Kampania wrześniowa

Z Wikipedii

Kampania wrześniowa II wojna światowa
Schleswig Holstein ostrzeliwuje Gdynię z portu w Gdańsku 13 września 1939 r.
Data	1 września – 5 października 1939
Miejsce	Polska
Wynik	Zwycięstwo Niemiec i ZSRR
Walczące strony III Rzesza ZSRR Słowacja Polska Dowódcy Gerd von Rundstedt Fedor von Bock Michaił Kowaliow Siemion Timoszenko Ferdinand Čatloš Edward Śmigły-Rydz Tadeusz Kutrzeba Franciszek Kleeberg Siły Niemcy: 56 dywizji, 4 brygady, 10 000 dział, 2700 czołgów, 1 300 samolotów ZSRR: Ponad 33 dywizji, Ponad 11 brygad, 4959 dział, 4736 czołgów, 3300 samolotów[1] Słowacja: 3 dywizje Łącznie: 1 800 000 Niemców, 617 588 Sowietów, 50 000 Słowaków Razem: ok. 2 500 000 żołnierzy Polska: 39 dywizji, 16 brygad, 4 300 dział, 880 czołgów, 400 samolotów Łącznie: 950 000[2] lub 1 000 000[3] żołnierzy Straty Niemcy: 16 343 zabitych, 27 280 rannych, 320 zaginionych ZSRR: 1 475 zabitych i zaginionych, 2 383 rannych 66 000 zabitych, 133 700 rannych, 694 000 pojmanych

Kampania wrześniowa 1939

Westerplatte – Gdańsk – Granica – Krojanty – Lasy Królewskie – Mokra – Pszczyna – Mława – Bory Tucholskie – Jordanów – Borowa Góra – Mikołów – Węgierska Górka – Tomaszów Mazowiecki – Wizna – Łódź – Przemyśl – Piotrków – Różan – Radom – Łomża – Wola Cyrusowa – Warszawa – Bzura – Jarosław – Kałuszyn – Węgrów – Wilno – Lwów – Modlin – Kobryń – Brześć – Wybrzeże i Bałtyk – Tomaszów Lubelski – Wólka Węglowa – Puszcza Kampinoska – Janów, Wereszyca i Hołosko – Krasnystaw – Grodno – Cześniki – Krasnobród – Władypol – Szack – Wytyczno – Parczew – Kock

Kampania wrześniowa (lub wojna obronna Polski) - określenie pierwszego etapu II wojny światowej, polegającego na obronie terytorium Polski przed wojskami niemieckiej III Rzeszy, Słowacji i ZSRR. Była to pierwsza kampania II wojny światowej, zakończona klęską wojsk polskich, trwająca od 1 września 1939 do 5 października 1939, kiedy to zakończyły się walki regularnych oddziałów Wojska Polskiego.

Polskim wodzem naczelnym był marszałek Edward Rydz-Śmigły, a szefem sztabu gen. bryg. Wacław Stachiewicz.

Spis treści 1 Prolog 1.1 Sytuacja polityczna w latach 30. 1.2 Casus belli 2 Przygotowania do wojny 3 Agresja niemiecka 4 Agresja ZSRR na Polskę 17.09.1939 5 Epilog 6 Związki operacyjne Wojska Polskiego 6.1 Fronty Wojska Polskiego 6.2 Armie Wojska Polskiego 6.3 Samodzielne Grupy Operacyjne 6.4 Grupy Operacyjne 7 Związki taktyczne Wojska Polskiego 7.1 Dywizje Piechoty 7.2 Brygady Kawalerii 7.3 Brygady zmotoryzowane 7.4 Brygady górskie 8 Organizacja i wyposażenie Wojska Polskiego 1 września 1939 9 Organizacja i wyposażenie Wehrmachtu 1 września 1939 10 Organizacja i wyposażenie armii słowackiej 1 września 1939 11 Organizacja Armii Czerwonej 17 września 1939 12 Publikacje 13 Zobacz też 14 Linki zewnętrzne 15 Przypisy

[edytuj] Prolog

[edytuj] Sytuacja polityczna w latach 30.

Powstały po I wojnie światowej na mocy postanowień traktatu wersalskiego nowy układ granic w Europie Środkowo-Wschodniej, był niejednokrotnie powodem wzajemnych pretensji terytorialnych pomiędzy krajami tego regionu. Niemcy, niezadowolone z postanowień traktatu, dążyły do rewizji jego postanowień^[4] i obalenia tzw. "ładu wersalskiego"^[5]. Wyrazem tego były złamanie w następnych latach postanowień traktatu wersalskiego dotyczących ograniczeń zbrojeniowych nałożonych na Niemcy, wprowadzenie wojsk do rejonów zdemilitaryzowanych na zachodzie Niemiec i zajęcie Austrii (Anschluss Austrii) w 1938. Obciążenie dla stosunków polsko-niemieckich stanowiło przede wszystkim polskie Pomorze, łączące terytorium Polski z wybrzeżem Bałtyku. Niemcy określali ten rejon propagandowo jako tzw. "Polnischer Korridor" (polski korytarz), traktując przede wszystkim jako obszar oddzielający Prusy wschodnie od reszty Niemiec. Nieuzasadnione nieuznawanie praw Polski do tego obszaru^[6], spowodowało m. in. iż firmy i przedsiębiorcy niemieccy nie regulowali zobowiązań wynikających opłat tranzytowych^[7] za transport towarów przez ten rejon, spowodowało to w lutym 1936 istotne ograniczenie przez Polskę tranzytu niemieckiego przez ten obszar.

Dodatkowo nieporozumienia powiększały bezpodstawne podważanie przez III Rzeszę, gwarantowanych Polsce przez Ligę Narodów praw do miasta Gdańska. Przejawem tego było m. in. zbojkotowanie przez Niemców w połowie lat 30., kampanii mającej doprowadzić do wybrania Polaka na stanowisko wysokiego komisarza Ligi Narodów^[8] w tym mieście oraz nasilająca się hitleryzacja Gdańska, forsowana przez działaczy nazistowskich Alberta Forstera i Artura Greisera, którzy organizowali antypolskie wystąpienia i zmierzali do przyłączenia Gdańska do III Rzeszy.^[9]

Po przejęciu władzy przez Hitlera nastąpiła jednakże w 1934 znaczna poprawa stosunków, której przejawem stał się podpisany w tymże roku układ o nieagresji pomiędzy oboma krajami. W kolejnych latach uległy intensyfikacji również stosunki gospodarcze. Hitler sprawiał wtedy jeszcze wrażenie polityka umiarkowanego, wręcz przychylnego Polsce, zaś jego głównym antagonistą zdawał się być ZSSR, co potwierdzał dodatkowo podpisany w 1936 pakt antykominternowski. W październiku 1938 Rząd Polski dokonał aneksji Zaolzia. Mimo iż posunięcie to z polskiego punktu widzenia było wówczas uzasadnione tym, iż tereny te zostały zajęte przez Czechy w 1919^[10], i zamieszkane były w większości przez ludność Polską, wpisywało się poniekąd w ekspansywną politykę roszczeń terytorialnych III Rzeszy, pogarszając przez to wizerunek Polski na arenie międzynarodowej. Po zagarnięciu Kraju Sudetów w październiku 1938 (przy biernej postawie państw zachodnich które 28 września 1938 zaakceptowały to posunięcie postanowieniami układu monachijskiego), powróciła na główny plan niemieckiej polityki zagranicznej sprawa Polska. W październiku 1938 rozpoczęły się z inicjatywy Niemiec rokowania mające na celu "rozwiązanie" wszystkich polsko-niemieckich problemów. 24 października 1938 minister spraw zagranicznych III Rzeszy Joachim von Ribbentrop w rozmowie z ambasadorem RP w Berlinie, Józefem Lipskim wysunął propozycje (do końca marca 1939 pozostawały one tajne^[11]):

• przyłączenia do Niemiec Wolnego Miasta Gdańska
• eksterytorialnej autostrady i linii kolejowej przez polskie Pomorze (tzw. "polski korytarz")
• przystąpienia Polski do paktu antykominternowskiego
• współpracy w kwestii emigracji Żydów^[12] z Polski oraz w sprawach kolonialnych

w zamian Niemcy proponowali:

• uznanie polskich granic
• przedłużenie układu o nieagresji o kolejne 25 lat
• niemiecką zgodę na zmiany terytorialne na korzyść Polski na wschodzie
• wzajemne konsultowanie wszystkich decyzji dotyczących polityki zagranicznej

6 stycznia 1939 Ribbentrop już wyraźnie zażądał, w rozmowie z Józefem Beckiem podczas wizyty w Niemczech, zdecydowanej zgody na eksterytorialną autostradę przez polskie Pomorze, przyłączenia Gdańska do III Rzeszy oraz zgody na resztę niemieckich propozycji. Po powrocie ministra Becka z Niemiec na Zamku Królewskim w Warszawie odbyła się narada z udziałem prezydenta Ignacego Mościckiego i Edwarda Rydza-Śmigłego na której uznano niemieckie żądania za niemożliwe do przyjęcia^[13], uważając iż stanowią one tylko wstęp do dalszych antypolskich kroków Hitlera. Zgodnie stwierdzono wówczas, iż przyjęcie niemieckich żądań sprowadziłoby Polskę : "w sposób nieunikniony na równię pochyłą, kończącą się utratą niezależności i rolą wasala Niemiec"^[14]. Obawy te potwierdziły się po kolejnej wizycie Ribbentropa w Warszawie w dniach 25-27 stycznia 1939, uznano wtedy w polskich kręgach dyplomatycznych iż nowym celem niemieckiej ofensywy została Polska^[15]. W styczniu 1939 Edward Rydz-Śmigły wydał pierwsze dyspozycje, nakazujące przyspieszenie prac sztabowym nad polskim planem obrony na wypadek konfliktu zbrojnego.

Równolegle nasilała się ekspansja Niemiec w Europie, 16 marca 1939 Hitler zagarnął całe Czechy, tworząc protektorat Czech i Moraw, co osłabiło Polskę pod względem strategicznym pogarszając jej szanse w ewentualnym konflikcie zbrojnym. Zajęcie Czech i Moraw stanowiło jednak złamanie przez Niemcy postanowień układu monachijskiego z 1938 i spowodowało na arenie międzynarodowej iż Wielka Brytania i Francja przekonały się ostatecznie o rzeczywistych zamiarach III Rzeszy w stosunku do Europy.

21 marca 1939 Hitler wystosował memorandum do polskiego rządu, ponawiając ostateczne żądania w sprawie Gdańska i polskiego Pomorza (tzw. korytarza polskiego), w reakcji strona polska zaproponowała wspólną polsko-niemiecką gwarancję statusu Wolnego Miasta Gdańska w miejsce dotychczasowej kontroli Ligi Narodów, co zostało odrzucone przez stronę niemiecką. 23 marca ogłoszono w Polsce częściową mobilizację. Rokowania polsko-niemieckie trwały ponad 6 miesięcy, ostatecznie zakończyły się one 26 marca 1939, oficjalną odmową Polski.

Polska rozpoczęła poszukiwania poparcia na arenie międzynarodowej, 31 marca 1939 Wielka Brytania dobrowolnie udzieliła Polsce gwarancji niepodległości obiecując pomoc wojskową w przypadku zagrożenia. W reakcji na tą deklarację Adolf Hitler pomiędzy 3 a 4 kwietnia 1939 nakazał przyspieszenie i ukończenie do końca sierpnia 1939 planów ataku na Polskę (Fall Weiss). 6 maja 1939 minister Józef Beck podpisał w Londynie układ o dwustronnych gwarancjach polsko-brytyjskich. Układy polskie z Wielką Brytanią stały się dla Hitlera pretekstem do wypowiedzenia w dniu 28 kwietnia 1939 polsko-niemieckiego układu o nieagresji z 1934. Kolejnym sojusznikiem Polski zostaje Francja, 19 maja w Paryżu zostaje podpisany polsko-francuski protokół o współpracy wojskowej, przewidujący włączenie się Francji do wojny w przypadku niemieckiego ataku na Polskę - w powietrzu w pierwszym dniu wojny, na lądzie w trzecim, oraz generalną ofensywę w piętnastym dniu działań zbrojnych. W tym samym czasie rozpoczyna się seria niemieckich prowokacji granicznych, już 20 maja 1939 miał miejsce zbrojny napad na polski posterunek celny w Kalthofie^[16].

[edytuj] Casus belli

Celem agresji niemieckiej było zdobycie tzw. Lebensraum, czyli przestrzeni życiowej oraz wynarodowienie i ostatecznie wysiedlenie, a później wymordowanie narodów zamieszkujących te ziemie i zasiedlenie ich przez Niemców - plany te Niemcy zamierzali zrealizować w ramach Generalnego Planu Wschodniego, opracowanego jeszcze przed wojną. Pretekstem do agresji była ochrona mniejszości niemieckiej II Rzeczypospolitej i Wolnego Miasta Gdańska, w ciągu lat 30. poglądy rewizjonistyczne poważające ustalenia traktatu wersalskiego np. w kwestii granic propagowane były przez powiązane z nazistami organizacje, np. Bund Deutscher Osten, prowadzące jednocześnie antypolskie kampanie propagandowe.

Trzecia Rzesza wystosowała wobec Polski najpierw polityczne żądania oddania korytarza polskiego, twardo odrzucone przez ministra Józefa Becka w słynnej mowie sejmowej z dnia 5 maja 1939 roku. W nocy z 29 na 30 sierpnia Joachim von Ribbentrop przekazał ambasadorowi brytyjskiemu Sir Nevillowi Hendersonowi ultymatywne już żądania niemieckie. Polska miała zgodzić się na zajęcie Gdańska przez Niemcy, oraz na plebiscyt w korytarzu polskim, ale na warunkach preferujących Niemcy. Ambasador Józef Lipski stawił się u Ribbentropa zaraz tegoż 30 sierpnia, lecz niemiecki dygnitarz uznał, że Polak nie posiada wystarczających pełnomocnictw do tak daleko idących koncesji (co akurat było istotnie prawdą) i zakończył spotkanie. Niemieckie media natychmiast poinformowały o "odrzuceniu" przez Polskę niemieckich "propozycji".

Nawet jednak odrzucenie przez Polskę żądań niemieckich nie usprawiedliwiałoby wojny. Dlatego Niemcy usilnie przygotowywali od dawna serię prowokacji (Operacja Himmler), które miały w założeniu ukazać Polskę jako agresora, a niemiecką operację jako kampanię odwetową. Organizacją serii prowokacji, mającą na celu destabilizację państwa polskiego, w okresie od marca do sierpnia 1939 zajął się wywiad wojskowy Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych (niem. Oberkommando Der Wehrmacht) - Abwehra^[17] , oraz SD pod kierunkiem Reichsführera SS Heinricha Himmlera^[18].

W ciągu całego lata 1939 roku miały miejsce napady band dywersyjnych na leżące w pasie nadgranicznym polskie posterunki graniczne, stacje kolejowe i fabryki (m .in. w Rybniku, Katowicach, Kościerzynie i Mławie). Grupy dywersantów wysyłanych z Niemiec wszczynały bójki w restauracjach i kawiarniach, umieszczały w niemieckich szkołach i lokalach bomby zegarowe i podpalały majątki niemieckie^[19] - prasa niemiecka przedstawiała te wydarzenia jako przykłady "polskiego terroru". Akty terrorystyczne miały także miejsce także w głębi terytorium Polski - w ostatnim tygodniu sierpnia 1939 w hali bagażowej dworca kolejowego w Tarnowie eksplodowała bomba, podłożona przez dywersantów niemieckich, zabijając na miejscu 18 Polaków^[20].

W ramach akcji dywersyjnych planowano także operacje zajęcia obiektów przemysłowych, dróg i mostów. Pomiędzy 25 i 26 sierpnia grupa niemieckich dywersantów z wrocławskiej Abwehry dokonała napadu dywersyjnego (pierwotnie początek wojny planowano na 4:15 rano dnia 26 sierpnia) na Przełęcz Jabłonkowską, w celu opanowania tunelu i stacji kolejowej. Oddział niemiecki przystąpił do akcji ponieważ nie dotarł do niego rozkaz o przesunięciu dnia rozpoczęcia inwazji na Polskę, powstrzymany przez polską załogę stacji kolejowej musiał się wycofać. W tych samych dniach niemieccy dywersanci zamierzali zająć most na rzece Wiśle w Tczewie, jednak ponieśli porażkę w starciu z polską Strażą Graniczną (most został wysadzony w powietrze 1 września przez polskich saperów, przy ponownej próbie przejęcia przez dywersantów). Podobne zajścia miały miejsce 1 września 1939 - m. in. w Grudziądzu oddziały dywersantów niemieckich podjęły próbę przejęcia mostu. W pierwszych dniach września 1939 dochodziło także do strzelania do Polaków i mordowania polskiej ludności cywilnej przez oddziały niemieckich dywersantów^[21] w strefie przyfrontowej, m.in. w Orłowie, Grudziądzu, Łasinie i Sępólnie ^[22].

[edytuj] Przygotowania do wojny

Obszar Polski wyjątkowo nie sprzyjał prowadzeniu wojny obronnej: poza bagnami Polesia na wschodzie i pasmem Karpat na południu Polska nie miała granic naturalnych. Z około 5400 kilometrów granic lądowych na granicę z Niemcami przypadło ponad 2700 kilometrów, Z Protektoratem Czech i Moraw 120 kilometrów, ze Związkiem Radzieckim - ponad 1400 kilometrów. Granica z Niemcami praktycznie była otwarta, gdyż Polska nie miała pieniędzy na budowę fortyfikacji.

Od zarania niepodległości II Rzeczypospolitej przygotowywano się do wojny na wschodzie. W początkach 1939 roku nie istniały nawet plany wojskowe na wypadek wojny z Niemcami. Dopiero gdy zagrożenie z zachodu stało się realne, przygotowano projekt obrony. Plan ten opierał się na dwóch założeniach: przyjęto że w razie konfliktu Polski z Niemcami, Związek Radziecki pozostanie neutralny (gwarancja Paktu o nieagresji ważna do końca roku 1945 i tzw. protokół Litwinowa o wyrzeczeniu się wojny jako środka rozwiązywania sporów z 1929 roku), a Francja wypełni zobowiązania sojusznicze z 1921 czyli uderzy na napastnika. Celem wojsk polskich miało być zadanie najeźdźcy możliwie dużych strat i utrzymanie sprawności bojowej aż do rozpoczęcia działań przez Francję. Po jej zbrojnym wystąpieniu miano przedsięwziąć działania zależne od sytuacji na frontach. Granica wschodnia miała pozostać chroniona tylko przez KOP - Korpus Ochrony Pogranicza (podległy Ministerstwu Spraw Wewnętrznych).

Polska ogłosiła mobilizację powszechną 30 sierpnia, ale pod naciskiem sojuszników odwołała ją i ogłosiła ponownie 31 sierpnia. Spowodowało to trudny do opanowania chaos: 1 września odziały osiągnęły zaledwie 70 procent gotowości bojowej, gdyż wiele oddziałów nie dotarło w ogóle do miejsca zgrupowań. Różnicom ilościowym towarzyszyły różnice w jakości sprzętu - z samolotami niemieckimi mogło się na przykład równać tylko 36 polskich samolotów bojowych Łoś. Dodatkowo zamieszanie pogłębiał fakt iż część zamieszkałych w Polsce Niemców (a także agenci zrzucani na spadochronach), zorganizowani byli w strukturę zwaną piątą kolumną, która organizowała akcje dywersyjne w celu osłabienia potencjału obronnego armii polskiej, a przemieszczenia oddziałów polskich utrudniały tysiące uciekającej przed agresorem ludności cywilnej.

Dodatkowym czynnikiem utrudniającym polskie działania obronne był pakt Ribbentrop-Mołotow podpisany w dniu 23 sierpnia 1939 między III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich, na mocy którego już od 1 września Armia Czerwona przygotowywała się do inwazji na Polskę, a 17 września dokonała agresji na wschodnie tereny II Rzeczypospolitej.

[edytuj] Agresja niemiecka

Napaść na Polskę poprzedziły liczne incydenty i prowokacje m.in. prowokacja w Gliwicach, gdzie niemieccy żołnierze, przebrani w cywilne ubrania, dokonali napaści na tamtejszą niemiecką radiostację, pozorując udział w tym Polaków. Incydent ten stał się oficjalnym pretekstem do rozpoczęcia przez Niemcy działań wojennych przeciwko Polsce.

1 września 1939 o 4:45, bez wypowiedzenia wojny, wojska niemieckie zgodnie z planem Fall Weiss, uderzyły na Polskę na całej długości polsko-niemieckiej granicy oraz z terytorium Słowacji. Pierwszym polskim miastem, na które spadły niemieckie bomby był Wieluń, o 4:40 rozpoczął się niemiecki nalot dywanowy; zginęło prawie 1 200 osób, ofiarami była ludność cywilna. Miasto zostało zniszczone w prawie 75%.

Jednak symbolem ataku Niemiec stał się atak na polską składnicę wojskową Westerplatte w Wolnym Mieście Gdańsku, rozpoczęty o godzinie 4:45 strzałami pancernika "Schleswig-Holstein". 182 polskich żołnierzy placówki Westerplatte, pod dowództwem mjr. Henryka Sucharskiego i jego zastępcy kpt. Franciszka Dąbrowskiego, zajmujących rejon wyposażony w 5 betonowych wartowni i koszary wojskowe oraz umocnione obiekty polowe, broniło się przez siedem dni przed siłami liczącymi 3,4 tys. żołnierzy niemieckich z kompanii SS "Danziger-Heimwehr", kompanii szturmowej piechoty morskiej z pancernika Schleswig-Holstein, oddziałów Selbstschutz i batalionu saperów, przy jednoczesnym ostrzale niemieckiej artylerii z rejonu Wisłoujścia, Brzeźna, z pancernika Schleswig-Holstein oraz atakami powietrznymi eskadry samolotów Stukas. Westerplatte skapitulowało 7 września o godz. 10:15, przez ten czas było przykładem bohaterstwa i zachęcało do dalszej walki cały kraj.

Kolejnym istotnym i symbolicznym wydarzeniem z pierwszych dni wojny był niemiecki atak na Pocztę Polską w Gdańsku. Poczta została zdobyta po 14 godzinach zaciekłych walk, a jej obrońcy rozstrzelani^[23].

Zobacz więcej w osobnym artykule: Obrona Poczty Polskiej w Gdańsku.

Niemcy skoncentrowali przeciwko Polsce 1,8 miliona żołnierzy uzbrojonych w 2 800 czołgów, około 3 000 samolotów i 10 000 dział. Słowacja wystawiła Armie Polową "Bernolak" i nieliczne lotnictwo. Polska zmobilizowała około miliona żołnierzy, 880 czołgów, 400 samolotów i 4 300 dział. Polska linia obrony biegła wzdłuż granic Polski za wyjątkiem pomorskiego "korytarza", który - wobec kleszczowego zagrożenia - nie nadawał się do obrony. Stąd siły pozostawione dla obrony Gdyni i Helu miały trwać w obronie oczekując na odsiecz.

Mimo zaciętego oporu, już w pierwszych dniach września udało się Niemcom przełamać polskie linie oporu i zająć Kujawy, część Wielkopolski i Śląsk. Było to możliwe dzięki ogromnej przewadze technicznej wojsk niemieckich i skoncentrowaniu jednostek pancernych na głównych kierunkach natarcia, zgodnie z doktryną Blitzkriegu (wojny błyskawicznej). Tzw. bitwa graniczna rozegrała się do 6 września i spowodowała rozbicie lub wycofanie się większości polskich jednostek.

Już na początku kampanii wrześniowej marszałek Edward Rydz-Śmigły przeniósł sztab z Warszawy do Brześcia. 6 września nakazał polskim oddziałom odwrót za linię Wisły i Sanu, a Prezydent RP Ignacy Mościcki wraz z rządem opuścili Warszawę. Dwa dni później, 8 września 1939 na przedpola stolicy Polski dotarły pododdziały niemieckiej 1. Dywizji Pancernej.

Jednocześnie polskie dowództwo, planując obronę stolicy i rejonu środkowej Wisły, rozpoczęło przygotowania do obrony w odcinku środkowym frontu, tworząc nowe armie : "Warszawa" (dowodzący gen. Juliusz Rómmel) i "Lublin" ( dowodzący gen. Tadeusz Piskor), dysponujące jednak stosunkowo słabymi siłami. Sytuację skomplikowało przełamanie przez wojska niemieckie na północy linii obrony na styku Armii "Modlin" i Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Narew". Wchodzące w jej skład jednostki, pod dowództwem Władysława Raginisa, stoczyły zaciętą walkę z wojskami niemieckimi (10 Dywizją Pancerną, którą dowodził gen. Nikolaus von Falkenhorst oraz 19 Korpusem Pancernym, dowodzonym przez gen. Heinza Guderiana) podczas obrony Wizny w dniach od 6 do 10 września - bitwa ta, z uwagi na znaczną dysproporcję sił walczących stron i ofiarność polskich żołnierzy, jest niekiedy określana mianem polskich Termopil. Obrona Wizny spowodowała spowolnienie planów okrążenia głównych sił polskich na wschód od Wisły dwustronnym manewrem oskrzydlającym o ponad 2 dni.

W nocy z 9 na 10 września cofające się polskie Armie "Poznań" i "Pomorze" wykonały znad Bzury zaskakujące uderzenie na skrzydło maszerującej na Warszawę 8 Armii niemieckiej, rozpoczynając największą bitwę kampanii. Początkowo atak przyniósł sukces, ale Niemcy ściągnęli w rejon walk liczne jednostki pancerne oraz lotnictwo i rozbili polskie armie. Bitwa nad Bzurą zakończyła się 17 września.

Niektórym wyizolowanym punktom oporu polskich jednostek, pozostającym poza głównymi kierunkami działań udało się bronić dłużej: Westerplatte do 7 września, Kępa Oksywska do 19 września, Hel aż do 2 października.

Po dwóch tygodniach walk wojska niemieckie dotarły pod Lwów i zamknęły pierścień okrążenia wokół Warszawy. 18 września od strony Ochoty i Woli rozpoczęło się oblężenie stolicy.

[edytuj] Agresja ZSRR na Polskę 17.09.1939

Zobacz więcej w osobnym artykule: Agresja ZSRR na Polskę 1939.

W dniu 17 września na wschodnie rubieże kraju spadło uderzenie Armii Czerwonej w sile sześciu armii liczących 600-650 tysięcy żołnierzy i ponad 5000 czołgów, podzielonych na dwa Fronty: Białoruski i Ukraiński. Władze sowieckie wypełniły w ten sposób ustalenia zawartego potajemnie jeszcze przed 1 września protokołu dodatkowego do paktu pomiędzy Hitlerem a Stalinem, znanego od nazwisk niemieckiego i sowieckiego ministrów paktem Ribbentrop-Mołotow. Dysponujący 25 batalionami Korpus Ochrony Pogranicza nie był w stanie powstrzymać kilkuset tysięcy żołnierzy wroga.

Marszałek Edward Rydz-Śmigły wydał 17 września w Kutach tzw. dyrektywę ogólną treści:

Sowiety wkroczyły. Nakazuję ogólne wycofanie na Rumunię i Węgry najkrótszymi drogami. Z bolszewikami nie walczyć, chyba w razie natarcia z ich strony lub próby rozbrojenia oddziałów. Zadanie Warszawy i miast, które miały się bronić przed Niemcami - bez zmian. Miasta do których podejdą bolszewicy, powinny z nimi pertraktować w sprawie wyjścia garnizonów do Węgier lub Rumunii.

Brak jednoznacznego rozkazu stawiania oporu najeźdźcy doprowadził do dezorientacji dowódców i żołnierzy (p.Obrona Lwowa 1939) a w konsekwencji do wzięcia do niewoli ok. 250 tysięcy żołnierzy i oficerów , w większości nie stawiających oporu i do zbrodni katyńskiej na kilkunastu tysiącach oficerów Wojska Polskiego.

Prezydent RP Ignacy Mościcki, rząd z premierem Felicjanem Sławoj Składkowskim przekroczyli w konsekwencji wieczorem 17 września a Naczelne Dowództwo z wodzem naczelnym 18 września granicę z Rumunią. Pomimo niejednoznacznego rozkazu marszałka, polskie oddziały, atakowane przez przeważające liczebnie wojska radzieckie, nawiązywały walki (m.in. pod Wilnem, Grodnem i w Sarnach). Do historii przeszła bohaterska obrona Grodna, gdzie resztki polskich oddziałów, wspierane przez harcerzy stawiły dwudniowy opór czołgom sowieckim, jak również obrona Lwowa od 12 do 22 września - przeciw Niemcom, od 18 września równocześnie przeciw Sowietom. W dniach 29-30 września oddziały polskie rozbiły 52 Dywizję Strzelecką Armii Czerwonej w bitwie pod Szackiem.

[edytuj] Epilog

W dniach 17-20 września pod Tomaszowem Lubelskim odbyły się dwie co do wielkości oprócz bitwy nad Bzurą bitwy kampanii - obie o przedarcie się wojsk - "Armii Kraków" (Frontu Południowego) ( I bitwa pod Tomaszowem Lubelskim) i Frontu Północnego ( II bitwa pod Tomaszowem Lubelskim do Lwowa przez niemiecki kordon pancerny w Rawie Ruskiej. Do 28 września broniła się Warszawa, do 29 września Modlin, 2 października broń złożyli obrońcy Helu. 5 października, po ostatniej bitwie kampanii - bitwie pod Kockiem złożyły broń okrążone oddziały Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga.

W walkach zginęło około 70 000 polskich żołnierzy i oficerów, około 147 000 przedostało się do krajów neutralnych – Litwy, Łotwy i Estonii (7000) oraz Rumunii i na Węgry (120 000), a około 700 000 trafiło do niemieckiej (420 000), radzieckiej (250 000) i słowackiej niewoli (1350).

Dywizjon niszczycieli Polskiej Marynarki Wojennej ( w składzie ORP "Grom", ORP "Błyskawica", ORP "Burza" ) został skierowany do Wielkiej Brytanii jeszcze przed wybuchem wojny ( Operacja Pekin) , a w toku kampanii przedarły się tam dwa okręty podwodne ( ORP "Orzeł"( po ucieczce z internowania w Tallinie) i ORP "Wilk"). Pozostałe okręty nawodne ( ORP "Wicher"- niszczyciel, ORP "Gryf"- stawiacz min ) zostały zatopione przez Luftwaffe w pierwszych dniach września 1939, mniejsze jednostki - stawiacze min ORP "Mewa", ORP "Rybitwa " uczestniczyły w walkach do połowy września ,pozostałe okręty podwodne (ORP "Sęp", ORP "Ryś", ORP "Żbik") zostały po wyczerpaniu możliwości walki internowane w Szwecji (zobacz: Obrona Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939).

[edytuj] Związki operacyjne Wojska Polskiego

[edytuj] Fronty Wojska Polskiego

• Front Północny - dowódca: gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki
• Front Południowy - dowódca: gen. broni Kazimierz Sosnkowski
• Front Środkowy - dowódca: gen. Tadeusz Piskor

[edytuj] Armie Wojska Polskiego

• Karpaty - dowódca: gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
• Kraków - dowódca: gen. bryg. Antoni Szylling
• Łódź - dowódca: gen. dyw. Juliusz Rómmel
• Modlin - dowódca: gen. bryg. Emil Krukowicz-Przedrzymirski
• Pomorze - dowódca: gen. dyw. Władysław Bortnowski
• Poznań - dowódca: gen. dyw. Tadeusz Kutrzeba
• Prusy - odwodowa - dowódca: gen. dyw. Stefan Dąb-Biernacki
• Lublin - utworzona w czasie działań wojennych - dowódca: gen. dyw. Tadeusz Piskor
• Małopolska - utworzona w czasie działań wojennych - dowódca: gen. dyw. Kazimierz Fabrycy
• Warszawa - utworzona w czasie działań wojennych - gen. dyw. Juliusz Rómmel

[edytuj] Samodzielne Grupy Operacyjne

• Narew - dowódca: gen. bryg. Czesław Młot-Fijałkowski
• Polesie - dowódca: gen. bryg. Franciszek Kleeberg

[edytuj] Grupy Operacyjne

• Czersk - dowódca: gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki
• Dreszera (improwizowana) - dowódca: gen. bryg. Rudolf Dreszer
• Dubno - dowódca: płk dypl. Stefan Hanka-Kulesza
• Koło / gen. Knoll-Kownackiego (dyspozycyjna) - dowódca: gen. Edmund Knoll-Kownacki
• Piotrków - dowódca: gen. bryg. Wiktor Thommée
• Tarnów (niesformowana) - dowódca: płk Alojzy Wir-Konas
• Wschód - dowódca: gen. bryg. Mikołaj Bołtuć
• Wyszków - dowódca: gen. bryg. Wincenty Kowalski
• Korpus Interwencyjny - dowódca: gen. bryg. Stanisław Skwarczyński

[edytuj] Związki taktyczne Wojska Polskiego

[edytuj] Dywizje Piechoty

• 18 DP - dowódca: płk dypl. Stefan Kossecki
• 8 DP - dowódca: płk dypl. Teodor Furgalski
• 20 DP - dowódca: płk dypl. Wilhelm Lawicz-Liszka
• 9 DP - dowódca: płk dypl. Józef Werobej
• 15 DP - dowódca: gen bryg. Zdzisław Przyjałkowski
• 27 DP - dowódca: gen bryg. Juliusz Drapella
• 4 DP - dowódca: płk dypl. Tadeusz Lubicz-Niezabitowski
• 16 DP - dowódca: płk dypl. Stanisław Switalski
• 14 DP - dowódca: gen bryg. Franciszek Wład
• 17 DP - dowódca: płk dypl. Mieczysław Mozdyniewicz
• 25 DP - dowódca: gen bryg. Franciszek Alter
• 26 DP - dowódca: płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz
• 5 DP - dowódca: gen bryg. Juliusz Zulaf
• 24 DP - dowódca: płk dypl. Bolesław Krzyżanowski
• 28 DP - dowódca: gen bryg. Władysław Bończa-Uzdowski
• 10 DP - dowódca: gen bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz
• 1 DPLeg - dowódca: gen bryg. Wincenty Kowalski
• 2 DPLeg - dowódca: płk. Edward Dojan-Surówka

[edytuj] Brygady Kawalerii

• Krakowska Brygada Kawalerii (Kraków) - dowódca: gen. bryg. Zygmunt Piasecki
• Kresowa Brygada Kawalerii (Brody) - dowódca: płk dypl. Stefan Hanka-Kulesza
• Mazowiecka Brygada Kawalerii (Warszawa) - dowódca: płk dypl. Jan Karcz
• Nowogródzka Brygada Kawalerii (Baranowicze) - dowódca: gen. bryg. Władysław Anders
• Podlaska Brygada Kawalerii (Białystok) - dowódca: gen. bryg. Ludwik Kmicic-Skrzyński
• Podolska Brygada Kawalerii (Stanisławów) - dowódca: płk dypl. Leon Strzelecki
• Pomorska Brygada Kawalerii (Bydgoszcz) - dowódca: gen. bryg. Stanisław Grzmot-Skotnicki
• Suwalska Brygada Kawalerii (Suwałki) - dowódca: gen. bryg. Zygmunt Podhorski
• Wielkopolska Brygada Kawalerii (Poznań) - dowódca: gen. bryg. Roman Abraham
• Wileńska Brygada Kawalerii (Wilno) - dowódca: płk dypl. Konstanty Drucki-Lubecki
• Wołyńska Brygada Kawalerii (Równe) - dowódca: płk dypl. Julian Filipowicz
• Brygada Rezerwowa Kawalerii "Wołkowysk" (Białystok, Wołkowysk) - dowódca: płk Edmund Tarnasiewicz-Heldut
• Zbiorcza Brygada Kawalerii (Warszawa) - dowódca: gen. bryg. Roman Abraham

[edytuj] Brygady zmotoryzowane

• 10 Brygada Kawalerii (Rzeszów) - dowódca: płk dypl. Stanisław Maczek
• Warszawska Brygada Pancerno-Motorowa (Warszawa) - dowódca: płk dypl. Stefan Rowecki

[edytuj] Brygady górskie

• 1 Brygada Górska - dowódca: płk dypl. Janusz Gaładyk
• 2 Brygada Górska - dowódca: płk Aleksander Stawarz
• 3 Brygada Górska - dowódca: płk Jan Kotowicz

[edytuj] Organizacja i wyposażenie Wojska Polskiego 1 września 1939

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wojsko Polskie 1 września 1939.

[edytuj] Organizacja i wyposażenie Wehrmachtu 1 września 1939

Zobacz więcej w osobnym artykule: Wehrmacht 1 września 1939.

[edytuj] Organizacja i wyposażenie armii słowackiej 1 września 1939

Zobacz więcej w osobnym artykule: Armia Polowa "Bernolak".

[edytuj] Organizacja Armii Czerwonej 17 września 1939

Zobacz więcej w osobnym artykule: Armia Czerwona 17 września 1939.

[edytuj] Publikacje

• Kampania Wrześniowa 1939: bibliografia. T. 1 / oprac. Izabela Kowalska, Irena Sawicka; współpr. Władysław Henzel, Elżbieta Pawińska, Katarzyna Świerczyńska. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2002
• Kampania Wrześniowa 1939: bibliografia. T. 2 / oprac. Izabela Kowalska, Irena Sawicka; współpr. Władysław Henzel, Katarzyna Świerczyńska. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 2002
• Wojna obronna Polski w 1939 r.: bibliografia za lata 1985-1989 / oprac. Władysław Henzel, Irena Sawicka. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 1992
• Wojna obronna Polski w 1939 r.: bibliografia za lata 1980-1984 / oprac. Władysław Henzel, Irena Sawicka. Warszawa: Centralna Biblioteka Wojskowa, 1986

[edytuj] Zobacz też

• wojna w Polsce - rok 1939
• Obrona Wybrzeża w kampanii wrześniowej 1939
• Kępa Oksywska
• bitwa pod Borową Górą 2-5 września
• bitwa pod Krojantami 1 września
• bitwa pod Mławą 1-3 września
• bitwa pod Mokrą 1 września
• szarża
• Westerplatte
• Wizna
• Żurada
• obrona terytorialna
• żywe torpedy
• Jan Drzewiecki

[edytuj] Linki zewnętrzne

• http://www.kampaniawrzesniowa.pl
• http://www.1939.pl
• Kampania wrześniowa czy wojna obronna 1939 roku? - Inne Oblicza Historii
• Sprawozdanie radiowe z manifestacji przed ambasadami Wielkiej Brytanii i Francji - 3.09.1939

[edytuj] Przypisy