Historia współczesna Chorwacji

Z Wikipedii

Historia współczesna Chorwacji od 1945 roku

• 1945 – po zakończeniu II wojny światowej Chorwacja została włączona do Jugosławii Josipa Broz-Tity (który sam był z pochodzenia Chorwatem). Powojenna Chorwacja otrzymała status republiki w ramach Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii. Stolicą federacji pozostał Belgrad. Prezydent Josip Broz Tito, na swoją letnią rezydencję wybrał archipelag Brioni (Brijuni) w pobliżu Puli, gdzie spędzał 6 miesięcy w roku.
• 1945-1953 r. – Komunistyczna Partia Jugosławii przeprowadziła w Chorwacji (tak jak i w całej federacji) zasadnicze reformy społeczno-gospodarcze:
  • 1945-1953 r. – reforma rolna.
  • 1946-1948 r. – nacjonalizacja przemysłu.
• 1960-1970 r. – Chorwacja i Słowenia wyprzedziły w rozwoju gospodarczym pozostałe republiki jugosłowiańskie i zażądały przyznania im większej autonomii. W Chorwacji zaczęły się protesty – jej mieszkańcy domagali się większej niezależności od Belgradu, a intelektualiści udowadniali, że związek Serbów i Chorwatów jest czymś nienaturalnym, niezgodnym z "logiką dziejów".
• 1971 r. – na ulicach Zagrzebia pojawili się studenci, dając początek masowym demonstracjom określanym jako "Chorwacka Wiosna". Protesty te wywołały odwrotny efekt do oczekiwanego: ostre potępienie reformatorów oraz coraz większą ekonomiczną inercję, spowodowaną niezdarnym systemem zarządzania przedsiębiorstwami państwowymi przez rady pracownicze.
• 1974 r. – ostatnia, nowa konstytucja Jugosławii. Przyznaje ona Chorwacji znaczną samodzielność w federacji, ale nie ustały w społeczeństwie chorwackim, dążenia do własnej państwowości.
• 1980 r. – po śmierci Tity rządy w kraju zostały sparaliżowane, ponieważ prezydentura federacji przechodziła rotacyjnie z roku na rok z republiki na republikę.
• 1989 r. – surowe represje, zastosowane wobec albańskiej większości w serbskiej prowincji Kosowo, ponownie wywołały obawy Chorwatów przed hegemonią Serbów i przyspieszyły koniec federacji Jugosławii. W obliczu zmian zachodzących w Europie Wschodniej wielu Chorwatów poczuło, że nadszedł czas, by zmienić rządy komunistów, sprawowane nieprzerwanie od 45 lat, oraz by sięgnąć po całkowitą autonomię.
• kwiecień 1990 r. – w przeprowadzonych wolnych wyborach Chorwacka Wspólnota Demokratyczna (Hrvatska Demokratska Zajedmca), na czele której stał Franjo Tudjman, z łatwością pokonała starą partię komunistyczną. HDZ, opowiadająca się za niepodległością kraju, wprowadziła rządy nacjonalistów pod wodzą Franja Tudjmana (reelekcje w latach 1992 i 1997) aż do jego śmierci w grudniu 1999 r.
• 22 grudnia 1990 r. – uchwalono nową konstytucję Chorwacji. Zmieniała ona status mieszkających tam Serbów, określając ich jedynie mniejszością narodową. Ponieważ konstytucja nie gwarantowała praw mniejszościom, wśród silnej 600-tysięcznej społeczności etnicznej Serbów pojawiły się żądania przyznania autonomii i zapewnienia im ochrony przez armię jugosłowiańską (dowodzoną przez Serbów).
• 1991 r. – rok, jeden z burzliwszych, w najnowszej historii Chorwacji:
  • na początku 1991 r. – serbscy ekstremiści w Chorwacji zorganizowali liczne prowokacje mające na celu interwencję wojsk federalnych.
  • 31 marca 1991 r. – w parku narodowym w Plitvicach, Serbowie zajęli budynek dyrekcji parku. Zamordowany przez nich w tę wielkanocną niedzielę policjant Josip Jović był pierwszą ofiarą konfliktu.
  • maj 1991 r. – w referendum (zbojkotowanym przez Serbów), 93% uprawnionych głosowało za niepodległością.
  • 25 czerwca 1991 r. (25 czerwca – Dzień Państwowości) – proklamacja niepodległości i wojna z Jugosławią (de facto z Serbią) – sprzeciw Serbów w Slawonii i Krajinie, którzy ogłosili oderwanie się od Chorwacji. W Krajinie (okolice Knina, na północ od Splitu), Baranji (tereny na północ od Drawy, w okolicach Osijeku) i w Slawonii (region na zachód od Dunaju) wybuchły ciężkie walki. 180-tysięczna ludowa armia jugosłowiańska, wyposażona w dwa tysiące czołgów i zdominowana przez serbskich komunistów, rozpoczęła interwencję wspierającą serbskich bojowników pod pretekstem zahamowania etnicznych waśni. Po mediacjach przeprowadzonych przez Wspólnotę Europejską, aby zapobiec rozlewowi krwi, Chorwacja zgodziła się na zawieszenie deklaracji niepodległości na okres 3 miesięcy. W ciągu trzech miesięcy, od 25 czerwca, jedna czwarta Chorwacji znalazła się pod kontrolą serbskiej milicji i armii federalnej.
  • po 13 lipca 1991 r. – kiedy jugosłowiańskie samoloty wojskowe zaatakowały chorwackie wioski w pobliżu Vukovaru, armia chorwacka otwarcie przystąpiła do wojny.
  • wrzesień 1991 r. – rząd chorwacki zarządził blokadę 32 federalnych obiektów militarnych w republice, podnosząc tym morale i zdobywając bardzo potrzebny sprzęt wojskowy (w samym Varaždinie zdobyto prawie 50 czołgów i 60 wozów bojowych). Armii federalnej pozwolono opuścić kraj dopiero po złożeniu broni. W odwecie jugosłowiańska marynarka zablokowała wybrzeże Adriatyku i przystąpiła do oblężenia strategicznie położonego nad Dunajem Vukovaru. Długotrwałe ostrzeliwanie miast i wiosek przez armię federalną wywołało panikę wśród mieszkańców. Setki tysięcy ludzi zostało zmuszonych do opuszczenia domów. Z samego Ilok nad Dunajem wypędzono 10 tysięcy Chorwatów. Bestialstwa, dokonywane przez oddziały serbskie i paramilitarne jednostki chorwackie, zostały szczegółowo udokumentowane przez grupę obserwatorów z Helsinek, zajmujących się przestrzeganiem praw człowieka.
  • na początku października 1991 r. – armia federalna i milicja czarnogórska przesunęły się pod Dubrownik, protestując przeciwko blokadzie ich garnizonów w Chorwacji.
  • 7 października 1991 r. – pałac prezydencki w Zagrzebiu został ostrzelany przez jugosłowiańskie siły powietrzne, które próbowały bez powodzenia dokonać zamachu na prezydenta Tudjmana. Ponieważ ataki nasiliły się i rozpoczęto oblężenie Dubrownika, Wspólnota Europejska zarządziła nałożenie sankcji karnych na Serbię i Czarnogórę.
  • 8 października 1991 r. – po wygaśnięciu trzymiesięcznego moratorium, Chorwacja ogłosiła pełną niepodległość – parlament Chorwacji zrywa wszystkie konstytucyjne powiązania z Jugosławią. Dzień 8 października jest Świętem Niepodległości Chorwacji. W ciągu trzech miesięcy walk w Chorwacji zginęło 10 000 osób, setki tysięcy opuściło swoje miejsce zamieszkania, a wiele domów legło w gruzach. Lord Carrington, wysłannik Wspólnoty Europejskiej, i inni mediatorzy doprowadzili do krótkiego zawieszenia broni.
  • 19 listopada 1991 r. – bohaterskie miasto Vukovar po szturmie 600 czołgów i 30 000 żołnierzy i krwawym, trwającym trzy miesiące oblężeniu ostatecznie się poddało.
  • grudzień 1991 r. – specjalny wysłannik Wspólnoty Europejskiej Cyrus Vance rozpoczął zakończone sukcesem negocjacje z Serbią. Chorwacki parlament z opóźnieniem uchwalił wprowadzenie poprawek do konstytucji, gwarantujących prawa mniejszościom narodowym i przestrzeganie praw człowieka – był to warunek uznania Chorwacji przez Wspólnotę Europejską. Niemcy uznają Chorwację za oddzielne i niepodległe państwo i w tym czasie zaczęły wywierać silny nacisk na innych członków Wspólnoty Europejskiej, by jak najszybciej uznali niepodległość Słowenii i Chorwacji, chociaż w obu tych krajach nie zostały jeszcze zagwarantowane prawa mniejszości narodowych. 19 grudnia proklamowana została Republika Serbska Krajina.
• styczeń 1992 r. – uznanie Chorwacji przez kraje Wspólnoty Europejskiej, USA i Polskę.
• luty 1992 r. – 14 tysięcy żołnierzy sił pokojowych ONZ UNPROFOR przybyło w rejony Chorwacji przejęte przez Serbów. Zawierane kilkunastokrotnie rozejmy na ogół były przestrzegane. Armia federalna otrzymała pozwolenie na wycofanie się z baz w głębi Chorwacji bez konieczności upokarzającego składania broni, dzięki czemu uniknięto wzrostu napięcia. Pokojowy plan ONZ dotyczący Krajiny miał doprowadzić do rozbrojenia paramilitarnych formacji serbskich, repatriacji uchodźców i powrotu zajętych terenów do Chorwacji. Republika Serbska Krajina, proklamowana 19 grudnia 1991 r., nie została uznana przez inne państwa.
• maj 1992 r. – Chorwacja zostaje przyjęta do ONZ.
• wrzesień 1992 r. – koniec działań wojennych na terenie Chorwacji.
• styczeń 1993 r. – armia chorwacka nagle rozpoczęła ofensywę w południowej Krajinie, zmuszając Serbów do odwrotu. Zdobyła z powrotem niektóre punkty strategiczne, jak zniszczony most Maslenica, lotnisko Zemunik w pobliżu Zadaru i zaporę z hydroelektrownią Parućac na wzgórzach pomiędzy Splitem a Bośnią i Hercegowiną.
• czerwiec 1993 r. – Serbowie krajińscy zadeklarowali, że nigdy me zaakceptują rządu z Zagrzebia, i zagłosowali w przytłaczającej większości za przyłączeniem swojego terytorium do bośniackich Serbów (i w końcu do Wielkiej Serbii).
• grudniu 1993 r. – samozwańcza "Republika Serbskiej Krajiny" zorganizowała wybory nie uznane przez żaden podmiot prawa międzynarodowego. Po trwających do tego czasu czystkach etnicznych z 44 tysięcy mieszkających tu Chorwatów pozostało zaledwie około 900.
• 29 marca 1994 r. – choć planu pokojowego Cyrusa Vance'a nie udało się wcielić w życie, Serbowie z Krajiny podpisali porozumienie o wstrzymaniu ognia, w wyniku czego sytuacja w regionie znacznie się uspokoiła, a między stronami konfliktu powstały zdemilitaryzowane strefy rozjemcze.
• początek 1995 r. – kiedy uwagę świata zaprzątnęły z kolei przerażające wydarzenia w Bośni-Hercegowinie, władze Chorwacji po cichu zaczęły importować broń.
• marzec 1995 r. – zakończenie misji sił pokojowych UNPROFOR i rozpoczęcie misji sił pokojowych UNCRO – operacji ONZ przywracania zaufania w Chorwacji.
• 1 maja 1995 r. – chorwacka armia i policja wkroczyły do okupowanej zachodniej Slawonii na wschód od Zagrzebia i w ciągu kilku dni zajęły całe jej terytorium dokonując przy tym wielu mordów Serbów (ponad 200 zabitych). Krajińscy Serbowie odpowiedzieli bombardowaniem Zagrzebia, w wyniku czego zginęło 7 osób, a 130 zostało rannych. Po przejęciu przez Chorwatów pełnej kontroli nad tym terytorium uciekło stąd około 15 tysięcy Serbów, nie dowierzających zapewnieniom chorwackiego rządu, że nie grozi im żaden odwet. Belgrad w ogóle me zareagował na tę kampanię, dając wyraźny sygnał braku poparcia dla Serbów z Krajiny, co zachęciło Chorwatów do kolejnej operacji wojskowej.
• 4 sierpnia 1995 r. – rozpoczął się gwałtowny ostrzał artyleryjski serbskiego Kninu. Dwukrotnie mniej liczne oddziały Serbów uciekły do północnej Bośni, a wraz z mmi 150 tysięcy ludności cywilnej; często były to rodziny mieszkające w Krajinie od wielu pokoleń. Krajinę przyłączono na stale do Chorwacji. Walki trwały zaledwie kilka dni, ale potem rozpoczął się terror: serbskie wsie grabiono i palono, a nielicznych starszych wiekiem Serbów, którzy zdecydowali się pozostać, mordowano. Chorwacka armia odbiła również park narodowy w Plitvicach. Przyroda wyszła z działań wojennych bez szwanku, ale z hoteli zostały tylko ruiny. Również w tym roku Chorwacja odzyskała pokojowo wschodnią Slawonię ale tereny te zostały nadal pod międzynarodową kontrolą.
• listopad 1995 r. – układ z Dayton. Po trwającej od 1992 wojnie domowej pokój w Bośni i Hercegowinie przyniosło dopiero porozumienie przywódców stron konfliktu w Dayton (USA). Nadzór nad przestrzeganiem porozumienia sprawują międzynarodowe siły wojskowe pod dowództwem NATO. W sumie trwające w 1995 r. działania wojenne na terenach Chorwacji pochłonęły ponad 10 tys. ofiar.
• grudzień 1995 r. – oficjalne podpisanie w Paryżu porozumienie z Dayton. Uznawało ono tradycyjne granice Chorwacji i zapewniało jej zwrot wschodniej Slawonii. Sytuacja w zasadzie się ustabilizowała, aczkolwiek tysiące uchodźców wciąż żyje w niepewności. Władze chorwackie oficjalnie zgodziły się na repatriację wypędzonych Serbów, ale w praktyce mnożą biurokratyczne przeszkody, by im to uniemożliwić. Rząd boryka się także ze skutkami wojny: zdemobilizowanym żołnierzom trzeba zapewnić pracę, wypędzonym obywatelom dać jakieś mieszkania, na naprawę czeka zniszczona infrastruktura kraju. Jak przy każdym rozwodzie przebiegającym w atmosferze skrajnej wrogości, pozostały tylko rachunki do zapłacenia, gorycz, niesmak i niepewna przyszłość dzieci.
• styczeń 1996 r. – zakończenie misji sił pokojowych UNCRO.
• luty 1996 r. – rozpoczęcie misji obserwacyjnej ONZ na Półwyspie Prevlaka w ramach sił pokojowych UNMOP.
• grudzień 1999 r. – śmierć Franja Tudjmana.
• 2000 r. – wygrana w wyborach sił umiarkowanych. Stjepan Mesić, dawny antykomunistyczny opozycjonista zostaje prezydentem państwa; rząd tworzy koalicja zreformowanych postkomunistów z ludowcami, chadekami i partią liberalną. Na jego czele staje Ivica Račan. Gabinet pragnie zbliżenia Chorwacji do struktur europejskich. Chorwacja usilnie zabiega o członkostwo w Unii Europejskiej i NATO.
• grudzień 2002 r. – zakończenie misji sił pokojowych UNMOP.
• 2003 r. – przegrana sił umiarkowanych w wyborach, powrót do władzy Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (HDZ). Jej przewodniczącym jest Ivo Sanader
• 23 grudnia 2003 r. – Ivo Sanader obejmuje funkcję premiera.
• 15 listopada 2004 r. – premier Ivo Sanader jako pierwszy, po rozpadzie Jugosławii, szef chorwackiego rządu udaje się z wizytą oficjalną do Belgradu na spotkanie z serbskim premierem.
• 3 października 2005 r. – Chorwacja rozpoczęła negocjacje w sprawie przyjęcia do Unii Europejskiej