Shqipëria

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Gjendeni te artikulli Republika e Shqipërisë për shprehjet e ngjashme në shkrim, kuptim apo tingëllim shikoni këtu


(Detaje)	(Detaje)

Moto Kombëtare: s´ka

Sistemi Republik Parlamentare

President Alfred Moisiu

Kryeministër Sali Berisha

Sipërfaqja
-totale
-ujore 28,748 km² - (139 -ta)
4.7 %

Popullsia
- Totale
- Dendësia 3,782,960 (2005) - (126 -ta)
131.6 b. / km²

BPV (nominal)
- Totali
- BPV/banorë 15.7 Miliard -(112 -ta)
4,400 -(93 -ta)

Monedha Lek;
/100 Qindarka

Zona kohore UTC + 01:00 (verë + 02:00)

Pavarësia
nga P.Osmane 28 Nëntor 1912 - (shpallur)

Festa nacionale

28 Nëntori

Në OKB nga 14 Dhjetor 1955

Himni kombëtar

Himni i Flamurit

Kodi i internetit TLD .al

Prefiksi telefonik +355

redaktoni

Shqipëria (int. Albania) është një vend mesdhetar i cili shtrihet në juglindje të Evropës, në perëndim të Gadishullit Ballkanik, me koordinatat gjeografike: 41°19'39" gjerësi veriore dhe 19°49'8" gjatësi lindore. Shqipëria ka një sipërfaqe prej 28.748 km².

[redaktoni] Historia

Artikulli kryesor: Historia e Shqipërisë

[redaktoni] Pellazgët

Mijëra vjet më parë pellazgët kanë banuar në territorin e brendshëm dhe malor të Gadishullit Ilirik (sot Gadishulli Ballkanik), si edhe në zonat pranë territorit maqedonas dhe shtet-qyteteve greke. Pasardhësit e pellazgëve janë ilirët.

[redaktoni] Prehistoria

Shumë njerëz i konsiderojnë shqiptaret pasaardhës direkt të një fisi të lashtë ilir, me emrim "Albanoi", i cili ishte vendosur ne Shqipërinë e sotme. Disa të tjerë mendojnë se Shqiptarët dhe ilirët janë pasardhës direkt të pellasgëve, që kanë jetuar mijëra vjet para Krishtit. Prania e tyre mund të shikohet shumë mirë në formulimin e strukturave politike në shekullin e 6 p.e.s. Metalpunues dhe luftëtarë të shkëlqyer, ilirët krijuan shumë mbretëri të vogla brenda vendit të tyre, duke luftuar ndërmjet njeri-tjetrit për kohën më të madhe të historisë së tyre. Vetëm gjatë shekullit të 6 p.e.s, të gjitha mbretëritë u bashkuan për të mbrojtur vendin nga fqinjët: nga mbreteria e Molosianëve në veri te Shqipërisë, mbretëria e Maqedonisë dhe nga mbretëria e Pionisë.

[redaktoni] Ilirët

Artikulli kryesor: Ilirët

Ilirët, parardhësit dymijë vjeçarë të kombësisë së sotme me prejardhje të disa individëve me lidhje gjaku 100% shqiptare, vërtetuar edhe nga studimet e botimet e fundit nga institutet kërkimore shkencore në Evropë, USA e Kanada, nga specialistët e huaj dhe shqiptarë të shkencave antropologjike, gjenetike e arkeologjike, banonin që nga pjesa veri-perëndimore e Detit Adriatik deri në Detin Jon, si dhe përgjatë kufirit tokësor të Gadishullit Ilirik me Dalmatët, Maqedonasit dhe Grekët.

[redaktoni] Shqipëria nën sundimin osman 1478 - 1912

Artikulli kryesor: Shqipëria nën sundimin osman

Sulmet e ushtrive osmane për pushtimin e viseve shqiptare nisën në mesin e viteve 80 të shek. XIV. Të udhëhequra nga bejlerbeu i Rumelisë, Timurtash Pasha, në vitin 1385 ushtritë osmane, pasi morën Sofjen, u futën në Shqipëri dhe pushtuan qytetet e Shtipit, të Përlepit, të Manastirit dhe të Kosturit. Në dokumente perëndimore dhe osmane të shek. XIV-XV për qytetet e Shkupit, të Manastirit, të Kosturit, të Janinës etj., si dhe për Fushë-Dardaninë shprehimisht është shënuar se ato ishin "në Shqipëri" apo "në tokat shqiptare".

[redaktoni] Rilindja Kombëtare

Artikulli kryesor: Rilindja Kombëtare

Nga mesi i shekullit të 19-të Turqia ishte në ethet e "Çështjes Lindore", në kohën që ballkanasit, duke përfshirë edhe shqiptarët, kërkonin të plotësonin ëndrrën e tyre kombëtare. Për të mbrojtur dhe përkrahur interesat e tyre kombëtare, shqiptarët u mblodhen në Prizren, një qytet i Kosovës, në vitin 1878 dhe krijuan Lidhjen Shqiptare të Prizrenit. Lidhja kishte dy qëllime kryesore, atë politike dhe atë kulturore. Së pari, u përpoq (pa sukses) të bashkonte të gjitha trojet shqiptare - atë kohe të ndara në katër vilajete, ose krahina, e Kosovës, e Shkodrës, e Manastirit, e Janinës - në një shtet vetqeverisës brenda sistemit të Perandorisë Osmane. Së dyti, mprehi një lëvizje për zhvillimin e gjuhës shqipe, letërsisë, arsimimit, dhe kulturës. Në vijë me programin e dytë, në vitin 1908 udhëheqësit shqiptarë u takuan në qytetin e Manastirit (tani Bitola, Maqedoni) dhe përshtatën një alfabet kombëtar. Ai bazohej më së shumti në shkrimin latin, ky zëvendësoi disa alfabete të tjera, duke përshire alfabetin arab dhe grek, që ishin gjer në atë kohë në përdorim.

[redaktoni] Politika

Artikulli kryesor: Sistemi shtetëror në Shqipëri

Shqipëria është Republikë Parlamentare në të cilën roli dominues i administrimit të punëve të shtetit i bie kryeqeveritarit (sistemet "demokratike" shtetërore perëndimore).

[redaktoni] Njësitë administrative

Rrethet administrative në Shqipëri
01. Berat 02. Bulqizë 03. Delvinë 04. Devoll 05. Dibër 06. Durrës 07. Elbasan 08. Fier 09. Gjirokastër 10. Gramsh 11. Has 12. Kavajë 13. Kolonjë 14. Korçë 15. Krujë 16. Kuçovë 17. Kukës 18. Kurbin	19. Lezhë 20. Librazhd 21. Lushnjë 22. Malësi e Madhe 23. Mallakastër 24. Mat 25. Mirditë 26. Peqin 27. Përmet 28. Pogradec 29. Pukë 30. Sarandë 31. Shkodër 32. Skrapar 33. Tepelenë 34. Tiranë 35. Tropojë 36. Vlorë

Artikulli kryesor: Njësitë administrative - (Shqipëri)

Ndarja administrative e Shqipërisë është bërë në disa nivele duke filluar nga niveli më i madh qarku pastaj rrethi, bashkia dhe komuna.

Shqipëria ndahet në 12 njësi administrative të quajtura "qarqe", të cilat ndahen më tej në 36 "rrethe". Kryeqyteti Tirana ka një status të veçantë. Qarqet administrative në Shqipëri janë si me poshtë:

[redaktoni] Ekonomia

Artikulli kryesor: Ekonomia e Shqipërisë

Përpara vitit 1991, Partia Komuniste atëhere në pushtet e drejtonte ekonominë e vendit me anë të një serie planesh pesë-vjeçare. Të gjitha degët prodhuese kontrolloheshin nga shteti, bujqësia ishte kolektivizuar plotësisht dhe industria ishte pronë e popullit, ndërsa sipërmarrjet private ishin të ndaluara rreptesisht. Pervec kësaj Kushtetuta e Republikës Socialiste të Shqipërisë e ndalonte qeverinë të kërkonte ndihma nga jashtë, të pranonte borxhe apo të lejonte investime të huaja në vend. Dështimi i kësaj ekonomie të kontrolluar e shtyu qeverine paskomuniste të decentralizojë proçesin e vendimmarrjes ekonomike. Ndalimi i tregtisë private është shfuqizuar qysh nga fundi i viteve 80-të, qeveria ka kohë që pranon borxhe dhe kredi të huaja, dhe përpiqet të krijojë vende të reja pune, me anë të bashkëpunimeve me partnerët nga jashtë. Këto masa kanë për qëllim rritjen e industrisë së lehtë, prodhimet ushqimore dhe bujqësore, si dhe ekonominë në tërësi. Progresi i viteve të fundit është i dukshëm, tregu permban te gjithe artikujt e nevojshëm industrialë dhe bujqësorë, ekonomia në përgjithësi po ecën me hapa të shpejta dhe po zhvillohet gradualisht duke pasur për çdo vit një rritje mesatarisht shumë të lartë vjetore në krahasim me vendet e tjera të Evropës Juglindore.

Shqiperia ka nevojë për me shume ekspertë të specializuar, teknikë dhe për adminstratorë publikë, studentë të rinj të diplomuar jashtë shtetit, të cilët janë arsimuar me metoda dhe standarte evropiano-perëndimore.

[redaktoni] Demografia

Artikulli kryesor: Demografia e Shqipërisë

Shqipëria ka 3.370.000 banorë. Shqiptarë jetojnë edhe në vende të tjera të Ballkanit, në Kosovë 2.5 milionë, mbi 600,000 jetojnë në Greqi, 700,000 në Maqedoni dhe gati 100,000 mijë shqiptarë jetojnë në Preshevë, Bujanoc dhe Medvegjë (Komuna nën administrimin serb). Në Itali, afër 300,000 arbëreshë, 500,000 në SHBA dhe rreth 7,000,000 të kombësisë shqiptare në Turqi. Shqipëria ka disa minoritete, rreth 25,000 grekë kanë residencat në zonat rurale në Shqipëri dhe kryesisht në zonat minoritare në kufi me Greqinë të qarkut të Sarandës dhe në Dropull të Gjirokastrës.

[redaktoni] Gjeografia

Vendndodhja e Shqipërisë

Pamje satelitore e Shqipërisë (Qershor 2000).

Artikulli kryesor: Gjeografia e Shqipërisë

[redaktoni] Pozita gjeografike

Shqipëria kufizohet nga Mali i Zi në veriperëndim, Kosova në veri, nga Maqedonia në lindje dhe Greqia në jug. Në kufirin natyror perëndimor Shqipëria ka dalje të hapur në Detin Adriatik dhe në jugperëndim në Detin Jon. Gjatësia e vijës kufitare të Republikës së Shqipërisë është 1094 km, nga të cilat 657 km vijë kufitare tokësore, 316 km vijë bregdetare, 48 km vijë ndarëse përmes lumenjve dhe 73 km përmes liqeneve.

Sipërfaqja e përgjithshme është 28.748 kilometra katrore. Kryeqyteti i saj është Tirana.

Gjatësia e përgjithshme e vijës kufitare është 1094 km, nga te cilat 657 km - kufi tokësor, 316 km - kufi detar, 48 km - kufi lumor dhe 73 km - kufi liqenor.

Në veri e verilindje ka 529 km vijë kufitare me Malin e Zi, Kosovën dhe ish republikën jugosllave të Maqedonisë, ndërsa në jug e juglindje me Greqine një vijë kufitare prej 271 km. Në perëndim Shqipëria laget nga Deti Adriatik e në jug-perëndim nga Deti Jon.

Shqipëria ka një pozitë të favorshme gjeografike, pasi gjendet në kryqëzimin e rrugeve më të shkurtëra që kalojnë nga Mesdheu perëndimor për në Ballkan e Azinë e Vogël dhe kontrollon kalimin përmes kanalit detar të Otrantos. Luginat e saj më të gjëra janë ato të lumenjve Drin, Shkumbin dhe Vjosë, që lehtësojne, njëkohësisht, lidhjen e brendshme të Ballkanit me detin Adriatik dhe të Azisë së Vogël me viset e Mesdheut. Bregdeti i Adriatikut shtrihet nga gryka e Bunës deri në Kepin e Gjuhëzes. Në gjirin e Vlorës e në drejtim të jugut, bregdeti është i lartë, shkëmbor, ku dominon mali i Karaburunit. Gjiret kryesore të Shqipërise janë: gjiri i Drinit, i Lalëzit, i Durrësit, i Karavastasë dhe i Vlorës, në hyrje të së cilës gjendet ishulli i Sazanit.

[redaktoni] Relievi

Relievi i Shqipërise është kryesisht malor. Vargmalet e para alpine u formuan nga mbarimi i jurasikut, ndërsa gjatë erës kenozoike u shpejtua procesi malformues në tërësine e Albanideve, që aktualisht përbëjne tokën e nëntoken e Shqipërise. Lartësia mesatare e relievit është 708 metra, ose 2 herë më e lartë se mesatarja e Evropës. Lartësitë më të mëdha gjenden në Alpet shqiptare dhe në malet e Lindjes (Korabi 2751 metra mbi nivelin e detit, përben edhe majën më të lartë të Shqipërisë).

Fushat zene kryesisht pjesën perëndimore, pergjatë bregdetit Adriatik, por ka edhe në pjesë të tjera të vendit. Fushat më të larta janë ato të pellgut të Korçes, mbi 800 metra mbi nivelin e detit. Fushat gjenden kryesisht përgjate lumenjve kryesore si: Vjosë, Devoll, Osum, Shkumbin, Erzen, Mat e Drin, ku gjenden, gjithashtu, edhe tokat bujqësore e qendra të mëdha banimi, si dhe përshkohen nga rrugë te rëndësishme komunikimi.

Territori i Shqipërisë ndahet në 4 krahina të mëdha natyrore (fiziko-gjeografike): Alpet shqiptare, Krahina malore qendrore, Krahina malore jugore, Ultësira bregdetare.

Lagunat kryesore janë: Laguna e Lunrës (Vilunit), e Patokut, e Bishtrakës, e Karavastasë, e Nartës dhe e Pashalimanit.

Plazhet kryesore janë: Plazhi i Velipojës, i Shëngjinit, i Talës, i Durrësit, i Divjakës, i Semanit, i Vlorës, i Dhërmiut, i Himarës dhe ai i Sarandës.

Kepat kryesore janë: Kepi i Rodonit, i Bishtit të Pallës dhe ai i Gjuhezës.

[redaktoni] Klima

Shqipëria bën pjesë në brezin subtropikal dhe përfshihet në zonën klimaterike mesdhetare, me dimër relativisht të shkurtër e te butë dhe me vere të nxehtë e shumë të thatë. Klima e Shqipërise ka ndryshime të mëdha nga një krahinë në tjetrën dhe kontraste të mëdha në temperature, reshje, ndricimin diellor, lagështiren e ajrit, etj.

Ndricimi diellor lëviz nga 2731 orë në vit në Xarë të Sarandës, në 2722 orë në vit në Vlorë, 2560 orë në vit në Tiranë, 2246 orë në Peshkopi dhe 2046 orë në vit në Kukës.

Bien mesatarisht 1430 mm reshje në vit dhe vijnë duke u pakësuar nga perëndimi në lindje.

[redaktoni] Portet

Që në kohët e lashta në bregdetin shqiptar kanë funksionuar skela si në Durrës (Dyrrah), Ulqin, Tivar, Vlorë (Aulone), Apoloni, Sarandë (Onhezmi), etj. Gjatë shekujve VII-XII Durrësi ishte skela kryesore në perëndim të Perandorisë Bizantine. Gjatë periudhës së principatave arbërore u ngritën skela të vogla kryesisht në grykat e lumenjeve në Shirgj (Bunë), Shëngjin, Shufada (Mat), Rodon, Bashtovë (Shkumbin), Pirg (Seman), Spinaricë, zhvillimi i të cilave u frenua gjatë periudhës së pushtimit osman.

Gjatë viteve 1928-1934 u ndërtua porti detar i Durrësit dhe disa pontile druri në Sarandë, Vlorë e Shëngjin, të cilat u shkatërruan gjatë Luftës së Dytë Botërore. Nga viti 1945 deri në vitin 1952, u rindertua porti i Durrësit dhe disa kalata betoni në Vlorë, Sarandë e Shëngjin. Gjatë bregdetit Jon janë ndërtuar kalata e pontile në gjirin e Spilesë në Himarë dhe në Sasaj (Lukovë) që shërbenin kryesisht për transport agrumesh. Porti kryesor i vendit është ai i Durrësit, ku funksionon edhe kantieri i riparimit të anijeve.

[redaktoni] Kultura

Artikulli kryesor: Kultura e Shqipërisë

Kultura e Shipërisë është e pasur në shumë drejtime të arit si kinematogafi, teater, art figurativ etj.

Pas Luftës së II-të Botërore nën udhëheqjen e sistemn Komunist të Shqipërisë është futur në shoqrin shqiptare edhe shpërndarja e mirnjoheve për veprimtari të ndryshme të personava me profesione artistike. Ndër mirnjohjet më të njohura janë Artist i popullit dhe Artist i Merituar. Me ndrrimin e sistemit të qeverisjes, në Shqipëri shpërndarjen e mirnjohjeve e bënë Presidenti i republikës së Shqipërisë. Mirnjohjet që presidenti i bënë shqiptarve dhe shtetasve tjerë janë shenjë e mirnjohjes për kontributin e indivitëve për sfera të ndryshme të kulturës Shqiptare.

[redaktoni] Arti në Shqipëri

Artikulli kryesor: Arti në Shqipëri

Fillimet e artit figurativ në truallin e Shqipërisë janë të herëshme. Gjurmët e para i përkasin periudhes se neolitit. Nëpërmjet zbulimeve të shumta arkeologjike, në zona të ndryshme të vendit, janë gjetur qindra e mijëra qeramika, terrakota, zbukurime ne metal etj., që u përkisnin fiseve ilire, paraardhësve të drejtpërdrejt të shqiptarëve të sotem.

Prodhimet më të herëshme janë të thjeshta, për përdorim praktik, por në to shfaqen edhe vlera artistike si në format zoomorfe të enëve ashtu edhe në dekoracionin, gdhendjet dhe elemente të tjerë. Nga shekulli i gjashtë deri në shekullin e trete p.e.re në qeramika vizatohen linja dhe figura gjeometrike; forma ndërtohet me siluet më elegant dhe pasurohet me elementë plastikë. Shumë enë të kësaj periudhe, që ruhen sot në muzetë e Shqipërisë, kanë vlera të mirëfillta artistike dalluese vendase, që nuk i ndeshim në artin e fqinjëve të tjerë po aq të lashtë si helenët, maqedonët apo romakët.

[redaktoni] Turizmi në Shqipëri

Artikulli kryesor: Turizmi në Shqipëri

Turizmi shqiptar po jeton sot lulëzimin e tij. Përkatësisht turizmi detar i perqëndruar në perëndim të vendit dhe veçanërishtë në Durrës, Vlorë dhe Sarandë është mëse i frekuentuar.