Radziecka interwencja w Afganistanie
Z Wikipedii
Radziecka interwencja w Afganistanie była dziewięcioletnią wojną Związku Radzieckiego wspierającego afgański reżim komunistyczny przeciw koalicji antyradzieckiej na terytorium Afganistanu. ZSRR chciał umocnić i utrzymać u władzy rządy komunistyczne w Afganistanie. Trwała od 25 grudnia 1979 do 15 lutego 1989 roku.
Spis treści |
[edytuj] Sytuacja polityczna do 1978 roku
W latach 1953-1963 faktyczne rządy w Afganistanie sprawował książę Muhammad Daud Chan (jako premier) - został on odsunięty od władzy przez króla Zahir Szacha. Monarcha objął ster władzy we własne ręce, stopniowo zmierzając do przekształcenia ustroju politycznego w monarchię konstytucyjną, doprowadzając do legalizacji partii politycznych i pierwszych w historii kraju wolnych wyborów w styczniu, roku 1965. Następne wybory odbyły się w roku 1969 i podobnie jak w poprzednich, zwyciężyły w nich formacje prorządowe i przywódcy największych klanów. W wyborach z roku 1969 miejsca w parlamencie uzyskali również komuniści afgańscy, wywodzący się z L-DPA (Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu). Byli wśród nich liderzy L-DPA, tacy jak Babrak Karmal czy Hafizullah Amin. L-DPA, od 1965 roku kierowana przez Nur Mohammeda Tarakiego, zyskała po wyborach silniejszą pozycję i zaczęła prowadzić antyrządową i antymonarchistyczną kampanię propagandową. Dotkliwa susza której następstwem była śmierć dziesiątków tysięcy ludzi a także eskalacja inspirowanych przez L-DPA i wywiad radziecki KGB (komuniści afgańscy byli faktycznie zinfiltrowani przez KGB, Babrak Karmal był sowieckim agentem [1]) protestów społecznych i niepokojów doprowadziła w roku 1973 do zamachu stanu i obalenia nieobecnego w kraju króla Zahera przez jego szwagra generała Muhammeda Dauda Chana - mającego duże poparcie komunistycznych oficerów i kierownictwa L-DPA.
[edytuj] Zamach stanu w 1978 roku
Po obaleniu króla proklamowano republikę - prezydentem został Muhammad Daud Chan. W skład rządu Muhammada Dauda weszło aż 7 ministrów komunistycznych należących do jednej z frakcji L-DPA o umiarkowanym charakterze, Parczamu (Sztandar). W 1975 roku doszło do nieoczekiwanego zwrotu w polityce afgańskiej i odsunięcia komunistów od rzeczywistego wpływu na politykę międzynarodową państwa - Muhammad Daud zaczął zawierać umowy gospodarcze także z państwami zachodnimi, Iranem oraz Indiami. Mimo iż współpraca z ZSRR trwała nadal, istniała istotna rozbieżność między Kabulem a Moskwą co do kształtu i wpływu ZSRR na politykę Afganistanu. Było to główną przyczyną kolejnego zamachu stanu (nazywanego też rewolucją kwietniową lub rewolucją saurską) z dnia 27 kwietnia 1978 roku, w wyniku którego Muhammad Daud został obalony. Nie chcąc się poddać prezydent zginął wraz z całą rodziną w szturmie na pałac prezydencki, dokonanym przez armię afgańską przy użyciu czołgów i lotnictwa. 30 kwietnia 1978 utworzono oficjalnie Demokratyczną Republikę Afganistanu - na czele utworzonego tego samego dnia rządu stanął Nur Mohammed Taraki, polityk komunistyczny wywodzący się z Chalku (Lud), radykalnej frakcji L-DPA.
[edytuj] Dowódcy
[edytuj] Przebieg wojny
[edytuj] Początek
Od 1978 roku marksistowski rząd prowadził politykę ścisłego sojuszu ze Związkiem Radzieckim, który jako pierwszy uznał nowe władze podpisując dwustronny układ o współpracy i wzajemnej pomocy. Nur Muhammad Taraki ogłosił jednocześnie wdrożenie programu radykalnych zmian społecznych, które w rezultacie miały doprowadzić do zniszczenia tradycji i przeobrażenia struktury społecznej. Postawiono na forsowną industrializację i laicyzację kraju bez liczenia się ze społeczno-gospodarczymi realiami i tradycjami. Mimo iż zlikwidowano zadłużenie gospodarstw wiejskich, obciążenie hipotek gruntowych i wprowadzono obowiązek edukacji dla dzieci, zastosowano jednocześnie masowy terror polityczny i agresywną kampanię antyreligijną. Wymierzony w przywódców religijnych terror, przejawiał się m.in. publicznym paleniem Koranu, mordowaniem islamskich duchownych imamów, czy eksterminacją całych klanów - reprezentujących głównie orientację szyicką. Ustanowiono także zakaz praktyk religijnych wszystkich wyznań, dotyczący także Żydów z Kabulu i Heratu.
[edytuj] Zbombardowanie miasta Herat
Represje afgańskich komunistów wywoływały zrozumiały społeczny sprzeciw, do marca 1979 protesty przerodziły się w antykomunistyczną rebelię o charakterze ogólnokrajowym, której głównym czynnikiem jednoczącym był islam. Czynnikiem inicjującym zbrojny sprzeciw była masakra w wiosce Kerala, w której afgańska armia wymordowała 1700 mieszkańców - całą ludność rozstrzelano a następnie ludzkie ciała zepchnięto spychaczami do dołów i zagrzebano. W krótkim czasie rebelianci dowodzeni przez Ismaela Chana (byłego oficera rządowej armii afgańskiej) opanowali miasto Herat, zabijając m.in. doradców radzieckich i pozbawiając komunistyczny rząd realnego wpływu na sytuację w okolicznym rejonie. Nur Muhammad Taraki i komuniści afgańscy zażądali od ZSRR realnego wsparcia, gdyż sytuacja powoli wymykała się spod kontroli. W marcu 1979 sowieckie migi dokonały nalotu bombowego na miasto Herat, powodując śmierć od 5-25 tysięcy ludzi [2] na ogólną liczbę 200 000 mieszkańców. Następnie do miasta wkroczyła armia afgańska dokonując dalszych mordów i aresztowań przeciwników politycznych.
Atak na Herat nie przyniósł jednak oczekiwanych rezultatów, spowodował jedynie eskalację konfliktu - miesiąc później Afgańczycy znowu zmuszeni byli prosić ZSRR o wsparcie wojskowe, do grudnia 1979 takich próśb było około 20. Dostarczono im wtedy ogromne ilości sprzętu wojskowego (jak na ówczesne możliwości armii afgańskiej) o wartości 53 milionów rubli; 140 dział i moździerzy, 90 pojazdów opancerzonych, 48 tysięcy sztuk broni palnej, 1000 granatników i 680 bomb lotniczych. Także 100 pojemników napalmu i 150 skrzyń mniejszych bomb. Odmówiono stronie afgańskiej dostarczenia broni chemicznej i helikopterów.[3]
[edytuj] Masowy terror
Po otrzymaniu radzieckiego wsparcia (także w postaci ok. 5000 doradców wojskowych), afgański reżim komunistyczny postanowił ostatecznie zlikwidować wszelką opozycję, ocenia się iż wskutek eksterminacji całych wiosek, tortur i zsyłek do obozów koncentracyjnych (np. kompleks więzienny Pol-e-Czarki we wschodniej części Kabulu) poniosło śmierć blisko 100 000 osób, a 500 000 Afgańczyków udało się na emigrację do krajów ościennych. Zniszczono właściwie całą elitę intelektualną kraju - nauczycieli, poetów, myślicieli wysyłano na śmierć bez sądu, często tylko na podstawie decyzji oficera KAM (Afgańska Tajna Policja, w 1980 roku przekształcona w CHAD).
W tym samym czasie doszło do rozgrywek wewnątrz afgańskiej partii komunistycznej L-DPA, radykalne skrzydło Chalk całkowicie zdominowało umiarkowany Parczam, którego członków wysłano jako ambasadorów do krajów bloku wschodniego - Babrak Karmal został zmuszony do wyjazdu do Czechosłowacji. 10 września 1979 nowym przywódcą L-DPA i kraju zostaje Hafizullah Amin. W kilka dni później dochodzi na jego polecenie do fizycznej likwidacji wewnątrzpartyjnej opozycji - w tym dotychczasowego premiera Afganistanu, Nur Muhammada Tarakiego, który umiera 14 września 1979 roku tuż po przylocie z Moskwy.
[edytuj] Radziecka interwencja
Narastający terror osiągnął swoje apogeum dnia 15 sierpnia 1979 roku, kiedy KAM dokonała masakry 300 Hazarów podejrzanych o sprzyjanie rebeliantom. 150 żywych Hazarów zagrzebano w ziemi a resztę oblano benzyną i spalono żywcem w wiezieniu Pol-E-Czarki. Zdarzenie to wraz z innymi bezprzykładnymi aktami bestialstwa spowodowało faktyczny wybuch wojny domowej w Afganistanie. Mimo istotnego wsparcia radzieckiego i przewagi militarnej, rząd Amina nie był w stanie pokonać partyzantów. Sytuacja stała się na tyle groźna iż instrukcje wkroczenia wojsk armii radzieckiej do Afganistanu zostały wydane już 12 grudnia 1979 roku.
Interwencja radziecka w Afganistanie w rzeczywistości zaczęła się w nocy między 24 a 25 grudnia 1979 roku, kiedy to radzieckie wojska powietrzno-desantowe opanowały strategiczne lotniska w Kabulu i Bagramie. 26 grudnia w okolicach miast Termez i Kuszka 2 dywizje 40 armii (specjalnie utworzonej do inwazji na Afganistan) przekroczyły granicę afgańsko-radziecką kierując się w stronę stolicy, Kabulu oraz do Kandaharu poprzez Herat. 27 grudnia 1979 roku rozpoczęła się operacja "Sztorm-333", mająca na celu zlikwidowanie Hafizullaha Amina (którego KGB podejrzewało o działalność agenturalną na rzecz CIA, antyradziecką politykę oraz poglądy maoistyczne). Komandosi przeszkoleni przez KGB z grupy Alfa, pod dowództwem pułkownika Bojarinowa, wylądowali na lotnisku w Kabulu i zaatakowali pałac prezydencki - Amin został zastrzelony a jego następcą został Babrak Karmal, cieszący się zaufaniem radzieckich decydentów długoletni agent KGB. W akcji zginął dowódca komandosów, pułkownik Bojarinow, zastrzelony przez pomyłkę przez własnych żołnierzy (dla mistyfikacji radzieccy żołnierze zostali przebrani w mundury afgańskiej armii).
[edytuj] Fazy konfliktu
Dziewięcioletni okres walk wojsk ZSRR w Afganistanie można podzielić na trzy okresy - w latach 1979 do 1982 następowało zajmowanie kraju przez wojska radzieckie (na początku 1980 ich liczba wynosiła kilkadziesiąt tysięcy, a w późniejszym okresie osiągając poziom 104 000 żołnierzy, z kolei inne źródła oceniają liczbę żołnierzy ZSRR na stałe stacjonujących w Afganistanie na ok. 200 000 [4]). Żołnierze walczący po stronie ZSRR, pochodzili oprócz rodowitych Rosjan głównie z Ukrainy, Białorusi, Uzbekistanu a także w o wiele mniejszym stopniu z Łotwy, Litwy i Estonii. Zastępowano nimi stopniowo wojska z muzułmańskich republik radzieckich, głównie z Tadżykistanu. Rozlokowanie sił radzieckich podczas inwazji skoncentrowane było głównie wzdłuż granicy (obecnie granica z Tadżykistanem, Uzbekistanem i Turkmenistanem), oraz sieci autostrad zbudowanych przez Rosjan jeszcze w latach siedemdziesiątych. Także w strategicznych miastach, takich jak Kandahar i Herat oraz w kluczowej dla komunikacji dolinie Panczsziru, leżącej w północno-wschodniej części kraju. W strefie zainteresowania ZSRR leżały także tereny obejmujące bogate złoża gazu oraz innych bogactw naturalnych, których produkcję w okresie radzieckiej okupacji przeznaczano dla Związku Radzieckiego. Docelowo armia radziecka kontrolowała zaledwie 20 % terytorium Afganistanu.
Faza druga przypada na lata od 1982 do 1986 i jest to najcięższy okres walk, praktycznie wojny totalnej, cechujący się zastosowaniem przez wojska radzieckie wszelkiej możliwej broni - łącznie z napalmem i fosforem oraz mikrotoksynami rozpylanymi z samolotów i helikopterów. Stosowano także masowo broń ciężką; czołgi, działa dużego kalibru i helikoptery (głównie Mi-24) oraz bombardowania. Zrzucono z samolotów ok. 20 milionów min przeciwpiechotnych, także na tereny rolnicze aby uniemożliwić rolnikom uprawę ziemi (w tym celu również zatruwano masowo ujęcia wody na terenach wiejskich) oraz miny-zabawki (miny przeciwpiechotne które z uwagi na atrakcyjne kolory i kształt przypominający motylka przyciągały uwagę dzieci, w większości przypadków powodując trwałe kalectwo lub niejednokrotnie śmierć). Mimo zastosowanego arsenału środków wojennych armia radziecka około roku 1986 zaczęła stopniowo tracić kontrolę nad Afganistanem, przyczyniło się do tego także wsparcie afgańskiego ruchu oporu przez CIA zgodnie z wcześniejszą decyzją amerykańskiego Kongresu, które dostarczało mudżahedinom duże ilości sprzętu wojskowego - w tym niezwykle skuteczne w walce z radzieckimi helikopterami, naprowadzane na podczerwień rakiety Stinger.
Ostatnia faza wojny to lata 1986 do 1989 podczas których następuje wycofywanie sił ZSRR z terytorium Afganistanu. Sytuacja armii radzieckiej była na tyle niekorzystna, iż w 1988 została praktycznie uwięziona w centrum kraju, gdyż mudżahedini przejęli kontrolę nad głównymi szlakami komunikacyjnymi wiodącymi na północ. Dopiero po zniszczeniu głównych dróg z użyciem rakiet Scud i Huragan oraz skutecznemu natarciu, armia radziecka zapewniła sobie bezpieczny transport do ZSRR. Ostateczne wycofanie się ostatnich żołnierzy radzieckich z Afganistanu nastąpiło 15 lutego 1989 roku. Rząd komunistyczny upadł ponad 3 lata później, głównie w wyniku przejścia uzbeckich oddziałów generała Dostuma na stronę opozycji.
[edytuj] Rola Stanów Zjednoczonych
14 lutego 1979 doszło do uprowadzenia i zamordowania amerykańskiego ambasadora w Afganistanie, Adolpha Dubsa przez grupę maoistów z ugrupowania Setem-I-Milli. CIA podejrzewało iż inspiratorem akcji było radzieckie KGB (nie mając jednak bezpośrednich dowodów), które posługując się afgańską służbą bezpieczeństwa zorganizowało całą akcję a następnie doprowadziło do nieudanej próby odbicia zakładnika, zakończonej jego śmiercią. Kiedy w marcu 1979 roku radzieckie siły powietrzne zbombardowały miasto Herat, powodując śmierć tysięcy ludzi (od 5 do 25 000 według różnych szacunków), wywiad USA uznał iż ZSRR dąży do konfrontacji militarnej w tym rejonie - wskazywały na to również meldunki wywiadu o formowaniu w Tadżykistanie nowej radzieckiej 40 armii, przeznaczonej do działań ofensywnych. W tej sytuacji prezydent USA, Jimmy Carter, podpisał dnia 3 lipca 1979 instrukcje dla wywiadu rozszerzającą udzielaną od kwietnia 1978 roku pomoc dla opozycji afgańskiej. Zbigniew Brzeziński, ówczesny doradca prezydenta do spraw bezpieczeństwa stwierdził iż inwazja ZSRR na Afganistan (do której doszło kilka miesięcy później) była faktycznie wyrokiem śmierci dla imperium radzieckiego, które nie mogąc sprostać ekonomicznym i militarnym wymogom tej wojny (mimo ogromnej przewadze w uzbrojeniu), doprowadziło się ostatecznie do samodestrukcji (upadek ZSRR nastąpił niedługo po wycofaniu wojsk radzieckich z Afganistanu).
CIA zapewniało afgańskiemu ruchowi oporu znaczne wsparcie logistyczne i dostawy uzbrojenia, pomocy udzielały też Wielka Brytania, Chiny, Iran i państwa arabskie - zwłaszcza Arabia Saudyjska. Na terenie Pakistanu i Iranu utworzono bazy szkoleniowe i zaopatrzeniowe mudżahedinów. Liczbę mudżahedinów szacowano na 60 000 w początkowym okresie wojny, natomiast około roku 1988 już na prawie 180-200 000 bojowników - niewątpliwie przyczyniły się do tego fakt powstania w Pakistanie i Iranie kilkuset obozów treningowych w których szkolono i uzbrajano mudżahedinów oraz zjawisko masowej dezercji z armii afgańskiej, jak również nacechowany religijnie charakter ruchu oporu. Od początku bowiem związany był on częściowo z radykalnymi oraz umiarkowanymi nurtami islamu - tworzyło go od początku 7 partii sunnickich (wspieranych z terytorium Pakistanu) oraz 8 partii szyickich które otrzymywały wsparcie z Iranu. Do przekazywania pieniędzy i sprzętu CIA wykorzystywała głównie pakistański wywiad ISI, wskutek utraty możliwości wpływu na irańskie służby wywiadowcze SAVAK, rozwiązane w lutym 1979 roku w czasie rewolucji islamskiej w Iranie. Większość dostaw kierowano do radykalnego ugrupowania którym dowodził Gulbuddin Hekmatjar. W minimalnym stopniu wspierano identyfikujący się z bardziej umiarkowanym nurtem islamu ruch komendanta Masuda, gdyż wywiad pakistański nie dowierzał mu jako Tadżykowi.
[edytuj] Zbrodnie wojenne
Wskutek prowadzenia przez armię radziecką wojny totalnej dochodziło do różnych aktów okrucieństwa. 13 września 1982 roku żołnierze radzieccy spalili żywcem 105 mieszkańców wioski Padkwab-e Szana w prowincji Logar, używając do tego celu ropy naftowej, pentrytu i dwunitrotoluenu - zbrodnię tę potępiono na sesji Trybunału Narodów w dniu 10 grudnia 1982 roku. Podobne zajście miało miejsce w wiosce Kaszam Kala, także w prowincji Logar, gdzie spalono żywcem około stu osób. Oddziały radzieckie pacyfikując całe wsie z reguły zabijały kobiety i starców oraz ograbiały ludność z dywanów i odbiorników radiowych, kobietom zabierano kosztowności. Wymuszano zeznania torturami, np. polewając dzieciom ręce kerozenem (materiał łatwopalny) i podpalając lub trzymając jeńców na śniegu przy kilkustopniowym mrozie. Często dokonywano egzekucji stłaczając ludzi w małych pomieszczeniach i wrzucając do środka granaty lub wyrzucano nagie kobiety z helikopterów. Stosowano odpowiedzialność zbiorową, 13 października 1983 roku w odwecie za śmierć radzieckiego żołnierza wymordowano 126 osób, mieszkańców wsi Kolczabad, Muszkizai i Timur Kalacza. Rozrzucane z samolotów i helikopterów miny przeciwpiechotne i miny-zabawki spowodowały trwałe kalectwo ok. 700 000 obywateli Afganistanu, a wskutek długoletniego konfliktu liczba uchodźców osiągnęła liczbę 4 milionów w roku 1984 i 5 milionów na początku lat dziewięćdziesiątych. Oprócz tego afgańska służba bezpieczeństwa, CHAD (utworzona w 1980 roku jako spadkobierca tajnej policji KAM i kierowana do roku 1986 przez przyszłego prezydenta Afganistanu, Mohammada Nadżibullaha) nadzorowana stale przez 1500 agentów KGB, przez lata stosowała masowy terror i tortury w sieci kompleksów więziennych przypominających obozy koncentracyjne, np. więzienie Pol-e-Czarki w którym po wycofaniu się wojsk radzieckich odkryto masowe groby ok. 12 000 ludzi i uwolniono 52 000 więźniów politycznych.
Z drugiej strony oddziały mudżahedinów, głównie z ugrupowań reprezentujących nurty fundamentalistyczne, zabijały chłopów którzy przejęli ziemię wskutek wdrożenia reformy rolnej, niejednokrotnie dziewczynki uczęszczające do szkoły, nauczycieli (za nauczanie kobiet) i lekarzy (za kontakty z kobietami nieokrytymi burką) oraz kobiety (za nieobyczajne stroje lub zdjęcie burki) itd. Jeńców radzieckich i z rządowej armii afgańskiej na ogół torturowano i mordowano, w większości w odwecie za popełnione przez nich zbrodnie oraz w reakcji na podobne praktyki stosowane przez stronę przeciwną. Już w okresie interwencji radzieckiej wystąpiły krwawe walki bratobójcze pomiędzy mudżahedinami na tle różnic plemiennych, religijnych i politycznych.
[edytuj] Skutki
Według szacunków liczba ofiar śmiertelnych konfliktu po stronie Afganistanu sięga ok. 1 500 000 ludzi (w tym ludność cywilna ok. 90 % ogólnej liczby zabitych) - są to głównie ofiary bezpośrednich działań wojennych jak i terroru CHAD, oraz w mniejszym stopniu działań odwetowych i terroru stosowanego przez mudżahedinów. Rannych zostało od 2 do 4 milionów ludzi. Według oficjalnych danych i badań rosyjskich historyków wojskowości, po stronie ZSRR liczba zabitych, zaginionych i zmarłych wskutek odniesionych ran wyniosła ok. 15 000 żołnierzy a ponad 35 000 zostało rannych (w tym ponad 10 tysięcy ludzi którzy ulegli trwałemu inwalidztwu). Jednak ustalenia poczynione w latach 90. przez niezależnych historyków zachodnich sugerowały całkowitą liczbę poległych po stronie ZSRR na ponad 30 000 ludzi [5]. Liczba ofiar radzieckich wskutek szerzącego się wśród żołnierzy alkoholizmu, narkomanii i spowodowanych działaniami wojennymi chorób psychicznych nie jest znana.
Wojna w Afganistanie spowodowała przyspieszony upadek Związku Radzieckiego, który wydał na ten konflikt równowartość ponad 100 mld dolarów amerykańskich i mimo eksploatacji bogactw naturalnych okupowanego Afganistanu oraz całkowitym podporządkowaniu jego gospodarki ZSRR, nie był w stanie udźwignąć ekonomicznych kosztów wojny. Słabość doktryny militarnej państwa radzieckiego stawiała pod dużym znakiem zapytania rzeczywistą wartość bojową armii radzieckiej i jej przyszłe szanse w ewentualnym konflikcie z państwami zachodnimi - na arenie międzynarodowej osłabiło i skompromitowało to komunizm i przywódców ZSRR i przyczyniło się w istotnym stopniu do końca zimnej wojny. Dodatkowym czynnikiem przyspieszającym upadek ZSRR, był spowodowany radziecką interwencją brak ratyfikacji przez Kongres Stanów Zjednoczonych porozumienia w sprawie ograniczenia zbrojeń strategicznych (SALT II) - co nastąpiło w pół roku po inwazji ZSRR na Afganistan. W 1980 liczące się na arenie międzynarodowej kraje zachodnie, w proteście przeciwko radzieckiej interwencji w Afganistanie, zbojkotowały Letnie Igrzyska Olimpijskie w Moskwie.
Zrujnowanie gospodarki Afganistanu i gwałtowne zubożenie jego społeczeństwa, zniszczenie kultury oraz masowa emigracja ludności (ok. 5 milionów Afgańczyków) były kolejnymi efektami wojny. Odległymi konsekwencjami poparcia przez Pakistan fundamentalistycznego ugrupowania mudżahedinów którym kierował Gulbuddin Hekmatjar a także braku zainteresowania państw zachodnich sytuacją w Afganistanie na początku lat 90. (wynikającego poniekąd z utraty możliwości wpływu na radykalizujące się ugrupowania byłych mudżahedinów po wycofaniu się ZSRR z Afganistanu), było zdobycie władzy po obaleniu reżimu komunistycznego przez fundamentalistów islamskich w 1992. Tragicznymi skutkami rozpoczętej miesiąc później wojny domowej, toczonej głównie przez dawnych mudżahedinów, była śmierć ponad 400 000 ludzi oraz niemalże całkowite zniszczenie Kabulu (już wcześniej miasto dostało uszczerbku wskutek działań wojennych w latach 80.), a w końcu przejęcie władzy przez fanatyczny Taliban.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Mapa rozmieszczenia uchodźców afgańskich (stan z 2001 roku)
- Mapa rozmieszczenia min przeciwpiechotnych na terytorium Afganistanu
[edytuj] Kultura masowa
- Dziewiąta kompania (ros. 9 РОТА) - wojna w Afganistanie z rosyjskiej perspektywy, perypetie radzieckiego oddziału podczas jednej z ofensyw militarnych, film w reż. Fiodora Bondarczuka z 2005.[6]
- Oficjalna strona internetowa filmu Dziewiąta kompania
- Rambo III - tłem filmu jest wojna w Afganistanie, mudżahedini wygrywają starcie z oddziałami radzieckimi w lokalnej bitwie, reż. Peter MacDonald, 1988.[7]
- Bestia (ang. The Beast aka The Beast of War) - wojna w Afganistanie z perspektywy załogi rosyjskiego czołgu T-62, film z 1988 roku w reż. Kevina Reynoldsa.
- Strona internetowa z opisem filmu "Bestia"
[edytuj] Źródła
- ↑ Christopher Andrew, Oleg Gordijewski, KGB, tłumaczył Rafał Brzeski, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1997, ISBN 83-11-08667-2, str.503.
- ↑ Raporty Amnesty International.
- ↑ Dane według; Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 str.667.
- ↑ Dane według; Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 str.669.
- ↑ Dane według; Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartosek, Jean-Louis Margolin Czarna Księga Komunizmu, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999, ISBN 83-7180-326-5 str.670.
- ↑ Ciekawostką jest iż film uzyskał pochlebną opinię m.in. prezydenta Władimira Putina
- ↑ Jak na ironię, operacja wycofywania wojsk radzieckich z Afganistanu rozpoczęła się 10 dni przed premierą filmu
