarskim został jego młodszy brat Karol, pretendent do tronu Hiszpanii, w cesarstwie panujący jako Karol VI. Skupienie w jego ręku władzy nad Austrią i Hiszpanią spowodowałoby odbudowę potęgi Habsburgów z czasów cesarza Karola V, czego oprócz samego Karola VI nie życzył sobie żaden władca europejski. To przyśpieszyło rozpoczęcie rokowań pokojowych między Francją a członkami koalicji antyfrancuskiej, zakończonych w 1713 r. pokojem w Utrechcie. Sygnatariuszem tego pokoju nie był cesarz Karol VI, który jeszcze przez rok walczył samotnie z Ludwikiem XIV. Jednak przekroczenie przez wojska francuskie Renu i zdobycie Fryburga Bryzgowijskiego pod koniec 1713 r. zmusiło Karola do rokowań, zakończonych podpisaniem traktatu pokojowego między Francją a Austrią w Rastatt w 1714 r oraz między Francją a Rzeszą Niemiecką w Baden w tym samym roku. Ostatnim akordem wojny o sukcesję hiszpańską za życia Ludwika XIV było zdobycie przez wojska francuskie i hiszpańskie zbuntowanej przeciw Filipowi V Barcelony w 1714 r. Karol VI nie zawarł za życia Ludwika XIV pokoju z Filipem V; uczynił to dopiero w 1725 r.

Główny koszt wojny poniosła Hiszpania; traciła Niderlandy Hiszpańskie, Lombardię, Neapol i Sardynię na rzecz Austrii, Gibraltar i Minorkę na rzecz Anglii oraz Sycylię na rzecz księcia Sabaudii. Holendrzy zyskali prawo do utrzymywania garnizonów w twierdzach Niderlandów Hiszpańskich na granicy z Francją. Sam Ludwik XIV utrzymywał Alzację ze Strasburgiem oraz odzyskiwał Lille, ale tracił na rzecz Karola VI Tournai i Ypres, na rzecz Anglii Nową Fundlandię i Akadię, a na rzecz Portugalii skrawki Gujany Francuskiej. Ludwik XIV wyrzekł się wszelkich roszczeń do korony hiszpańskiej, a Filip V - do francuskiej. W zamian koalicja antyfrancuska uznała Filipa V prawowitym królem Hiszpanii, a Karol VI zwrócił Bawarię i arcybiskupstwo Kolonii ich władcom, sojusznikom Ludwika XIV. Ludwik wcielił do Francji księstwo Oranii oraz dokonał wymiany kilku terytoriów pogranicznych z Sabaudią (zyskując m.in. Barcelonnette). Od tego czasu, mimo utrzymania się na tronie hiszpańskim francuskiej dynastii Burbonów i przerwania "habsburskiego okrążenia" Francji, straciła ona swą pozycję pierwszego mocarstwa w Europie. W wyniku tej wojny zaczął się ustalać system równowagi sił między wielkimi mocarstwami europejskimi, który miał przetrwać aż do Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Po wojnie o sukcesję hiszpańską Francja i Wielka Brytania zawarły porozumienie które, jak się okazało, zagwarantowało stabilizację w zachodniej Europie i w koloniach aż do wojny siedmioletniej.

Ludwik XIV jako cesarz

[edytuj] Ostatnie lata i dziedzictwo

Wojny prowadzone przez Ludwika XIV przyczyniły się w dużym stopniu do głębokiego kryzysu gospodarczego, jaki dotknął Francję w okresie ostatnich kilkunastu lat jego panowania. Do załamania gospodarczego przyczyniły się także nieurodzaje, w związku z żywiołowymi katastrofami, jakie nawiedziły rolnictwo Francji w 1709 r. i kilku latach następnych. Kryzys był bardzo dotkliwy, przejawił się głównie w spadku produkcji żywności i wielkiej pauperyzacji ludności, co spowodowało klęskę głodu, jaka ogarnęła całe regiony kraju.

Król Ludwik XIV zmarł w 1715 r., pozostawiając po sobie wielkie, zmodernizowane państwo o scentralizowanej, absolutystycznej władzy królewskiej, będące wzorem dla wielu innych państw Europy, mimo przejściowego krachu gospodarki i finansów królestwa. Zaś francuski dwór w Wersalu stał się salonem mody i etykiety. Bardzo rozbudował się Paryż, osiągając ponad ćwierć miliona mieszkańców i uzyskując nowe eleganckie dzielnice, place, bulwary, mosty, parki oraz liczne obiekty architektoniczne. Odtąd na wiele stuleci stolica Francji stała się równocześnie architektoniczną i kulturalną stolicą całej Europy, zaś język francuski stał się językiem dyplomacji i arystokracji europejskiej.

Król-Słońce Ludwik XIV był najdłużej panującym monarchą europejskim, bo aż 72 lata (wliczając okres regencji). W gmachu władzy absolutnej, stworzonej przez jego pradziadka, zaistniały rysy, które (w miarę ich powiększania) zaowocowały wybuchem rewolucji 74 lata później. Po nim na tronie francuskim zasiadł jego prawnuk Ludwik XV (1715-1774).

[edytuj] Wywód przodków

4. Henryk IV
	2. Ludwik XIII
5. Maria Medycejska
		1. Ludwik XIV
6. Filip III Habsburg
	3. Anna Austriaczka
7. Małgorzata Habsburg córka cesarza Ferdynanda II

[edytuj] Dwa małżeństwa

W 1660 roku Ludwik XIV poślubił Marię Teresę Hiszpańską - córkę króla Hiszpanii, Filipa IV. Z ich 6 dzieci wieku dorosłego dożył tylko jeden syn - Ludwik, zwany Wielkim Delfinem. Zmarł on jednak wcześniej od swojego ojca.

W 1684 ożenił się po raz drugi, ze swoją kochanką Markizą de Maintenant - był to związek morganatyczny. Para nie miała dzieci.

[edytuj] Liczne kochanki

Ludwika de la Vallière i jej dzieci

Marie Angélique, księżna de Fontanges

Catherine Bellier, baronowa de Beauvais,
Maria Mancini, księżniczka de Collona (1639-1715),
Anne de Rohan-Chabot, księżniczka de Soubise (1641-1709),
Catherine-Charlotte de Gramont, księżniczka Monaco (1639-1678),
Louise Françoise de la Baume le Blanc, księżna de la Vallière i de Vaujours (1644-1710),
Françoise Athénaïs de Rochechouart de Mortemart, markiza de Montespan (1640-1707),
Marie-Elisabeth, markiza de Ludres, zwana Isabelle lub de Ludres (1647-1722),
Claude de Vin des Œillets (ok. 1637-1687),
Françoise d'Aubigné, markiza de Maintenon (1635-1719)
Marie Angélique de Scoraille de Roussille, księżna de Fontanges (1661-1681),
Pauline de Piertois (1641-1713).

Ludwik XIV miał 16 lub 17 dzieci poczętych ze wszystkimi swoimi kochankami. Jego najważniejszymi (tj. pozostającymi z nim najdłużej w związku) kochankami były Luiza de la Vallière oraz pani de Montespan. Z pierwszą miał tylko dwoje dzieci: