Historia Polski (1918-1939)
Z Wikipedii
Historia Polski w latach 1918-1939 - to okres od uzyskania przez Polskę niepodległości do 17 września 1939 roku, kiedy to Związek Radziecki dopuści się zbrojnego ataku na Rzeczpospolitą, a prezydent i rząd opuścili terytorium kraju.
Zrezygnowani żołnierze Austro-Węgier - Polacy, Czesi, Słowacy, Węgrzy, Austriacy i Chorwaci - masowo powracali do swoich domów. Ziemie, które wcześniej zajmowali, stały się wolne od wojsk, a ludność cywilna dokonywała ostatnich rozbrojeń. Rewolucja październikowa w Rosji i listopadowa w Niemczech doprowadziły do dalszego osłabienia zaborców, dzięki czemu szanse na utworzenie niepodległej Polski wzrosły. Dalszym krokiem do jej utworzenia był przyjazd do Warszawy marszałka Józefa Piłsudskiego i przekazanie mu władzy nad wojskiem przez Radę Regencyjną. W latach 1918-1921 na ziemiach polskich toczyło się sześć konfliktów zbrojnych, z czego tylko jeden zagrażał niepodległości - wojna polsko-bolszewicka.
W przeciągu całej historii II Rzeczypospolitej dochodziło do sporów politycznych. Niestabilna sytuacja na szczytach władzy doprowadziła do przeprowadzenia w maju 1926 roku przez Józefa Piłsudskiego przewrotu majowego. Po tym wydarzeniu Polska zmieniła swój ustrój z parlamentarnego na prezydencko-autorytarny. Władzę przejęła tzw. sanacja. 1. września 1939 roku Rzeczpospolita zostaje zaatakowana przez III Rzeszę. Kilkanaście dni później przez Związek Radziecki. Atak był realizacją tajnego protokołu do paktu Ribbentrop-Mołotow. Polska utraciła swoją niepodległość.
W trakcie 21 lat swojego suwerennego funkcjonowania Rzeczpospolita graniczyła z Niemcami, Czechosłowacją - (od 1938 z Słowacją i Węgrami - Rumunią, ZSRR, Łotwą, Litwą i ponownie z Niemcami (Prusy Wschodnie). Powierzchnia II RP wynosiła 389.720km². Walutą obowiązującą na terenie całego kraju od 1920 roku była marka polska, a od kwietnia 1924 - złoty polski. II Rzeczpospolita liczyła 34,8 mln obywateli.
 |
| Historia Polski Chronologia |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| Kalendarium |
| Portal: Historia |
|
|
| Historia Polski Monografie |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
| →Władcy Polski →Historia kultury |
| Portal: Historia |
Spis treści |
[edytuj] Lokalne ośrodki władzy
W obliczu klęski państw centralnych powstawały lokalne ośrodki władzy, które organizowały polską administrację, rozbrajały wroga i przejmowały własność obcego kapitału.
- Rada Regencyjna w Warszawie (12 września 1917) - abp Aleksander Kakowski, książę Zdzisław Lubomirski, hrabia Józef Ostrowski
- Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (19 października 1918)
- Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (28 października 1918) - Wincenty Witos
- Tymczasowa Komisja Rządząca we Lwowie
- Rada Delegatów Robotniczych w Lublinie, Dąbrowie Górniczej (5 listopada 1918)
- Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu (10 listopada 1918) - Wojciech Korfanty, Władysław Seyda
- Republika Tarnobrzeska (listopad 1918) - Tomasz Dąbal, ks. Eugeniusz Okoń
- Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie (6 listopada 1918) - PPS, PPSD, PSL Wyzwolenie, POW; premier: Ignacy Daszyński - nie obejmował całego kraju, nieuznawany na arenie międzynarodowej
[edytuj] Powrót Piłsudskiego do Warszawy
Podczas rewolucji listopadowej w Niemczech z twierdzy w Magdeburgu zostaje uwolnionych grono więźniów politycznych, wśród nich Józef Piłsudski. 10. listopada 1918 roku marszałek przyjeżdża do Warszawy. Dzień później, zostaje przekazana mu władza nad wojskiem oraz powierzona misja utworzenia rządu narodowego. 14. listopada Rada Regencyjna rozwiązała się, a Piłsudski przejął pełnię władzy nad krajem.
[edytuj] Początki organizacji państwa
Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie zapowiedział przeprowadzenie reform społecznych (8-godzinny dzień pracy, upaństwowienie wielkich majątków, swobody demokratyczne, zwołanie Sejmu Ustawodawczego). Do spełnienia założeń tego rządu nie doszło, gdyż ustąpił po rozmowach z Tymczasowym Naczelnikiem Państwa. Rząd Ignacego Daszyńskiego podobnie jak kolejnego premiera Jędrzeja Moraczewskiego, który przeprowadził część reform społecznych poprzednika i wprowadził ubezpieczenia społeczne, został uznany za "zbyt lewicowy" i nie poparty na arenie międzynarodowej. Według dekretu rządu Moraczewskiego, Tymczasowy Naczelnik Państwa mianował rząd odpowiedzialny przed nim i zatwierdzał ustawy. 28. listopada 1918 roku zostaje wprowadzona demokratyczna ordynacja wyborcza do Sejmu Ustawodawczego, którego zadaniem było uchwalenie konstytucji. 16. stycznia 1919 roku do władzy doszedł rząd Ignacego Paderewskiego. Miał on silne poparcie wszystkich sił politycznych, jak również Komitetu Narodowego Polski w Paryżu. 26. stycznia przeprowadził wybory do Sejmu Ustawodawczego, następnie brał udział na konferencji pokojowej w Paryżu. Rząd Ignacego Paderewskiego stanął przed trudnym zadaniem odbudowy i zjednoczenia ziem polskich.
[edytuj] Sprawa polska na konferencji w Paryżu
Nowo powstałą Rzeczpospolitą na konferencji pokojowej w Paryżu reprezentowali: Roman Dmowski, Władysław Grabski oraz Ignacy Paderewski. Pierwszy raz przedstawili swoją koncepcję granic 29. stycznia 1919 roku. W swoim pięciogodzinnym przemówieniu Roman Dmowski przedstawił problemy wewnętrzne i międzynarodowe Polski oraz zaprezentował zakres roszczeń terytorialnych wobec byłych zaborców. Zdaniem przedstawicieli II Rzeczypospolitej, Polska powinna mieć odpowiednie duże terytorium oraz odpowiednio dużą liczbę ludności, aby móc się obronić zarówno ze wschodu - ZSRR - jak i z zachodu Niemcy.
Granica zachodnia. Reprezentanci proponowali przyznanie Polsce ziem I. zaboru pruskiego i ziem, na których ludność czuje przynależność do Rzeczypospolitej, ale bez tych, na których poczucie narodowościowe osłabło po rozbiorach.
Granica wschodnia. Pomiędzy delegatami istniały pewne różnice zdań. Grupa reprezentantów była za ustanowieniem federacji z Litwą, Białorusią, a w przyszłości także z Ukrainą. Roman Dmowski domagał się jednak przyłączenia do Polski terenów, które będzie w stanie wchłonąć. Ostro sprzeciwiał się utworzenia federacji, gdyż uważał, iż osłabi ona Rzeczpospolitą.
Premier Wielkiej Brytanii zakwestionował przekazanie Polsce Górnego Śląska oraz oderwania od Prus Wschodnich Gdańska wraz z czterema powiatami na prawym brzegu Wisły - tzw. okręgu kwidzyńskiego. David Lloyd George miał powiedzieć, że prędzej oddał by "małpie zegarek" niż Polsce Górny Śląsk[1]. Ostatecznie, jak zostało zapisane w traktacie wersalskim na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, a Gdańsk ustanowiono wolnym miastem.
[edytuj] Koncepcje granic
Ponieważ traktat wersalski określał w znacznej części tylko granicę zachodnią, wschodnia podlegała formowaniu przez kolejne 3 lata od uzyskania niepodległości. Koncepcja Józefa Piłsudskiego (federacyjna) zakładała utworzenie federacji wraz z Litwą, Białorusią, a w przyszłości również z Ukrainą. Państwa te miały stanowić zaporę przed najazdem wojsk bolszewickich. Koncepcja Romana Dmowskiego (inkorporacyjna) opierała się na wchłonięciu przez Rzeczpospolitą terenów rdzennie polskich oraz tych, na których ludność polska przeważa. Mniejszości narodowe miały zostać poddane asymilacji. Obie koncepcje upadły po podpisaniu traktatu ryskiego kończącego wojnę polsko-bolszewicką. Ponieważ republiki Białorusi i Ukrainy zostały rozdarte pomiędzy Polskę a Rosję Radziecką nie było możliwe utworzenie wraz z nimi federacji, natomiast przyznane nam tereny nie spełniały założeń koncepcji inkorporacyjnej.
[edytuj] Konflikty i powstania
Ponieważ struktura narodowościowa na terenach II RP nie była jednolita (tylko 68,9% stanowili Polacy[2]) stało się to jednym z głównych powodów do tworzenia się konfliktów i sporów.
[edytuj] Wojna polsko-ukraińska
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojna polsko-ukraińska.
Wojna ukraińska, która rozpoczęła się w pierwszych dniach listopada 1918 roku, a zakończyła upadkiem Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej w lipcu 1919 roku, doprowadziła do ustanowienia władzy polskiej na terenie Galicji Wschodniej, aż po rzekę Zbucz. Konflikt rozpoczął się podczas heroicznej obrony Lwowa (uważanego za polski) przez studentów i uczniów tego miasta - Orlęta lwowskie.
[edytuj] Powstanie wielkopolskie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Powstanie wielkopolskie.
Powstanie wielkopolskie wybuchło 27. grudnia 1918 roku w Poznaniu. Było odpowiedzią na niemiecką manifestację, podczas której dokonywano palenia flag polskich i alianckich. Wystąpienie ludności germańskiej spowodowane było przyjazdem do miasta Ignacego Paderewskiego - przywódcy Komitetu Narodowego Polski w Paryżu. Powstanie trwało do 16 lutego 1919 roku, zakończyło się rozejmem w Trewirze. Początkowo, na mocy tego rozejmu, a później traktatu wersalskiego do Polski włączono prawie całą Wielkopolskę.
[edytuj] Konflikt polsko-czechosłowacki
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Polsko-czechosłowackie konflikty graniczne.
Konflikt polsko-czechosłowacki rozpoczął się 26. stycznia 1919 roku zajęciem Cieszyna przez Czechów. Początkowo na Śląsku Cieszyńskim miał odbyć się plebiscyt, ale ostatecznie 28. lipca 1920 roku spór rozstrzygnięto arbitrażem państw sprzymierzonych (Rada Ambasadorów). Polska otrzymała 44% ziem (1002km² - 139,6 tys. mieszkańców), natomiast Czechosłowacja 1280km², które zamieszkiwało 295,2 tys. osób, w tym 150 tys. mniejszości polskiej. Drobne konflikty na Spiszu i Orawie trwały do 1925 roku.
[edytuj] Wojna polsko-bolszewicka
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojna polsko-bolszewicka.
Ponieważ wschodnia granica Polski nie została uwzględniona w traktacie wersalskim, ustanowiła ją walka zbrojna. Wojna rozpoczęła się nieoczekiwanym starciem 14. lutego 1919 roku nieopodal miasteczka Mosty na Białorusi. Starcia trwały przez 2 lata do marzec 1921 roku, kiedy podpisano porozumienie zwane pokojem ryskim. Na jego podstawie ustalono granicę polsko-radziecką, dodatkowo Polska miała odzyskać dzieła sztuki i kultury oraz otrzymać 30 mld rubli - nigdy do tego nie doszło.
[edytuj] Powstania śląskie
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Powstania śląskie.
Seria powstań śląskich ropoczęła się w sierpniu 1919 roku. I powstanie śląskie spowodowane było masakrą w mysłowickiej kopalni. W kolejnych jasno manifestowano "polskość" Górnego Śląska. W wyniku próby niesprawiedliwego podziału regionu wybuchło ostatnie powstanie, po którym korzystniej dla Polski podzielono teren plebiscytowy. Władze polskie zajęte sytuacją na wschodzie oficjalnie nie poparły powstań, pomimo że obszar był ważny pod względem gospodarczym dla kraju. Do dziś budzi to kontrowersje na Górnym Śląsku.
[edytuj] Konflikt polsko-litewski
Gdy latem 1920 roku bolszewicy zdecydowali się przekazać Wilno Litwinom, natychmiast chcieli uczynić je swoją stolicą. Poparły to mocarstwa zachodnie. Tymczasem samo Wilno, jak i znaczne obszary wokół niego zamieszkiwali Polacy, który chcieli włączenia Wileńszczyzny do Polski. Początkowo władze polskie miały nadzieję, iż spór uda się rozwiązać poprzez wznowienie tradycji przedrozbiorowej Rzeczypospolitej Obojga Narodów i nakłonienie Litwinów do budowy państwa na zasadach federacji. Litwa zdecydowanie odmówiła. 12 października 1920 roku gen. Lucjan Żeligowski zajął Wilno i ogłosił powstanie Litwy Środkowej. 24 marca 1922 roku Sejm Wileński włączył Wileńszczyznę do Polski, co spowodowało zerwanie stosunków dyplomatycznych przez Republikę Litwy ze stolicą w Kownie.
[edytuj] Polityka wewnętrzna do 1926 roku
Nowo powstała Polska związana z traktatem wersalskim starała się ściśle współpracować z państwami zainteresowanymi jego utrzymaniem. Już w 1921 roku Polska zawarła sojusz militarny z Francją i Rumunią. Układ z Francją miał na celu przeciwdziałanie spodziewanej rewizji traktatu przez Niemcy. Sojusz polsko-rumuński miał wzmacniać oba kraje w obliczu ZSRR. II Rzeczpospolita stała się członkiem Ligi Narodów.
Najważniejszym zadaniem po odzyskaniu niepodległości była budowa nowoczesnego państwa. Podstawowym problemem były różne instytucje państwowe, przepisy prawne, języki, religie, narodowości i waluty na terenie Rzeczypospolitej.
[edytuj] Przewrót majowy
-
Zobacz więcej w osobnym artykule: Przewrót majowy.
21.02.2007
[edytuj] Rządy sanacji
21.02.2007
[edytuj] Polska na arenie międzynarodowej
21.02.2007
[edytuj] Przed wojną
21.02.2007
[edytuj] Ustawy zasadnicze
[edytuj] Mała Konstytucja
21.02.2007
[edytuj] Konstytucja marcowa (1921)
21.02.2007
[edytuj] Nowela sierpniowa (1926)
21.02.2007
[edytuj] Konstytucja kwietniowa (1935)
21.02.2007
