Język wilamowski

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Wymysöryś
Obszar	Polska (Wilamowice)
Liczba mówiących	ok.70
Ranking	poza rankingiem
Klasyfikacja genetyczna	języki indoeuropejskie języki germańskie języki zachodniogermańskie języki anglo-fryzyjskie **język wilamowski
Pismo	łaciński zmodyfikowany


W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata W Wikisłowniku: Słownik języka wilamowskiego

Język wilamowski lub wilamowicki , nazywany też Wymysöryś - dialekt/język z grupy zachodniej języków germańskich, którym posługiwali się mieszkańcy Wilamowic (województwo śląskie). Na początku XXI wieku nieomalże wymarły, posługuje się nim prawdopodobnie około 70 osób. Nazwa języka pochodzi od nazwy Wilamowic w tym języku - Wymysoj.

[edytuj] Historia

Mieszkańcy Wilamowic są prawdopodobnie potomkami holenderskich, niemieckich i szkockich osadników, którzy przybyli do Polski w XIII wieku. Stąd też język wymysöryś pochodzi prawdopodobnie od XII-wiecznej wersji górnoniemieckiego. Wielowiekowy rozwój w izolacji oraz kontakty między osadnikami z różnych krajów, sprawiły, że język wilamowski oddalił się od niemieckiego. Zaobserwować można silne wpływy innych języków: dolnosaksońskiego, niderlandzkiego, fryzyjskiego, polskiego, angielskiego oraz szkockiego. Obecnie w ramach ratowania kultury wilamowskiej prowadzi się lekcje języka wilamowskiego dla chętnych.

Co ciekawe, mimo, że język ten jest blisko spokrewniony z niemieckim, to jego użytkownicy odmawiali jakichkolwiek związków z Niemcami, uważając się raczej za Holendrów. Wymysöryś był jeszcze w powszechnym użytku w Wilamowicach do 1945, kiedy władze komunistyczne zabroniły używania tego języka. Mimo zniesienia tego zakazu w 1956, wymysöryś był stopniowo zastępowany przez polski, zwłaszcza wśród młodszego pokolenia. Obecnie ocenia się na około 70 osób liczbę rodzimych użytkowników tego języka. Są to głównie starsi ludzie. Większość mieszkańców ma te same nazwiska (Mozler, Rozner, Figwer, Biba, Fox, Sznajder) przez co zaczęto używać przydomków (Flora-Flora, Hala-Mockja) czyli Florian, Syn Floriana czy Maciej, syn Elżbiety.

W XIX wieku wilamowską poezję pisał Florian Biesik, w XX wieku Józef Kuczmierczyk, a w XXI wieku Józef Gara.

[edytuj] Alfabet

Alfabet wilamowski*¹
a	ao	b	c	ć	d	e	f	g	h	i	j	k	ł	l	m	n	ń	o	ö	p	q	r	s	ś	t	u	ü	v	w	y	z	ź	ż
A	AO	B	C	Ć	D	E	F	G	H	I	J	K	Ł	L	M	N	Ń	O	Ö	P	Q	R	S	Ś	T	U	Ü	V	W	Y	Z	Ź	Ż

[edytuj] Przykładowe teksty

1.Güty naocht ynzer HjerGöt

Wir waon baota cy diyr güt,

Güty naocht ynzer HjerGöt

Wir waon baota cy diyr güt, güty naocht

2. Güty naocht ynzer Foter

Maj łiwy byröter.

Güty naocht ynzer Foter

Maj łiwy, łiwy byröter, güty naocht

3.Güty naocht, ynzer Müter

Wir waon baota baotputer (nystyn)

Güty naocht, ynzer Müter

Wir waon baota baotputernystyn

4.Güty naocht oły zaj

Wu jyr ym hymuł zajt

Güty naocht oły zaj

Wu jyr ym hymuł zajt, güty naocht

5.Güty naocht, oły enieła

Wu jyr bysiüca Pyjtela

.Güty naocht, oły enieła

Wu jyr bysiüca Pyjtela, güty naocht

[edytuj] Kołysanka


Śłöf maj büwła fest! Skumma fremdy gest, Skumma müma ana fetyn, S'Brennia nysła ana epułn, Słöf duy Jasiu fest!	Śpij, mój chłopcze, mocno! Obcy goście przychodzą, Ciotki i wujkowie przychodzą, Niosą orzechy i jabłka, Śpij Jasiu mocno!
lub
Kum zie makja Dü cy mir ych wył kuza abysła myt dir	Chodź dziewczyno Ty do mnie Chciałbym rozmawiać Trochę z tobą

[edytuj] Ojcze nasz

Ynzer Foter, dü byst ym hymuł,

Daj noma zuł zajn gywajt;

Daj Kyngrajch zuł dö kuma;

Daj wyła zuł zajn ym hymuł an uf der aot;

dos ynzer gywynłichys brut gao yns haojt;

an fercaj yns ynzer siułda,

wi wir aoj fercajn y ynzyn siułdigia;

ny łat yns cyn zynda;

zunder kaonst yns reta fum nistgüta.

[Do Dajs ej z Kyngrajch an dy maocht, ans łaowa uf inda.]

Amen

Ojcze nasz, któryś jest w niebie

święć się imię Twoje;

przyjdź królestwo Twoje;

bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi;

chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj;

i odpuść nam nasze winy,

jako i my odpuszczamy naszym winowajcom;

i nie wódź nas na pokuszenie;

ale nas zbaw od złego.

[Albowiem Twoje jest Królestwo i moc, i chwała

na wieki wieków.]

Amen

[edytuj] Powszechna Deklaracja Praw Człowieka - Artykuł 1

Oły łaojt zajn gybün yr frajchajt głajch myta aondyn łaojta. Dy zajn bysienkt mytum gydechnys an myt ar zejł an dy zuła zich myt aondyn bygejn wi bridyn.

Wszyscy ludzie rodzą się wolni i równi pod względem swej godności i swych praw. Są oni obdarzeni rozumem i sumieniem i powinni postępować wobec innych w duchu braterstwa.

[edytuj] Literatura

Ludwik Młynek, Narzecze wilamowickie, J.Pisz, Tarnów, 1907
Józef Latosiński, Monografia miasteczka Wilamowic, Kraków, 1909
Herman Mojmir, Wörterbuch der deutschen Mundart von Wilamowice (Słownik niemieckiej gwary Wilamowic), Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1930-1936.
Adam Kleczkowski, Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Fonetyka i fleksja, Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1920
Adam Kleczkowski, Dialekt Wilamowic w zachodniej Galicji. Składnia, Uniwersytet Poznański, Poznań, 1921
Maria Katarzyna Lasatowicz, Die deutsche Mundart von Wilamowice zwischen 1920 und 1987, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Opole, 1992
Tomasz Wicherkiewicz, The Making of a Language: The Case of the Idiom of Wilamowice, Mouton de Gruyter, 2003, ISBN 3-11-017099-X
Antoniego Barciak (red.), Wilamowice przyroda, historia, język, kultura, oraz społeczeństwo miasta i gminy