Hiszpańska wojna domowa

Z Wikipedii

Hiszpańska wojna domowa to wojna domowa pomiędzy lewicowym rządem hiszpańskim i wspierającymi go siłami, a prawicową opozycją, jaka toczyła się w latach 1936-1939.
Obie strony wojny miały wsparcie z zagranicy, przy czym nacjonalistów wspierały bezpośrednio oddziały wojskowe przysłane przez Włochy i III Rzeszę, siły rządowe mogły liczyć na wsparcie zagranicznych ochotników (w tym tzw. Brygad Międzynarodowych) oraz komunistycznego Związku Radzieckiego i Meksyku. Pomoc ZSRR i Niemców była jednak odpłatna - np. za pomoc udzieloną przez ZSRR rząd republikański zapłacił z rezerw Banku Hiszpanii sztabami złota o wartości 500 mln dolarów ^[1][2] - wysłano je transportem do Odessy w ZSRR, pod nadzorem funkcjonariusza NKWD Pawła Sudopłatowa. W marcu 1939 wojna domowa zakończyła się zwycięstwem nacjonalistów.

Mimo iż była to wojna domowa, jej kontekst był znacznie szerszy. Konflikt ten bywa uważany za preludium drugiej wojny światowej.

Spis treści 1 Tło historyczne wybuchu wojny domowej 2 Przebieg 2.1 Ważniejsze bitwy 2.2 Inne wydarzenia 3 Partie i organizacje polityczne 3.1 Front Ludowy 3.2 Siły wspierające Front Ludowy 3.3 Narodowcy 3.4 Postacie związane z republikanami 3.5 Postacie związane z narodowcami 3.6 Źródła 3.7 Zobacz też 4 Linki zewnętrzne

[edytuj] Tło historyczne wybuchu wojny domowej

W lutym 1936 odbyły się w Hiszpanii wybory, które minimalnie wygrał Front Ludowy (socjaliści, komuniści, syndykaliści, anarchiści, republikanie), a prezydentem został Manuel Azaña. Zwycięzcy jak i przegrani zaczęli stosować terror w stosunku do swoich przeciwników politycznych. Lider prawicowej opozycji parlamentarnej, Calvo Sotelo, protestował przeciw terrorowi antyreligijnemu, ustawom wywłaszczeniowym i tzw. reformie rolnej. Przywódczyni komunistów, Dolores Ibárruri, zapowiedziała, że za swe wystąpienia przeciw Frontowi Ludowemu i jego reformom zapłaci życiem. 12 lipca 1936 José Castillo, porucznik Guardias de asalto i członek Partii Socjalistycznej, został zamordowany przez skrajnie prawicową bojówkę w Madrycie. Dzień później, w nocy z 12 na 13 lipca 1936, Calvo Sotelo został w uprowadzony przez 15-osobowe komando Gwardii Cywilnej podległej ministrowi sprawiedliwości i zamordowany strzałem w tył głowy. Osobą, która pociągnęła za spust, był prawdopodobnie socjalista Victoriano Cuenca. Morderstwo lidera prawicowej opozycji było iskrą przyśpieszającą wybuch buntu żołnierzy z garnizonu hiszpańskiego w Melilli i trzyletniej wojny domowej.

[edytuj] Przebieg

17 lipca 1936 Radio Ceuta w Maroku Hiszpańskim nadało komunikat, którego jedno zdanie brzmiało: Nad całą Hiszpanią niebo jest bezchmurne, był to sygnał do rozpczęcia powstania. Powstańcy szybko opanowali Maroko, gdzie na czele zbuntowanych wojsk (ogółem 115 000 żołnierzy zgrupowanych w 8 dywizjach) stanął generał Francisco Franco, i większość północy kraju, z wyjątkiem Kraju Basków i Asturii. Przeciwnicy Republiki byli wspierani przez duchowieństwo katolickie, tradycjonalistów (karliści), liberalnych monarchistów, chadecję (CEDA), Akcję Katolicką oraz partię narodowo-syndykalistyczną Falangę. W pierwszym etapie rządowi udało się utrzymać pod kontrolą większość terytorium kraju, gdzie próby puczu, jak np. w Madrycie czy Barcelonie, zostały szybko stłumione.

Zarówno Niemcy, jak i Włochy postanowiły wesprzeć zbrojnie narodowców, wysyłając niemiecki Legion Condor i Włoski Korpus Ekspedycyjny. Dla wzmocnienia sił nacjonalistycznych w samej Hiszpanii utworzony został most powietrzny, złożony z samolotów włoskich, niemieckich i hiszpańskich, za pomocą którego udało się przerzucić wojska Afrykańskiego Korpusu Kolonialnego.

Pojawienie się wojsk marokańskich i hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej wzmocniło siły powstańców na południu kraju i prestiż gen. Franco w świeżo utworzonej Radzie Obrony Narodowej, która powierzyła mu dowództwo nad południowym zgrupowaniem wojsk, a następnie, 12 września, nad całymi siłami zbrojnymi.

Sukcesy nacjonalistów zmusiły rząd Republiki do powołania regularnej Armii Ludowej i szukania pomocy zagranicą. Począwszy od sierpnia 1936 republikanom pomocy udzielał komunistyczny Związek Radziecki, wysyłając do Hiszpanii broń i ludzi (głównie dowódców) oraz rewolucyjne władze Meksyku.

W Hiszpanii obie walczące strony dokonały wielu okrucieństw. Republikanie mordowali duchownych i palili kościoły. Zarówno nacjonaliści, jak i republikanie masowo rozstrzeliwali jeńców i przeciwników politycznych.

Początkowo Francja i Wielka Brytania ogłosiły zasadę nieingerencji. Do Hiszpanii jednak przybywali ochotnicy z całego świata, głównie z Europy, którzy wspomagali republikanów. Robotnicy i intelektualiści, zwolennicy komunizmu, ale także ci, którzy uważali tę wojnę za front walki z faszyzmem: liberałowie, anarchiści, socjaliści, napłynęli do Hiszpanii, tworząc tu brygady międzynarodowe. Po stronie gen.Franco walczyły natomiast oddziały ochotników, głównie portugalskich, irlandzkich (Irlandzka Brygada), francuskich i rumuńskich którzy z kolei uważali tę wojnę za antykomunistyczną krucjatę. Polska zajęła stanowisko dwuznaczne. Przyłączyła się do polityki mocarstw zachodnich, uczestniczyła w pracach Ligi Narodów i Komitetu Nieinterwencji. Jednak wyraźne były sympatie rządu dla nacjonalistów. Zabroniono wyjazdu ochotnikom, a tych którzy walczyli w Brygadach Międzynarodowych pozbawiono obywatelstwa polskiego. Polska dzięki wojnie domowej w Hiszpanii pozbyła się ogromnych ilości starego i wadliwego sprzętu wojskowego który sprzedawała obu walczącym stronom (m.in. czołgi FT-17 i samoloty PWS-10 oraz RWD-13) za łączną kwotę blisko 3 mln złotych.

Zacięte walki trwały ze zmiennym szczęściem dla obu stron do marca 1939, generalnie jednak frankiści zdobywali coraz większe obszary kraju. Pozycję republikanów osłabiały też konflikty i walka o władzę między partią komunistyczną a pozostałymi partiami, w tym utrzymującą kontakt z trockistami, antystalinowską marksistowską partią POUM i anarchistami z CNT-FAI, zakończone rozprawą komunistów z "wrogami na lewicy". Jedną z niedoszłych ofiar komunistów był brytyjski ochotnik w oddziałach POUM Eric Arthur Blair (znany później jako wybitny pisarz George Orwell), który opublikuje swoje wspomnienia z Wojny Hiszpańskiej w książce W hołdzie Katalonii (Homage to Catalonia), a doświadczenia z komunistami wpłyną na kształt Folwarku zwierzęcego i Roku 1984.

Po wygraniu szeregu ważnych kampanii i bitew, w tym najważniejszej bitwy nad Ebro, frankiści ostatecznie, na przełomie marca i kwietnia 1939, zwyciężyli, wprowadzając konserwatywne i rządy silnej ręki, wspierane przez Kościół, które przetrwały 39 lat. W wyniku konfliktu zginęło 90 000 żołnierzy po stronie nacjonalistów i 110 000 republikanów. Około 400 000 ludzi zmarło z głodu i chorób, bądź zostało wymordowanych przez siły obu walczących stron. 500 000 republikanów udało się na wygnanie, głównie do sąsiednich krajów. Po zakończeniu walk przystąpiono do masowych aresztowań i egzekucji republikanów i ich zwolenników, w 1941 w więzieniach przebywało ponad 250 000 ludzi.

Wydarzenia w Hiszpanii są uważane przez wielu historyków za wstęp do II wojny światowej. Wojna domowa w Hiszpanii umocniła sojusz niemiecko-włoski, jak i stała się poligonem doświadczalnym dla nowych rodzajów broni i wojsk (lotnictwo, wojska pancerne) wykorzystywanych przez obie strony.

[edytuj] Ważniejsze bitwy

• 18 lipca - 28 września 1936: obrona Alkazaru
• 8 marca - 11 marca 1937: bitwa pod Guadalajarą
• 15 grudnia 1937 - 22 lutego 1938: bitwa o Teruel
• 6 marca 1938: bitwa koło przylądka Palos
• 25 lipca - 16 listopada 1938: batalia nad Ebro

[edytuj] Inne wydarzenia

• 8 listopada 1936: W miejscowości Paracuellos del Jarama republikanie rozstrzelali ok. 1000 więźniów ewakuowanych wcześniej z Madrytu.
• 26 kwietnia 1937: Niemiecki Legion Condor zbombardował Guernikę.

[edytuj] Partie i organizacje polityczne

[edytuj] Front Ludowy

• UR (Unión Republicana - Unia Republikańska): - założona w 1934 przez byłych członkow Republikańskiej Partii Radykalnej.
• IR (Izquierda Republicana - Lewica Republikańska): - kierowana przez Manuela Azañe. Grupowała część robotników, drobno-przemysłowców. Silne wpływy masonerii.
  • ERC (Esquerra Republicana de Catalunya - Republikańska Lewica Katalonii): - kataloński odpowiednik Lewicy Republikańskiej.
• PSOE (Partido Socialista Obrero Español - Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza): - socjaliści.
  • UGT (Unión General de Trabajadores - Centralny Związek Robotników): - związek zawodowy związany z PSOE.
  • Federacion de Juventudes Socialistas (Federacja Młodzieży Socjalistycznej)
• PSUC (Partit Socialista Unificat de Catalunya - Zjednoczona Socjalistyczna Partia Katalonii): - sojusz różnych socjalistycznych partii Katalonii, powołany latem 1936, kontrolowany przez PCE.
• JSU (Juventudes Socialistas Unificadas - Zjednoczona Młodzież Socjalistyczna): - zbrojna organizacja skupiajaca młodych zwolenników komunistów i socjalistów. Kierowana przez Santiago Carrillo.
• PCE (Partido Comunista de España - Komunistyczna Partia Hiszpanii): - stalinowska partia założona przez José Díaza w trakcie wojny, stopniowo zaczęła zdobywać coraz większe wpyłwy w obozie republikanów.
• POUM (Partido Obrero de Unificación Marxista - Robotnicza Partia Zjednoczonych Marksistów): - komunistyczna partia trockistowska założona w 1935.
  • JCI (Juventud Comunista Ibérica - Iberyjska Młodzież Komunistyczna): - młodzieżówka POUM.
• PS (Partido Sindicalista - Partia Syndykalistyczna): - anarcho-syndykaliści.

[edytuj] Siły wspierające Front Ludowy

• Unión Militar Republicana Antifascista (Republikański Wojskowy Związek Antyfaszystowski): - opozycyjna w stosunku do Unión Militar Española, organizacja oficerów armii.
• Libertarianie i anarchiści - do czasu wybuchu wojny opozycyjni wobec Frontu Ludowego.
  • CNT (Confederación Nacional del Trabajo - Narodowa Konfederacja Pracy): - związek zawodowy anarcho-syndykalistów .
  • FAI (Federación Anarquista Ibérica - Iberyjska Federacja Anarchistyczna): - anarchiści.
  • Mujeres Libres (Wolne Kobiety): Feministyczna grupa anarchistyczna.
  • FIJL (Federación Ibérica de Juventudes Libertarias - Iberyjska Federacja Libertariańskiej Młodzieży)
• Baskijscy separatyści.
  • PNV (Partido Nacionalista Vasco - Baskijska Partia Nacjonalistyczna): - separatyści baskijscy, byli sojusznikami Frontu Ludowego po wyborach z lutego 1936.
  • ANV (Acción Nacionalista Vasca - Baskijska Akcja Nacjonalistyczna): - socjalistyczna partia baskijska dążąca do autonomii.
  • STV (Solidaridad de Trabajadores Vascos - Solidarność Baskijskich Robotników): - związek zawodowy Basków z tradycjami katolickimi.
• SRI (Socorro Rojo Internacional - Czerwona Pomoc Międzynarodowa): - organizacja stworzona przez III międzynarodówkę komunistyczną, wspierająca republikę poza jej granicami. Organizowała nabór ochotników do Brygad Miedzynarodowych.

[edytuj] Narodowcy

• Unión Militar Española (Hiszpański Związek Wojskowy) - konserwatywna organizacja polityczna, skupiająca oficerów armii hiszpańskiej krytycznych wobec władz republikańskich. Początkowo była kierowana przez generałów: Emilio Mole i Jose Sanjurjo a następnie przez Franco.
• Monarchiści "Alfonsiści" - zwolennicy resteuracji monarchii i powrotu króla Alfonsa XIII. Wielu wojskowych, arystokratów i posiadaczy ziemskich było Alfonsistami.
  • Renovación Española (Hiszpańska Resteuracja) - główna Alfonsistowska partia polityczna.
  • Acción Española (Akcja Hiszpańska) - nacjonalistyczna partia kierowna przez Jose Calvo Sotelo, założona w 1933 i skupiona wokół pisma o tej samej nazwie.
    • Bloque Nacional (Blok Narodowy) - zbrojne ramię Akcji Hiszpanskiej utworzone przez Calvo Sotelo.
• Monarchiści "Karliści"'
  • Comunión Tradicionalista (Wspónota Tradycjonalistyczna) - karlistowska tradycjonalistyczno- katolicka partia polityczna.
    • Requetés (Ochotnicy) - zbrojne oddziały karlistowskie.
    • Pelayos - młodzieżowa organizacja Karlistów.
    • Margaritas - ruch kobiecy, od imienia Margarity de Borbón-Parma, żony predendenta do tronu Karola VII.

• Falange (Falanga):
  • FE (Falange Española de las JONS - Hiszpańska Falanga Rad Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej – partia narodowo-syndykalistyczna.
    • OJE (Organización Juvenil Española) (Organizacja Młodej Hiszpanii) - organizacja młodzieżowa Falangi.
    • Sección Femenina (Feminine Section) (Sekcja Kobieca) - kobiecy ruch społeczny działający w ramach Falangi.
  • FET y JONS (Falange Española Tradicionalista y de las JONS - Hiszpańska Falanga Tradycjonalistyczna Rad Ofensywy Narodowo-Syndykalistycznej) – założona w 1937, skupiła wszystkie siły polityczne wspierające gen. Franco.

• CEDA ( Confederación Española de Derechas Autónomas - Konfederacja Hiszpańskiej Prawicy Niezależnej) - chrześcijańscy demokraci, główna siła opozycyjna przed wybuchem wojny, po niej całkowity zanik działalności. W jej skład wchodziła także Akcja Ludowa i Akcja Katolicka.

[edytuj] Postacie związane z republikanami

• Manuel Azaña
• Diego Martínez Barrio
• Eric Arthur Blair, znany jako George Orwell
• Largo Caballero
• Buenaventura Durruti
• José Giral
• Ernest Hemingway
• Miguel Hernández
• Vicente Rojo Lluch
• Federico García Lorca
• Jose Miaja
• Juan Negrín
• Indalecio Prieto
• Melchor Rodríguez García
• Karol Świerczewski
• Niceto Alcala Zamora

[edytuj] Postacie związane z narodowcami

• José Millán Astray
• Miguel Cabanellas
• Luis Carrero Blanco
• Fidel Dávila
• Manuel Fal Conde
• Franciszek II Burbon Sewilski
• Francisco Franco y Bahamonde
• José María Gil Robles
• Ceferino Jimenez Malla
• Emilio Mola
• José Antonio Primo de Rivera
• Gonzalo Queipo de Llano
• José Sanjurjo
• José Enrique Varela
• Juan Yagüe
• Oskar Dirlewanger

[edytuj] Źródła

1. ↑ Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 s. 319
2. ↑ "(...)rząd republikański przekazał na ten cel do Moskwy niemal całą rezerwę Banku Hiszpanii, wynoszącą 140 mln funtów w złocie": Witold Pronobis "Świat i Polska w XX wieku", Editions Spotkania, Warszawa, 1996, ISBN 83-86802-11-1, s. 157

[edytuj] Zobacz też

• rewolucja w Hiszpanii, Dąbrowszczacy, historia Hiszpanii.

[edytuj] Linki zewnętrzne

• "O wojnie domowej" stanowisko episkopatu hiszpańskiego część 1 część 2
• "Antyfaszystowska rewolucja" artykuł z portalu lewica.pl
• "La Guerra Civil Española" hiszpańskojęzyczny serwis poświęcony wojnie domowej
• Wojna domowa w Hiszpanii