Złoto
Z Wikipedii
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dane ogólne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Nazwa, symbol, l.a.* | Złoto, Au, 79 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Własności metaliczne | metal przejściowy | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Grupa, okres, blok | 11 (IB), 6, d | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gęstość, twardość | 19300 kg/m3, 2,5 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolor | żółty | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Własności atomowe | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Masa atomowa | 196,96655 u | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień atomowy (obl.) | 135 (174) pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień kowalencyjny | 144 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Promień van der Waalsa | 166 pm | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Konfiguracja elektronowa | [Xe]4f145d106s1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
e- na poziom energetyczny | 2, 8, 18, 32, 18, 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stopień utlenienia | 3, 1 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Własności kwasowe tlenków | amfoteryczne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Struktura krystaliczna | regularna ściennie centrowana |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Własności fizyczne | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Stan skupienia | stały | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatura topnienia | 1337,33 K (1064,18°C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Temperatura wrzenia | 3129 K (2856°C) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Objętość molowa | 10,21×10-6 m³/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ciepło parowania | 334,4 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ciepło topnienia | 12,55 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ciśnienie pary nasyconej | 2,37×10-4 Pa (1337 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Prędkość dźwięku | 1740 m/s (293,15K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pozostałe dane | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Elektroujemność | 2,54(Pauling) 1,42 (Allred) |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ciepło właściwe | 128 J/(kg*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przewodność właściwa | 45,2×106 S/m | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przewodność cieplna | 317 W/(m*K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
I Potencjał jonizacyjny | 890,1 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
II Potencjał jonizacyjny | 1980 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
III Potencjał jonizacyjny | 2900 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
IV Potencjał jonizacyjny | 4200 kJ/mol | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Najbardziej stabilne izotopy* | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tam, gdzie nie jest zaznaczone inaczej, |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||
*Wyjaśnienie skrótów: l.a.=liczba atomowa wyst.=występowanie w przyrodzie, o.p.r.=okres połowicznego rozpadu, s.r.=sposób rozpadu, e.r.=energia rozpadu, p.r.=produkt rozpadu, w.e.=wychwyt elektronu |
Złoto (Au, łac. aurum) – pierwiastek chemiczny, metal przejściowy.
Występowanie: złoto występuje w skorupie ziemskiej w ilości 1,1×10-3 ppm. Występuje ono w przyrodzie w stanie rodzimym.
Złoto rodzime – rzadki minerał z grupy pierwiastków rodzimych. Nazwa wywodzi się prawdopodobnie od sanskryckiego słowa oznaczającego ten metal.
Spis treści |
[edytuj] Właściwości
- Wzór chemiczny: Au (Aurum) – złoto
- Układ krystalograficzny: regularny
- Twardość: 2,5 – 3
- Gęstość: 15,5 –19,3 (czyste 19,28)
- Rysa: żółta, połyskliwa
- Barwa: złocistożółta lub żółtobiała
- Przełam: haczykowaty
- Łupliwość: brak
- Połysk: silny metaliczny
- Stosunkowo rzadko tworzy kryształy o pokroju sześcianów, ośmiościanów lub dwunastościanów rombowych.
- Zazwyczaj wykazuje pokrój płytkowy, blaszkowy, prętowy, włosowy.
- Występuje w skupieniach zbitych, włóknistych, pierzastych, blaszkowych.
- Tworzy też dendryty, druty oraz drobny pył (tzw.”złota mąka”).
- Niekiedy tworzy grudki a także sporej wielkości bryły – samorodki.
- Jest izostrukturalne ze srebrem i miedzią rodzimą.
Często zawiera izostrukturalne domieszki: srebra – elektrum; rtęci – amalgamat złota; miedzi – cuproauryt; palladu – porpezyt; rodu – rhodyt; itru – irauryt; platyny – złoto platynowe; bizmutu – maldonit.
- Jest kowalne, giętkie, strugalne, nieprzezroczyste, ciągliwe (z 1 g Au można uzyskać drucik o dł. 160 m).
- Jest bardzo dobrym przewodnikiem ciepła i elektryczności.
Złoto jest odporne na działanie czynników atmosferycznych i prawie wszystkich kwasów. Rozpuszcza się: w wodzie królewskiej (1 część kwasu azotowego i 2 części kwasu solnego), w mieszaninie kwasu azotowego i siarkowego, w kwasie selenowym, w rtęci tworząc tzw. amalgamat, w kwasie solnym w obecności ozonu, w cyjankach tworząc cyjanek złota.
[edytuj] Występowanie
Tworzy dwa podstawowe typy złóż:
- złoża pierwotne – związane z wysokotemperaturowymi żyłami hydrotermalnymi, przecinającymi skały wylewne, z żylami kwarcowymi i skałami metamorficznymi. Bywa spotykane z kwarcem, pirytem, chalkopirytem, galeną, sfalerytem, barytem, fluorytem, srebrem rodzimym
- złoża wtórne – związane ze skałami okruchowymi, powstałymi wskutek niszczenia wcześniejszych złóż pierwotnych. Znajdowane jest w aluwialnych piaskach i żwirach a także w piaskowcach i zlepieńcach.
Miejsca występowania:
- na świecie:
Republika Południowej Afryki – okolice Johannesburga (zasoby oceniane na około 70 tys. ton)
Rosja – Ałdan, Kołyma, Ural
Australia – Kalgoorie
Chińska Republika Ludowa
Stany Zjednoczone
Kanada
- w Polsce:
- Dolny Śląsk (dorzecza rzek: Izery, Kwisy, Bobru) – przyjmuje się, że na tym terenie wydobyto w latach 1175-1240 około 50 ton złota
- okolice Złotoryi
- okolice Bolesławca
Złoto, podobnie jak wszystkie ciężkie pierwiastki, tworzy się przy wybuchu supernowej
[edytuj] Zastosowanie
- jest powszechnie wykorzystywane w jubilerstwie do wyrobu biżuterii,
- do wyrobu przedmiotów ozdobnych, sakralnych i użytkowych (największym wyrobem z czystego złota jest sarkofag Tutenchamona – 110 kg)
- należy do poszukiwanych i bardzo cenionych kamieni kolekcjonerskich (największy samorodek znaleziono w Chile w 1951 r. – 153 kg; w Australii znaleziono samorodki o masach: 68 kg, 71 kg, 85 kg, 92 kg)
- stanowi podstawę systemów monetarnych; używane jest do wyrobu monet
- ma zastosowanie w elektronice (do wyrobu złączy)
- do "złocenia" innych metali
- produkcji specjalnego szkła
- jest składnikiem szlachetnych stopów
- ma zastosowanie w medycynie i w stomatologii
- jako złoto płatkowe w technikach pozłotniczych
Związki złota są stosowane jako środek leczniczy w reumatoidalnym zapaleniu stawów (podawane domięśniowo). Hamują one proliferację limfocytów, uwalnianie enzymów lizosomalnych oraz produkcję reaktywnych form tlenu w makrofagach, a także produkcję interelukiny-1. Działaniem ubocznym mogą być: fotosensytywne wysypki, zaburzenia żołądkowe oraz uszkodzenie nerek. Izotop 198Au (czas połowicznego rozpadu – 2,7 dnia) jest używany w terapii niektórych nowotworów, a także w innych chorobach.
[edytuj] Zobacz też
(Ac) aktyn · (Am) ameryk · (Sb) antymon · (Ar) argon · (As) arsen · (At) astat · (N) azot · (Ba) bar · (Bk) berkel · (Be) beryl · (Bi) bizmut · (Bh) bohr · (B) bor · (Br) brom · (Ce) cer · (Cs) cez · (Cl) chlor · (Cr) chrom · (Sn) cyna · (Zn) cynk · (Zr) cyrkon · (Ds) darmsztadt · (Db) dubn · (Dy) dysproz · (Es) einstein · (Er) erb · (Eu) europ · (Fm) ferm · (F) fluor · (P) fosfor · (Fr) frans · (Gd) gadolin · (Ga) gal · (Ge) german · (Al) glin · (Hf) hafn · (Hs) has · (He) hel · (Ho) holm · (In) ind · (Ir) iryd · (Yb) iterb · (Y) itr · (I) jod · (Cd) kadm · (Cf) kaliforn · (Cm) kiur · (Co) kobalt · (Kr) krypton · (Si) krzem · (Xe) ksenon · (La) lantan · (Li) lit · (Lr) lorens · (Lu) lutet · (Mg) magnez · (Mn) mangan · (Mt) meitner · (Md) mendelew · (Cu) miedź · (Mo) molibden · (Nd) neodym · (Ne) neon · (Np) neptun · (Ni) nikiel · (Nb) niob · (No) nobel · (Pb) ołów · (Os) osm · (Pd) pallad · (Pt) platyna · (Pu) pluton · (Po) polon · (K) potas · (Pr) prazeodym · (Pm) promet · (Pa) protaktyn · (Ra) rad · (Rn) radon · (Re) ren · (Rh) rod · (Rg) roentgen · (Hg) rtęć · (Rb) rubid · (Ru) ruten · (Rf) rutherford · (Sm) samar · (Sg) seaborg · (Se) selen · (S) siarka · (Sc) skand · (Na) sód · (Ag) srebro · (Sr) stront · (Tl) tal · (Ta) tantal · (Tc) technet · (Te) tellur · (Tb) terb · (O) tlen · (Th) tor · (Tm) tul · (Ti) tytan · (Uub) ununbium · (Uuh) ununhexium · (Uuo) ununoctium · (Uup) ununpentium · (Uuq) ununquadium · (Uus) ununseptium · (Uut) ununtrium · (U) uran · (V) wanad · (Ca) wapń · (C) węgiel · (H) wodór · (W) wolfram · (Au) złoto · (Fe) żelazo