Rumunia

Z Wikipedii

Ten artykuł dotyczy państwa we wschodniej Europie. Zobacz też: Romania - region we Włoszech.

România
Flaga Rumunii Godło Rumunii
Język urzędowy	rumuński
Stolica	Bukareszt
Ustrój polityczny	republika
Głowa państwa	prezydent Traian Băsescu
Szef rządu	premier Călin Popescu-Tăriceanu
Powierzchnia  • całkowita  • wody śródlądowe	78. na świecie 238 391 km² 3%
Liczba ludności  • całkowita (2006)  • gęstość zaludnienia	49. na świecie 22 303 505[1] 93 osób/km²
Niepodległość	od Imperium Osmańskiego 9 maja 1877
Jednostka monetarna	lej (rum. leu) (RON)
Strefa czasowa	UTC +2 - zima UTC +3 - lato
Hymn państwowy	Deşteaptă-te, Române!
Kod ISO 3166	RO
Domena internetowa	.ro, .eu
Kod samochodowy	RO
Kod telefoniczny	+40

Tereny Rumunii. W oddali Karpaty

Portal Rumunia

Rumunia (rum. România, IPA: /ro.mɨ'ni.a/) to kraj w południowo-wschodniej części Europy. Graniczy z Węgrami i Serbią na zachodzie, Bułgarią na południu wzdłuż Dunaju, oraz Ukrainą i Republiką Mołdawii na północy. Kraj ma także dostęp do Morza Czarnego. Bukareszt (rum. Bucureşti, IPA: /bu.ku'reʃtʲ/) jest stolicą i największym miastem Rumunii.

Od 29 marca 2004 roku Rumunia jest członkiem NATO, a od 1 stycznia 2007 także Unii Europejskiej. Po przyjęciu do organizacji, Rumunia stała się siódmym co do wielkości krajem wspólnoty.

[edytuj] Ustrój polityczny

Zobacz więcej w osobnym artykule: ustrój polityczny Rumunii.

Rumunia jest demokracją o systemie parlamentarno-gabinetowym. Władza ustawodawcza koncentruje się w dwuizbowym parlamencie: Izbie Deputowanych (Camera Deputaţilor) liczącej 332 członków oraz Senacie (Senate) ze 143 deputowanymi. Obie izby wybierane są co 4 lata w wyborach tajnych, równych bezpośrednich i proporcjonalnych. Wg konstytucji w parlamencie mają zagwarantowane miejsce przedstawiciele mniejszości narodowych (m.in. Polacy). Wynika to z faktu, iż przez szereg lat prawa innych narodowości w Rumunii były łamane, stąd chęć państwa do zagwarantowania im autentycznego uprawnienia w życiu społecznym i politycznym.

Na czele władzy wykonawczej stoi prezydent wybierany w wyborach bezpośrednich co 5 lat (do 2004 roku co pięć), będący najwyższym reprezentantem państwa, mianującym ambasadorów, szefem armii - nie sprawuje on jednak rzeczywistej władzy, która koncentruje się w rękach szefa rządu. Obecnie władza w Rumunii znajduje się w rękach centroprawicowej koalicji PNL-PD wraz z mniejszością węgierską. Szefem rządu jest Călin Popescu-Tăriceanu, funkcję prezydenta sprawuje Traian Băsescu. W opozycji pozostaje postkomunistyczna Partia Socjaldemokratyczna (Partidul Social Democrat), której przewodzi Mircea Geoana. Znacząca jest też rola w polityce Partii Wielkiej Rumunii (Partidul România Mare) z Vadimem Tudorem na czele. Reprezentuje on skrajnie nacjonalistyczne poglądy. W opozycji znajduje się również Narodowa Partia Liberalna, która wykształciła się z dawnej Konwencji Demokratycznej prezydenta Emila Constantinescu.

[edytuj] Geografia

Zobacz więcej w osobnym artykule: geografia Rumunii.

Znaczna część granicy rumuńsko-bułgarskiej i rumuńsko-serbskiej opiera się na Dunaju. Dopływ tej rzeki, Prut, tworzy granicę z Mołdawią. Dunaj wpływa do Morza Czarnego tworząc deltę, którą uznano Światowym Rezerwatem Biosfery.

Ponieważ znaczne odcinki rumuńskich granic opierają się na rzekach, często meandrujących, a także ponieważ delta Dunaju stale powiększa się o 2-5 metrów rocznie, powierzchnia Rumunii nieco wzrosła w ostatnich dekadach. Obecnie powierzchnia kraju wynosi 238 291 km², podczas gdy w roku 1969 wynosiła około 237 500 km².

Karpaty stanowią dominującą formę krajobrazu w środkowej Rumunii i otaczają Wyżynę Transylwańską. W czterech najwyższych masywach górskich: Retezat 2509m.n.p.m., Paringu 2518m.n.p.pm., Fagaras 2544m.n.p.m. i Bucegi 2507m.n.p.m. położonych w Karpatach Południowych oraz Górach Kelimeńskich i Rodniańskich w Karpatach Wschodnich liczne szczyty przekraczają wysokość 2000 metrów. Znaczna wysokość gór sprawia że posiadają one cechy rzeźby wysokogórskiej (niewielkie kotły polodowcowe, polodowcowe jeziora górskie, ściany skalne) przypominające wyglądem Tatry Zachodnie a w środkowej części Gór Fagaskich rzeźbę wybitnie wysokogórską z nagimi ścianami skalnymi przypominającymi Tatry Wysokie. Najwyższym jest Moldoveanu 2544m.n.p.m. Na południu, Karpaty przechodzą w łagodne wzgórza, a następnie w Równinę Bărăgan.

Trzy najwyższe szczyty Rumunii to:

W Karpatach Rumuńskich znajduję się ciekawostka geologiczna, góra zbudowana z soli w miejscowości Slanic gdzie utworzono uzdrowisko wykorzystujące miejsową solankę.

Główne miasta Rumunii to:

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnych artykułach: podział administracyjny Rumunii, okręgi w Rumunii.

Rumunia dzieli się na 41 okręgów (rum. judeţ, l.mn. judeţe) oraz jedno miasto wydzielone (rum. municipiu) - Bukareszt.

[edytuj] Rumuńskie krainy historyczne

Podział administracyjny Rumunii i tradycyjne krainy historyczne: Wołoszczyzna (kolor niebieski), Mołdawia (kolor czerwony), Siedmiogród (kolor zielony), Dobrudża (kolor żółty), Banat (kolor brązowy)

Poza oficjalnym podziałem administracyjnym Rumunii na okręgi, tradycyjnie wydziela się także krainy historyczne, których symbole znajdują się na rumuńskim godle:

• Wołoszczyzna
• Mołdawia
• Dobrudża
• Banat
• Siedmiogród

Nie przewiduje się nadania im w przyszłości jakichś form autonomii, samodzielności, itp., choć istnieją plany decentralizacji kraju i nowego podziału, tym razem na regiony. Los tych planów jest jednak niepewny w związku z niewielkim poparciem, jakie okazuje im społeczeństwo.

Regiony historyczne Rumunii

Banat • Dobrudża • Mołdawia (Besarabia - Budziak - Bukowina - Herca) • Siedmiogród (Kriszana - Maramureş) •
Wołoszczyzna (Muntenia - Oltenia)

 

Okręgi Rumunii

Alba • Arad • Ardżesz • Bacău • Bihor • Bistriţa-Năsăud • Botoszany • Braiła • Braszów • Buzău • Caraş-Severin • Călăraşi • Covasna • Dâmboviţa • Dolj • Gałacz • Giurgiu • Gorj • Harghita • Hunedoara • Ialomiţa • Ilfov • Jassy • Kluż • Konstanca • Maramureş • Mehedinţi • Mureş • Neamţ • Olt • Prahova • Sălaj • Satu Mare • Suczawa • Sybin • Teleorman • Timiş • Tulcza • Vâlcea • Vaslui • Vrancea

 

[edytuj] Historia Rumunii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Historia Rumunii.

[edytuj] Czasy przedpaństwowe

W 106 roku n.e. ziemie obecnej Rumunii zamieszkane w większości przez Daków włączono w obręb Imperium Rzymskiego. W przeciągu stuleci uległy one daleko idącej romanizacji. W wyniku działalności Cyryla i Metodego Rumuni przejęli prawosławną wersję chrześcijaństwa. Pierwsze zalążki państwowości na terenie Rumunii powstały ok. IX i X wieku. Ziemie Transylwanii z kolei zostały przyłączone do węgierskiego królestwa św. Stefana. Węgrzy sprowadzili tam niemieckich osadników z rejonu Nadrenii w celu zabezpieczenia granicy oraz zapewnienia krajowi cywilizacyjnego rozwoju. W 1541 w wyniku rozbioru Węgier, Siedmiogród został niezależnym księstwem pod zwierzchnictwem Turków. To stąd wywodzi się polski król Stefan Batory. W latach 1668-1918 Transylwania wróciła do Węgier jako jedna z części imperium Habsburgów (od 1867 podległym Zalitawii). W XIV wieku w Karpatach powstały księstwa wołoskie i mołdawskie, które w XVI wieku stały się zależne od Imperium Osmańskiego. W 1859 Aleksander Jan Cuza został wybrany księciem wołoskim, od 1862 również mołdawskim, co doprowadziło do unii obu prowincji. W 1864 przeprowadził on niekorzystną dla warstw posiadających reformę agrarną, co było przyczyną buntu i wygnania księcia 22 lutego 1867. Nowym władcą został ks. Karol Hohenzollern-Sigmaringen.

[edytuj] Powstanie Rumunii

Zobacz więcej w osobnym artykule: Królestwo Rumunii.

Rumunia powstała w wyniku wojny rosyjsko-tureckiej 1877-1878 i w 1881 została ogłoszona królestwem. Pozostawała w bliskich związkach z Rosją, decydując się jednak na zamianę cyrylicy na alfabet łaciński. Z powodu tego przymierza stanęła w 1916 w I wojnie światowej po stronie Ententy. 1 grudnia 1918 proklamowano powstanie zjednoczonej Rumunii, która przejęła z rąk węgierskich Siedmiogród, Banat oraz Bukowinę, co zostało następnie usankcjonowane traktatem w Trianon. Ponadto, korzystając z porewolucyjnego chaosu, Rumunia zajęła rosyjską (ale zamieszkaną przez Rumunów) Besarabię. Z tego też powodu nie nawiązała stosunków dyplomatycznych z ZSRR. W okresie międzywojennym Rumunię łączył antyradziecki sojusz wojskowy z Polską. Ze względów kulturowych Rumunia pozostawała też w bliskich związkach z Francją. Działała także w tzw. małej entencie wraz z Czechosłowacją i Jugosławią. W 1934 przyłączyła się do tzw. ententy bałkańskiej.

[edytuj] II wojna światowa

Zobacz więcej w osobnym artykule: Rumunia podczas II wojny światowej.

W 1939 związana z Polską sojuszem wojskowym Rumunia, mimo nacisków Niemiec, wyraziła zgodę na przejście przez jej terytorium polskich oficerów oraz rządu polskiego do Jugosławii. Wkrótce ZSRR (w zgodzie z paktem Ribbentrop-Mołotow) wymusił na Rumunii zrzeczenie się Bukowiny i Besarabii. Podobnie próbowali postąpić Węgrzy, jednak Niemcy nie zgodzili się na oddanie im całego Siedmiogrodu. Nastąpił tzw. II arbitraż wiedeński (wyjaśnić). W 1940 z inspiracji Niemiec w Rumunii doszedł do władzy faszystowski przywódca, generał Ion Antonescu, stojący na czele tzw. Gwardii Św. Michała Archanioła (patrona Rumunii). Król Michał I pozostał na tronie, tracąc jednak realną władzę. Rumunia wzięła udział w wojnie Niemiec z ZSRR, dzięki czemu odzyskała Besarabię i Bukowinę, ustanawiając ponadto swoją strefę okupacyjną sięgającą Bohu (tzw. Transnistria). Okupacja rumuńska na Ukrainie okazała się okrutniejsza od niemieckiej. Żołnierze rumuńscy walczyli m.in. w tzw. kotle stalingradzkim. W 1944 Antonescu został obalony przez króla Michała I, który przyłączył Rumunię do aliantów i zezwolił Armii Czerwonej na przejście przez terytorium kraju w celu dalszej walki z Niemcami.

[edytuj] Okres powojenny

W traktacie paryskim z 1947 ustalone zostały współczesne granice Rumunii. Poza Besarabią i Bukowiną włączoną do Rosji straciła ona na rzecz Bułgarii południową Dobrudżę, zachowując jednak zabrany Węgrom Siedmiogród. Wzrastające wpływy radzieckie doprowadziły w 1947 r. do detronizacji Michała I oraz powołania Rumuńskiej Republiki Ludowej z Georghe Georghiu-Dej na czele. W 1965 do władzy doszedł Nicolae Ceauşescu (po tajemniczej śmierci przebywającego w ZSRR G. Geeorghiu-Deja), który niemal natychmiast po dojściu do władzy ogłosił, że w Rumunii socjalizm został już właśnie zbudowany i kraj wchodzi na nowy etap - budowy komunizmu, pod nową nazwą - Socjalistyczna Republika Rumunii. Ten propagandowy zabieg nie spodobał się w Moskwie, która zazdrośnie strzegła swych praw do stosowania symboliki i nomenklatury socjalistyczno-komunistycznej. W dodatku w 1968, mimo nacisków ze strony ZSRR, Rumunia nie wzięła udziału w interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji (wkrótce zaś Ceauşescu faktycznie zawiesił udział kraju w strukturach wojskowych Układu), co wpłynęło korzystnie na ogląd Rumunii przez kraje zachodnie. Licząc na to, że kraj ten zmierzać będzie do wyzwolenia się spod kurateli ZSRR w kierunku przynajmniej zbliżonym do tego, którym szedł Tito w sąsiedniej Jugosławii, przyjęto Rumunię do Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Na Rumunię posypał się deszcz kredytów i funduszy pomocowych, część z nich kraj uzyskiwał zresztą jako rekompensatę za emigrujących z Rumunii do Izraela Żydów oraz wyjeżdżających do Niemiec Rumunów pochodzenia niemieckiego. Pojawiły się także inwestycje, np. z bliskiej Rumunom z racji pokrewieństwa językowego Francji (np. Renault zbudował w 1968 w Colibaşi koło Piteşti fabrykę Dacia). W miarę upływu czasu, kiedy okazało się, że środki uzyskane na Zachodzie przeznaczane są nie na rzeczywisty rozwój kraju, ale na wzmacnianie reżimu Ceauşescu, na budowę pałaców i innych symboli wielkości dyktatora - Rumunia pogrążała się powoli w kompletnej izolacji. Reżim Ceauşescu był przy tym wyjątkowo okrutny, nawet w porównaniu z radzieckim i enerdowskim.

Przez cały ten okres dużą rolę odgrywała tajna policja komunistyczna - Securitate, największa służba bezpieczeństwa w krajach Układu Warszawskiego.

W grudniu 1989 Ceauşescu - dyktator porównywany przez opozycjonistów do transylwańskiego Draculi został obalony w wyniku krwawej rewolucji i - po krótkiej "rozprawie", z wyroku samozwańczego marionetkowego sądu wojskowego skleconego naprędce z oficerów, którzy wypowiedzieli lojalność jego reżimowi - rozstrzelany wraz z żoną. Do władzy doszli przedstawiciele umiarkowanego skrzydła partii komunistycznej, a w 1996 demokraci. W 2004 Rumunia wstąpiła do NATO ,natomiast w 2007 wstąpiła do Unii Europejskiej.

Historia kolei w Rumunii w artykule Căile Ferate Române.

[edytuj] Gospodarka

Jest gospodarką przejściową od centralnie planowanej do rynkowej. Od 1991 roku gospodarka Rumunii jest prywatyzowana. W sektorze prywatnym wytwarzane jest prawie 70 procent PKB. Bezrobocie liczone dla całego kraju nie przekracza 10 proc., choć w niektórych regionach sięga nawet 60 proc. W 2005 roku Rumunię nawiedziła powódź, która wyrządziła straty w wysokości około 1 mld euro, obawiano się wtedy, że może to nawet opóźnić jej przystąpienie do Unii Europejskiej. Najważniejszymi gałęziami są górnictwo, hutnictwo i przemysł maszynowy. W Rumunii rozwija się także turystyka.

[edytuj] Kultura

Zobacz więcej w osobnym artykule: kultura Rumunii.

Nowoczesną literaturę rumuńską pod koniec XIX wieku rozwinął Mihai Eminescu.

[edytuj] Zobacz też

Muzyka rumuńska

[edytuj] Galeria

Bukareszt	Bukareszt	Bukareszt	Kluż-Napoka
Kluż-Napoka	Kanał Dunaju	Karpaty	Kolej

[edytuj] Ludność

Według wyników spisu powszechnego z 2002 roku struktura etniczna ludności Rumunii przedstawia się następująco:

1. Rumuni - 89,5%
2. Węgrzy - 6,6%
3. Romowie - 2,5%
4. Ukraińcy - 0,3%
5. Niemcy - 0,3%
6. Rosjanie - 0,2%
7. Turcy - 0,2%

Inne - 0,4% Dane dotyczące liczebności mniejszości narodowych mogą być jednak znacznie zaniżone.

[edytuj] Religie

1. Prawosławni 87%
2. Protestanci 6,8%
3. Katolicy 5,6%

[edytuj] Tablice rejestracyjne

Rumuńskie tablice rejestracyjne mają białe tło i czarne znaki, a z boku - niebieski pasek z flagą Rumunii i literami RO. 2 pierwsze litery są kodem miejsca rejestracji (wyjątkiem jest Bukareszt, który ma kod B).

[edytuj] Zobacz też

• kalendarium historii Rumunii
• hymn państwowy, godło Rumunii, flaga Rumunii
• hospodarowie Mołdawii, hospodarowie Wołoszczyzny, królowie Rumunii
• Romanofonia

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Rumunia

Zobacz Wikinews na temat Rumunii

• Towarzystwo Polsko-Rumuńskie w Krakowie - informacje o kraju, regionach i górach, artykuły oraz eseje]
• Przegląd prasy rumuńskiej
• Rumunia w UE

[edytuj] Przypisy

1. ↑ Dane szacunkowe za World Gazetteer [1], szacunki Rumuńskiego Narodowego Instytutu Statystyki (Institutul National de Statistica) na rok 2004 podają liczbę ok. 21 673 000 [2], natomiast Międzynarodowy Fundusz Walutowy (International Monetary Fund) szacuje liczbę mieszkańców Rumunii w 2007 roku na ok. 21 564 000 [3]

Unia Europejska

Austria • Belgia • Bułgaria • Cypr • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Malta • Niemcy • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Szwecja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy

Terytoria zależne wchodzące w skład Unii:
Gibraltar • Gujana Francuska • Gwadelupa • Martynika • Reunion

Kraje o nieustalonej dacie przystąpienia: Chorwacja • Macedonia • Turcja

 

Pakt Północnoatlantycki (NATO)

Belgia • Bułgaria • Czechy • Dania • Estonia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Islandia • Kanada • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rumunia • Słowacja • Słowenia • Stany Zjednoczone • Turcja • Węgry • Wielka Brytania • Włochy

 

Państwa Europy

Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy

Terytoria zależne: Gibraltar • Guernsey • Jan Mayen • Jersey • Svalbard • Wyspa Man • Wyspy Owcze

Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw): Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Kosowo (Serbia) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Naddniestrze (Mołdawia) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia)

 

Państwa należące do Unii Łacińskiej

Język francuski:
Francja • Haiti • Monako • Senegal • Wybrzeże Kości Słoniowej

Język hiszpański:
Argentyna • Dominikana • Ekwador • Filipiny • Gwatemala • Hiszpania • Honduras • Kolumbia • Kostaryka • Kuba • Meksyk • Nikaragua • Panama • Paragwaj • Peru • Urugwaj • Wenezuela

Język kataloński:
Andora

Język portugalski:
Angola • Brazylia • Gwinea Bissau • Mozambik • Portugalia • Republika Zielonego Przylądka • Timor Wschodni • Wyspy Świętego Tomasza i Książęca

Język rumuński:
Mołdawia • Rumunia

Język włoski:

San Marino • Watykan • Włochy • Zakon maltański

 

Półwysep Bałkański

Albania • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Czarnogóra • Grecja • Macedonia • Serbia

Państwa częściowo leżące: Chorwacja • Rumunia • Turcja