Międzynarodowy alfabet fonetyczny

Z Wikipedii

Międzynarodowy alfabet fonetyczny (ang. International Phonetic Alphabet, IPA; fr. Alphabet phonétique international, API) – alfabet fonetyczny system transkrypcji fonetycznej przyjęty przez Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne jako ujednolicony sposób przedstawiania głosek (dźwięków mowy) wszystkich języków. Składają się na niego zarówno symbole alfabetyczne jak i symbole niealfabetyczne oraz ok. 30 znaków diakrytycznych.

Jest on szeroko stosowanym środkiem standaryzacji zapisu fonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków IPA została zaczerpnięta wprost z alfabetu łacińskiego lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi z alfabetu greckiego, część z innych, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.

Międzynarodowy alfabet fonetyczny to wynik wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w International Phonetic Association (Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym), założonym w Paryżu w 1886 roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet znane są pod nazwą IPA. W ciągu swego istnienia alfabet IPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w 1989 roku, po konferencji w Kilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku 1996.

Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[ ]”. Z kolei transkrypcja fonemiczna powinna być umieszczana między znakami ukośnika: „/ /”.

Spis treści 1 Samogłoski 2 Spółgłoski (płucne) 2.1 Pojedyncza artykulacja 2.2 Koartykulacja 3 Spółgłoski (niepłucne) 4 Afrykaty i podwójna artykulacja 5 Jednostki suprasegmentalne 5.1 Intonacja 5.2 Tony 6 Znaki diakrytyczne 7 Linki zewnętrzne

[edytuj] Samogłoski

Gdy symbole występują w parach, samogłoska z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną. Wszystkie pozostałe, z wyjątkiem [ʊ], są niezaokrąglone.

[edytuj] Spółgłoski (płucne)

[edytuj] Pojedyncza artykulacja

Podział w kolumnach wg miejsca artykulacji; w rzędach wg sposobu artykulacji. Spółgłoski umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.

	Dwu‐ wargowe	War‐ gowo‐ zębowe	Między‐ zębowe	Dzią‐ sło­we	Zadzią‐ słowe	Re­tro‐ fle­ksyjne	Pod­nie‐ bienne	Miękko‐ podnie‐ bienne	Języcz‐ kowe		Gar‐ dłowe		Nagło‐ śnio­we		Krta‐ niowe
Nosowe	m	ɱ	n			ɳ	ɲ	ŋ	ɴ
Zwarte	p b	* *	t d			ʈ ɖ	c ɟ	k ɡ	q ɢ				ʡ		ʔ
Szczelinowe	ɸ β	f v	θ ð	s z	ʃ ʒ	ʂ ʐ	ç ʝ	x ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	ʜ	ʢ	h ɦ
Aproksymanty	β̞	ʋ	ɹ			ɻ	j	ɰ
Drżące	ʙ		r			*			ʀ				*
Uderzeniowe	*	†	ɾ			ɽ							*
Boczne szczelinowe			ɬ ɮ			*	*	*
Boczne aproksymanty			l			ɭ	ʎ	ʟ
Boczne uderzeniowe			ɺ			*	*	*

Uwagi:

• Gwiazdki (*) oznaczają dźwięki nieposiadające (jeszcze) swojego oficjalnego symbolu IPA.
• Znak sztyletu (†) oznacza znak IPA, który jeszcze nie został umieszczony w zestawie Unicode. Od maja 2005 r. w sytuacji takiej znajduje się znak spółgłoski uderzeniowej wargowo-zębowej (). Została już zgłoszona propozycja dodania tego symbolu do Unikodu.
• Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.

[edytuj] Koartykulacja

ʍ	Szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna
w	Półotwarta wargowo-miękkopodniebienna
ɥ	Półotwarta wargowo-podniebienna
ɕ	Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna
ʑ	Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna
ɧ	Szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna
ɫ	Półotwarta boczna zębowa welaryzowana

[edytuj] Spółgłoski (niepłucne)

Mlaski		Iniektywne		Ejektywne
ʘ	Dwuwargowy	ɓ	Dwuwargowa	ʼ	Na przykład:
ǀ	Laminalny dziąsłowy („zębowy”)	ɗ	Dziąsłowa	pʼ	Dwuwargowa
ǃ	Apikalny (za)dziąsłowy („retrofleksyjny”)	ʄ	Podniebienna	tʼ	Dziąsłowa
ǂ	Laminalny zadziąsłowy („podniebienny”)	ɠ	Miękkopodniebienna	kʼ	Miękkopodniebienna
ǁ	Boczny dziąsłowy („lateralny”)	ʛ	Języczkowa	sʼ	Szczelinowa dziąsłowa

[edytuj] Afrykaty i podwójna artykulacja

Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) oraz spółgłoski z podwójną artykulacją są w IPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jedego znaku – ligatury.

Łączenie	Ligatura	Opis
ts͡	ʦ	afrykata dziąsłowa bezdźwięczna
dz͡	ʣ	afrykata dziąsłowa dźwięczna
tʃ͡	ʧ	afrykata zadziąsłowa bezdźwięczna
dʒ͡	ʤ	afrykata zadziąsłowa dźwięczna
tɕ͡	ʨ	afrykata dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna
dʑ͡	ʥ	afrykata dziąsłowo-podniebienna dźwięczna
tɬ͡	–	afrykata boczna dziąsłowa bezdźwięczna
kp͡	–	zwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna
ɡb͡	–	zwarta wargowo-miękkopodniebienna dźwięczna
ŋm͡	–	nosowa wargowo-miękkopodniebienna

[edytuj] Jednostki suprasegmentalne

ˈ	Akcent główny
ˌ	Akcent poboczny
ː	Długość (samogłoska długa lub geminata)
ˑ	Półdługość
˘	Dodatkowa krótkość
.	Podział sylabowy
‿	Połączenie międzywyrazowe

[edytuj] Intonacja

|	Pauza krótsza
‖	Pauza dłuższa
↗	Intonacja wznosząca
↘	Intonacja opadająca

[edytuj] Tony

Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.

e̋ albo ˥	Bardzo wysoki
é albo ˦	Wysoki
ē albo ˧	Średni
è albo ˨	Niski
ȅ albo ˩	Bardzo niski
ě	Wznoszący
ê	Opadający
↓e	Przesunięcie zstępujące
↑e	Przesunięcie wstępujące

[edytuj] Znaki diakrytyczne

do uzupełnienia

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa IPA
• Znaki diakrytyczne stosowane w IPA
• Przykłady (głównie) symboli niealfabetycznych stosowanych w IPA
• Darmowe czcionki Unicode ze znakami IPA:
  • Gentium
  • Charis SIL
  • Doulos SIL
  • SIL93