Jusztinián Serédi

Z Wikipedii

Jusztinián Serédi, pierwotnie György/Juraj Sapuček (ur. 23 kwietnia 1884 w Deáki, zm. 29 marca 1945 w Esztergom), węgierski duchowny katolicki, benedyktyn, arcybiskup Esztergom i prymas Węgier.

Jusztinián Györg Serédi urodził się w 1884 roku we wsi Deáki leżącej na terenie żupy Pozsony (żupa bratysławska), należącej wówczas do Królestwa Węgier. Był dziesiątym dzieckiem spośród jedenaściorga rodzeństwa. Za namową proboszcza, Elek Gulyás skierowano go szkoły. György Sapuček na poziomie jęzka ojczystego mówił po węgiersku, polsku, słowacku, łacinie, grecku, czesku, hebrajsku, niemiecku i włosku. Był obywatelem honorowym Pannonhalma i Esztergom. Prymas Węgier i Sługa Boży.

Spis treści 1 Lata mnicha Benedyktyna 2 Na służbie Watykanu 3 Przyjaźń z późniejszym kardynałem Augustem Hlondem 4 Ksiądz kardynał-presbiter 5 Uczony kardynał 6 Antyfaszysta polonofil 7 Sprzysiężenie przyjaciół Polski 8 Mecenas szkoły polskich dzieci żydowskich w Vác 9 Jedyne w Europie polskie gimnazjum w Balatonboglár 10 Otwarcie przeciwstawił się faszystom 11 Następca 12 Literatura źródłowa

[edytuj] Lata mnicha Benedyktyna

W Bratysławie ukończył pierwsze sześć klas katolickiego gimnazjum, kiedy w 1901 roku przyjęto jego do zakonu OO Benedyktynów przybierając zakonne imię Jusztinián — Justynian. Szkołę średnią zakończył w Pannonhalma, a potem w Győr. Studia teologiczne ukończył w Rzymie na benedyktyńskiej Akademii Świętego Anzelma. Po uzyskaniu doktoratu teologicznego powrócił do Pannonhalma, gdzie w dniu 14 lipca 1908 roku wyświęcono jego presbitera. Po wyświęceniu pojechał do Rzymu, gdzie studiował prawo kanonicze.

[edytuj] Na służbie Watykanu

W roku 1904 Papież Pius X (1903—1914) polecił profesorowi prawa kanonicznego Instytutu Katolickiego w Paryżu (1898—1901), kardynałowi Pietro Gasparriemu (ur.1852 zm.1934, 1907—1934), późniejszemu sekretarzowi stanu w Watykanie, kierowanie komisją, która otrzymała za zadanie opracowanie nowego prawa kanonicznego Codex iuris canonici. Prawo weszło w życie 19 maja 1918 roku. W lipcu 1908 roku w Pannonhalma Jusztiniána Serédi wyświęcił na księdza benedyktyński biskup-sufragan ostrzychomski Medárd Kohl (ur.1859 zm.1928) Dzięki jednemu z członków tej komisji, profesorowi prawa kanonicznego ks. Bastiena, Jusztinián Serédi został przydzielony do prac korekcyjnych nad prawem kanonicznym.

Podczas prac badawczych w bibliotekach i archiwach, Jusztinián Serédi nawiązał, przyjacielskie stosunki z ks. Kardynałem Achille Rattim, późniejszym Papieżem Piusem XI.

W roku 1918-ym Jusztinián Serédi został kapelanem wojskowym w Ostrzyhomiu. Po zakończeniu Pierwszej Wojny Światowej wrócił do Rzymu, gdzie na posiedzeniach kongregacji OO Benedyktynów, był przedstawicielem węgierskich OO Benedyktynów, a jednocześnie był radcą poselstwa Królestwa Węgier przy Stolicy Apostolskiej, a następnie chargé d'affaires węgierskich diecezji i archidiecezji poselstwa.

Jego dziełem jest dziewięciotomowe Codicis Juris Canonici Fontes, które zawierało źródła nowego prawa kanonicznego. Za zasługi Jusztiniána Serédi zdobyte na polu kodyfikacji prawa kanonicznego, Oxford University w 1936 roku nadał mu tytułu Honoris Causa.

[edytuj] Przyjaźń z późniejszym kardynałem Augustem Hlondem

Bardzo wcześnie nawiązuje znajomość, a potem przyjaźń z późniejszym arcybiskupem poznańsko-gnieźnieńskim i Prymasem, kardynałem Augustem Hlondem, który również należał do grona przyjaciół późniejszego papieża Achille Ratti. Wspólnie do powstania Polskiego koścoła pod wezwaniem NMP w budapeszteńskiej dzielnicy Kőbánya przy ulicy Kőér utca oraz wzięli udział w konsekracji kościoła w 1926 roku

[edytuj] Ksiądz kardynał-presbiter

Po śmierci arcybiskupa ostrzychomskiego, Prymasa Węgier — Jánosa kardynała Csernocha (1927), na tron biskupi pierwszej stolicy Węgier po raz pierwszy trafił „zwykły mnich“. W dniu 30 listopada 1927 roku Papież Pius XI na przekór faktu, że rząd węgierski na stanowisko arcybiskupa ostrzychomskiego wystawił kandydaturę arcybiskupa z Eger, Lajosa Szmrecsányi — Ojciec Święty arcybiskupem ostrzychomskim mianował nie posiadającego nawet święceń biskupich Jusztiniána Serédi, którego jeszcze w tym samym roku mianował kardynałem, a dopiero 8 stycznia 1928. roku osobiście wyświęcił jego na biskupa. Ks.György Sapuček dopiero wtedy przyjął nazwisko „Serédi“. Swoją nominację kardynalską, a potem na Księcia Prymasa Węgier, ks. Jusztinián kardynał Serédi mógł zawdzięczać nie tylko przyjaźni z Papieżem Piusem XI oraz z kardynałem Pietro Gasparri, ponieważ o wiele większą rolę przy podjęciu tej decyzji przez papieża odegrała chęć popisywania się Watykanu swoją władzą nad ówczesnym państwem węgierskim. Zresztą uzasadnia to fakt, że w obu przypadkach nominacja Jusztiniána kardynała Serédi stała się wbrew oficjalnym tendencjom rządu węgierskiego. Natomiast faktem jest, że przez to, iż Ojciec Święty mianował kardynałem i arcybiskupem zwykłego presbitera, podkreśla niesłychany wprost szacunek najwyższych kół kościelnych względem Jusztiniána kardynała Serédi, jaki dotychczas potrafił zdobyć chyba jedynie zawsze uśmiechnięty Święty Filip Neri, który również jako „zwykły ksiądz“ został mianowany przez papieża kardynałem….

[edytuj] Uczony kardynał

W 1928 roku Jusztinián kardynał Serédi został wybrany dyrektorem a potem w 1934 roku członkiem honorowym Węgierskiej Akademii Nauk. Jako członek Senatu, w 1935 roku wystąpił z wnioskiem o uchylenie ustawy o przymusie zawarcia małżeństwa świeckiego i uznaniu przez państwo aktów małżeńskich zawartych według prawideł ceremonii kościelnej. Jako głowa węgierskiego kościoła katolickiego, bezwzględnie reprezentował stanowisko Papieża Piusa XII związane z oceną skrajnej prawicy, zajmując stanowisko w obronie porządku konstytucyjnego i protestując przeciwko poglądom rasowym.

[edytuj] Antyfaszysta polonofil

Kiedy we wrześniu 1939 roku, po kampanii wrześniowej i agresji sowieckiej przeciwko Polsce, na Węgry przybyło około 140 tysięcy polskich uchodźców cywilnych i wojskowych, Jusztinián kardynał Serédi wezwał do siebie Ministra Spraw Wewnętrznych Królestwa Węgier — Ferenca Keresztes-Fischera oraz jego dyrektora departamentu socjalnego — dr. Józsefa Antalla seniora, ojca późniejszego premiera Węgier — dr. Józsefa Antalla juniora, którego nakazał mianować komisarzem rządowym do spraw uchodźczych.

Ponieważ podczas swojego pobytu w Watykanie, Prymas doskonale nauczył się tego, w jaki sposób można wywierać wpływ na bieg rzeczy zza kulis, faktyczne załatwianie spraw związanych z uchodźctwem polskim ze strony kościoła powierzył swojemu sekretarzowi osobistemu — ks. Prałatowi dr. Miklósowi Beresztóczyemu, który równolegle był również urzędnikiem państwowym, bo przecież był on dyrektorem Departamentu Katolickiego Ministerstwa Oświaty i Spraw Wyznaniowych. Na polecenie Prymasa, ks. Miklós Beresztóczy osobiście udał się do posła R.P. w Budapeszcie — Leona Orłowskiego, prosząc jego o wyznaczenie łącznika. Wybór padł na dziennikarza Zdzisława Antoniewicza, który wówczas był już sekretarzem (wicedyrektorem) dyrektora Instytutu Polskiego w Budapeszcie, prof.dr.Zbigniewa Załęskiego, będącego jednocześnie lektorem języka polskiego na Uniwersytetu Pétera Pázmánya w Budapeszcie. Zdzisław Antoniewicz odpowiadał za wszystkie sprawy związane z oświatą i szkolnictwem wyższym uchodźczej młodzieży polskiej.

[edytuj] Sprzysiężenie przyjaciół Polski

Faktycznie z incijatywy Prymasa doszło przez to do sprzysiężenia antypaństwowego, bowiem szeroko zakrojona pomoc, którą udzielono uchodźcom polskim, była sprzeczna z obowiązującymi wówczas na Węgrzech zasadami prawnymi... A było to najpiękniejsze zadeklarowanie zasad i tradycji tysiącletniej przyjaźni węgiersko-polskiej! Uczucia miłości do Polaków po pewnym czasie tak bardzo opanowały Jusztiniána kardynała Serédi, że niejednokrotnie odwiedził polskie obozy uchodźcze w towarzystwie Zdzisława Antoniewicza i ks.Prałata dr.Miklósa Beresztóczyego, gdzie odprawiał msze święte. Na tym polu obok dr. Józsefa Antalla seniora, oraz dyrektora departamentu jenieckiego Ministerstwa Obrony — płk.płk. Zoltána Baló i Lóránta Utassy, wiernym jego naśladowcą był Nuncjusz Papieski arcybiskup Angelo Rotta. Po nastąpieniu okupacji Węgier przez hitlerowców (19 marca 1944), kategorycznie wystąpił w obronie Żydów, a szczególnie katolików pochodzenia żydowskiego, praktycznie występując tym samym przeciwko polityce hitlerowców.

[edytuj] Mecenas szkoły polskich dzieci żydowskich w Vác

Wszystko to, co w latach 1939—1945 stało się na Węgrzech w sprawie uchodźstwa polskiego, jest zasługą Jusztiniána kardynała Serédi. No i oczywiście tych wszystkich, którzy popierali jego i pomagali jemu w realizowaniu jego koncepcji. Na wniosek Zdzisława Antoniewicza, przy poparciu ks.Prałata dr. Miklósa Beresztóczyego, pod skrzydłami biskupa-sufragana w Vác — Dr. Árpáda Hanauera, powołał do życia polską szkołę podstawową i bursę dla dzieci żydowskich — przeważnie sierot, które uciekły z Polski, dając im nie tylko wikt i opierunek, ale ciepło rodzinne i ojcowską miłość. W towarzystwie swojego sekretarza oraz Zdzisława Antoniewicza, Prymas Serédi bardzo wiele razy w tajemnicy odwiedził tą szkołę, ażeby naocznie przekonać się o tym, czy małe sieroty czegoś nie potrzebują! Na tym polu kardynał otrzymał bardzo szeroką pomoc od dr.Józsefa Antalla seniora, który rozesłał okólnik do wszystkich węgierskich organów administracji państwowej o treści: „Na Węgrzech nie ma polskich Żydów, są tylko i wyłącznie uchodźcy polscy“!

[edytuj] Jedyne w Europie polskie gimnazjum w Balatonboglár

Powołanie do życia polskiego gimnazjum i ośrodka młodzieżowego w Balatonboglár również nastąpiło na wniosek Zdzisława Antoniewicza, który w towarzystwie ks Prałata dr. Miklósa Beresztóczyego, pojechał do Balatonboglár, gdzie spotkał się z późniejszym Prezesem Zgromadzenia Narodowego — proboszczem w Balatonboglár ks. Bélą Varga, a potem w sąsiedniej miejscowości Balatonlelle z późniejszym Prymasem — ks.proboszczem László Lékai. To oni byli tymi, którzy bardzo zręcznie taili tą sprawę! Bowiem ani państwo węgierskie, ani węgierski kościół nie mógł urzędowo dać pieniędzy na utrzymanie ani dla polskiej szkoły żydowskiej w Vác, ani też dla jedynego wówczas w Europie polskiego gimnazjum w Balatonboglár! Dlatego też pieniądze te trafiały „na cele kościelne“ do biskupa dr. Árpáda Hanauera, oraz proboszczy dr. Béli Varga i László Lékaia. A od nich jeden za drugim nadchodziły do Ostrzyhomia i do Ministerstwa Oświaty i Spraw Wyznaniowych „fałszywe“ rachunki o „remoncie“ kościołów w Balatonboglár i w Balatonlelle oraz utrzymywaniu instytucji kościelnych na terenie diecezji Vác.

[edytuj] Otwarcie przeciwstawił się faszystom

Za wiedzą Prymasa Jusztiniána kardynała Serédi, bardzo wielu polskich Żydów znalazło schronienie w węgierskich klasztorach, przede wszystkim u OO Benedyktynów, u OO Franciszkanów oraz u OO Dominikanów. Ulubiony cytat z Pisma Świętego Prymasa, dokładnie odzwierciedlał wszystko to, co uczynił w interesie Polaków i Żydów: „timor non est in caritate sed perfecta caritas foras mittit timorem quoniam timor poenam habet qui autem timet non est perfectus in caritate“ (1Jo 4.18) — „W miłości nie ma lęku, lecz doskonała miłość usuwa lęk, ponieważ lęk kojarzy się z karą. Ten zaś, kto się lęka, nie wydoskonalił się w miłości“. (1J 4,18). Podczas posiedzenia Rady Państwa Królewstwa Węgier w dniu 27 października 1944 roku, Prymas Jusztinián kardynał Serédi z podniesioną głową i kategorycznym sprzeciwem, oponował przejęcie władzy przez Ferenca Szálasiego i uznał je za bezprawne, nie biorąc udziału w ślubowaniu Wodza Narodu w dniu 4 listopada 1944 roku. Pierwsze latorośle ekumenizmu to właściwie on ułożył, bo przecież w powyższych sprawach utrzymywał bardzo ścisły kontakt z pozostałymi węgierskimi kościołami historycznymi! Albowiem reformaci, ewangelicy, unitariusze i baptyści również brali aktywny udział w pomocy udzielanej uchodźctwu polskiemu! Zmarł w 1945 roku w Ostrzyhomiu.

[edytuj] Następca

Wniosek na jego następcę praktycznie złożyli jego współtowarzysze „sprzysiężenia“ — dr. József Antall senior, Zdzisław Antoniewicz, ks. Prałat dr.Miklós Beresztóczy, ks. dr.Béla Varga oraz ks.László Lékai. Nie jest rzeczą wykluczoną, że na życzenie Serédiego. Prymas József kardynał Mindszenty był takim samym zawziętym polonofilem i wrogiem dyktatury, jak jego wspaniały poprzednik, a jako proboszcz w Zalaegerszeg, był bardzo częstym gościem w polskim obozie w Zalaszentgrót, gdzie bardzo często odprawiał mszę świętą.

[edytuj] Literatura źródłowa

• Rosdy Pál: Megtört életpálya. Harminc éve halt meg Beresztóczy Miklós. Új Ember, 7 września 2003.rok LIX. nr.36. (2875.)
• dr.Miklós Beresztóczy: A VKM története. Budapeszt 1947.
• Béla Ispánki Az évszázad pere Lámpás Kiadó, Budapest. Stron 478 – ISBN 963 7593 23 3
• Zsidómentő lelkészek és laikusok a Felvidéken 8. 27 listopada 2006 Szabad Újság
• István Ravasz – Emese Oprán: Megszállástól megszállásig Magyarország, 1944-1945.
• Magyar Katolikus Lexikon I–XII. Főszerk. Diós István, szerk. Viczián János. Budapest 1993–2005. Szent István Társulat.
• István Lagzi: Droga żołnierza polskiego przez węgierską granicę w latach 1939—1941. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 1987. ISBN 83-210-0660-4
• István Lagzi: Uchodźcy polscy na Węgrzech w latach drugiej wojny światowej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1980. ISBN 83-11-06490-3
• Kazimierz Stasierski: Szkolnictwo polskie na Węgrzech w czasie drugiej wojny światowej. Poznań 1969
• Zdzisław Antoniewicz: Rozbitkowie na Węgrzech. Wspomnienia z lat 1939-1946. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1987. ISBN-83-205-3801-7
• Stanisław Maczek: Od podwody do czołga.. Wspomnienia wojenne 1918-1945. Tomar Publishers, Edinburgh, 1961.
• András Laczkó: Menekülés a jövőért. Lengyel sorsok Magyarországon 1939-1945. Kiadja a Boglárlellei Városi Tanács, Boglárlelle 1989. ISBN 963 03 2669 8
• Stefan Badeni: Wczoraj i przedwczoraj. Katolicki Ośrodek Wydawniczy Veritas, 12 Praed Mews, London, W.2. Tom 60. serii Czerwonej Biblioteki Polskiej., Londyn, 1963.
• Zdzisław Antoniewicz: Lengyel sajtó Magyarországon 1939-től a felszabadulásig.Magyar Nemzet, 6 listopada 1975, nr. 261, rok XXXI.
• Antoniewicz Roland Józef: Népek országútján. Az Elvek és utak sorozat és a lengyel—magyar barátság. Lobogó, 6 czerwca 1973, nr. 23. rok XV.
• Antoniewicz Roland Józef: Bajcsy-Zsilinszky Endre és a lengyelek. Magyar Nemzet, 29 grudnia 1974. nr 303 rok XXX.
• Antoniewicz Roland Józef: Búcsú dr.Antall Józseftől, a lengyel menekültek segítőjétől. Napló, 30 lipca 1974, nr. 176 rok XXX.
• Antoniewicz Roland Józef: Lengyelek és magyarok. Könyvvilág, listopadα 1971, nr 11, rok XIV.
• dr. József Antall senior Menekültek menedéke. Emlékek és iratok.Mundus Magyar Egyetemi Kiadó, Budapeszt 1997. ISBN 963 8033 18 5, ISSN 1416-8324
• Barátok a bajban. Lengyel menekültek Magyarországon 1939-1945. Európa Könyvkaidó, Budapeszt 1985.HU ISSN 0209-5165
• Zdzisław Antoniewicz: Lengyelek Magyarországon 1939-1945. Valóság, 1975/5.. str. 83-90.
• Antoniewicz Roland Józef: Történelmeink. Valóság, 1975/8 , str.102-106.
• dr.Miklós Beresztóczy: Polak, Węgier dwa bratanki… Katolikus Szó, nr. 1969/6..
• Jenő Lévai: A magyarországi lengyel bázis története. Magyar Nemzet, nr. 1970/184.
• Péter Ruffy: Varsói hajnal. Kossuth Könyvkiadó, Budapeszt, 1961.
• Rózsa Köves: Találkozás lengyel fiatalokkal és idősekkel. Kötelező olvasmány: A Pál utcai fiúk. Magyar Nemzet, 29 października 1972.
• Endre Bakó: Huszonnégyszer Magyarországon. Hajdú-Bihari Napló, 6 października 1973.
• Endre Várkonyi: Múlt idők tanúi. Dr. Antall József. Menekültügy Magyarországon. Magyarország nr. 1974/36
• Uchodźcy polscy na Węgrzech w czasie wojny. Athenaeum, Budapeszt 1946.
• András Hóry: Kulisszák mögött. Wiedeń, 1965.
• Antoniewicz, Roland Józef: Lengyel papok az ellenállásban. Katolikus Szó, nr 1971/19.
• Tibor Talpassy: Bajcsy-Zsilinszky és a lengyelek. Magyar Nemzet, nr. 1975/32.
• Leon Orłowski: Wspomnienia z Budapesztu. Kultura (Paryż), 1952/10. sz.
• Antoniewicz, Roland Józef: Ezeréves lengyel-magyar kapcsolatok.Élet és Tudomány, nr. 1972/19.
• Stasierski, Kazimierz: Polscy uchodźcy na Węgrzech w latach 1939-1945, Przegląd Historyczny, Warszawa, 1961.
• Reychman, Jan: Dzieje polonii węgierskiej. Problemy Polonii Zagranicznej, Warszawa, 1966/1967. tom.V. str:47-62.
• Rajz Mihály — Korompay Tibor: Megemlékezés dr Hanauer Árpád István váci megyéspüspökről. (1869-1942) Szent István Társulat, Budapeszt ISBN 963 360821 1
• Stanisław Podlewski: Wierni Bogu i Ojczyźnie. Duchowieństwo katolickie w walce o niepodległość Polski w drugiej wojnie światowej. Wydawnictwo Novum, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Społeczne. Nakładem Ars Christiana. Warszawa, 1971
• Hetényi Varga Károly: Papi sorsok a horogkereszt és a vörös csillag árnyékában I-V. Lámpás Kiadó, Abaliget, 1992
• Serédi Jusztinián és a trianoni egyházmegyék - Serédi Jusztiniánra emlékezünk. Új Ember Magazin, 205. március-április.II.évf. 3.szám.
• Serédi Jusztinián hercegprímás feljegyzései 1941-1944. [sajtó alá rend., előszó, bev. tan., jegyz. Orbán Sándor, Vida István] Budapeszt, 1990
• A tudós főpap - Serédi Jusztinián Hatvan éve, 1945. március 29-én halt meg. Új Ember, 27 marca 2005 rok LXI. nr.13-14. (2954-2955.)
• Pelle János: A katolikus egyház és a zsidótörvények. 7 czerwca 2005. Zsidónegyed.Com.
• A püspöki kar tanácskozásai. A magyar katolikus püspökök konferenciáinak jegyzőkönyveiből, 1919-1944. Szerkesztette Gergely Jenő. Budapeszt, 1984, Gondolat Kiadó.
• Slachta Margit 1941. július 29-i és augusztus 13-i keltezésű leveleit Majsai Tamás tette közzé. In: Ráday Gyűjtemény évkönyve. IV. 205-206 és V. köt. 217-218, Budapeszt, 1986.
• Prímási Levéltár, Esztergom, Serédi Jusztinián személyes iratai 5464/1942. sz.
• Saly Dezső: Szigorúan bizalmas! Fekete könyv: 1939-1944. Budapeszt, Anonymus, 1945, 575-576.
• Rácz Lajos: Állam és egyház a két világháború közti Magyarországon a kánonjogász Serédi Jusztinián prímássága kapcsán. = Ministerio. Szerk.: Bárdos István – Beke Margit. Esztergom. 1998. 39-51.

Poprzednik János Csernoch

Arcybiskup metropolita budapeszteńsko-ostrzychomski 1927-1945

Następca József Mindszenty

Poprzednik János Csernoch

Prymas Węgier 1927-1945

Następca József Mindszenty