Armeense genocide

Van Wikipedia

De Armeense Genocide (soms aangeduid als Armeense kwestie) is de naam voor de moorden op honderdduizenden tot meer dan een miljoen Armeniërs, die gepleegd werden in het Ottomaanse Rijk ten tijde van het regime van de Jonge Turken.

Westerse historici, alsmede verschillende Turkse historici, o.a. Taner Akçam, Fatma Muge Gocek en Halil Berktay, zijn het over het algemeen eens dat een genocide plaatsvond. Turkse en andere wetenschappers, waaronder historici die gespecialiseerd zijn in de geschiedenis van Ottomaanse Rijk zoals Bernard Lewis, Justin McCarthy en Stanford Shaw, houden het bij een deportatie van Armeniërs, waarbij nog vaak een etnische zuivering wordt erkend. Turkije ontkent de genocide formeel en zet zich internationaal in de erkenning ervan tegen te houden. Een aantal wetenschappers stelt dat te weinig bewijs is gevonden om definitieve conclusies te trekken. De internationale discussie richt zich vooral op wat precies genocide is en wie in deze bepaalt dat dat hier daadwerkelijk het geval was.

Inhoud 1 Verloop van de gebeurtenissen 1.1 Achtergrond 1.2 Uitbreken Eerste Wereldoorlog 1.3 De genocide 1.4 Samenvatting van de gebeurtenissen van 1915 1.5 Na afloop van de Eerste Wereldoorlog 2 Aantal slachtoffers 2.1 Aandacht voor de volkerenmoord 2.2 Andere tragedies in het Ottomaanse Rijk tijdens de Eerste Wereldoorlog 3 Internationale erkenning en ontkenning 3.1 Onduidelijk 3.2 Erkenning 3.3 Ontkenning 3.4 Toelichting 3.5 Aanslagen door Armeniërs 3.6 Relevantie voor de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van 2006 4 Herdenkingen en kunst 4.1 Herdenkingen 4.2 Monumenten in de Benelux 4.3 Kunst 5 Bibliografie 6 Referenties 7 Zie ook 8 Externe links 8.1 Externe links met websites die de genocide erkennen 8.2 Externe links met websites die de genocide ontkennen

Verloop van de gebeurtenissen

Achtergrond

Sinds 1454 maakte Armenië deel uit van het Ottomaanse Rijk. Dit rijk raakte in de loop van de achttiende en negentiende eeuw langzaam in verval. In de verschillende Russisch-Turkse oorlogen had het rijk steeds meer terrein verloren aan Rusland. Ook in het Middellandse Zeegebied verloor het rijk gebieden en invloed. Sinds het Verdrag van Küçük Kaynarca van 1774 stonden de Armeens orthodoxe christenen in het Ottomaanse Rijk onder bescherming van Rusland.

Eind negentiende eeuw was het rijk sterk beïnvloed door Westerse ideeën over nationalisme en patriottisme. Deze ideeën ondermijnden de structuur van millets, de verschillende geloofsgemeenschappen, van het Ottomaanse rijk. ^[1] Op de Balkan vochten de verschillende christelijke groeperingen voor hun onafhankelijkheid en na de onafhankelijkheid van Bulgarije (1878) werd het duidelijk dat wellicht ook voor de Armeniërs onafhankelijkheid mogelijk was. De overwegend Armeens-orthodoxe Armeniërs kwamen in opstand tegen de islamitische Ottomanen, mede door ophitsing van de kant van Rusland. Bij pogroms, die plaats vonden met oogluikende toelating of misschien zelfs aanmoediging door sultan Abdul Hamid II, werden tussen 1893 en 1895 vele tienduizenden Armeniërs vermoord. Honderdduizenden Armeniërs vluchtten in de jaren daarop naar het buitenland, waardoor de Armeense diaspora verder toenam.

Naast buitenlandse bemoeienis woedde er ook voortdurend een binnenlandse machtsstrijd. In 1908 greep in Turkije de Jong-Turkse revolutie met een machtsovername plaats door de Unionisten ofJonge Turken. In 1913 pleegde de extremistische vleugel van de Unionisten een nieuwe staatsgreep. Een triumviraat, bestaande uit de officieren Talaat Pasja, Enver Pasja en Djemal Pasja vestigde een repressieve dictatuur, gestoeld op een agressief Turks nationalisme. De machtsovername van 1908 werd aanvankelijk door de Armeniërs gesteund. Spoedig bleek echter dat in het nieuwe Turkije, dat de Jong-Turken voor ogen stond, voor de Armeniërs geen plaats was. De Jong-Turken droomden van een groot aaneengesloten Turks rijk, dat zich uitstrekte van de Balkan tot Centraal-Azië, waarin alle Turkssprekende volkeren verenigd zouden zijn. In deze beweging, pan-Turkisme geheten, was geen plaats voor de Armeniërs en andere niet-Turkse volkeren. De Armeniërs die immers geografisch precies tussen de verschillende Turkse broedervolkeren in leefden, vormden opeens de voornaamste belemmering voor dit pan-Turkisme.

Het is dit samengaan van buitenlandse inmenging en intense binnenlandse machtsstrijd, aangewakkerd door een extreem-nationalistische ideologie, die de Armeniërs uiteindelijk de das hebben omgedaan.

Uitbreken Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog koos het Ottomaanse Rijk de kant van de Centrale Mogendheden (Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Bulgarije) waardoor het in oorlog raakte met de Entente (Rusland, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk).

De Armeniërs wensten hun onafhankelijkheid te verwerven tijdens de Eerste Wereldoorlog. Armeense leiders sloten daartoe verdragen met de Britten en de Russen. Deze verdragen hielden in dat uit de oostelijke Ottomaanse provincies een onafhankelijk Armenië zou worden gevormd.

Rondom de frontlinie in Oost-Anatolië woonden veel Armeniërs en een deel van Armenië viel al geruime tijd onder Russisch bestuur. Het Russische leger had in 1915 in totaal zeven Armeense vrijwilligersbrigades en vocht er de Kaukasuscampagne uit met de Ottomanen.

Daarnaast waren verschillende Armeense guerrillaorganisaties actief. Ook kwamen verschillende groepen Armeniërs in opstand tijdens de Armeense Revolutie, onder andere in de steden Van en Zeytun (Süleymanli).
Historici zijn van mening dat paniek een niet te onderschatten directe drijfveer vormde voor de daders van de genocide. ^{Bronvermelding gewenst} In het voorjaar 1915 zat het Ottomaanse Rijk in de tang:

• In het westen startte een offensief van de Geallieerden bij de Dardanellen om een toegang

tot de Bosporus te verwerven.

• In het oosten liep in januari een Ottomaanse aanval tegen de Russen bij Sarikamisj (Oost-Anatolië) op een volledige nederlaag uit.
• De Britten rukten daarbij op naar Bagdad.

Het besluit tot het massaal verplaatsen van Armeniërs nam men in deze benarde omstandigheden. Het moest een snelle, grondige en "definitieve oplossing" forceren. De directe aanleiding tot het bevel was een opstand onder de Armeniërs in april 1915 in de oostelijk gelegen stad Van.

De genocide

Op 24 april 1915 werden honderden tot enkele duizenden leden van de Armeense elite zonder enkele vorm van proces vermoord in Constantinopel (Istanboel). Deze dag wordt nog altijd herdacht door de Armeniërs als het begin van de volkerenmoord.

Hierna besloot het Ottomaans regime officieel alle Armeniërs te deporteren naar de zuidelijke provincie Syrië, dat toen nog deel uitmaakte van het Ottomaanse Rijk. De deportatie had echter in wezen geen bestemming, maar was in eerste instantie georganiseerd richting de stad Aleppo in het huidige Syrië en van daar uit naar de Der el-Zor-woestijn. Er werden waarschijnlijk 25 grote concentratiekampen opgezet onder de leiding van de rechterhand van Talaat Pasja, Sükrü Kaya, waarvan de meeste lagen op de huidige Syrische en Iraakse grenzen en waarvan sommige alleen dienden als doorvoerkampen. Het grootste deel van de kampbewaarders bestond uit Armenen. ^[2]

Bepaalde categorieën Armeniërs werden vrijgesteld van deportatie: katholieken, protestanten, spoorwegarbeiders en leden van de krijgsmacht werden niet gedeporteerd. Ook uit Istanboel en Izmir werden geen Armeniërs gedeporteerd. ^[3]

Er was niet gezorgd voor eten of drinken voor de Armeniërs tijdens de tochten van de verschillende delen van het land naar Syrië. Volgens ooggetuigen en historische documenten bezweken Armenen op de marsen naar het hedendaagse Syrië aan dorst, honger of werden doodgeranseld of -geschoten door de begeleidende Turkse gendarmerie. Voorts werden Armeense vrouwen en meisjes onderweg regelmatig verkracht. Andere Armeniërs, volgens de Britse historicus Martin Gilbert de meerderheid van de slachtoffers, werden in of nabij hun woonplaatsen vermoord. ^[4] Niet het Turkse leger maar de door Behaeddin Shakir opgezette "Speciale Organisatie" - een militie binnen de Osmaanse regeringspartij - had in die massaslachtingen een centrale rol. Deze laatste bestond uit onder meer Koerdische stammen en vrijgelaten misdadigers die onder direct gezag van de partij stonden.

Volgens Akçam in zijn boek "A Shameful Act", werden deze milities gestationeerd langs de deportatieroute met het enige doel zo veel mogelijk Armeniërs om te brengen. De plaatselijke bevolking, alzo betrokken in het complot, werd daarnaast aangemoedigd om de woningen van de gedeporteerden te plunderen. Daarbij stond op helpen onderduiken van Armeniërs de dood met de strop. Plaatselijke gezagdragers en de moslimbevolking steunden allerminst unaniem de omstreden beslissing van het driemanschap.

Samenvatting van de gebeurtenissen van 1915

• januari: Het Ottomaanse leger lijdt bij Sarikamisj een zware nederlaag tegen de Russen
• februari: Brits offensief bij Gallipoli om de toegang tot de Bosporus te verwerven. Het centraal comité van de Unionisten komt in het geheim bijeen. De beslissing tot de volkerenmoord zou hier genomen zijn.
• april: Armeense opstand in Van. Het bevel tot deportatie wordt gegeven van Armeniërs uit de oostelijk gelegen provincies. Op 24 april wordt een groot deel van de Armeense elite in Istanboel opgepakt, weggevoerd of vermoord.
• mei: De Britse, Franse en Russische regeringen waarschuwen dat ze de Ottomaanse leiders persoonlijk verantwoordelijk zullen stellen voor de bloedbaden
• zomer 1915: start van deportaties en moordpartijen van Armeniërs in de binnenlanden en aan de Middellandse-Zeekust.
• september: uitvaardiging wet voor de onteigening van de bezittingen van de weggevoerden.

Na afloop van de Eerste Wereldoorlog

Na de wapenstilstand van 1918 en het aftreden van Talaat Pasjas regering stelden de nieuwe Turkse machthebbers een militaire rechtbank in om de daders te bestraffen. De hoofdverdachten: Talaat, Enver en Djelal waren echter al naar Duitsland gevlucht. Talaat en Djemal werden later door Armeense activisten vermoord; Envar stierf tijdens nieuwe militaire avonturen in Centraal-Azië.

In mei 1918 werd het onafhankelijke Armenië gesticht. Dit rijk vocht aan de zijde van de geallieerden. De noordoostelijke provincies van het Ottomaanse Rijk werden aan Armenië toegevoegd.

In 1920 vocht Armenië met Turkije de Turks-Armeense Oorlog uit. De Ottomanen zagen de samenwerking van de Armeniërs op Ottomaans grondgebied als verraad, te meer omdat ze eerst hadden verklaard neutraal te blijven in de oorlog. Met de overgave van de Ottomanen werden de grenzen van het nieuwe Armenië bekrachtigd in het Verdrag van Sèvres van 1920. Dit leidde tot de stichting van de Turkse republiek en de afschaffing van het sultanaat. Deze omwenteling werd in het Verdrag van Lausanne (1923) bevestigd.

Aantal slachtoffers

Het aantal slachtoffers is nooit officieel vastgesteld. De historici zijn hierover nog steeds verdeeld. Het belangrijkste verschil zit tussen Turkse geschiedkundigen enerzijds en Armeense en westerse geschiedkundigen anderzijds. De meeste Turkse historici houden het op 200.000 tot 500.000 slachtoffers (zie onder), Armeense en westerse historici spreken van 600.000 tot anderhalf miljoen slachtoffers.

De Amerikaanse historicus Bernard Lewis houdt het op 'vele honderdduizenden tot misschien wel een miljoen' slachtoffers.^[5] Volgens de Britse historicus Martin Gilbert ligt het aantal slachtoffers rond het miljoen, waarvan 600.000 vermoord in bloedbaden in Anatolië en 400.000 door geweld en hongersterfte tijdens deportaties naar woestijnen in tegenwoordig Syrië en Irak. Nog 200.000 Armenen werden verplicht zich te bekeren tot de islam. ^[6] De Britse historicus Peter Mansfield schat het aantal slachtoffers op één-en-een-kwart miljoen tot anderhalf miljoen. ^[7] De Nederlandse wetenschapper Erik-Jan Zürcher houdt het op 600.000 tot 800.000 slachtoffers. ^[8] Ton Zwaan schat het aantal op 800.000 tot 1 miljoen ^[9] De Amerikaanse politicoloog Rudolph J. Rummel heeft berekend dat tussen 1900 en 1924 circa 1,8 miljoen Armeniërs zijn gedood.^[10]

Aandacht voor de volkerenmoord

De wereld had maar weinig aandacht voor de genocide. Dit kwam hoogstwaarschijnlijk doordat er weinig berichtgeving uit het Ottomaanse Rijk naar buiten kwam en omdat de verschrikkingen van de loopgraven aan het westelijke front de overhand hadden in de kranten. Uitzonderingen op de geringe aandacht die toentertijd aan de genocide werd besteed waren de beschrijvingen van de Amerikaanse krant New York Times en de toenmalige Amerikaanse ambassadeur in Istanboel, Henry Morgenthau Sr. Talaat Pasha reageerde op de protesten van de Amerikaanse ambassadeur met de woorden: Je bent een Jood, deze mensen zijn christenen... Waarom kan je ons niet laten doen met deze christenen wat wij wensen? ^{Bronvermelding gewenst}

Veel later zou Adolf Hitler verklaren: Het doel van de oorlog is niet de linies te herdefiniëren, maar de vijand fysiek te vernietigen. Door deze methode zullen wij de vitale levensruimte verkrijgen die wij nodig hebben. Wie spreekt vandaag nog over het bloedbad onder de Armenen? ^[11]

Andere tragedies in het Ottomaanse Rijk tijdens de Eerste Wereldoorlog

Veel minder bekend dan de Armeense genocide is dat in dezelfde tijd nog andere tragedies plaatsvonden:

• Er werden vermoedelijk zo'n 275.000 Assyriërs vermoord in de zogenoemde Assyrische genocide. ^{Bronvermelding gewenst}
• In wat nu Syrië is, stierven een derde tot een half miljoen Arabieren aan de hongersnood. ^[12]
• Vermoedelijk stierven zo'n 30.000 Koerden. ^{Bronvermelding gewenst}
• Er stierven tienduizenden Turken in door Rusland gecontroleerd gebied.^{Bronvermelding gewenst}

Internationale erkenning en ontkenning

De afgelopen decennia heeft er talrijk onafhankelijk wetenschappelijk historisch onderzoek plaatsgevonden naar de gebeurtenissen in het Ottomaanse Rijk. Desondanks is de discussie nog steeds gaande.

De discussie richt zich vooral op het feit of de verschillende ministers en overheidsdienaren vooraf van plan waren om genocide te plegen. Door verschillende oorzaken is de precieze gang van zaken volgens sommige wetenschappers niet goed te herconstrueren. Daarnaast zijn ook vervalste documenten geproduceerd, zoals de Armeense `Andonian papers`.

Invloedrijke wetenschappers in Nederland zijn momenteel onder meer Ton Zwaan, Erik-Jan Zürcher en Jos Weitenberg.

Onduidelijk

Enkele wetenschappers, zoals de Nederlanderse wetenschapper Erik-Jan Zürcher en de Amerikaanse politicoloog Guenter Lewy ^[13], stellen dat te weinig bewijs is gevonden om definitief te kunnen concluderen dat genocide heeft plaatsgevonden. Zürcher is van mening dat de leden van het Comité voor Eenheid en Vooruitgang de uitroeiing van de Armeniërs op Turks gebied nastreefde, maar weet niet zeker of dit ook tot officiële politiek van de staat werd verheven. Zijn twijfel komt deels door de weigering van de Turkse overheid om diverse archieven open te stellen voor onderzoekers en deels doordat archieven verdwenen of vernietigd zijn. ^[14] Turks vluchteling in Duitsland Taner Akçam heeft zich gewend tot de wel openbare archieven van de militaire rechtbank die van 1919 tot 1922 de oorlogsprocessen gevoerd heeft. Moeilijkheid is dat de verslagen van deze processen in het Osmaans gesteld zijn. Uit deze verslagen komen indirecte bewijzen van de genocide, namelijk uitspraken van militairen.

Erkenning

Zoals eerder is aangegeven, worden de massale moordpartijen van begin vorige eeuw door de meeste westerse historici als genocide erkend. Ton Zwaan noemt de volkerenmoord op de Armeniërs de "vergeten genocide".^[15]. Daarnaast is er een grote internationale lobby die streeft voor erkenning, voornamelijk opgezet door de Armeense diaspora.

Verschillende landen en internationale organisaties erkennen de genocide: Argentinië, Armenië, België, Canada, Cyprus, Europese Unie, Frankrijk, Griekenland, Italië, Libanon, Nederland, Polen, Raad van Europa, Rusland, Uruguay, Vaticaanstad, Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. Hoewel president Ronald Reagan expliciet refereerde aan de Armeense genocide, is er in de Verenigde Staten geen resolutie aangenomen om de genocide te erkennen.

Het Belgische parlement erkende de Armeense genocide in 1997.

De Tweede Kamer nam op 21 december 2004 met algemene stemmen een motie van de ChristenUnie aan waarin het de genocide erkent en de regering verzoekt de kwestie "aan de orde te stellen" bij de Turkse regering. ^[16]

Op 7 maart 2000 ondertekenden 126 academici en voorzitters van verschillende holocauststudiecentra een politieke verklaring in Philadelphia, waarin zij vastlegden dat de genocide heeft plaatsgevonden. Hun aanbeveling aan Turkije is om in het reine te komen met dit feit en hun aanbeveling aan de rest van de wereld is om deze genocide te erkennen. Ondertekenaars zijn onder andere professoren Yeshuda Bauer, Ward Churchill, Jack Needle en Nobelprijswinnaar Elie Wiesel.

De Turkse Historicus Taner Akçam heeft in een reeks boeken de bewijzen van de genocide openbaar gemaakt. Hij citeert zelfs Atatürk die de genocide al in 1920 een schande noemt.^[17] Mustafa Kemal verdedigde tijdens deze processen zijn afkeer in woord en daad tegen het zuiveringsbeleid van Enver Pasja, dat militair gezien een ramp was en de genocide mogelijk zou hebben gemaakt. Ook minachtte Mustafa de organisatie van de deportaties.

Ontkenning

De Turkse regering staat op het standpunt dat er geen sprake was van genocide, maar dat de doden het slachtoffer zijn geworden van hongersnoden en andere ontberingen. Zij spreekt dan ook liever van de Armeense Kwestie. Volgens de Turkse regering zouden er 300.000 tot 500.000 slachtoffers zijn. Turkije oefent – of oefende tot voor kort – ook druk uit op andere landen om het bestaan van de genocide te ontkennen, of in elk geval niet officieel te bevestigen.

Er zijn academici, zoals de Amerikanen Bernard Lewis ^[18] en Justin McCarthy ^[19], die van mening dat de gebeurtenissen geen genocide zijn. Zij spreken liever van deportaties. Hun belangrijkste argument is dat er weinig bewijzen zijn gevonden voor opdrachten van de regering tot genocide. Wel zijn diverse legerofficieren voor de (militaire) rechtbank gebracht en veroordeeld voor hun foutief gedrag tijdens de deportaties.

Zowel de Turken als deze wetenschappers halen veelvuldig de zogenaamde 'Andonian Papers' aan, een bekende vervalsing ten gunste van het Armeense standpunt.^{Bronvermelding gewenst}

Er werden wel pogingen gedaan tot verzoening. Op aansporen van de Verenigde Staten werd een verzoeningscommissie opgericht in 2001 met Turkse en Armeense leden. Deze publiceerden hun rapport, waarop de Turkse leden collectief ontslag namen uit de commissie.

In 2005 hield de Turkse premier Recep Tayyip Erdoğan een gezamenlijke persconferentie met oppositieleider Deniz Baykal waarin zij Armeense geschiedkundigen uitnodigden collega's uit Turkije te ontmoeten om uit te vinden wat er gebeurde. Ook riepen ze Armenië op de archieven te openen. De Armeense minister van buitenlandse zaken reageerde dat bekend is wat gebeurde en dat de Armeense archieven altijd open zijn geweest.

In het weekend van 24-25 september 2005 vond er daadwerkelijk een conferentie plaats in Istanboel, nadat een rechtbank het eerder verboden had.

Toelichting

De geheimhouding en de parallelle bevelstructuur van het voormelde triumviraat bemoeilijken het aantonen van de opzet om de Armeniërs systematisch en gepland uit te roeien, waardoor men in juridische zin niet van een volkerenmoord of genocide kan spreken. Voor de belangrijkste besluiten moet men voortgaan op slechts indirecte bewijzen. Door het raadplegen van Turkse archieven vond Taner Akçam wel aanwijzingen dat de volksverplaatsingen en vernietiging van een hele bevolkingsgroep als zodanig de uiteindelijke doelstelling was van het nieuwe regime na 1913 en plaatsvond in het eerste halfjaar van 1915. Het bestaande bronnenmateriaal bewijst dat de machthebbers veel te weinig hebben gedaan om de veiligheid van de gedeporteerden te waarborgen.

Aanslagen door Armeniërs

Twee Armeense organisaties, de ASALA en de JCAG, hebben in de jaren '70 en jaren '80 wereldwijd aanslagen gepleegd op Turken en Turkse instanties, met als doel erkenning van de genocide. In Nederland werd daarbij de diplomatenzoon Ahmet Benler in 1979 in Den Haag doodgeschoten. In Rotterdam werd Kemalettin Demirer doodgeschoten door de Armeense terroristen. In Amsterdam was zware schade door een bomexplosie voor het kantoor van Turkish Airlines. De Armeense terroristen zijn verantwoordelijk voor ruim 200 terroristische aanslagen in vele steden waaronder Londen, Parijs, Istanboel, Madrid en New York^[20]

Relevantie voor de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van 2006

Zie: Armeense Genocide in de Tweede Kamerverkiezingen 2006

Herdenkingen en kunst

Herdenkingen

Elk jaar op 24 april wordt het begin van de volkerenmoord door de Armeniërs zelf herdacht. In de Armeense hoofdstad Erevan is een speciaal monument hiervoor opgericht. Ook in andere landen waar Armeniërs wonen worden herdenkingen georganiseerd.

Monumenten in de Benelux

Op het Henri Michauxplein in Elsene (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) staat sinds 1997 een monument ter nagedachtenis van deze volkerenmoord.

In Nederland is in Assen een monument.

De oprichting van deze monumenten heeft destijds tot felle rellen geleid. Turkse ingezetenen, veelal bijgestaan door rabiate Turks-nationalistische Grijze Wolven, bedreigden in woord en daad plaatselijke politici die sympathiseerden met de Armeense verzoekers.^{Bronvermelding gewenst} Van tijd tot tijd verzoeken zij het monument te verwijderen, meestentijds met als argument dat het de Turkse ziel verwondt.

Kunst

Naar aanleiding van ooggetuigenverklaringen van overlevenden in de buurt van Antakya (Antiochië) heeft de Oostenrijkse schrijver Franz Werfel in 1933 een wereldberoemde roman geschreven: "Die 40 Tage des Musa Dagh".

Diamanda Galás, een Amerikaanse kunstenares en muzikante, heeft in 2003 een conceptalbum gebracht ter herinnering aan de slachtoffers van de genocide, met als titel Defixiones, will and testament.

De leden van de Amerikaanse rockband System Of A Down zijn van Armeense afkomst en refereren regelmatig aan de genocide.

Bibliografie

• Taner Akçam, A Shameful Act, The Armenian Genocide and the Question of Turkish Respnsability, Metropolitan Books, 484 blz.
• Michiel Leezenberg, Schuldig. Waaraan? De Turkse worsteling met de massamoord op de Armeniërs, in NRC Handelsblad, Cultureel Supplement, 23 februari 2007.
• Norman M. Namark, Fires of Hatred: Ethinic cleansing in twentieth-century Europe, Harvard University Press, 2001, Cambridge MA en London UK, 248 blz. Hoofdstuk I: The Armenians and Greeks of Anatolia p. 17-56.

Referenties

1. ↑ Bernard Lewis (1995) Het Midden-Oosten: 2000 jaar culture en politieke geschiedenis, p. 320 ISBN 90-225-2929-8
2. ↑ Winter, J.M., (2004) America and the Armenian Genocide of 1915, Cambridge University Press
3. ↑ Bernard Lewis (1995) Het Midden-Oosten: 2000 jaar culturele en politieke geschiedenis ISBN 90-225-2929-8
4. ↑ Martin Gilbert, The First Wirld War: A Complete History, pagina 167 (in A Problem from Hell, pagina 518)
5. ↑ Bernard Lewis (1995) Het Midden-Oosten: 2000 jaar culture en politieke geschiedenis ISBN 90-225-2929-8
6. ↑ Martin Gilbert, The First Wirld War: A Complete History, pagina 167 (in A Problem from Hell, pagina 518)
7. ↑ Peter Mansfield (2003) A History of the Middle-East, second edition, ISBN 9780141 011233
8. ↑ Erik-Jan Zürcher (2001) Turkey: a modern history, second edition, pagina 120, ISBN 9-781860-642227
9. ↑ Ton Zwaan (2001) De 'vergeten' genocide
10. ↑ R.J. Rummel Statistics of Democide, Hoofdstuk 5 (1997)
11. ↑ Samantha Power (2002) A Problem from Hell, ISBN 0465061508, pagina 23
12. ↑ Mansfield, Peter (1976} The Arabs, second edition 1985, p.177
13. ↑ Guenter Lewy (2005) Revisiting the Armenian Genocide in The Middle East Quaterly, Fall 2005
14. ↑ Erik-Jan Zürcher (2001) Turkey: a modern history, second edition, pagina 121, ISBN 9-781860-642227
15. ↑ Ton Zwaan (2001) De 'vergeten' genocide
16. ↑ Dossier 21 501-20 Europese Raad nr. 270 Motie van het lid Rouvoet c.s. omtrent inbrenging Armeeense genocide in de Europese Raad over de toelatingsonderhandelingen met Turkije.
17. ↑ Armeense genocide: "Ik had zelf ook geen flauw benul."
18. ↑ Bernard Lewis (1995) Het Midden-Oosten: 2000 jaar culturele en politieke geschiedenis ISBN 90-225-2929-8
19. ↑ Justin McCarthy Term 'genocide' voor Turks handelen aantoonbaar onjuist, de Volkskrant, Forum, 9 juni 2005
20. ↑ Armeense terreuraanslagen waaronder die van op Turken en Turkse instanties

Zie ook

• Arabische Opstand
• Geschiedenis van Turkije
• Armenag Haigazian, biografie van een slachtoffer
• Assyrische Genocide

Externe links

• Andere Tijden, uitzending 12 februari 2006
• Peter van Ham (2004), Turkije moet schuld Armeense genocide erkennen(Instituut Clingendael)
• Radiodocumentaire van Marnix Koolhaas over de Turkse genocide op het Armeense volk in 1915, Radio 1, De Avonden, 9 juni 2005
• Q&A bij de BBC (Engels)
• Artikel van Guenter Lewy waarin hij stelt dat er te weinig bewijs is om van 'genocide' te spreken (Engels)
• Documenten van de Duitse staatsarchieven (Duits)

Externe links met websites die de genocide erkennen

• 24 april comité van de Federatie van Armeense Organisaties in Nederland
• Armenica.org: Geschiedenis van Armenië
• Franse webstek over de genocide en het Turks negationisme (Frans)
• Engelstalige webstek over de genocide, met originele documenten

Externe links met websites die de genocide ontkennen

• Tall Armenian Tale
• The Armenian Issue
• Armenian Genocide Lie