Wojna secesyjna
Z Wikipedii
| Wojna secesyjna | |||||||||||||||||
 Bitwa pod Antietam |
|||||||||||||||||
| Data | 12 kwietnia 1861 – 9 kwietnia 1865 | ||||||||||||||||
| Miejsce | terytorium Stanów Zjednoczonych (głównie ich wschodnia część) | ||||||||||||||||
| Wynik | wygrana Unii, zniesienie niewolnictwa | ||||||||||||||||
| Przyczyna | niewolnictwo, różnice społeczne i gospodarcze pomiędzy południowymi i północnymi stanami USA | ||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||
Wojna secesyjna – wojna domowa, która miała miejsce w latach 1861-1865 w Stanach Zjednoczonych Ameryki, pomiędzy stanami wchodzącymi w skład Stanów Zjednoczonych (tzw. Unią lub "północą") i Skonfederowanymi Stanami Ameryki (tzw. Konfederacją lub "południem"), które wystąpiły z Unii.
Nazwa "wojna secesyjna" pochodzi od secesji (wystąpienia) stanów skonfederowanych z Unii. Powszechną nazwą, stosowaną zwłaszcza w USA, jest także "amerykańska wojna domowa" (ang. American Civil War). Znana jest także jako "wojna pomiędzy stanami" i "wojna o niepodległość południa". Zapoczątkowało ją ostrzelanie Fortu Sumter w zatoce Charleston w Karolinie Południowej przez konfederatów 12 kwietnia 1861. Trwała do 26 maja 1865, kiedy poddały się ostatnie oddziały konfederackie. W wyniku wojny śmierć poniosło 600 tys. ludzi, zniszczono mienie o wartości 5 mld dolarów, wolność uzyskało 4 mln niewolników.
[edytuj] Przyczyny wojny
[edytuj] Niewolnictwo
Jedną z głównych przyczyn wojny było niewolnictwo. Gospodarka stanów południowych była uzależniona od pracy przymusowej i na niej opierała swoje funkcjonowanie. Szczególnie ważna była uprawa bawełny, na której swój dobrobyt budowali plantatorzy, a która bez niewolników nie mogła się obyć. Pomimo tego, że niewolnictwo na północy było zabronione, to tylko mała grupa mieszkańców tej części kraju się mu stanowczo sprzeciwiała. Ruch abolicjonistyczny wprawdzie istniał, ale nie miał szerokiego poparcia.
Na krótko przed wybuchem wojny rozgorzała zażarta debata pomiędzy północą a południem, czy należy zezwolić na niewolnictwo w nowo utworzonych stanach i terytoriach, które zdobyto po wojnie amerykańsko-meksykańskiej (1846-1848). Były to m.in. Kalifornia, Teksas i Utah. Przeciwnicy niewolnictwa obawiali się jego ekspansji na nowe tereny oraz tego, że praca najemna (w uprzemysłowionych północnych stanach) będzie musiała konkurować z tańszym niewolnictwem. Rozwiązaniem tego problemu był tzw. "kompromis Missouri" z 1820 roku. Polegał on na tym, że do Unii włączono Maine jako stan bez niewolnictwa i Missouri jako stan "niewolniczy", zachowując tym samym równowagę pomiędzy stanami bez niewolnictwa i stanami niewolniczymi. Ponadto niewolnictwo miało być zakazane na części terytorium Luizjany. Wytyczono też linię, którą stanowił równoleżnik 36°30' będący południową granicą Missouri. Na północy od tej linii niewolnictwo miało być zakazane za wyjątkiem Missouri, w którym miało być dopuszczalne.
[edytuj] Przyczyny polityczne
Na początku lat 60. XIX w. północ i południe Stanów Zjednoczonych były dwoma całkowicie różnymi regionami. Różne poglądy na politykę, ekonomię i sprawy społeczne miały już swój początek w czasach kolonialnych i z biegiem czasu różnice te coraz bardziej przybierały na sile. Pomimo tego, że dzięki licznym kompromisom udawało się utrzymać Unię jako całość przez wiele lat, to w 1860 r. nastroje w obu częściach kraju były bardzo gorące. Podgrzały je jeszcze wybory prezydenckie, w których zwyciężył Abraham Lincoln, którego południowcy traktowali jako zagrożenie dla niewolnictwa. Mimo że jego wypowiedzi były bardzo wyważone i nie opowiadał się on do tej pory za zniesieniem niewolnictwa, to wybuch konfliktu wisiał na włosku.
W czasie pierwszej połowy XIX w. różnice ekonomiczne pomiędzy regionami jeszcze bardziej przybrały na sile. Bawełna była głównym produktem południa i stanowiła 57% eksportu USA. Dochodowość uprawy bawełny dopełniła zależności południa od systemu plantacyjnego i jego istotnego składnika jakim było niewolnictwo.
Północ była natomiast obszarem wysoko uprzemysłowionym. Istniało duże zapotrzebowanie na pracowników, ponieważ przemysł potrzebował wykwalifikowanej siły roboczej, której niewolnicy jednak nie stanowili. Zachęcano więc Europejczyków do imigracji, którzy chętnie z tej okazji korzystali i przyczyniali się do rozwoju tej części kraju. Natomiast imigracja do stanów południowych miała bardzo ograniczony charakter, można powiedzieć, że wręcz marginalny. Ponadto istniały tu bardzo silne nastroje antyimigranckie skierowane przeciw katolikom (głównie Irlandczycy) oraz Żydom.
Najistotniejszy czynnik różniący wiązał się jednak ze stopniem industrializacji, a wyrażał się w strukturze społecznej mieszkańców obu regionów. Społeczeństwo południa pozostało w większości bardzo konserwatywne i przywiązane do tradycyjnych wartości, na północy natomiast dominowały nowe idee liberalne i kapitalistyczne.
[edytuj] Separatyzm
W początkowym okresie istnienia Stanów Zjednoczonych wierność własnemu stanowi była ważniejsza niż wierność własnemu państwu, czyli Unii. Nowojorczyk czy mieszkaniec Wirginii utożsamiał się ze swoim stanem tak, jak Europejczycy ze swoimi państwami narodowymi. Unia była tylko dobrowolnym zrzeszeniem suwerennych stanów dopóty, dopóki służyła realizacji partykularnych interesów stanowych. W tym okresie ani północ, ani południe, nie uważało Unii za coś stałego czy niezmiennego. Na przykład Nowa Anglia zamierzała z Unii wystąpić podczas wojny z Anglią w 1812, ponieważ w przeciwieństwie do reszty kraju z Wielką Brytanią łączyły ją bardzo mocne więzy gospodarcze i wojna była dla niej szkodliwa.
Północ potrzebowała silnego i scentralizowanego rządu, aby rozwijać infrastrukturę, chronić handel i swoje interesy handlowe. Południe natomiast było mniej zależne, niż reszta kraju, od rządu federalnego i dlatego południowcy nie czuli potrzeby jego wzmacniania. Ponadto obawiali się, że rząd federalny z silnymi uprawnieniami będzie zagrażał niewolnictwu oraz ingerował bardziej w sprawy stanowe.
[edytuj] Wystąpienie Karoliny Południowej z Unii
Podczas kampanii prezydenckiej w 1860 r. wielu mieszkańców południa groziło, że jeżeli Lincoln zostanie wybrany na prezydenta, to ich stany wystąpią z Unii. Lincoln był uważany przez nich za wielkiego przeciwnika niewolnictwa, chociaż w rzeczywistości do tej pory nie wypowiadał się za jego zniesieniem. Tylko nieliczne osoby z północy wierzyły ich groźbom. Miesiąc przed wyborami gubernator Karoliny Południowej napisał do tzw. "bawełnianych stanów" z wyjątkiem Teksasu, że jego stan wystąpi z Unii na wypadek, gdyby Lincoln rzeczywiście został wybrany i zwrócił się do nich z zapytaniem, jaka będzie ich reakcja na taki obrót sprawy.
Jak tylko okazało się, że Lincoln na pewno wygrał wybory, władze ustawodawcze Karoliny Południowej zwołały specjalne zebranie. Odbyło się ono 17 grudnia 1860 w Charleston. Trzy dni później konwencja jednogłośnie uchwaliła, że unia pomiędzy Karoliną Południową a Stanami Zjednoczonymi przestaje istnieć. Podobne konwencje miały miejsce w innych stanach południa na początku 1861 r. i one zaowocowały uchwałami o zniesieniu unii pomiędzy ich stanami. Były to następujące stany: najpierw Missisipi (9 stycznia); Floryda (10 stycznia); Alabama (11 stycznia); Georgia (19 stycznia); Luizjana (26 stycznia) i Teksas (1 lutego).
W kwietniu Lincoln wezwał stany do powołania milicji lokalnych w celu stłumienia secesji. Stany graniczne, które wahały się czy należy pozostać w Unii czy też z niej wystąpić, odmówiły wykonania poleceń rządu federalnego i przyłączyły się do stanów, które już dokonały secesji. Były to Wirginia (17 kwietnia), Arkansas (6 maja), Karolina Północna (20 maja) i Tennessee (8 czerwca).
[edytuj] Powstanie Konfederacji
4 lutego 1861 delegaci pierwszych 6 stanów, które wystąpiły z Unii spotkali się w Montgomery w Alabamie, aby utworzyć tymczasowy rząd dla odłączonych od Unii terytoriów. 4 dni później uchwalona została konstytucja, która w większości była oparta na dotychczasowej ustawie zasadniczej z 17 września 1787. 9 lutego Tymczasowy Kongres Konfederacji wybrał Jeffersona Davisa z Missisipi na prezydenta i Aleksandra H. Stephensa na wiceprezydenta. Mieli oni piastować swoje funkcje do lutego 1862 r. W listopadzie 1862 r. urzędy te zostały im przydzielone na stałe. Kiedy także Wirginia wystąpiła z Unii, stolicą Konfederacji stał się położony tam Richmond.
Abraham Lincoln został zaprzysiężony na prezydenta 4 marca 1861 r. W swojej mowie inauguracyjnej odniósł się m.in. do tego, że dzięki Konstytucji Unia jest bardziej pełna i lepiej funkcjonuje, w przeciwieństwie do uchwalonych przed nią Artykułów o "Konfederacji i o Unii wieczystej" jest wiążącą umową, a secesję nazwał "unikiem prawnym". Powiedział także, że nie miał intencji, aby atakować stany południowe, ale nie zawaha się przed użyciem siły, jeżeli okaże się to konieczne dla utrzymania jedności Unii. Mowę zamknął prośbą o odbudowę nadwerężonej Unii.
Mimo secesji na południu istniały także sfery wrogo do niej nastawione. Na przykład wschodnia część Tennessee opowiedziała się za pozostaniem w Unii. Hrabstwo Winston w Alabamie wydało uchwałę o odłączeniu się od stanu Alabama. Nadano mu popularną nazwę Republika Winstońska. Tzw. "czerwone sznurki" były grupą wybitnych obywateli południa, którzy byli w obozie antysecesjonistycznym.
[edytuj] Początek wojny
W styczniu 1861 r. prezydent James Buchanan polecił wysłać posiłki oraz oddziały wojska do Fortu Sumter dowodzonego przez majora Roberta Andersona. "Gwiazda Zachodu" – statek na który załadowano zaopatrzenie dla Fortu Sumter był nieuzbrojonym statkiem kupieckim. Kiedy konfederackie baterie dział znajdujące się w zatoce Charleston ostrzelały go, statek odpłynął z powrotem. Lincoln podczas swojego pierwszego dnia urzędowania został poinformowany, że zapasy w oblężonej przez konfederatów twierdzy starczą jedynie na miesiąc. Jednak poddanie Fort Sumter, który stał się teraz symbolem Unii, byłoby złamaniem przysięgi prezydenckiej. Z drugiej strony istniały bardzo nikłe szanse, że twierdzy uda się przyjść z odsieczą.
W początkach kwietnia Lincoln postanowił wysłać statki z zaopatrzeniem, ale miały one wyładować zapasy tylko, jeżeli nie byłyby atakowane. 6 kwietnia powiadomił gubernatora Karoliny Południowej o krokach, które postanowił podjąć. 3 dni później statki z zaopatrzeniem wyruszyły z Nowego Jorku.
11 kwietnia 1861 r., generał P.G.T. Beauregard dowodzący wojskami Konfederacji w Charleston zwrócił się do dowódcy Fortu Sumter z ultimatum poddania twierdzy. Anderson odmówił, ale brak zapasów zmusił go do zadeklarowania, że podda twierdzę 15 kwietnia. Beauregard uznał tę odpowiedź za nie satysfakcjonującą i 12 kwietnia o godzinie 4.30 nakazał rozpoczęcie ostrzału fortu. Przez półtora dnia Anderson odpowiadał na ogień baterii konfederackich. Statki z zaopatrzeniem pojawiły się w zatoce, ale nie usiłowały nawet wylądować, ponieważ było to niemożliwe ze względu na ostrzał nieprzyjacielski. Drugiego dnia, gdy fort uległ już bardzo ciężkim uszkodzeniom, Anderson się poddał.
[edytuj] Działania wojenne na wschodzie (1861-1863 r.)
Pierwszy opór, jaki stawiły wojska południa, okazał się wyjątkowo silny. Siły konfederackie pod dowództwem generałów Josepha E. Johnstona i P.G.T. Beauregarda znajdowały się wówczas w Manassas w Wirginii. W lipcu 1861 r. wojska Unii pod dowództwem generała majora Irvina McDowella zostały zatrzymane pod Bull Run, gdzie została stoczona pierwsza bitwa tej wojny. Wojska północy poniosły tu sromotną klęskę i w popłochu wycofały się z powrotem do Waszyngtonu. To w tej bitwie Thomas Jackson otrzymał chlubny przydomek "Stonewall", ponieważ jego oddziały były dla wojsk Unii jak kamienna ściana. (są różne hipotezy na temat przydomku Jacksona. Wśród mniej chlubnych jest ta, która mówi o tym, że uparty generał Jackson nie chciał się ruszyć ze swoimi oddziałami, by przemieścić się na inny odcinek bitwy). Kongres Stanów Zjednoczonych w obawie, aby inne stany nie wystąpiły z Unii, wydał 25 lipca tzw. rezolucję Crittendena-Johnsona, która mówiła, że wojna toczy się w obronie istnienia Unii, a nie o zniesienie niewolnictwa.
Generał major George McClellan objął dowództwo Armii Potomacu 26 lipca (był głównodowodzącym wszystkich armii Unii; na tym stanowisku zastąpił go później generał major Henry W. Halleck). Dalsze akcje o większym znaczeniu były podejmowane na początku 1862 r. Pod wpływem nalegań Lincolna, który żądał podjęcia działań ofensywnych, McClellan wkroczył do Wirginii na wiosnę 1862 r. poprzez półwysep pomiędzy rzekami York i James na południowy wschód od Richmond. Joseph E. Johnston powstrzymał jego postępy w tzw. "bitwie 7 sosen", pomimo że armia Unii dotarła prawie do bram Richmond. Następnie Robert E. Lee pokonał McClellana w tzw. "bitwie 7-dniowej" i zmusił go do odwrotu. McClellan, który stracił dużą część swoich wojsk, nie mógł przyjść na odsiecz drugiej armii Unii dowodzonej przez Johna Pope'a, która poniosła porażkę z wojskami konfederackimi dowodzonymi Roberta E. Lee. w północnej Wirginii w drugiej bitwie pod Bull Run w sierpniu 1862 r.
Wzmocnieni drugą wygraną pod Bull Run konfederaci zaatakowali północ w sile 55 tysięcznej Armii Północnej Wirginii pod dowództwem Lee. Przekroczyli rzekę Potomac i dostali się do Maryland 5 września. Lincoln polecił połączyć armię Pope'a z armią McClellana. Do starcia doszło 17 września 1862 r. pod Antietam w pobliżu Sharpsburga w Maryland. Był to najkrwawszy dzień w historii Stanów Zjednoczonych. Armia Lee wycofała się jednak z łatwością dzięki kunktatorstwu McClellana, który mógł zniszczyć armię konfederatów. Taktycznie bitwa była remisem. Strategicznie była to porażka Konfederacji, ponieważ wojskom Unii udało się powstrzymać jej ofensywę. Dzięki temu zwycięstwu Lincoln poczuł się mocniejszy i mógł ogłosić tzw. "Akt emancypacyjny".
Po błędach McClellana dowództwo po nim objął gen. Ambrose Burnside. Jednak świetnie dowodzone wojska konfederackie rozbiły wojska Unii w bitwie pod Fredericksburgiem 13 grudnia 1862; śmierć poniosło tam 10 tys. żołnierzy z północy. Dowództwo przejął teraz gen. Joseph Hooker. Także i on nie okazał się zdolny do stawienia czoła generałowi Lee i pomimo tego, że posiadał przewagę liczebną w stosunku 2:1, został upokorzony w bitwie pod Chancellorsville w maju 1863. To spowodowało kolejną zmianę na stanowisku głównodowodzącego wojsk Unii, którym teraz został gen. George G. Meade.
Lee po raz drugi podjął próbę opanowania północy, jednak został pokonany w najkrwawszej i największej bitwie wojny secesyjnej pod Gettysburgiem, która toczyła się w dniach od 1 do 3 lipca 1863 r. Bitwa ta okazała się punktem zwrotnym w całej wojnie, bo odtąd inicjatywę przejęły całkowicie wojska Unii. Armia Lee straciła 28 tys. ludzi (Meade stracił 23 tys.), została zmuszona do odwrotu do Wirginii i już nigdy więcej nie zagroziła bezpośrednio Waszyngtonowi.
[edytuj] Działania wojenne na zachodzie (1861-1863 r.)
Podczas, gdy armie konfederatów odnosiły na wschodzie zwycięstwa jedno za drugim, sytuacja na zachodzie była całkowicie odmienna. Konfederaci zostali wyparci z Missouri już na początku wojny w wyniku bitwy pod Pea Ridge. Najazd Leonidasa Polka na Kentucky zmusił mieszkańców, którzy poprzednio opowiedzieli się za neutralnością, do opowiedzenia się przeciw Konfederacji. Nashville w Tennessee zostało zdobyte przez wojska Unii na początku 1862 r. Większa część rzeki Missisipi została otwarta dla Unii wraz ze zdobyciem wyspy numer 10. Nowy Orlean i część Luizjany zdobyte zostały w maju 1862 od strony morza, co pozwoliło wojskom Unii posuwać się w górę rzeki. Tylko ufortyfikowane miasto Vicksburg pozostawało niezdobyte i uniemożliwiało zapanowaniem nad całym dorzeczem Missisipi (zobacz więcej: kampania na Missisipi). Drugi najazd konfederatów pod dowództwem Braxtona Bragga na Kentucky został odparty przez don Carlosa Buella w krwawej bitwie pod Perryville.
Jedynym bezspornym zwycięstwem konfederatów na zachodzie była bitwa pod Chickamugą w Georgii przy granicy z Tennessee, gdzie Bragg posiłkowany przez Jamesa Longstreeta pokonał Rosecransa pomimo bohaterskiej obrony George'a H. Thomasa i zmusił go do odwrotu do Chattanoogi. Ta natomiast została natychmiast przez Bragga oblężona.
Głównym sprawcą sukcesów wojsk Unii na zachodzie był gen. Ulysses S. Grant. Zwycięsko wychodził on z wielu bitew. Zwyciężył pod Fort Henry, przejął kontrolę nad Tennessee i rzeką Cumberland. Opanował Shiloh, a następnie zdobył Vicksburg. Pod Chattanoogą w Tennessee zmusił wojska konfederatów do opuszczenia tego stanu i otworzył tym samym drogę do Atlanty – serca Konfederacji.
[edytuj] Nowy Meksyk i Arizona (1861-1865 r.)
W 1861 r. konfederaci przeprowadzili zakończoną sukcesem wyprawę na terytorium dzisiejszej Arizony i Nowego Meksyku. Mieszkańcy południowej części tych terytoriów wezwali stacjonujące w pobliżu wojska konfederackie, aby pomogły im usunąć stacjonujące tam wojska Unii. Konfederackie Terytorium Arizony zostało ustanowione przez Johna Baylora po zwycięstwach w Mesilli, Nowym Meksyku i po wzięciu w niewolę kilku oddziałów wojsk północy. Jednak działania zmierzające do wyparcia wojsk Unii na północ nie powiodły się i konfederaci musieli zacząć się wycofywać z Arizony w 1862 r. gdy przybyły posiłki z Kalifornii. Ochotnicy z Kalifornii walczący po stronie Unii usunęli pozostałe siły konfederatów z terytorium obecnej Arizony dzięki wygranej w bitwie pod przesmykiem Picacho.
Wojska Unii wielokrotnie próbowały przejąć kontrolę nad obszarem położonym nad Missisipi oraz nad Teksasem. Z portami na wschodzie, które zostały zablokowane przez marynarkę Unii jedynym oknem na świat dla Konfederacji były porty Teksasu i Luizjany to tamtędy przechodziła bawełna do portu Matamoros w Meksyku gdzie następnie była wymieniana na takie dobra jak: proch, broń czy inne artykuły przemysłowe, których było brak na południu, a których w zamian za bawełnę dostarczała Europa. Jednak kolejne ataki wojsk Unii na Teksas kończyły się niepowodzeniami. Zwycięstwa konfederatów pod Galveston i Sabine Pass umożliwiły im dalsze zaopatrywanie się w broń i utrzymanie życiodajnych portów. Szczególe znaczenie miała katastrofalna w skutkach dla Unii kampania na rzece Red ("czerwonej") w zachodniej Luizjanie, łącznie z bitwą o Mansfield, która uniemożliwiła opanowanie regionu praktycznie aż do końca wojny. Tereny te, odizolowane od reszty kraju, były świadkiem walk jeszcze przez kilka miesięcy po poddaniu się Armii Północnej Wirginii, a więc głównych sił Konfederacji. Ostatnia bitwa na tym obszarze miała miejsce pod Palmito Ranch w południowym Teksasie i paradoksalnie, mimo że Unia opanowała już prawie wszystkie południowe stany, została ona przez konfederatów wygrana.
[edytuj] Koniec wojny (1864-1865 r.)
Na początku 1864 r. U.S. Grant został awansowany na stopień generała porucznika i oddano mu pod komendę wszystkie armie Unii. Na swoją kwaterę wybrał miejsce stacjonowania armii Potomacu, pomimo tego Meade pozostawał rzeczywistym dowódcą tej armii. Grant pozostawił gen. Wiliamowi Hermanowi dowództwo większości wojsk działających na zachodzie. Grant zrozumiał, że tocząca się wojna jest wojną totalną, i wierzył, że z Lincolnem i Shermanem uda mu się pozbawić konfederatów zaplecza gospodarczego, bo do tego zaczęły się sprowadzać teraz działania wojsk Unii. Dlatego, aby zrealizować swój cel, zaczął stosować taktykę spalonej ziemi. Opracował plan, którym skoordynowane ataki z kilku stron uderzą w serce Konfederacji. Grant, Meade i Butler mieli się posuwać w stronę wojsk Lee na Richmond; F. Singel miał zaatakować dolinę Shenandoah; William Sherman miał uderzyć na Georgię, pokonać Johnstona i zdobyć Atlantę; G. Crook i W. Averell mieli działać przeciwko kolejowym liniom zaopatrzeniowym w zachodniej Wirginii a N. Banks miał uderzyć na Mobile i Alabamę.
W tym okresie siły Unii próbowały uchwycić kontakt z Lee i stoczyły kilka bitew. Próba uderzenia z południa przez Butlera nie powiodła się, a on sam znalazł się w pułapce w tzw. "zakolu stu rzek". Grant dalej uparcie próbował zniszczyć Lee pomimo ogromnych strat (66 tys. ludzi w 6 tygodni) i ciągle deptał mu po piętach. Udało mu się osaczyć Lee pod Petersburgiem. Starcia te zamieniły się w wojnę pozycyjną z licznymi okopami i umocnieniami, a trwały ponad 9 miesięcy.
Po dwóch nieudanych próbach (pod Sigelem i Hunterem) osiągnięcia kluczowych punktów doliny Shenandoah Grant w końcu znalazł odpowiedniego człowieka do wykonania tego zadania. Philip Sheridan okazał się wystarczająco agresywny aby przeważyć szalę kampanii na korzyść Unii w 1864 r. Teraz najważniejszym zadaniem Sheridana było zniszczenie wojsk Jubala Early'ego, którego siły dotarły w pobliże Waszyngtonu. Musiał więc na razie przełożyć na później opanowanie doliny Shenandoah. Early został pokonany w serii kilku bitew, łącznie z ostatnią pod Cedar Creek. Następnie Sheridan kontynuował niszczenie rolniczej i przemysłowej bazy w dolinie Shenandoah, stosując taktykę spalonej ziemi tak, jak później robił to Sherman w Georgii.
W tym samym czasie Sherman posuwał się z Chattanoogi do Atlanty w Georgii. Pokonał Johnstona i Hooda i zdobył Atlantę. Upadek Atlanty okazał się znaczącym czynnikiem, który przyczynił się do reelekcji Lincolna. Opuszczając swoją bazę w Atlancie, Sherman kierował się w stronę wybrzeża, które osiągnął w grudniu 1864 w Savannah w Georgii. Po drodze palił miasta i plantacje, wyrzynał bydło, aby zapobiec zaopatrywaniu się w żywność wojsk konfederackich. Kiedy Sherman zawrócił na północ i maszerował przez Karolinę Południową i Północną, zbliżając się do konfederackich linii obrony w Wirginii, był to już koniec dla Lee i jego armii oraz dla Konfederacji. Lee próbował uciec z oblężonego Petersburga i połączyć się z Johnsonem w Karolinie Północnej, ale został pojmany przez Granta. Poddał swoją Armię Północnej Wirginii 9 kwietnia 1865 w miejscowości Appomattox Court House. Johnston poddał się Shermanowi krótko potem, bo 13 maja 1865 r. na farmie w Durham w Karolinie Północnej. Wszystkie siły Konfederacji poddały się w czerwcu 1865 r. Ostatnie konfederackie okręty wojenne poddały się w końcu października 1865 r., a ich ostatnimi działaniami były ataki na statki wielorybnicze z Nowej Anglii w cieśninie Beringa podejmowane przez CSS "Shenandoah" 28 czerwca 1865 r.
[edytuj] Główne bitwy morskie i rzeczne
Działania na morzu nie miały takich rozmiarów jak działania lądowe, były to zaledwie mało znaczące epizody. Większe znaczenie miały działania na rzekach, przede wszystkim na Missisipi, przekładające się bezpośrednio na możliwość działań wojsk lądowych i uzyskanie dróg komunikacji. Największe bitwy jakie stoczono to: bitwa w zatoce Hampton Roads, Drewry's Bluff, Mobile Bay oraz na Missisipi: bitwa o forty Jackson i St. Philip, o wyspę numer 10, Fort Hindman, Memphis. Działania marynarki konfederackiej miały charakter bardzo ograniczony ze względu na szczupłość sił. Unia już w pierwszych miesiącach wojny uzyskała panowanie na morzu i przystąpiła do blokady portów Konfederacji. Taki stan rzeczy trwał praktycznie przez cały okres wojny.
[edytuj] Najważniejsze bitwy
Bitwy uporządkowane wg liczby poległych (od najkrwawszej do najmniej krwawej). Skróty: U – Unia, K – Konfederacja.
| Bitwa (Stan) |
Data | Dowódca (Konfederacja) |
Dowódca (Unia) |
Konfederacja (liczebność) |
Unia (liczebność) |
Zwycięzca | Ofiary |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bitwa pod Gettysburgiem (Pensylwania) |
1-3 lipca 1863 | Robert E. Lee | George G. Meade | 75 000 | 82 289 | Unia | 51 tys. U: 23 tys. K:28 tys. |
| Bitwa pod Chickamauga (Georgia) |
19-20 września 1863 | Braxton Bragg | William Rosecrans | 66 326 | 58 222 | Konf. | 34,6 tys. U: 16 tys. K: 18,4 tys. |
| Bitwa pod Chancellorsville (Wirginia) |
1-4 maja 1863 | Robert E. Lee | Joseph Hooker | 60 892 | 133 868 | Konf. | 30 tys. U: 17 tys. K: 12 tys. |
| Bitwa pod Spotsylvania Court House (Wirginia) |
8-19 maja 1864 | Robert E. Lee | Ulysses S. Grant | 50 000 | 83 000 | Brak | 27 tys. U: 18 tys. K: 9 tys. |
| Bitwa pod Antietam (Maryland) |
17 września 1862 | Robert E. Lee | George McClellan | 51 844 | 75 316 | Unia | 26 tys. U: 12 tys. K: 13 tys. |
| Bitwa o Wilderness (Wirginia) |
5-7 maja 1864 | Robert E. Lee | Ulysses S. Grant | 61 025 | 101 895 | Brak | 25 tys. U: 17 tys. K: 7 tys. |
| II bitwa pod Manassas (Wirginia) |
29-30 sierpnia 1862 | Robert E. Lee | John Pope | 48 527 | 75 696 | Konf. | 25 tys. U: 16 tys. K: 9 tys. |
| Bitwa pod Stones River (Tennessee) |
31 grudnia 1862 | Braxton Bragg | William S. Rosecrans | 37 739 | 41 400 | Unia | 24 tys. U: 12 tys. K: 11 tys. |
| Bitwa pod Shiloh (Tennessee) |
6-7 kwietnia 1862 | Albert Sidney Johnston P.G.T. Beauregard |
Ulysses S. Grant | 40 335 | 62 682 | Unia | 23 tys. U: 13 tys. K: 10 tys. |
| Bitwa pod Fort Donelson (Tennessee) |
13-16 lutego 1862 | John B. Floyd Simon B. Buckner |
Ulysses S. Grant | 21 000 | 27 000 | Unia | 19 tys. U: 2 tys. K: 16 tys. |
[edytuj] Polacy w wojnie secesyjnej
Kiedy wojna secesyjna się zaczęła w St. Zjedn. przebywało ok. 30 tys. Polaków. Około 4 tys. służyło w armii Unii, 166 z nich miało stopnie oficerskie. Szacuje się, że ok. 500 Polaków walczyło po stronie Konfederacji.
Włodzimierz Krzyżanowski był dowódcą Polskiego Legionu i zyskał za swoją służbę duże wyrazy uznania. Na początku zgłosił się do wojska jako szeregowiec. Później spełniał już poważniejszą rolę przy rekrutacji małego oddziału znanego jako Kompania Krzyżanowskiego, następnie został awansowany do rangi majora. W 1861 r. sekretarz wojny Cameron zlecił mu sformowanie oddziałów polskich z osób narodowości polskiej zamieszkujących Unię. Krzyżanowskiemu udało się znaleźć 400 mężczyzn, z których utworzono regiment o nazwie "United States Rifles". Początkowo jednostka ta operowała jako niezależna i ochotnicza część armii Unii. Później została scalona ze strzelcami Morgana a ostatecznie został z niej uformowany 58. pułk nowojorski. Nazywano ją Legionem Polskim, ponieważ większość jego żołnierzy była potomkami polskich imigrantów.
Kiedy oddziały Konfederacji z gen. Thomasem Jacksonem zaatakowały gen. Fremonta pod Cross Keys 8 czerwca 1862 r., regiment Krzyżanowskiego został użyty do wsparcia gen. Juliusa Stahela. Udało im się zapobiec zniszczeniu armii Fremonta wraz z innymi oddziałami Stahela. Później w tym samym roku Krzyżanowski został dowódcą drugiej brygady, która była częścią trzeciej dywizji, a składała się z piechoty i artylerii. Brała ona udział w bitwach pod Sulpher Springs, Waterloo Springs i Govenon. Dywizja Krzyżanowskiego walczyła także w bitwie pod Bull Run. Lincoln przedstawił go do awansu na stopień generała brygadiera, ale Kongres nie spełnił jego prośby.
W 1861 r. podejmowano próby utworzenia polskich jednostek na południu. Jednak w przeciwieństwie do północy Polacy byli tam raczej nieliczni. Pewna ich liczba weszła w skład 14. i 15. pułków z Luizjany. W lutym 1863 r. oficer wojsk Unii w Camp Butler (Illinois) donosił, że wśród jeńców konfederackich jest wielu Polaków z Teksasu, którzy zostali siłą wcieleni do oddziałów południa i zgadzali się przejść na stronę Unii.
Walery Sulakowski, który wcześniej był oficerem w armii austriackiej został pułkownikiem 14. pułku piechoty z Luizjany w 1861 r. W 1863 r. został naczelnym inżynierem na obszar Teksasu. Zaproponował Konfederacji rekrutację od 12 do 15 tys. Polaków spośród polskiej emigracji na zachodzie. We wrześniu 1864 r. sekretarz stanu Konfederacji Judah P. Benjamin zgodził się na plan Sulakowskiego oraz zapewnił że znajdą się środki na transport Polaków do Teksasu. Mieli oni utworzyć samodzielne i niezależne oddziały. Sulakowski udał się do Paryża ale od tej pory nie ma żadnych wiadomości o jakichkolwiek polskich oddziałach przybyłych z Europy i walczących po stronie południa.
Jeszcze dwóch innych Polaków dosłużyło się wysokich stopni w szeregach Konfederacji. Pierwszy z nich, Ignacy Szymański, posiadał plantację w okolicach Nowego Orleanu. W 1862 r. uczestniczył w obronie wybrzeża w Nowym Orleanie (dowodził regimentem Chalmette). Został wzięty do niewoli ale później odzyskał wolność dzięki wymianie jeńców. Drugi polski imigrant Hipolit Oładowski, były sierżant zaopatrzenia w armii Unii był kierownikiem ds. zaopatrzenia stanu Tennessee w latach 1862-63
Polacy walczący w wojskach Konfederacji i Unii byli najczęściej idealistami. Zaciągali się do armii nie po to, aby się dorobić, ale walczyć o słuszną sprawę, którą było zniesienie niewolnictwa, a przypadku stanów południowych – prawo do niepodległości.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Bibliografia
- Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki H. Katz, wyd. Ossolineum 1971
- Wojna secesyjna 1869-1865 Leon Korusiewicz, wyd. PWN 1985
- Historia Stanów Zjednoczonych P. Zaremba, wyd. Bellona 1992
- Historia USA Maldwyn A. Jones, wyd. Marabut 2002
- Na drodze ku potędze.Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki 1861-1945 Krzysztof Michałek, wyd. KiW 1999
- Pod banderami Unii i Konfederacji. Wojna secesyjna 1861 - 1865 na morzach i rzekach K. Michałek, Warszawa 1996
- Dyplomaci i okręty. Z dziejów polityki zagranicznej skonfederowanych stanów Ameryki 1861-1865, K. Michałek, wyd. PWN, Warszawa 1987
- Historia Stanów Zjednoczonych George Brown Tindall, David E. Shi, wyd. Zysk i S-ka 2002
- Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki A. Bartnicki i D. T.Critchlow, wyd.PWN 1995
- Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki Hugh Brogan, wyd. Ossolineum 2004
- The Civil War Years-A Day-by-Day Chronicle of the Life of a Nation R.E.Denney, Sterling Publishing 1994
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Wojna secesyjna
- Przewodnik po wojnie secesyjnej
- Wojna secesyjna – strona domowa
- Zdjęcia z wojny secesyjnej ze zbiorów National Archives
- Zdjęcia z wojny secesyjnej
- Książki poświęcone wojnie secesyjne - wersje online ze zbiorów National Park Service
- Uniwersytet Tennessee: Generałowie wojny secesyjnej
- Strona poświęcona broni palnej czasów wojny secesyjnej
- Amerykańska wojna domowa
- Wojna secesyjna, film dokumentalny zrealizowany przez PBS
- Uchwały wszystkich stanów o wystapieniu z Unii
- Wojna secesyjna - zasoby audio
- Wojna braci
- Polska strona o wojnie secesyjnej
- Galeria zdjęć
