Język hiszpański
Z Wikipedii
| Español * Castellano | |
| Obszar | Hiszpania, Ameryka Łacińska (bez Brazylii) i inne |
| Liczba mówiących | 380 milionów (jako język ojczysty), ok. 500 milionów |
| Ranking | 3. |
| Klasyfikacja genetyczna | Języki indoeuropejskie *Języki romańskie **Języki zachodnioromańskie ***Język hiszpański (kastylijski) |
| Pismo | łaciński |
| Status oficjalny | |
| Język urzędowy | Argentyna, Boliwia, Chile, Dominikana, Ekwador, Gwatemala, Gibraltar, Gwinea Równikowa, Haiti, Hiszpania, Honduras, Kolumbia, Kostaryka Kuba, Meksyk, Nikaragua, Panama,Paragwaj, Peru, Portoryko, Salwador, Wenezuela, Urugwaj i kilka mniejszych, jeden z języków urzędowych ONZ i Unii Europejskiej |
| Regulowany przez | Królewska Akademia Hiszpańska |
| Kody języka | |
| ISO 639-1 | es |
| ISO 639-2 | spa |
| SIL | SPN |
| W Wikipedii | |
| Zobacz też: język, języki świata | |
Język hiszpański – język należący do rodziny romańskiej języków indoeuropejskich. Współczesne standardy literackie (z Hiszpanii i Ameryki hiszpańskojęzycznej) wywodzą się ze średniowiecznego języka kastylijskiego. Jeszcze dziś język hiszpański bywa nazywany kastylijskim dla odróżnienia go od innych języków używanych w Hiszpanii (zob. niżej).
Język hiszpański jest trzecim najczęściej używanym językiem na kuli ziemskiej. W roku 1999 oceniano, że posługują się nim jako językiem ojczystym ponad 360 milionów ludzi na siedmiu kontynentach, szczególnie w Ameryce Południowej i Ameryce Północnej, a dalsze 70 milionów jako drugim językiem, z kolei liczba ogółem mówiących ludzi tym językiem na świecie to ponad 0,5 miliarda.
Konstytucja Hiszpanii stanowi, że językiem urzędowym w całym państwie jest język hiszpański (kastylijski). W niektórych regionach status języka urzędowego ma również lokalny, rodzimy język:
- baskijski w Kraju Basków i Nawarze
- kataloński w Katalonii, Walencji i na Balearach
- galicyjski w Galicji
- oksytański w Val d'Aran w Katalonii.
Spis treści |
[edytuj] Zasięg języka hiszpańskiego i różnice w dialektach
Hiszpański jest jednym z oficjalnych języków ONZ, Unii Afrykańskiej oraz Unii Europejskiej.
Hiszpański ma też wielu użytkowników w takich krajach jak Andora, Antyle Holenderskie, Belize, Filipiny, Izrael, Kanada, Maroko, Stany Zjednoczone, Trynidad i Tobago. Hiszpańskim mówi się też na Gibraltarze i w Saharze Zachodniej. Jest on również nauczany w szkołach w każdym kraju Unii Europejskiej, jak i również w szkołach na każdym kontynencie. We Francji ok. 70% młodzieży uczy się języka hiszpańskiego.
Jest kilka istotnych różnic pomiędzy dialektami hiszpańskiego używanymi w samej Hiszpanii i w hispanojęzycznej Ameryce. Za standard ogólnokrajowy Hiszpanii przyjmowana jest wymowa północnokastylijska (chociaż nie zaleca się użycia słabych zaimków, ani ulegania zjawisku językowemu zwanemu laismo, czyli zamiany rodzajnika le na la).
Hiszpanie osiedlający się na kontynencie amerykańskim przynieśli ze sobą własne regionalizmy. Stąd u różnych narodowości i grup etnicznych można dziś znaleźć różne akcenty. Typowa dla Ameryki Łacińskiej, tak jak i dla Andaluzji, jest wymowa zwana seseo, polegająca na wymowie c (przed e oraz i) oraz z jako s. Otóż fonem /θ/ (przedniojęzykowo-zębowa szczelinowa, zapis w notacji IPA) obecny w europejskim kastylijskim, zanikł w jego amerykańskiej wersji, zastąpiony przez /s/. Na przykład: /θ/ w słowach ciento, caza wymawiane jest jak /s/, tak jak np. w ser, casa.
Tradycyjnie, w hiszpańskim występował fonem /ʎ/ (palatalna lateralna), w piśmie wyrażany przez ll. Zanikł na większości obszarów Ameryki, z wyjątkiem dwujęzycznych obszarów, na których mówi się w keczua lub w innych językach rdzennych Ameryki, posiadających ten fonem w swojej fonetyce. Obecnie zanika także w Hiszpanii, ale podobnie: z wyjątkiem dwujęzycznych obszarów języka katalońskiego lub innych języków, w których obecne jest /ʎ/.
Na większości obszarów fonem ten upodabnia się do /j/. Zjawisko to nazywane jest yeismo. W argentyńskim dialekcie rioplatense /j/ i /ʎ/ są na ogół wymawiane jak /ʒ/ (palatalna dźwięczna szczelinowa), w sposób zbliżony do polskiego ź. Zjawisko to nazywa się žeismo.
Między językiem hiszpańskim używanym w Hiszpanii a jego południowoamerykańskimi dialektami występują też różnice gramatyczne. Najważniejszą jest zakres użycia czasów. W Ameryce Południowej znacznie rzadziej niż w Hiszpanii używa się czasu preterito perfecto, który często zastępowany jest czasem preterito indefinido. Poza tym rozpowszechnione jest też (zwłaszcza w Urugwaju, Argentynie i Chile) użycie (archaicznego w Hiszpanii) zaimka vos na oznaczenie drugiej osoby liczby pojedynczej (i użycie w tej osobie specjalnej nie występującej w odmianie hiszpańskiej końcówki fleksyjnej czasownika) oraz zanik drugiej osoby liczby mnogiej, zastępowanej osobą trzecią (ustedes).
Na ogół sądzi się, że sprawy języka hiszpańskiego są regulowane przez RAE (Real Academia Española). W rzeczywistości trudno jest ustalać kształt języka dekretami, ale RAE, wraz z 21 innymi akademiami językowymi, ma znaczący, zachowawczy wpływ na język poprzez publikację słowników i poradników dotyczących gramatyki i stylu, które są szeroko respektowane.
[edytuj] Gramatyka języka hiszpańskiego
[edytuj] Rzeczownik
W języku hiszpańskim odróżnia się tylko 2 rodzaje: RODZAJ MĘSKI (el género masculino) i RODZAJ ŻEŃSKI (el género femenino). Podobnie jak w języku polskim większość rzeczowników rodzaju żeńskiego zakończona jest na -a (np. chica - dziewczyna), oraz na -o w przypadku rodzaju męskiego (np. chico - chłopiec).
[edytuj] Rodzajnik
Rzeczowniki w jezyku hiszpańskim przeważnie poprzedzone są charakterystycznym dla siebie rodzajnikiem (artículo), który może być:
- określony (artículo determinado)
- nieokreślony (artículo indeterminado)
Rzeczowniki w rodzaju męskim posiadają rodzajnik w liczbie pojedyńczej el, natomiast w liczbie mnogiej odpowiednikiem jest los. Rzeczowniki rodzaju żeńskiego posiadają rodzajnik la i odpowiednio dla liczby mnogiej rodzaju żeńskiego las. W przypadku rodzajnika nieokreślonego są to odpowiednio un i una. Przykłady:
- la mentira -> kłamstwo
- la lámpara -> lampa
- el teléfono -> telefon
[edytuj] Czasownik
Czasowniki w języku hiszpańskim dzielimy na 3 grupy koniugacyjne, a każdą z grup rozróżnia końcówka bezokolicznika.
- Czasowniki regularne:
Odmieniają się przez odcięcie końcówki bezokolicznika (-ar, -er, -ir) i zastąpienie jej odpowiednimi końcówkami osobowymi.
-
- I Koniugacja - entrar -> wchodzić
| Singular (liczba pojedyncza) | Plural (liczba mnoga) | |
|---|---|---|
| 1 osoba | yo entro | nosotros entramos |
| 2 osoba | tú entras | vosotros entráis |
| 3 osoba | él, ella, usted entra | ellos, ellas, ustedes entran |
-
- II Koniugacja - comer -> jeść
| Singular (liczba pojedyncza) | Plural (liczba mnoga) | |
|---|---|---|
| 1 osoba | yo como | nosotros comemos |
| 2 osoba | tú comes | vosotros coméis |
| 3 osoba | él, ella, usted come | ellos, ellas, ustedes comen |
-
- III Koniugacja - vivir -> żyć
| Singular (liczba pojedyncza) | Plural (liczba mnoga) | |
|---|---|---|
| 1 osoba | yo vivo | nosotros vivimos |
| 2 osoba | tú vives | vosotros vivís |
| 3 osoba | él, ella, usted vive | ellos, ellas, ustedes viven |
[edytuj] Przymiotnik
Przymiotnik musi być zgodny z liczbą i rodzajem rzeczownika oraz to, że zwykle w zdaniu występuje on po rzeczowniku. Przykłady:
- el tren verde -> zielony pociąg
- la casa nueva -> nowy dom
Rodzaj żeński przymiotników tworzymy poprzez zmianę końcówki męskiej danego przymiotnika lub poprzez dodanie końcówki -a. Jeżeli przymiotnik ma końcówkę -o, to rodzaj żeński tworzymy poprzez zmianę -o na -a np.:feo - fea -> brzydki - brzydka; bonito - bonita -> ładny - ładna.
Innym typem przymiotników są te posiadające końcówki -ícola, -ista. Do przymiotników rodzaju męskiego o końcówce - án, - ón, - ín w rodzaju żeński dodaje się - a, np.: gritón - gritona -> krzykliwy, krzykliwa.
Przymiotniki określające narodowość, pochodzenie i zakończone w rodzaju męskim na spółgłoskę, w rodzaju żeński posiadają dodaną końcówkę -a i tak jak w przypadku: polaco - polaca -> polski, polska; español - españa -> hiszpański, hiszpańska.
W języku hiszpańskim występuje kilka przymiotników, które określając konkretne rzeczowniki tracą ostatnią samogłoskę albo sylabę są to: bueno -> dobry; malo -> zły; santo -> święty.
Istotne jest także to że przymiotnik grande - > duży przybiera skróconą formę na gran przed rzeczownikami rodzaju żeńskiego i męskiego liczby pojedyńczej np: Gran Canaria.
[edytuj] Przymiotniki pełniące fukcję przysłówka
Sa to takie przymiotniki, które bez zmiany formy pełnią funkcję przysłówków są to:
- bajo -> niski/nisko
- barato -> tani/tanio
- caro -> drogi/drogo
- falso -> fałszywy/fałszywie
- lento -> powolny/powoli
- seguro -> pewny/pewnie
[edytuj] Zaimek
Zaimki osobowe mogą pełnić poniższe funkcje w zdaniu:
- podmiotu - JA -TY - ON
- dopełnienia bliższego - MNIE - CIEBIE - JEGO
- dopełnienia dalszego - MNIE - TOBIE - JEMU
- mogą być również poprzedzone odpowiednimi przyimkami
Zaimki osobowe pełniące funkcje podmiotu w zdaniu przybierają następujące formy:
- Liczba pojedyncza:
- yo - ja
- tú - ty
- él/ella/usted - on/ona/pan, pani
- Liczba mnoga:
- nosotros, -as - my
- vosotros, -as - wy
- ellos/ellas/ustedes - oni/one/panowie/państwo
Zaimki osobowe, gdy pełnią w zdaniu funkcje dopełnienia bliższego odpowiadają zwykle polskiemu biernikowi - tzn. odpowiadają na pytanie: KOGO? CO? - i przybierają następujące formy:
- Liczba pojedyncza:
- me - mnie
- te - ciebie
- lo - jego, go, pana
- la - ją, panią
- Liczna mnoga:
- nos - nas
- os - was
- los - ich panów
- las - je, panie
Zaimki 3 os. l. pojedynczej i mnogiej używa się również w zdaniu wtedy, kiedy o danej osobie lub przedmiocie już się wcześniej mówiło i nie trzeba powtarzać rzeczownika, tak jak na przykład: ¿Has leído este libro? No, no lo he leído. -> Czytałeś te książkę? Nie, nie czytałem jej.
Zaimki osobowe w funcji dopełnienia odpowiadają polskiemu celownikowi i odpowiadają na pytania: KOMU?, CZEMU? - i przybierają określone formy:
- Liczba pojedyncza:
- Me - mnie, mi
- Te - tobie
- Le/se - jemu, jej, panu, pani
- Liczba mnoga:
- Nos - nam
- Os - wam
- Les/se - im, państwu
Zaimki osobowe mogą być również poprzedzone w zdaniu przyimkiem.
| Singular (liczba pojedyncza) | Plural (liczba mnoga) | |
|---|---|---|
| 1 osoba | mí | nosotros, -as |
| 2 osoba | ti | vosotros, -as |
| 2 osoba | él/ella/usted | ellos/ellas/ustedes |
Przykłady:
- hablar de ti ->rozmawiać o tobie
- decir a él -> powiedzieć mu
Szczególny przypadek stanowi konstrukcja z przyimkiem CON (z), gdyż w zdaniu zaimki 1 i 2 os. l. poj., czyli mí i ti łączą się z nim tworząc formy:
- conmigo
- contigo
[edytuj] Populacja hiszpańskojęzyczna według krajów
| Państwa i terytoria zależne z populacją hiszpańskojęzyczną w kolejności alfabetycznej | Państwa i terytoria zależne z populacją hiszpańskojęzyczną według liczby użytkowników |
|---|---|
|
|
| Trudno dokładnie określić liczbę użytkowników języka hiszpańskiego, ponieważ nie wszyscy mieszkańcy krajów z językiem hiszpańskim jako urzędowym rzeczywiście się nim posługują. Dodatkowo większość użytkowników języka hiszpańskiego w Stanach Zjednoczonych włada też językiem angielskim. | |
[edytuj] Zobacz też:
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Kurs języka hiszpańskiego
- Kursy języka hiszpańskiego w Hiszpanii
- Gramatyka, ćwiczenia, dialogi i inne rzeczy poświęcone j.hiszpańskiemu
- Certyfikat języka hiszpańskiego DELE
- Hiszpański dla początkujących
- Nauka Hiszpańskiego online- obszerny portal, z gramatyką, ćwiczeniami, tekstami, tłumaczeniami. Największy w Polsce
- Język hiszpański w Ethnologue - opis ze statystyką i obszerna bibliografia
- gramatyka języka hiszpańskiego - tłumaczenie z angielskiej strony w pliku DOC
- Polski serwis poświęcony językowi hiszpańskiemu
| Języki romańskie |
|
wschodnioromańskie: arumuński | istrorumuński | meglenorumuński | rumuński |
Język francuski:
Francja • Haiti • Monako • Senegal • Wybrzeże Kości Słoniowej
Język hiszpański:
Argentyna • Dominikana • Ekwador • Filipiny • Gwatemala • Hiszpania • Honduras • Kolumbia • Kostaryka • Kuba • Meksyk • Nikaragua • Panama • Paragwaj • Peru • Urugwaj • Wenezuela
Język portugalski:
Angola • Brazylia • Gwinea Bissau • Mozambik • Portugalia • Republika Zielonego Przylądka • Timor Wschodni • Wyspy Świętego Tomasza i Książęca
