Partia polityczna

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Partie polityczne
Ten artykuł jest częścią serii poświęconej partiom i systemom partyjnym.

System partyjny System jednopartyjny System dwupartyjny System dwuipółpartyjny System dwublokowy System wielopartyjny System partii dominującej System partii hegemonicznej Partie polityczne świata
Partie polityczne ·

Partia polityczna ("partia" od łac. pars 'część') – organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu. Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi" (ang. governmental organisations) i politycznymi

[edytuj] Historia

Podział sceny politycznej na świecie jest ściśle związany z rozwojem parlamentaryzmu. Najwcześniej wyraźniejsze podziały zarysowały się we Francji, co miało związek z Wielką Rewolucją Francuską. W tym okresie w świadomości społecznej ukształtowały się tradycyjne podziały na lewicę i prawicę, gdyż we francuskim parlamencie rewolucjoniści zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian - po prawej. Pierwsze partie powstały natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie w latach 30. XIX wieku jako kontynuacja stronnictwa torysów powstała Partia Konserwatywna oraz wywodząca się od myśli politycznej wigów - Partia Liberalna. Zarówno ich nazwy jak i programy były odbiciem dwóch głównych wówczas ideologii. W drugiej połowie XIX wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiły się nowe ugrupowania - partie socjaldemokratyczne, wyrosłe na bazie ruchów robotniczych i związków zawodowych. Z nich z kolei, na początku XX wieku wyodrębniły się partie głoszące ideologię komunizmu. W odpowiedzi na rozwój ateistycznego w swym charakterze socjalizmu powstała ideologia chrześcijańskiej demokracji, co spowodowało powstanie partii nowego typu. W tym samym okresie zaczęły pojawiać się również partie chłopskie, sytuujące się blisko ugrupowań chadeckich. Za prawicowe zaczęto uznawać partie odwołujące się do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu (ewoluujące stopniowo w kierunku centrum), za lewicowe natomiast - przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiły się na scenach politycznych różnych państw były partie nacjonalistyczne, wywodzące swe idee z konserwatyzmu. Ich odmianą stały się partie faszystowskie, a w przyszłości także neofaszystowskie. Dodatkowo w drugiej połowie XX wieku popularność zaczęły zdobywać nowe ideologie - ekologizm i feminizm, co również doprowadziło do powstania kolejnych partii

**Uproszczona geneza partii europejskich**
Partie	Ideologiczne podłoże powstania
liberalne i konserwatywne	konflikt wokół dotychczasowego reżimu
robotnicze	krytyka systemu przemysłowego
regionalne	krytyka systemu scentralizowanego
chrześcijańskie	krytyka socjaldemokratyzmu
faszystowskie	krytyka systemu demokratycznego
protestu	krytyka systemu biurokratycznego
ruchy ekologiczne	krytyka kosztów wzrostu gospodarczego

[edytuj] Klasyfikacja partii politycznych

Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się przeważnie na dwóch płaszczyznach - ze względu na cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze względów ideologiczno-programowych.

[edytuj] Podział organizacyjno-funkcyjny

ze względu na strukturę organizacyjną
- komitetowe – pełniące rolę komitetu wyborczego (klasyczne przykłady to amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska; w Polsce zbliżoną strukturę ma Platforma Obywatelska)
- rozwinięte - z rozwiniętą strukturą organizacyjną (np. niemieckie CDU, polskie PZPR, SLD)
ze względu na genezę organizacyjną
- parlamentarno-wyborcze - wyłonione z grupy deputowanych, wokół której tworzą się komitety wyborcze, stopniowo integrujące się w jedną organizację (np. niemiecka FDP, brytyjska Partia Konserwatywna)
- pozaparlamentarne - powstałe z inicjatywy organizacji, której dotychczasowym celem nie był udział w wyborach (np. niemieckie SPD, Bündnis 90/Die Grünen, polskie PSL)
ze względu na stopień upartyjnienia kandydatów
- masowe – skupiające dużą liczbę osób, z której wyłaniają się elity partyjne (częściej spotykana forma wśród partii lewicowych, np. francuska Partia Socjalistyczna)
- kadrowe – zrzesza niewielki procent swych wyborców (częściej partie centrowe, np. Partia Demokratyczna - demokraci.pl)
ze względu na typ członkostwa
- z członkostwem bezpośrednim (np. niemieckie FDP)
- z członkostwem pośrednim (np. brytyjska Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)
ze względu na rozdział kompetencji w strukturze partyjnej
- scentralizowane - skupiające władzę w strukturach centralnych partii (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
- zdecentralizowane - z szeroką autonomią instancji niższych w podejmowaniu decyzji (np. francuska Partia Socjalistyczna, niemieckie Bündnis 90/Die Grünen)
ze względu na rodzaj komórki podstawowej
- zakładowe - z komórką podstawową partii w zakładzie pracy, przedsiębiorstwie (np. radziecka KPZR)
- terytorialne - z komórką podstawową obejmującą daną jednostkę terytorialną (np. polskie ZChN, PPS)
ze względu na sposób powoływania władz
- demokratyczne - z władzą powoływaną i kontrolowaną przez członków (np. niemieckie CSU, FDP)
- niedemokratyczne - z władzą pochodzącą z mianowania, tzw. zasada wodzostwa (np. NSDAP)
ze względu na typ kierownictwa partyjnego
- z kierownictwem jednoosobowym - z rozbudowaną władzą przywódcy (np. NSDAP)
- z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) - najwyższą władzę sprawuje kongres, czyli zjazd partyjny (np. SLD, PO)
- parlamentarne - z dominacją frakcji parlamentarnej w kierownictwie partyjnym (np. brytyjska Partia Konserwatywna)
- pozaparlamentarne - z kierownictwem organu partyjnego, znajdującego się poza parlamentem (np. radziecka KPZR)
ze względu na cele partii
- wyborcze (np. amerykańskie partie: Demokratyczna i Republikańska)
- społeczności (np. polskie SLD)
- totalitarne (np. włoska Narodowa Partia Faszystowska)

[edytuj] Podział ze względów ideologiczno-programowych

Zobacz więcej w osobnym artykule: Scena polityczna.

W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten wywodzi się jeszcze z XIX wieku, kiedy między partiami występowały bardzo duże różnice. Współcześnie różnice te objawiają się w większym stopniu w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie. Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec partii przeważnie używa się następujących określeń:

monarchistyczne - wywodzące się z ideologii konserwatywnej, wyznają pogląd, że najlepszym ustrojem politycznym jest monarchia, głoszą antysocjalizm i tradycjonalizm - np. Unia Polskich Ugrupowań Monarchistycznych
konserwatywne – opierają swą ideologię na tradycyjnym ładzie i wartościach utrwalonych w społeczeństwie (np. Partia Konserwatywna w Wielkiej Brytanii, w pewnym stopniu Prawo i Sprawiedliwość i Liga Polskich Rodzin w Polsce)
konserwatywno-liberalne - zachowujące konserwatywny światopogląd, lecz głoszące neoliberalizm w kwestiach gospodarczych, np. Unia Polityki Realnej
liberalne – akcentują wolność jednostki, potrzebę ograniczenia władzy państwowej i jej ingerencji w życie społeczno-gospodarcze (np. Partia Liberalno-Demokratyczna w Japonii, w dziedzinie gospodarki Platforma Obywatelska)
libertariańskie - głoszące hasła minarchizmu i anarchokapitalizmu, np. Partia Libertariańska (USA)
liberalno-demokratyczne - akcentujące wartości związane z funkcjonowaniem w państwie liberalnego systemu politycznego, demokracji, wolności słowa, itp.
socjalliberalne - np. holenderska partia Demokraci 66
chrześcijańsko-demokratyczne - odwołujące się do ideologii chadeckiej, czyli np. do zasady pomocniczości, czy też korporacjonizmu. Poza tym akcentują przywiązanie do tradycyjnych wartości chrześcijańskich, np. niemieckie CDU/CSU, czy też przedwojenna polska Chjena
chłopskie – zwane też agrarnymi, skupiają elektorat chłopski i reprezentują jego interesy w konflikcie miasto-wieś, walcząc o ubezpieczenia w rolnictwie, zrównanie praw wsi i miasta, poprawę infrastruktury wiejskiej. Często odwołują się do doktryny agraryzmu. Partie te na ogół charakteryzują się licznym elektoratem, a ich powstanie jest często reakcją na industrializację. Ponadto odwołują się do wartości konserwatywnych, co na scenie politycznej sytuuje je blisko ugrupowań chadeckich, np. Polskie Stronnictwo Ludowe, a także australijska Country Party
chrześcijańsko-narodowe – to partie, które swoją ideologię opierają na autorytetach kościołów i związków wyznaniowych związanych z chrześcijaństwem, przedstawiają się jako odpowiedź na głoszone ideologie socjalistyczne i liberalne; powołują się na uniwersalne wartości pochodzące z religii chrześcijańskiej, utożsamiane są z ideologią konserwatywną, akcentują swój tradycjonalizm, np. Zjednoczenie Chrześcijańsko-Narodowe, czy Ruch Patriotyczny
narodowe - głoszące idee narodowego radykalizmu i terceryzm, np. Narodowe Odrodzenie Polski
nacjonalistyczne - będące często wyrazem dążeń danej społeczności do uzyskania niezależności jak np. Nacjonalistyczna Partia Basków w Hiszpanii, lecz również np. francuski Front Narodowy
protestu – utożsamiane z populizmem politycznym, są odpowiedzią na procesy biurokratyzacji i mechanizmy państwa dobrobytu, wśród obecnych partii do takiej grupy można zaliczyć Samoobronę RP
faszystowskie (obecnie nielegalne) – powstawały w opozycji do systemu demokratycznego; ich doktryna opiera się na nacjonalizmie, absolutyzmie państwowym, elitaryzmu oraz idei wodzostwa; partie te głoszą kult czynu i silnego człowieka, który zdolny jest do realizacji tego czynu; przykładem może być Narodowa Partia Faszystowska Mussoliniego we Włoszech
robotnicze – są odpowiedzią na pojawianie się mechanizmów wyzysku związanych z rewolucją burżuazyjną. Przekształciły się w większości w partie partie socjaldemokratyczne, np. brytyjscy laburzyści, wywodzący się od trustów, czyli pierwszych związków zawodowych utworzyli Partię Pracy. Dawniej skupiały głównie masy robotnicze, których głównymi żądaniami była poprawa życia i warunków pracy robotników oraz walka o wprowadzenie zaplecza socjalnego, ubezpieczeń społecznych, bezpłatnej służby zdrowia. Do partii robotniczych zaliczała się np. przedwojenna PPS
socjaldemokratyczne - np. Socjaldemokracja Polska oraz Sojusz Lewicy Demokratycznej)
zielonych – wspierające oddolną demokrację partycypacyjną, prawa człowieka, zrównoważony rozwój, równe szanse kobiet i mężczyzn, prawa mniejszości; wskazują na globalne zagrożenia związane z militaryzmem, wyzyskiem ekonomicznym, zanieczyszczeniami środowiska; np. Zieloni 2004
feministyczne - głoszące w programach równouprawnienie płci, potrzebę edukacji seksualnej, rozszerzenia prawa do aborcji, często także antyklerykalizm i pacyfizm
socjalistyczne - np. Polska Partia Socjalistyczna
komunistyczne – powstały wskutek podziałów w ruchu robotniczym w opozycji do partii socjaldemokratycznych; według polskiej konstytucji legalne, o ile nie odnoszą się do totalitaryzmu; walczą o emancypację klasy robotniczej i w konsekwencji o osiągnięcie większej sprawiedliwości społecznej przez zniesienie klasowości społeczeństwa. Należy przy tym odróżnić partie rządzące w krajach socjalistycznych takie jak dawne PZPR czy KPZR, od partii komunistycznych w zachodniej Europie, które nie mają w swoich programach elementów totalitaryzmu, np. Komunistyczna Partia Polski), czy francuska FPK, która zdystansowała się od Moskwy, po wydarzeniach 1968 roku. Nurt odrzucający leninizm, a pragnący pozostać jedynie na gruncie marksizmu nazwano w Europie eurokomunizmem. Obecna Konstytucja RP nie dopuszcza działalności partii komunistycznych odwołujących się do praktyk totalitarnych

Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne, powstałe w związku ze scentralizowaniem władzy, a także procesami odnajdowania tożsamości i odrębności pewnych regionów. Reprezentują one społeczności lokalne, które walczą o rozwój infrastruktury swojego regionu, specjalne przywileje dla niego, czy dodatkowe subsydia. Ponadto posiadają programy ogólnokrajowe zbliżone do innych partii i odwołujące się do głównych ideologii. Ugrupowania regionalne są mocno rozwinięte zwłaszcza w Hiszpanii, np. Koalicja Kanaryjska (liberalna), czy Rada Aragońska (socjaldemokratyczna)

Warto też dodać, że w historii występowały partie, których identyfikacja z danym nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna. Do takich zaliczają się np.:

tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du Peuple Français (RPF);
Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem

[edytuj] Alternatywne sposoby podziału

[edytuj] Podział ze względu na charakter programu

partie patronażu – mają na celu zdobycie władzy dla przywódcy i obsadzenie stanowisk państwowych przez elity partyjne (pewne cechy tego typu partii mają: Samoobrona RP, Liga Polskich Rodzin)
partie interesu – dążą do realizacji interesów pewnych grup społecznych (Krajowa Partia Emerytów i Rencistów, Polska Partia Pracy)
partie światopoglądowe – dążą do realizacji programu opartego na określonym światopoglądzie, (religijnym, filozoficznym lub ideologicznym, np. w Polsce - Ruch Patriotyczny, Liga Polskich Rodzin)

[edytuj] Podział specyficzny dla danego kraju

W każdym kraju można dokonać także specyficznego podziału związanego z jego historią, np. w Polsce często dokonuje się podziału na:

ugrupowania postsolidarnościowe (przede wszystkim Platforma Obywatelska oraz Prawo i Sprawiedliwość)
ugrupowania postkomunistyczne (Sojusz Lewicy Demokratycznej, Socjaldemokracja Polska, dawniej również Socjaldemokracja Rzeczypospolitej Polskiej)

[edytuj] Lewica i prawica

Wśród podziałów tradycyjnych operuje się też takimi pojęciami jak skrajna prawica, prawica, centroprawica, centrum, centrolewica, lewica oraz skrajna lewica jednak coraz częściej ten sposób klasyfikacji okazuje się niewystarczający

[edytuj] Podział dwuosiowy

W związku z sytuacją opisaną powyżej popularność zyskuje tzw. podział dwuosiowy, który zdaniem zwolenników obejmuje o wiele więcej zagadnień niż dotychczasowe metody klasyfikacji. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze (socjalizm - leseferyzm), druga natomiast światopogląd (konserwatyzm - liberalizm)

[edytuj] Kontrowersje

W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfikacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje niejednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospodarczych i światopoglądowych partie powinny uwzględniać w swych programach także poglądy na nowe problemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np. stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej, w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego Bloku Wschodniego jest to także podejście do lustracji i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.

[edytuj] Partie polityczne w Polsce

[edytuj] Sytuacja prawna

Sytuację prawną partii politycznych w Polsce reguluje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Ustawa definiuje partię polityczną jako dobrowolną organizację, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.

Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw dopiero po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji musi być poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych.

[edytuj] Finansowanie partii w Polsce

Źródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związanych i przedmiotów ją symbolizujących.

Od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują partie za każdy głos zdobyty w Sejmie lub Senacie. Zasada finansowania partii politycznych znajdują się w:

Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Dz.U.1997, Nr 604, poz. 98.
Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, Dz.U.2001, Nr 46, poz. 499.

[edytuj] Główne partie polskiej sceny politycznej

Partie polityczne posiadające reprezentację w obecnym Sejmie RP.

[edytuj] Prawo i Sprawiedliwość

Program partii

zaostrzenie kar dla przestępców
walka z korupcją
zakaz aborcji i eutanazji
dekomunizacja i rozliczenie agentów służb specjalnych z czasów PRL
gwarancja minimum socjalnego
utrzymanie interwencjonizmu gospodarczego na obecnym poziomie
obniżka podatków
utrzymanie podatku progresywnego
zapewnienie większego bezpieczeństwa obywatelom
strategiczne więzi ze Stanami Zjednoczonymi
wspieranie służby zdrowia i oświaty

Władze

prezes: Jarosław Kaczyński
liderzy partii: Ludwik Dorn, Przemysław Gosiewski, Marek Jurek, Kazimierz Michał Ujazdowski, Zbigniew Wassermann, Zbigniew Ziobro
przewodniczący klubu parlamentarnego: Marek Kuchciński

[edytuj] Platforma Obywatelska

Program partii

ograniczenie roli państwa w gospodarce
zakaz eutanazji, utrzymanie obowiązującego ustawodawstwa aborcyjnego
szeroka współpraca z USA
wprowadzenie podatku liniowego
rozwiązanie problemu lustracji poprzez odtajnienie wszystkich akt służb specjalnych z czasów PRL
opowiedzenie się za wolnością jednostki
szczególny nacisk na tolerancję w społeczeństwie
wprowadzenia częściowych płatności za służbę zdrowia i oświatę
ograniczenie wydatków socjalnych i postawienie na gospodarkę i jej rozwój
szerokie kontakty zagraniczne państwa głównie z krajami UE
walka z bezrobociem poprzez obniżki podatkowe dla przedsiębiorców
jak najszybsze przystąpienie Polski do Strefy EURO

Władze

przewodniczący: Donald Tusk
liderzy: Hanna Gronkiewicz-Waltz, Bronisław Komorowski, Stefan Niesiołowski, Jan Rokita, Grzegorz Schetyna
przewodniczący klubu parlamentarnego: Bogdan Zdrojewski

[edytuj] Samoobrona Rzeczpospolitej Polskiej

Program partii

dofinansowanie rolnictwa – położenie nacisku na rozwój wsi i gospodarstw wiejskich
ograniczenie biurokracji – starań o dofinansowanie z budżetu Unii Europejskiej
stanowczy sprzeciw korupcji i nielegalnych układów
wprowadzenie kwoty minimum socjalnego
interwencjonizm państwa w gospodarce
zakaz aborcji i eutanazji
zapewnienie bezpłatnej edukacji, dostępu do służb medycznych
odtajnienie wszystkich teczek służb specjalnych
wprowadzenie podatku dla inwestorów zagranicznych rozliczających się w swoich państwach np.: hipermarkety
wypłacanie pensji dla działaczy pracujących w sferze rolnictwa np. dla sołtysów (1200 zł – rocznie)
ocieplenie kontaktów z Białorusią, otwarcie się na inwestycje ze wschodu
renegocjacja Traktatu Akcesyjnego
likwidacja bezrobocia poprzez tworzenie miejsc pracy przez inwestorów (obniżka podatku dla przedsiębiorstw)
obniżenie podatku dla najbiedniejszych w kraju
walka z przestępczością

Władze

przewodniczący: Andrzej Lepper
liderzy: Renata Beger, Krzysztof Filipek, Janusz Maksymiuk, Genowefa Wiśniowska
przewodniczący klubu parlamentarnego: Krzysztof Sikora

[edytuj] Sojusz Lewicy Demokratycznej

Program partii

utrzymanie podatku progresywnego
kategoryczny sprzeciw wobec upublicznienia wszystkich teczek służb specjalnych PRL
zgoda na aborcję w uzasadnionych przypadkach i rejestrację związków homoseksualnych
postulat bezpłatnego szkolnictwa i dostępu do służby zdrowia dla ogółu obywateli
neutralność światopoglądowa państwa
szerzenie tolerancji w kraju

Władze

przewodniczący: Wojciech Olejniczak
liderzy: Grzegorz Napieralski, Katarzyna Piekarska, Joanna Senyszyn
przewodniczący klubu parlamentarnego: Jerzy Szmajdziński

[edytuj] Liga Polskich Rodzin

Program partii

sprzeciw członkostwu w Unii Europejskiej
życie moralne i polityczne zgodnie z nauką Kościoła katolickiego
utrzymanie zakazu eutanazji i wprowadzenie całkowitego zakazu aborcji
sprzeciw wobec legalizacji związków homoseksualnych
postulat upublicznienie wszystkich teczek służb specjalnych PRL
szczególny sprzeciw dla postkomunistów oraz różnorakich mniejszości np. seksualnych
zwiększenie wydatków socjalnych np. na tzw. becikowe czy podwyżki dla grup społecznych
szerzenie wartości narodowych oraz nacjonalistycznych
walka z korupcją