William Shakespeare

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

William Shakespeare

Die Chandos-portret, kunstenaar onbekend (Nationale Portret Gallery, Londen)
Gebore	April 1564 Stratford-upon-Avon, Warwickshire, Engeland
Oorlede	23 April, 1616 Stratford-upon-Avon, Warwickshire, Engeland
Titel
Salaris
Termyn in amp
Voorganger
Opvolger
Politieke party
Godsdienstige Oortuiging
Huweliksmaat
Kinders
Webwerf:

William Shakespeare (gedoop 26 April, 1564 – oorlede 23 April, 1616)^[1] was 'n Engelse digter en toneelskrywer en word geag as die belangrikste skrywer van die Engelse taal en die wêreld se vernaamste dramaturg.^[2] Hy het ongeveer 38 toneelstukke en 154 sonnette asook 'n verskeidenheid ander gedigte geskryf.^[3] Shakespeare was reeds 'n gewilde skrywer in sy eie leeftyd, maar na sy dood is hy steeds meer geprys en sy werk is deur die eeue heen toenemend vereer deur talle prominente kulturele figure.^[4] Hy word gereëld beskou as die nasionale digter van Engeland^[5] en daar word somtyds na hom verwys as die "Bard of Avon" (die Minnesanger van Avon), of eenvoudig net die "Bard",^[6] of die "Swaan van Avon".^[7]

Ortodokse skoliere glo dat Shakespeare die meeste van sy werke tussen 1586 en 1612 geproduseer het, alhowel die presiese datums en kronologie van die toneelstukke wat aan hom toegeken word aansienlik gedebatteer word, asook die outeurskap van sommige van sy werke. Hy word beskou as een van die min toneelskrywers wat uitblink in beide komedie en tragedie en sy toneelstukke kombineer bekoring met komplekse karakterisering, digterlike prag en filosofiese diepte.

Shakespeare se werke is al in die mees-gebruikte, lewende tale vertaal^[8] en sy toneelstukke word voortdurend reg oor die wêreld opgevoer. Bowendien is Shakespeare die mees aangehaalde skrywer in die literatuur en geskiedenis van die Engels-sprekende wêreld,^[9] en baie van sy aanhalings en neologismes is nou deel van alledaagse Engels en ander tale. Oor die jare het baie mense gespekuleer oor Shakespeare se lewe en hardop gewonder oor sy seksualiteit en geloof.

Inhoud 1 Lewe 1.1 Vroeë jare 1.2 Londen en Shakespeare se toneelloopbaan 1.3 Latere jare 2 Werke 2.1 Toneelstukke 2.2 Sonnette 2.3 Ander gedigte 2.4 Shakespeare in Afrikaans 2.5 Styl 3 Bibliografie 3.1 Komedies 3.2 Historiese dramas 3.3 Tragedies 3.4 Gedigte 3.5 Verlore werke 3.6 Moontlike werke deur Shakespeare 4 Verwysings en Notas 5 Eksterne Skakels

[wysig] Lewe

[wysig] Vroeë jare

William Shakespeare (ook gespel Shakspere, Shaksper, Shaxper, en Shake-speare, siende dat daar in die tyd nie vasgestelde spelreëls was nie^[10]) is in Stratford-upon-Avon gebore in April, 1564. Sy ouers was John Shakespeare, 'n suksesvolle handskoenmaker en wethouer van Snitterfield, en Mary Arden, 'n dogter van lae adel. Daar word aangeneem dat sy geboorte by sy ouerhuis in Henley Straat plaasgevind het. Shakespeare se dooprekord dateer uit 26 April van daardie jaar. Aangesien babas destyds binne 'n paar dae van geboorte gedoop is het tradisie te ruste gekom op 23 April as Shakespeare se geboortedag. Hierdie datum verskaf 'n gerieflike simmetrie, aangesien Shakespeare op dieselfde dag oorlede is: 23 April (3 Mei op die Gregoriaanse kalender), 1616.

Shakespeare het waarskynlik die King Edward VI Laerskool bygewoon.^[11] Alhoewel die skole van daardie tyd gewissel het in kwaliteit, het dié skool waarskynlik 'n intensiewe Latyn, grammatika en literatuur opleiding voorsien. Daar word aanvaar dat Shakespeare hierdie skool bygewoon het aangesien hy, as die seun van 'n prominente dorpsamptenaar, dit verniet kon doen^[12] - sy bywoning kan ongelukkig nie bevestig word nie, aangesien die skool se rekords nie meer bestaan nie.

Op 28 November, 1582 het 'n 18-jarige Shakespeare met 'n 26-jarige Anne Hathaway getrou. Een dokument identifiseer Hathaway as 'n burger "van Temple Grafton", naby Stratford, dus is dit moontlik dat die troue daar plaasgevind het. Twee van Hathaway se bure het 'n formele verklaring onderteken dat daar niks was wat die huwelik sou verhinder nie. Dit blyk dat die seremonie met haas georganiseer is - waarskynlik omdat Anne drie maande swanger was.

Shakespeare se eerste kind, Susanna, was op 26 Mei, 1583, in Stratford gedoop. Twee kinders, a seun, Hamnet, en 'n dogter, Judith, was op 2 Februarie, 1585 gedoop. Hamnet is oorlede in 1596 en begrawe op 11 Augustus van daardie jaar.

Na sy troue het Shakespeare min spore in historiese dokumente gelaat tot sy verskyning op die Londense teaterverhoog. Die periode tussen 1585 (toe sy tweelingkinders gebore is) en 1592 (toe Robert Greene na hom verwys het as 'n "arrogante kraai") staan bekend as Shakespeare se "verlore jare", aangesien daar geen bewyse meer bestaan wat verklaar waar hy in hierdie tyd was of hoekom hy Stratford verlaat het en na Londen toe verhuis het nie.^[13] Daar is 'n aantal stories wat lig kan werp op hierdie tydperk, insluitende dat Shakespeare in die moeilikheid gekom het omdat hy takbokke gestroop het; dat hy gewerk het as 'n plattelandse onderwyser en dat hy teaterborge se perde opgepas het in Londen. Daar is egter geen direkte bewyse vir enige van hierdie stories nie en hulle blyk almal te voorskyn gekom het ná Shakespeare se dood.^[14]

[wysig] Londen en Shakespeare se toneelloopbaan

Teen 1592 was Shakespeare al 'n toneelskrywer in Londen; sy reputasie was van so 'n aard dat Robert Greene hom gekritiseer het deur te sê: "'n arrogante kraai, met onse vere mooigemaak, en sy Tierenhart in 'n Spelersvel omhul, veronderstel dat hy 'n kamtig hoogdrawende blanko versie net so goed as die beste van julle kan skep: en siende dat hy 'n absolute Johannesfaktotum is, is hy in sy eie verwaandheid die enigste "Shake"-toneel in die land." (Die skuinsgedrukte gedeelte is 'n woordspeling op die spreuk "O, tierenshart in vrouensvel omhul" ("Oh, tiger's heart wrapped in a woman's hide", wat Shakespeare in Henry VI, deel 3, geskryf het.)

In die laaste maande van 1594 was Shakespeare 'n akteur, skrywer en gedeeltelike eienaar van 'n toneelvereniging bekend as die "Heer Chamberlain se Manne" (Lord Chamberlain's Men). Dit was 'n gewoonte in die tyd om die naam van jou groep te neem van dié van jou aristokratiese borg, in die geval Heer Chamberlain. Die groep was so gewild dat na die dood van Elizabeth I en die kroning van James I, die nuwe vorst die groep aangeneem het en hulle bekendgeword het as die "Koning se Manne" (King's Men). Dit blyk ook uit Shakespeare se werke dat hy inderdaad 'n akteur was: daar is baie frases, woorde en verwysings na toneelspel, maar daar is nie die akademiese benadering na die kuns van toneelspel wat mens sal verwag nie.^[15]

In 1596 het Shakespeare reeds na die gemeente van St. Helen in Bishopsgate verhuis en teen 1598 het hy bo-aan die lys van akteurs verskyn in "Elke Man in Sy Humor" (Every Man in His Humour) geskrewe deur Ben Johnson. Shakespeare se naam het ook in 1598 bo-op die titelbladsye van sy toneelstukke verskyn, waarskynlik as reklame.

Daar is tradisie dat Shakespeare, bo en behalwe die feit dat hy vele van sy toneelgroep se stukke self geskryf het en as mede-eienaar van die groep by die besigheids- en finansiële kant daarvan betrokke was, ook aangehou het om self toneel te speel in 'n verskeidenheid rolle, soos Adam, die spook van Hamlet se vader in As You Like It en in die koorgedeelte van Henry V.^[16]

Dit blyk dat hy in ongeveer 1599 oor die Teems-rivier na Southwark verhuis het. Teen 1604 het hy egter weereens Noord van die rivier verhuis en saam met 'n Hugenootfamilie met die naam Mountjoy, net Noord van St. Paulus se katedraal gewoon het. Sy woonagtigheid daar is van belang omdat hy die huwelik tussen die Mountjoys se dogter en hulle vakleerling, Stephen Bellot, help organiseer het. Bellot het later sy skoonpa gedagvaar omdat hy versuim het om 'n gedeelte van die bruidskat te betaal en Shakespeare moes as getuie verskyn.

Verskeie dokumente waarop wetlike sake en kommersiële handelinge vasgelê is verklap dat Shakespeare, terwyl hy in Londen gewoon het, ryk genoeg geword het om eiendom in Blackfriars in Londen te koop en hy dat hy die tweede grootste huis in Stratford, New Place, besit het.

[wysig] Latere jare

Dit blyk dat Shakespeare in 1613 afgetree het en terug na Stratford verhuis het. Hy is oorlede op 23 April, 1616 op die ouderdom van 52. As oorlewering korrek is oor sy geboortedag is Shakespeare op sy verjaardag oorlede. Hy was tot sy dood getroud met Anne Hathaway en het sy twee kinders, Susanna en Judith agtergelaat. Sy seun, Hamnet, is oorlede in 1596. Susanna Shakespeare is getroud met Dr. John Hall, maar daar is vandag geen direkte afstammelinge van die digter en toneelskrywer nie.

Shakespeare is in die koorgedeelte van die Holy Trinity Church in Stratford-upon-Avon begrawe. Die eer was hom toegeken nie omdat hy 'n bekende literêre figuur was nie, maar omdat hy 'n aandeel vir 'n tiende van die kerk gekoop het vir £440 ('n aansienlike bedrag geld vir daardie tyd).^[17] 'n Monument op die muur naas sy graf (waarskynlik deur sy familie daar geplaas)^[18] is 'n afbeelding van 'n skrywende Shakespeare. Daar word elke jaar op Shakespeare se aanvaarde verjaardag 'n nuwe veerpen in die afbeelding se hand gesit.

Dit is moontlik dat Shakespeare sy eie epitaaf geskryf het:

Goeie vriend, om Jesusnaam weerhou om te grawe in die stof hier ingebou. 'n Geseënde man bewaar hierdie stene, 'n vevloekte man verskuif my bene.

[wysig] Werke

[wysig] Toneelstukke

'n Aantal van Shakespeare se werke word as die beste in die Engelse taal en Westerse letterkunde beskou. Hy het tragedies, komedies, historiese dramas en ook romans geskryf, waarvan die meeste in elke veelgesproke taal vertaal is^[19] en ook wêreldwyd opgevoer word.

In Shakespeare se tyd was dit algemeen om toneelstukke op ander toneelskrywers se werk te baseer; Shakespeare het dié norm gevolg en ook vroeëre verhale en geskiedkundige materiaal verwerk. Hamlet (circa 1600), byvoorbeeld, is waarskynlik 'n verwerking van 'n ouer verlore toneelstuk, die sogenaamde "Ur-Hamlet", en King Lear is 'n aangepasde weergawe van 'n vroeër toneelstuk, ook genaamd "King Lear". Vir sy historiese dramas het Shakespeare grotendeels vertrou op twee voorname tekste: Die meeste Romynse en Griekse toneelstukke is gebaseer op "Plutarch's Parallel Lives" (van die 1579 Engelse vertaling deur Sir Thomas North^[20])), terwyl die Engelse historiese dramas hul bestaan verskuldig is aan Raphael Holinshed se 1587 weergawe van "The Chronicles of England, Scotland, and Ireland" (wat ook inligting verskaf het vir Macbeth en King Lear.^[21] Dit is ook moontlik dat Shakespeare stylistiese elemente van tydgenote soos Christopher Marlowe geleen het.^[22] Een van Shakespeare se mees oorspronklikste toneelstukke, beide in terme van skryfstyl, temas en toneel, was The Tempest.^[23]

Shakespeare se werke word gewoonlik in drie stylistiese kategorieë gedeel:

• die vroeë romantiese komedies en historiese dramas (soos A Midsummer Night's Dream en Henry IV, Part 1),
• die middelste romantiese komedies en historiese dramas (wat sy mees bekende tragedies, Hamlet, Othello, Macbeth en King Lear, asook "probleem" toneelstukke soos Troilus and Cressida insluit),
• die later romans (soos The Winter's Tale en The Tempest).

Die vroeë toneelstukke strek van algemene komedie tot historiese nostalgie, terwyl die middelperiode se werke dieper in terme van temas is en kwessies soos verraad, moord, wellus, mag en ambisie verken. In kontras is sy latere werke gevul met karakters wat hulself wil verbeter en dubbelsinnige eindes, asook die gebruik van toorkrag en ander fantasie-elemente. Die grense tussen hierdie genres is egter nie baie helder nie.

Sommige van Shakespeare se werke is vir die eerste keer uitgegee as 'n reeks kwarto's, maar die meeste het ongepubliseerd gebly tot 1623, toe die Eerste folio postuum uitgegee is deur twee akteurs wat in Shakespeare se toneelgroep was: John Heminges en Henry Condell. Die traditionele verdeling van Shakespeare se werk in tragedies, komedies en historiese dramas volg die logika van dié Eerste Folio.

("Folio" en "kwarto" verwys na die papierformaat waarop die toneelstukke gedruk was. 'n Folio was 'n vel papier wat een keer gevou was (2 velle, vier bladsye, ongeveer 38cm in lengte), terwyl 'n kwarto twee keer gevou was (vier 4 velle, 8 bladsye, ongeveer 23 cm in lengte).)

Dit was op dié stadium wat verhooginstruksies, skryf- en leestekens en ook bedryfindelings in Shakespeare se werke begin verskyn het, wat toe ook die norm geword het in verdere toekomstige redaksionele besluite. Sommige van sy toneelstukke word deur moderne kritici as "probleem"-toneelstukke of tragedie-komedies bestempel, omdat hulle maklike kategorisering ontwyk of miskien aspris die destydse traditionele gebruike vermy. Daar word ook verkies om na sy latere komedies as romantiese stukke te verwys.

Daar is baie omstredenheid aangaande die presiese kronologie van Shakespeare se toneelstukke. Om dinge verder te bemoeilik het Shakespeare in sy leeftyd nooit 'n offisiële, komplete weergawe van enige van sy werke gepubliseer nie. Om hierdie rede bestaan daar vir meerdere toneelstukke verskeie geskrewe weergawes. Dit het tot gevolg gehad dat vele redigeerders van moderne weergawes gesukkel het om te identifiseer wat presies deur Shakespeare geskryf is en wat nie. Teksfoute het ook ontstaan as gevolg van drukfoute deur die uitgewers, verkeerde lesings deur persone verantwoordelik vir die plasing van die letters (by die drukkery) en ook foute gemaak tydens die kopiëring van die bronmateriaal. In die tydperk was daar ook nie gestandaardiseerde spelreëls nie en Shakespeare het dikwels dieselfde woord op verskeie maniere gespel, wat dinge net meer deurmekaar gemaak het. Moderne akademici glo dat Shakespeare ook nog van sy toneelstukke mettertyd hersien het, wat somtyds tot gevolg gehad het dat daar twee weergawes van sekere toneelstukke bestaan.

[wysig] Sonnette

Shakespeare se sonnette is 'n versameling van 154 gedigte met temas soos die liefde, skoonheid en sterflikheid. Al die gedigte - behalwe twee - het vir die eerste keer verskyn in 'n 1609 uitgawe genaamd Shakespeare's Sonnets. Die twee wat nie in die boek verskyn het nie was sonnet nommer 138 en 144: die twee het vroeër in 'n 1599 digbundel met die naam The Passionate Pilgrim (Die Passievolle Pelgrim) verskyn. Die sonnette is oor 'n aantal jare geskryf, waarvan die eerste waarskynlik aan die begin van die vroeë 1590's was.

Die voorwaarde waarop die sonnette uitgegee is, is nie duidelik nie. Die 1609 teks is opgedra aan 'n "Mnr. W.H.", wie beskryf word as "die enigste voortbrenger" van die gedigte (in die toewyding). Dit is nie bekend of die toewyding deur Shakespeare of miskien Thomas Thorpe, die uitgewer, geskryf is nie. Dit is ook nie bekend wie hierdie man was nie, alhoewel daar baie teorieë is. Sommige glo dat hy die jong man is wat in die sonnette verskyn.^[24]. Dit is telkens ook nie bekend of Shakespeare ooit toestemming gegee het dat sy sonnette uitgegee mag word nie.

[wysig] Ander gedigte

Shakesepeare het ook drie langer gedigte geskryf: Venus and Adonis, The Rape of Lucrece en A Lover's Complaint. Hierdie gedigte is waarskynlik geskryf met die hoop om 'n ryk potensiële borg te beïndruk (algemeen vir die tyd), of op versoek van so 'n borg. The Rape of Lucrece en Venus and Adonis was altwee opgedra aan Shakespeare se borg, die derde Graaf van Southampton.

[wysig] Shakespeare in Afrikaans

Die volgende werke is deur verskeie skrywers in Afrikaans vertaal:

• Hamlet - "Hamlet", deur Eitemal (1973, Kaapstad, Tafelberg Uitgewers).
• Julius Caeser - "Julius Caeser", deur Jaap Marais.
• Julius Caeser - "Julius Caeser", deur Anna Neethling-Pohl (Van Schaik Uitgewers).
• King Lear - "Koning Lear", deur Uys Krige (1972).
• Macbeth - "Macbeth", deur Eitemal (1965).
• The Merchant of Venice - "Die Koopman van Venesië", deur Daniel Francois Malherbe (1949).
• A Midsummer Night's Dream - "Midsomernagdroom", deur Eitemal (1975, Kaapstad).
• Othello - "Othello", deur Anna Neethling-Pohl (1976, Human & Rousseau Uitgewers)
• The Tempest - "Die Storm", deur Tjaart Potgieter.
• Twelfth Night - "Twaalfde Nag", deur Uys Krige (1969).
• The Winter's Tale - "Die Wintersprokie", deur Eitemal (1975, Kaapstad).

• "25 Shakespeare-sonnette in Afrikaans", deur Anna Neethling-Pohl (1997).

Anna Neethling-Pohl het ook vyf ander werke in Afrikaans vertaal: "Coriolanus"; "Die Koopman van Venesië" (The Merchant of Venice), "Die Storm" (The Tempest), "Antonius en Cleopatra" (Anthony and Cleopatra) en "Die Wintersprokie" (The Winter's Tale). Die werke is egter nie kommersieël verkrygbaar nie en bestaan slegs in getikte vorm, alhoewel hulle almal al in die teater gebruik is deur destydse streekrade of die destydse SAUK.

[wysig] Styl

Shakespeare se werke was 'n groot invloed op die toneelwêreld. Hy het nie slegs van die mees bewonderste toneelstukke in die Westerse letterkunde geskryf nie, maar ook die Engelse teaterwêreld herskep deur verwagtinge betreffende karakterisering, plot, aksie, taal en genre te verhoog.^[25] Sy poëtiese kunssinnigheid het gehelp om die status van die teaterwêreld te verhoog, wat dit toegelaat het om bewonder te word deur die intellektuele toeskouers asook dié wat bloot op soek was na pure vermaak.

Die teaterwêreld was besig om veranderings te ondergaan toe Shakespeare in Londen gearriveer het tydens die laat 1580's of vroeë 1590's. Voor die tyd was die mees algemene toneelstukke Tudor-moraalstukke. Sulke stukke was 'n mengsel van vroomheid en vulgêre komedie. Die Tudor toneelstuk was 'n allegorie en die karakters daarin gepersonifiseer deur morele eienskappe en hulle het die voordele van 'n deugsame Goddelike lewe bevestig deur die hoofkarakter so 'n lewe te laat kies bo 'n bose een.

Die karakters en plotsituaties was simbolies eerder as realisties. Shakespeare sou 'n as 'n kind denkelik aan sulke toneelstukke blootgestel gewees het (asook raaisel- en wonderwerktoneelstukke).^[26]

Teen die laat-16e eeu het die Engelse Renaissance houvas begin kry en het die gewildheid van die soort moraalstukke gedaal. Toneelskrywers soos Thomas Kyd en Christopher Marlowe het die toneelwêreld fundamenteel verander. Hulle toneelstukke het die ou morele drama met akademiese toneelstukke gemeng en die resultaat was 'n nuwe wêreldse soort toneelstuk. Die nuwe dramas het die poëtiese kunssinnigheid en filosofiese diepte van akademiese werke met die vulgêre eenvoudigheid van die morele toneelstukke byeengebring. Die nuwe werke was egter meer dubbelsinnig en kompleks in betekenis en het minder gekonsentreer op eenvoudige morele allegorieë. Shakespeare was deur hierdie nuwe styl geïnspireer en het die veranderings tot 'n nuwe vlak geneem deur toneelstukke te skep wat nie alleen die gehoor op 'n emosionele vlak aangeraak het nie, maar ook die basiese elemente van menswees verken en debatteer het.

[wysig] Bibliografie

[wysig] Komedies The Tempest The Two Gentlemen of Verona The Merry Wives of Windsor Measure for Measure The Comedy of Errors Much Ado About Nothing Love's Labour's Lost A Midsummer Night's Dream The Merchant of Venice As You Like It Taming of the Shrew All's Well That Ends Well Twelfth Night, or What You Will The Winter's Tale Pericles, Prince of Tyre The Two Noble Kinsmen Cymbeline

[wysig] Historiese dramas King John Richard II Henry IV, Part 1 Henry IV, Part 2 Henry V Henry VI, Part 1 Henry VI, Part 2 Henry VI, Part 3 Richard III Henry VIII

[wysig] Tragedies Romeo and Juliet Coriolanus Titus Andronicus Timon of Athens Julius Caesar Macbeth Hamlet Troilus and Cressida King Lear Othello Anthony and Cleopatra

[wysig] Gedigte Shakespeare's Sonnets Venus and Adonis The Rape of Lucrece The Passionate Pilgrim The Phoenix and the Turtle A Lover's Complaint

[wysig] Verlore werke Love's Labour's Won Cardenio

[wysig] Moontlike werke deur Shakespeare Edmund Ironside (toneelstuk) Edward III Sir Thomas More Arden of Faversham

[wysig] Verwysings en Notas

Hierdie artikel is grotendeels 'n vertaling van die Engelse Wikipedia artikel, William Shakespeare.

[wysig] Eksterne Skakels

• Open Source Shakespeare bevat die volledige werke, 'n gevorderde soek funksie, 'n volledige indeks en statistieke oor sommige werke.
• The Complete Works of William Shakespeare, instandhouding deur "The Tech", die Massachusetts Instituut van Tegnologie se nuusbrief.
• Uitgesoekte gedigte deur Shakespeare.
• Projek Gutenberg se aflaaibare weergawes van Shakespeare se werke (verkrygbaar in 'n verskeidenheid tale).

• Lees die oorspronlike kwarto's in hul elektronies weergawe by die British Library.
• Elektroniese weergawes van oorspronlike uitgawes by die Biblioteek van die Universiteit van Pennsylvania.

• Die raaisellewe van William Shakespeare by die Mieliestronk
• Shakespeare se Graf - inligting en foto's.
• The Wars of the Roses - Onderskei tussen feite en fiksie in Shakespeare se werke.
• National Geographic artikel oor Shakespeare se neologismes.
• Designing Shakespeare - 40 jare se optredes in Londen en Stratford. Bevat duisende kwaliteit foto's, resensies en onderhoude.

• The Shakespeare Society of Southern Africa