Sprache

Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy

Dr Artikel, wu folgt, bschäftigt sich mit dr mänschlige Sproch. S git zuedäm Tiärsproche un Programmiärsproche.

[ändere] Sproch im Allgmeine

Sproch isch e Mittel, wu zwische Mänsche zum Usdusch vu Gedanke brucht wird. D Vorussetzig vu Sproch isch Dänkfähigkeit. D Sproch bstoht us Werter un Sätz, si wäre

• vu einem Mänsch im Muul bildet, usgsändet un vum e andere mit em Ohr empfange - in däm Fall also akuschtisch (dur Schall in dr Luft) iberdrait
• im andere Fall schriftlig.
  

Sproch dransportiärt Sinn. Wänn e Bubbili Lut stammlet, wu nit verstande kenne wäre, redet mer nit vu Sproch.
Einzelni Elemänt vu dr Sproch kenne veränderet wäre, zum Biispiil

• alemannisch: lupfe, lupfsch, glupft, verlupft, Lupferei oder biäte, botte, Bott
• arabisch: mahkum (Gfangene; verurdeilt), mahkeme (Gricht), muhakeme (Grichtsverhandlig)
  

Dur diä Veränderig gän d Werter e andere Sinn.
Diä Elemänt kenne in unändlig viil Variatione mitenander verbunde wäre, Biispiil:
Dr Bott het sich am Velo verlupft. Lupf im Bott s Velo. Biät im Bott a, s Velo z lupfe. Dr Bott het mer e Velo abotte usw.

[ändere] Bsunderi Sproche

Diä einzelne Bstandteil vu dr Sproch miän in Konventione entspräche, suscht wäri si nit verstande. Bi allene Sproche sin d Konventione in dr Sprächer bekannt. Bi mänke Sproche sin e Deil Konventione au in Grammatike un Werterbiächer verzeichnet.
Dr Satz mit em Sinn "Dr Hans duurt mi" ka noch standardditsche Konventione usgfiährt wäre as "Ich habe Mitleid mit Hans", no dr tirkische "Hansa aciyim". Dr Tirk verstoht s Ditsch nit, dr Ditschsprochig dr Tirk nit. Sonigi Sproche, wu unterenander nit verständlig sin, sin Främdsproche zue enander.

In ere Sproch oder im e Sprochsystem, zum Biispiil in dr ditsche Sproch, unterscheidet mer verschiidini Sprocharte:
Standardsproch, Schriftsproch, Dialäkt, Fachsproch, Jugendsproch un anderi. Diä Sprocharte ka mer unter dr ibergordnet Begriff ditschi Sproch iiordne. Uf dr andere Sitte ka mer au einzelni Arte, z. B. d Standardsproch oder dr alemannisch Dialäkt as Sproch fir sich uffasse.
Jedi vu däne Sprocharte isch vu dr Megligkeite här vollständig un ka prinzipiäll alles usdrucke. Aber mänki Sproche miän oder wänn ihre Repertoir bi andere Sproche uffille.

• S Alemannisch in dr Colonia Tovar isch ab 1843 iber 100 Johr lang fascht vollständig vu dr ditsche Standardsproch isoliärt gsii. Änäwäg hets jede Zwäck erfillt - allerdings hän bstimmti neiji Fachbegriff miäße us em Spanische ibernumme wäre oder sälber erfunde wäre.
• D ditsch Standardsproch ibernimmt viil us em Englische, friähjer het si viil us em Franzesische ibernumme.

Sproche unterscheide sich dur d gsellschaftlige Bedingige:

• S git Amtssproche - des sin fascht immer Standardsproche.
• S git unterdruckti Sproche - z. B. Kurdisch in dr Tirkei oder Alemannisch im Elsass, wu so lang unterdruckt wore isch, bis es d Jugend nimmi agnumme het.
• S git Sproche, wu duldet, aber nit gferderet sin - so d Dialäkt z Ditschland, wu fascht kei Mediäzuegang hän un in dr Schuel nit gfördret wäre.