Hizkuntza

Wikipedia(e)tik

Hizkuntza, giza taldeen ahozko komunikazioaren sistema bat da. Hizkuntzalaritzak aztertzen du.

Izakiak komunikatzeko dugun gaitasuna, mintzamena edo lengoaia da, hau lortu dezakegu bai zeinu-sistema baten bitartez edota mingainarekin. Ez dugu nahastu behar hizkunea edo hizkuntza lengoaiarekin, hauek horren errepresentazioa baitira.

Lengoaiak dira, era ulerterraz batean azaltzearren, nahiz eta beraien irispideak eta garrantzia murriztuz gure munduko erakuntzarako dira, gauzen formak adierazteko.

Sarritan lengoaia terminoa erabiltzen da izakiek erabiltzen dugun komunikazioa adierazteko, hau da, lengoaia naturalak, bai berba egiteko lengoaia, zein zeinuen bitartez erabiltzen duguna edo literaturan erabiltzen dena. Lengoaia naturalak lengoai guztiak ditu barne, animaliak erabiltzen dutena eta baita izakiena ere. Matematiketan eta informatikan, esaterako, lengoaia artifizialak erabiltzen dituzte eta lengoaia formalak dira (programazio lengoaiak barne). Dena dela, izakien lengoaia badauka ezaugarri bat ezin dena topatu programazio lengoaietan: dibertsitatea. Lengoaien ikasketak bi zientziaren iturburua da filologia eta linguistika.

Aintzinako runak

[aldatu] Hizkuntzalaritza

[aldatu] Giza hizkuntzak ezaugarri nagusiak

Ekonomia

Dualitatea
Interkanbiabilidadea
Eragin

Kreatibitatea

Konpositionalitatea
Errekurrentzia
1. Maila fonologikoa
2. Maila morfologikoa. (Morfologia)
3. Maila sintaktikoa. (Sintaxia)
4. Maila semantikoa. (Semantika)

Sinbolismoa

Espezializazioa
Semantizitatea
Arbitrarietatea
Desplazamendua
Bihurkortasuna
Lege haustea

[aldatu] Semiotika

[aldatu] Itzulpengintza

[aldatu] Itzulpen Automatikoa

Itzulpen automatikoaren dimentsioak

Itzulpen automatikoa

Analogietan oinarritutako itzulpena

[aldatu] Hizkuntza baten azterketa

Fonologia

Fonetika

Morfologia

Morfosintaxia

Lexikosemantika

Sintaxia

Hizkuntzalaritza

Ortofonia

[aldatu] Lengoaiaren asaldurak

Afasia
Dispraxia
Agnoxia
Disartria
Gortasuna
Jariakortasunaren asaldura
Artikulazio asaldura

[aldatu] Foniatria

[aldatu] Logopedia

[aldatu] Transkibaketa fonetikoa

[aldatu] Alfabeto fonetikoak

[aldatu] Hizkuntzalariak

Juan Manuel Etxebarria
Koldo Mitxelena
Koldo Zuazo
Jon Ortiz de Urbina
Ferdinand Saussure
Txillardegi
Hilari Zubiri
Itziar Turrez. Euskal bokalismo inguruan. Enseiukarrean. 2001

[aldatu] Giza hizkuntzak

Ikusteko ezberdintasunik nagusiena hizkuntza bat eta beste hizkutza baten artean sarritan inposiblea da. Adibidez, boundariak eta hizkuntza taldeen artean efektu arbitratioen eraginen menpe daude eta populazioaren eraginaren menpe ere (eurek erabiltzen duten dialekto komunen menpe). Esaterako, Alemanaren dialektoak daude oso antzekoak direnak Holandesarekiko.

Batzuk gustuko dute egitea parallelak biologiarentzako, non ez den beti posiblea eraikitzea ezberdintasun argiak espezieakren artean eta hurrengoaren artean. Bi kasuetan, ultimatea zailarazten du lana interakzioetaren arteko hizkuntzetan eta [[populazioa]k. (Ikusi dialektoak edo August Schleicher gehiago jakin nahi izanez gero.)

[aldatu] Giza hizkuntzen sorkuntza

Zientzilariek oraindik ez dira adosten gure lehen hizkuntzaren data jartzen (edo gure arbasoak). Orain arte esandako datak honako hauek dira orain dela bi milioi urte, Homo habilisen garaian, gaur egunera arte helduz orain dela berrogei mila urte, Cro-Magnon izakiaren garaia zenean.

[aldatu] Hizkuntzaren taxonomia

Hizkuntzen mundua taldetan sailkaturik dago, familien araberara, antzekoak baldin badira edo ez. Horietariko batzuk majoren taldearen barnean daude eta Indo-Europear hizkuntzak dira, Afro-Asiako hizkuntzak, eta amaitzeko Sino-Tibetariar hizkuntzak.

[aldatu] Eraikitako hizkuntzak

Sakontzeko, irakurri: Hizkuntza eraikia

Eraikitako hizkuntzen adibide argia Esperantoa dugu, L. L. Zamenhofek sortu zuen. Hizkuntza honek hizkuntza askoren nahasketa eta beste askoren elementuak zituen, eta bere helburu nagusiena ikasterraza izatea zen. Honen beste adibide bat daukagu, hizkuntzen artifizalen artean: Lojban sortu zen ere helburu antzeko batekin, hizkuntza logiko eta naturala izateko objetiboz.

Beste idazle batzuk, esaterako J. R. R. Tolkien, sortu dute fantasia hizkuntza bat, literaturarantzako soilik, linguistika, edo pertsonal arrazoiak izanik. Tolkienen hizkuntza horietariko bat Quenya da, Elvish hizkuntzatik elementu asko hartu dituena. Bere barnean dituela bere alfabeto propioa bere fonologia eta bere sintaxi berezia.

[aldatu] Animaliaen (ezgiza) hizkuntza

Urte askotan, pentsatu da animaliak elkar imitatzen zirela eta ez zutela izakiek bezala hizkuntza bta, baina orain dela gutxi ikusi zuten zenbait animaliak elkarrekin komunikatzeko erraztasuna dutela. Esaterako, txinpanzeak eta gorilak badute hizkuntza berezi bat zeinuekin eta eskuak mugituz elkar ulertzen dira, hau guztia basatu da Ameriketako Zeinu Hizkuntzan; baina, ez daukate grammatikarik. Inbestigatzaile batzuk esan dute posiblea dela txinpazeei komunikatzeko ahalbideak erakustea. Animalien hizkuntza semantika aberatsa duen heinean,syntaxia ez da horren konplexua.

[aldatu] Hizkuntza formalak

Matematika eta konputagailuen zientzia erabiltzen dituzte entitate artifizialak hizkuntza formalak izena hartzen dutenak (prorgramadun hizkuntzak eta etiketadun hizkuntzak barne daudelarik, baina ere natura teorikoatik urruntzen direnak). Hauek normalean character stringetik hartzen dute forma, zenbait konbinaziooen emaitza izanik : gramatika formala eta semantika arbitrarioak eta konplexuak direlarik.