Dağıstan
Vikipedi, özgür ansiklopedi
| Dağıstan Cumhuriyeti | |||||||
|
|||||||
 |
|||||||
| Resmî dil | Rusça | ||||||
| Başkent | Mahaçkale | ||||||
| Devlet şekli | Cumhuriyet | ||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||
| Yüzölçümü | 50,300 km² | ||||||
| Nüfus | 2,576,531 | ||||||
| Nüfus yoğunluğu | 51.2 / km² | ||||||
| Saat dilimi - Yaz saati |
EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
||||||
| Ulusal marş | [[]] | ||||||
Dağıstan.(Rusça: Респу́блика Дагеста́н; Avar: Дагъистанлъул ДжумхIурият, Daɣistanłul Džumħuriyat), Rusya Federasyonu'na bağlı bir cumhuriyettir. 20 Ocak 1921'de Rusya Federatif Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne tâbi olarak kurulan Dağıstan Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) dağılmasından sonra, halen Dağıstan Cumhuriyeti şeklinde Rusya Federasyonu'na bağlı bulunmaktadır.
Rusya Federasyonu'nun Avrupa'daki kesiminin güneyinde yer alan Dağıstan, Büyük Kafkas Dağları'nın kuzey yamacının en doğu ucundan 50.300 kilometrekarelik bir alanı kaplar. Güney ve batısı Güton dağında 3646 metreye, Bazardyuzu (Pazardüzü) Dağı'nda da 4480 metreye ulaşan Kafkas Dağları'nın ana doruk hattıyla çevrilidir. Doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Kalmuk Özerk Cumhuriyeti, batı ve kuzeybatısında Çeçenistan ve Kuzey Kafkasya, güneybatısında Gürcistan ve güneyinde de Azerbaycan yer alır.
Dağıstan doğudan batıya 200, kuzeyden güneye 400 kilometre kadar bir uzunluğa sahiptir. Başkenti Mahaçkala'dır. Diğer önemli şehirler Derbent, Kızılyar, İzberbaş ve Buynak'tır.
[değiştir] Nüfus
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Avar | 177,189 (22.5%) | 230,488 (24.8%) | 239,373 (22.5%) | 349,304 (24.5%) | 418,634 (25.7%) | 496,077 (27.5%) | 758,438 (29.4%) |
| Darginler | 125,707 (16.0%) | 150,421 (16.2%) | 148,194 (13.9%) | 207,776 (14.5%) | 246,854 (15.2%) | 280,431 (15.6%) | 425,526 (16.5%) |
| Lezgiler | 90,509 (11.5%) | 96,723 (10.4%) | 108,615 (10.2%) | 162,721 (11.4%) | 188,804 (11.6%) | 204,370 (11.3%) | 336,698 (13.1%) |
| Laklar | 39,878 (5.1%) | 51,671 (5.6%) | 53,451 (5.0%) | 72,240 (5.1%) | 83,457 (5.1%) | 91,682 (5.1%) | 139,732 (5.4%) |
| Tabasaranlar | 31,915 (4.0%) | 33,432 (3.6%) | 33,548 (3.2%) | 53,253 (3.7%) | 71,722 (4.4%) | 78,196 (4.3%) | 101,152 (4.3%) |
| Rutullar | 10,333 (1.3%) | 20,408 (2.2%) | 6,566 (0.6%) | 11,799 (0.8%) | 14,288 (0.9%) | 14,955 (0.8%) | 24,298 (0.9%) |
| Agullar | 7,653 (1.0%) | 6,378 (0.6%) | 8,644 (0.6%) | 11,459 (0.7%) | 13,791 (0.8%) | 23,314 (0.9%) | |
| Tsakhurlar | 3,531 (0.4%) | 4,278 (0.4%) | 4,309 (0.3%) | 4,560 (0.3%) | 5,194 (0.3%) | 8,168 (0.3%) | |
| Kumuklar | 87,960 (11.2%) | 100,053 (10.8%) | 120,859 (11.4%) | 169,019 (11.8%) | 202,297 (12.4%) | 231,805 (12.9%) | 365,804 (14.2%) |
| Nogaylar | 26,086 (3.3%) | 4,677 (0.5%) | 14,939 (1.4%) | 21,750 (1.5%) | 24,977 (1.5%) | 28,294 (1.6%) | 38,168 (1.5%) |
| Ruslar | 98,197 (12.5%) | 132,952 (14.3%) | 213,754 (20.1%) | 209,570 (14.7%) | 189,474 (11.6%) | 165,940 (9.2%) | 120,875 (4.7%) |
| Azeriler | 23,428 (3.0%) | 31,141 (3.3%) | 38,224 (3.6%) | 54,403 (3.8%) | 64,514 (4.0%) | 75,463 (4.2%) | 111,656 (4.3%) |
| Çeçenler | 21,851 (2.8%) | 26,419 (2.8%) | 12,798 (1.2%) | 39,965 (2.8%) | 49,227 (3.0%) | 57,877 (3.2%) | 87,867 (3.4%) |
| Diğerleri | 43,861 (5.6%) | 52,031 (5.6%) | 61,495 (5.8%) | 63,787 (4.5%) | 57,892 (3.6%) | 58,113 (3.2%) | 25,835 (1.0%) |
[değiştir] Coğrafya ve iklim
Türkçe Dağ kelimesi ile Farsça -istan ekinin birleşmesinden oluşan ve Dağ ülkesi veya Dağlık Ülke anlamına gelen Dağıstan kavmi değil, coğrafi-topoğrafik mânâ ifade eden bir kavramdır. Rusça'da da 'Dağlar Ülkesi' anlamında Strana Gor ifadesi kullanılmaktadır. Dağıstan Coğrafi açıdan beş bölgeye ayrılır. Birinci bölgede Kafkas Dağları ve Dağıstan iç platosu yer alır. Dağlar arasından Hazar Denizi'ne akan Sulak, Samur ve Kurak gibi ırmaklar buralarda derin vadi ve uçurumlar meydana getirmiştir. Kafkas Dağları'nın genellikle güneye bakan yamaçlarında yağış çok azdır. Bu yüzden bazı bölgelerde bitkisel hayat yoktur.
İkinci bölge, birinci bölgenin kuzeyinde yüksekliği 920 m'ye ulaşan ve çıkıntı tepelerinden oluşan ikinci bir dağ kuşağından ibarettir. Bu bölge kuzey ve kuzeybatıdan esen rüzgarlar sebebiyle oldukça yağışlı olup, sık ormanlarla kaplıdır. Dağlar ile Hazar Denizi arasında kalan dar kıyı düzlüğü üçüncü bölgeyi oluşturur. Dar boğazlardan çıkıp yayılan ırmaklar tarafından kesilir. Petrol ve Doğalgaz yatakları barındıran bu ovanın genişlediği yerde başlayan dördüncü bölge alçak ve bataklık ovalar ile Terek ırmağı deltasından oluşur. Deltanın hemen ilerisinde uzun ve kumluk Agragan Yarımadası başlar.
Son olarak Terek'in hemen kuzeyinde kumullarla kaplı Nogay Bozkırları beşinci bölgeyi oluşturur. Bu bölgenin iklimi ise sıcak ve kuru olup, bitkisel hayat yarı yarıya çöl özellikleri gösterir.
Dağıstan'ın başlıca ırmakları Gazi Kumuk, Kara, Avar ve Andi Koysularının birleşmesinden oluşan ve Mohaçkale'nin kuzeyinde Hazar'a kavuşan Sulak, daha kuzeyde Çeçenistan'dan gelen Terek, güneydoğu istikametinde akarak aynı şekilde Hazar'a kavuşan Samur'dur. Genellikle dağlara paralel olarak akan bu ırmaklar, 1000 metreye varan derinlikte ve darlıkta kanal ve mecralar oluşturarak, Dağıstan'ın özelliklerinin şekillenmesinde önemli rol oynarlar.
Dağıstan'ın iklimi genel olarak sıcak ve kurudur. Alçak kesimlerde ortalama sıcaklık Ocak ayında -3,6 derece, Temmuz ayında 23 derece dolayındadır. Dağıstan'ın kuzey kısmını teşkil eden Sulak-Terek-Kuma düzlüğü en yüksek yeri 26 metreyi geçmeyen ve denize doğru gittikçe alçalan, susuz ve kıraç bir bozkırdan ibarettir. Bu sahanın nüfus yoğunluğu çok düşüktür. Bu bölgenin sahil boyu bazan su altında kalır. Kuma ile Terek arasında birçok tuz gölü ve bataklık vardır. Terek ile Sulak arasında ise, kumsallarda kaybolan Aktaş, Yarıksu, Yamansu ve Aksay çaylarından bu gün ziraatte istifade edilmektedir. Sahil boylarına nisbeten sathı biraz yüksek olan kuzeybatı bölgeleri hariç olmak üzere, bu düzlüğün iklimi son derece kurudur. Düz, ırmaktan ve ormandan mahrum, yağmursuz ve kuzey rüzgarlarına açık olan daha kuzeydeki bölgede sıcaklık yazın 40, kışın -40 dereceyi bulur.
Ziraat, Terek boyunda ve sun'i sulama usulü ile güneybatı kısmında yapılır. Diğer kısımlarda muhtelif Türk boyları göçebe halinde yaşar ve hayvan beslerler. Sahil boyunda ise balıkçılık ile iştigal edilir.
Dağıstan tabii zenginliklerle doludur. Dağlık bölgenin bitki örtüsü, vadilerde ve kanyonlarda yaprak döken ormanlardan, yüksek tepelerde çam ve huş ağacı ormanlarından ve ağaç sınırının üstünde de Alp çayırlarından oluşur. Tepe yamaçlarında yer yer çöl bitkisiyle kesintiye uğrayan sık yaprak döken ormanlar bulunur. Alçak yamaçlarda seyrek esmer toprak alanlarıyla bölünen verimli kestane rengi topraklar egemendir. Hazar Denizi kıyısında ise tuzlu bataklık toprakları yaygındır.
| Dağıstan, Rusya |  |
|---|---|
| 2006 itibarı ile: | |
| bölge adedi | 41 |
| şehirleri/kasabaları | 10 |
| şehir yerleşimleri adedi | 19 |
| kırsal okrugları | 694 |
- Cumhuriyetin İdaresi altındaki Şehir ve kasabalar
- Mahaçkala (Махачкала) (başkent)
- şehirler:
- Kirovskiy (Кировский)
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Leninkent (Ленинкент)
- Semender (Семендер)
- Sulak (Сулак)
- Şamhal (Шамхал)
- Şehrin yönetimi altında 4 selsovet bulunmaktadır
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Leninskiy (Ленинский)
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Novy kiyakhulay (Новый Кяхулай)
- Şehrin yönetimi altında 2 selsovet bulunmaktadır
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Sovetskiy (Советский)
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Alburikent (Альбурикент)
- Kiyakhulay (Кяхулай)
- Tarki (Тарки)
- Şehrin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Kirovskiy (Кировский)
- şehirler:
- Buynaksk (Буйнакск)
- Dagestanskiye Ogni (Дагестанские Огни)
- Derbent (Дербент)
- Izberbaş (Избербаш)
- Kaspiysk (Каспийск)
- Hasavyurt (Хасавюрт)
- Kızılyurt (Кизилюрт)
- Kasabanın yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Bavtugay (Бавтугай)
- Novi Sulak (Новый Сулак)
- Kasabanın yönetimi altında 1 selsovet bulunmaktadır
- Kasabanın yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Kızılyar (Кизляр)
- Kasabanın yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Komsomolskiy (Комсомольский)
- Kasabanın yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Yujno-Sukhokumsk (Южно-Сухокумск)
- Mahaçkala (Махачкала) (başkent)
- Bölgeler:
- Agulskiy (Агульский)
- Bölgenin yönetimi altında 10 selsovet bulunmaktadır
- Akhtynskiy (Ахтынский)
- Bölgenin yönetimi altında 13 selsovet bulunmaktadır
- Akhvakhskiy (Ахвахский)
- Bölgenin yönetimi altında 13 selsovet bulunmaktadır
- Akuşinskiy (Акушинский)
- Bölgenin yönetimi altında 25 selsovet bulunmaktadır
- Babayurtovskiy (Бабаюртовский)
- Bölgenin yönetimi altında 15 selsovet bulunmaktadır
- Botlikhskiy (Ботлихский)
- Bölgenin yönetimi altında 20 selsovet bulunmaktadır
- Buynakskiy (Буйнакский)
- Bölgenin yönetimi altında 20 selsovet bulunmaktadır
- çarodinskiy (Чародинский)
- Bölgenin yönetimi altında 12 selsovet bulunmaktadır
- Dakhadayevskiy (Дахадаевский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Kubaçi (Кубачи)
- Bölgenin yönetimi altında 24 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Derbentskiy (Дербентский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Belidji (Белиджи)
- Mamedkala (Мамедкала)
- Bölgenin yönetimi altında 27 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Dokuzparinskiy (Докузпаринский)
- Bölgenin yönetimi altında 8 selsovet bulunmaktadır
- Gergebilskiy (Гергебильский)
- Bölgenin yönetimi altında 10 selsovet bulunmaktadır
- Gumbetovskiy (Гумбетовский)
- Bölgenin yönetimi altında 15 selsovet bulunmaktadır
- Gunibskiy (Гунибский)
- Bölgenin yönetimi altında 18 selsovet bulunmaktadır
- Karabudahkentskiy (Карабудахкентский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Açi-Su (Ачи-Су)
- Manas (Манас)
- Bölgenin yönetimi altında 12 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Kayakentskiy (Каякентский)
- Bölgenin yönetimi altında 14 selsovet bulunmaktadır
- Kaytagskiy (Кайтагский)
- Bölgenin yönetimi altında 16 selsovet bulunmaktadır
- Kazbekovskiy (Казбековский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Dubki (Дубки)
- Bölgenin yönetimi altında 11 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Hasavyurtovskiy (Хасавюртовский)
- Bölgenin yönetimi altında 42 selsovet bulunmaktadır
- Khivskiy (Хивский)
- Bölgenin yönetimi altında 15 selsovet bulunmaktadır
- Hunzahskiy (Хунзахский)
- Bölgenin yönetimi altında 23 selsovet bulunmaktadır
- Kızılyurtovskiy (Кизилюртовский)
- Bölgenin yönetimi altında 13 selsovet bulunmaktadır
- Kızılyarskiy (Кизлярский)
- Bölgenin yönetimi altında 22 selsovet bulunmaktadır
- Kulinskiy (Кулинский)
- Bölgenin yönetimi altında 12 selsovet bulunmaktadır
- Kumtorkalinskiy (Кумторкалинский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Tyube (Тюбе)
- Bölgenin yönetimi altında 6 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Kurahskiy (Курахский)
- Bölgenin yönetimi altında 11 selsovet bulunmaktadır
- Lakskiy (Лакский)
- Bölgenin yönetimi altında 19 selsovet bulunmaktadır
- Levaşinskiy (Левашинский)
- Bölgenin yönetimi altında 26 selsovet bulunmaktadır
- Magaramkentskiy (Магарамкентский)
- Bölgenin yönetimi altında 22 selsovet bulunmaktadır
- Nogayskiy (Ногайский)
- Bölgenin yönetimi altında 10 selsovet bulunmaktadır
- Novolakskiy (Новолакский)
- Bölgenin yönetimi altında 12 selsovet bulunmaktadır
- Rutulskiy (Рутульский)
- Bölgenin yönetimi altında 17 selsovet bulunmaktadır
- Sergokalinskiy (Сергокалинский)
- Bölgenin yönetimi altında 15 selsovet bulunmaktadır
- Şamilskiy (Шамильский)
- Bölgenin yönetimi altında 25 selsovet bulunmaktadır
- Suleyman-Stalskiy (Сулейман-Стальский)
- Bölgenin yönetimi altında 16 selsovet bulunmaktadır
- Tabasaranskiy (Табасаранский)
- Bölgenin yönetimi altında 22 selsovet bulunmaktadır
- Tarumovskiy (Тарумовский)
- Bölgenin yönetimi altında 13 selsovet bulunmaktadır
- Tlyaratinskiy (Тляратинский)
- Bölgenin yönetimi altında 18 selsovet bulunmaktadır
- Tsumadinskiy (Цумадинский)
- Bölgenin yönetimi altında 23 selsovet bulunmaktadır
- Tsuntinskiy (Цунтинский)
- Bölgenin yönetimi altında 11 selsovet bulunmaktadır
- Untsukulskiy (Унцукульский)
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- şamilkala (Шамилькала)
- Bölgenin yönetimi altında 11 selsovet bulunmaktadır
- Bölgenin yönetimi altındaki "şehir tipinde yerleşimler":
- Agulskiy (Агульский)
| Rusya'nın İdari Bölgeleri |  |
||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Federal Yapı | |||||||||||||
|
|||||||||||||
|
|||||||||||||
| Federal Bölgeler | |||||||||||||
| Merkez Rusya | Uzak Doğu Rusya | Kuzeybatı Rusya | Sibirya | Güney Rusya | Urallar | Volga | |||||||||||||
