Internacia Fonetika Alfabeto

El Vikipedio

La Internacia Fonetika Alfabeto (IFA; angle International Phonetic Alphabet [IPA]; france L'alphabet phonétique international [API]) estis kreita de britaj kaj francaj fonetikistoj sub observado de la Internacia Fonetika Asocio, fondita en Parizo dum la jaro 1886 (kaj la organizaĵo kaj la alfabeto havas la mallongigon IFA). Ĝi intencas esti norma alfabeto por la fonetika alskribado de ĉiuj lingvoj. Multajn fojojn dum ĝia historio, la alfabeto ŝanĝiĝis, inkluzive kelkaj grandaj ŝanĝoj oficialigitaj ĉe la IFA-Kunveno ĉe Kiel (1989); la plej aktuala versio aperis en 1993, reŝanĝita en 1996. La plejparto de la literoj elvenis el la latina alfabeto aŭ estas modifitaj latinaj literoj, kelkaj el ili elvenis el la greka alfabeto, kaj kelkaj aliaj ŝajne ne estas rilataj al iu ajn norma alfabeto.

[redaktu] Priskribo

La konsonantoj kiuj elvenas rekte el la latina alfabeto preskaŭ ĉiam similas al siaj esperantaj sonoj. [p], [b], [t], [d], [k], [g], [m], [n], [f], [v], [s], [z], [h], [l], [r], [j]. La kvin esperantaj vokaloj /i/, /e/, /a/, /o/, kaj /u/, ankaŭ samas al la IFA-vokalliteroj.

La restantaj simboloj kiuj estas komunaj inter la IFA-a kaj la latina alfabeto, kiel [c], [y], kaj [w], reprezentas sonojn kiuj estas skribitaj kun tiuj literoj en aliaj lingvoj. [c] estas palatala plosivo, kiel en la indonezia lingvo. [y] estas la vokalo kiun signifas tiu litero en la skandinaviaj lingvoj. La ĝenerala principo estas uzi nur unu simbolo por ĉiu fonemo, evitantaj du- aŭ tri-literaĵoj kiel "sh" kaj "th" en la angla, "ch" kaj "eau" en la franca, "sch" kaj "ng" en la germana, ktp.

La literoj kiuj estas modifitaj latinaj literoj ofte signifas similan sonon. Ekzemple, ĉiu retrofleksa konsonanto havas la saman simbolon al la sammaniere elparolata alveola konsonanto, kun hoketo ĉe la fundo de la litero.

Diakritiloj povas esti kombinataj kun IFA-literoj por skribi modifetitajn fonetikajn sonojn aŭ artikulaciajn ŝanĝetojn. Ekzistas ankaŭ specialaj signoj por supersegmentaĵoj kiel akcento kaj tono.

Kiam oni enmetitas IFA-literojn en alian skribmanieron, ili estas izolataj el la resto de la teksto aŭ per diagonalaj strekoj ("/") aŭ per angulaj brakumoj ("[" kaj "]"). Lingvistoj uzas brakumojn kiam ili skribas laŭparole kaj montras ĉiun aŭdeblan kvalitan distingon de ĉiu sono. Ili uzas diagonalajn strekojn por montri nur la distingojn inter sonoj, kiujn uzas la lingvo por distingi inter vortoj.

[redaktu] La alfabeto

[redaktu] Konsonantoj (elpulmaj)

	Bilabiala		Labiodenta		Denta		Alveola		Postalveola		Retrofleksa		Palatala		Velara		Uvula		Faringa		Glota
Plosivo	p	b					t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ			ʔ
Nazalo		m		ɱ				n				ɳ		ɲ		ŋ		ɴ
Trilo		ʙ						r										ʀ
Frapeto								ɾ				ɽ
Frikativo	ɸ	β	f	v	θ	ð	s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
Lateralfrikativo							ɬ	ɮ
Alproksimiĝo				ʋ				ɹ				ɻ		j		ɰ
Laterala Alproksimiĝo								l				ɭ		ʎ		ʟ

Noto 1: Kiam du signoj aperas en paro, la dekstra reprezentas voĉan konsonanton.
Noto 2: Ombritaj areoj reprezentas artikulaciojn juĝitajn maleblaj.

[redaktu] Konsonantoj (neelpulmaj)

	Klakoj		Voĉaj implosivoj		Glotigitaj Plosivoj
ʘ	Bilabiala	ɓ	Bilabiala	ʼ	kiel en:
ǀ	Dentala	ɗ	Dentala/alveola	pʼ	Bilabiala
ǃ	Alveola (retrofleksa)	ʄ	Palatala	tʼ	Dentala/aveola
ǂ	Palatalalveola (alveola)	ɠ	Velara	kʼ	Velara
ǁ	Alveola lateralo (lateralo)	ʛ	Uvula	sʼ	Alveola frikativo

[redaktu] Vokaloj

	Antaŭa				Centra			Malantaŭa
Malvasta	i	y			ɨ	ʉ		ɯ	u
			ɪ	ʏ			ʊ
Mezmalvasta	e	ø			ɘ	ɵ		ɤ	o
					ə
Mezvasta	ɛ	œ			ɜ	ɞ		ʌ	ɔ
					ɐ
Vasta	æ	ɶ						ɑ	ɒ
					a

Noto: Kiam du signoj aperas en paro, la dekstra reprezentas rondigitan vokalon.

[redaktu] Aliaj simboloj

ʍ	Senvoĉa rondigita vela frikativo
w	Voĉa rondigita vela alproksimiĝo
ɥ	Voĉa rondigita palatala alproksimiĝo
ʜ	Senvoĉa epiglota frikativo
ʢ	Voĉa epiglota frikativo
ʡ	Epiglota plosivo
ɕ ʑ	Alveol-palatala frikativoj (senvoĉa/voĉa)
ɺ	Alveola laterala frapeto
ɧ	ʃ kaj x samtempe

[redaktu] Supersegmentaĵoj

ˈ	Ĉefakcentita silabo
ˌ	Duarange akcentita silabo
ː	Longeco
ˑ	Duon-longeco
˘	Mallongegeco
.	Silaba limo
	Malgranda akcentogrupo (silabareto)
‖	Granda akcentogrupo (intonacio)
‿	Kunligilo (manko de aparteco)

[redaktu] Tonoj kaj akcentoj

e̋ or ˥	Altega tono
é or ˦	Alta tono
ē or ˧	Meza tono
è or ˨	Malalta tono
ȅ or ˩	Malaltega tono
ě	Altiĝanta tono
ê	Malaltiĝanta tono
↓	Tona malaltigo
↑	Tona altigo
↗	Tutfraza tona altigo
↘	Tutfraza tona malaltigo

[redaktu] Diakritiloj

n̥ d̥	Senvoĉa	b̤ a̤	Spire voĉa	t̪ d̪	Dentala
s̬ t̬	Voĉa	b̰ a̰	Knare voĉa	t̺ d̺	Langopinta
tʰ dʰ	Aspiracia	t̼ d̼	Langolabiala	t̻ d̻	Langlamena
ɔ̹	Pli rondigita	tʷ dʷ	Bilabialigita	ẽ	Nazaligita
ɔ̜	Malipli rondigita	tʲ dʲ	Palataligita		Nazala konsonantofino
u̟	Antaŭigita	tˠ dˠ	Velarigita		Laterala konsonantofino
i̠	Malantaŭigita	tˁ dˁ	Faringita		Sen aŭdebla konsonantofino
ë	Alcentrigita	l̴	Velarigita aŭ faringita
e̽	Mezigita kaj alcentrigita	e̝	Malvastigita
ɹ̩	Silabnuklea	e̞	Vastigita
e̯	Nesilabnuklea	e̘	Antaŭigita langobazo
ə˞	Ro-eco	e̙	Malantaŭigita langobazo

Noto: Kiam du signoj aperas en paro, la dekstra reprezentas rondigitan vokalon.

Pluaj singoj:

ˈ ĉefakcentita silabo

ˌ duarange akcentita silabo

ː longa vokalo

[redaktu] Vidu ankaŭ

[redaktu] Eksteraj ligoj

Oficiala hejmpaĝo de la IFA (angle)
Fonetika tajpilo por uzo en MS Internet Explorer
^canIPA Natural Phonetics (angle, itale kaj france, kun PDF-dosieroj) : Tre vastigita versio de la IFA/IPA (500 bazaj simboloj, 300 aldonaj kaj 200 kromaj), fare de Luciano Canepari [Luĉano Kanepari], profesoro ĉe la Universitato de Venecio (kiu krome estas Esperantisto kaj interesiĝas kaj verkas ankaŭ pri Esperanta fonetiko).

Elŝutita el "http://eo.wikipedia.org../../../i/n/t/Internacia_Fonetika_Alfabeto_df17.html"

Kategorioj: Alfabeto | Fonetiko