PZL.23 Karaś

Z Wikipedii

PZL.23 Karaś
Dane podstawowe
Państwo	Polska
Wytwórnia	Państwowe Zakłady Lotnicze
Typ	Lekki samolot bombowy i rozpoznawczy
Konstrukcja	całkowicie metalowa ze stałym podwoziem
Załoga	3 (pilot, bombardier/strzelec, strzelec)
Historia
Data oblotu	1934
Dane techniczne
Napęd	1 × Bristol Pegasus VIII, gwiazdowy 9-cylindrowy
Moc	startowa: 680 KM, nominalna: 650 KM na wysokości 3450 m, maksymalna: 710-720 KM
Wymiary
Rozpiętość	13,95 m
Długość	9,68 m
Wysokość	3,3 m
Powierzchnia nośna	26,80 m²
Masa
Własna	1980 kg
Startowa	2893 kg
Osiągi
Prędkość max.	319 km/h na wysokości 3650 m, 260-270 kg na wysokości 3500 m z ładunkiem 400 kg bomb, 240-250 km/g na wysokości 3500 m z ładunkiem 700 kg bomb
Prędkość minimalna	110 km/h
Prędkość wznoszenia	6,7 m/s; 15,2 min na 4000 m
Pułap	7300 m bez ładunku bomb, 5300 m z ładunkiem 400 kg bomb
Zasięg	1260 km bez ładunku bomb, 1040 km z ładunkiem 400 kg bomb
Dane operacyjne
Uzbrojenie
1 × karabin maszynowy wz.33 kalibru 7,92 mm (zsynchronizowany) 2 × karabiny maszynowe Vickers F kalibru 7,7 mm (ruchome) 700 kg bomb (6 × 100 kg i 2 × 50 kg)

PZL.23 Karaś (PZL P-23) – polski lekki bombowiec i samolot rozpoznawczy, zaprojektowany w połowie 1930 r. przez Państwowe Zakłady Lotnicze w Warszawie. Podstawowy lekki bombowiec lotnictwa polskiego w kampanii wrześniowej.

Spis treści 1 Historia 2 Udział w walce 3 Opis konstrukcji 4 Wersje 5 Źródła

[edytuj] Historia

Projekt samolotu PZL.23 powstał w latach 1931 - 1932 pod kierunkiem inżyniera Stanisława Praussa. Koncepcyjnie maszyna ta wywodziła się z pozostałości francuskiej szkoły, gdzie istniało pojęcie "samolotu liniowego". Miała to być maszyna do przeprowadzenia rozpoznania w obszarze frontu z możliwością taktycznego zbombardowania wykrytych sił nieprzyjaciela. Samolot PZL-23 był następcą francuskich maszyn liniowych Breguet XIX i Potez XXV. Pierwszy prototyp oznaczony P-23/I "Karaś", wyposażony w angielski gwiazdowy silnik Bristol Pegasus IIM o mocy 590 KM (434 kW), został oblatany latem 1934 roku. Próby prototypu wykazały wiele problemów. Wnętrze samolotu było ciasne (bomby umieszczone wewnątrz kadłuba), widoczność dla pilota niedostateczna. W drugim poprawionym konstrukcyjnie prototypie P-23/II- obniżono silnik i przeprojektowano kadłub, umieszczając bomby pod płatem. Kolejny, trzeci prototyp P-23/III był z fotelem pilota zainstalowanym wyżej w celu poprawienia widoczności. Prototypy zostały skierowane do badań i prób poligonowych w 1935 roku. Podczas prób wykryto drgania ogona typu buffeting. Próbowano je zlikwidować poprzez ruchome sloty, jednak nie dało to rezultatu. Zmiana kąta zaklinowania statecznika poziomego okazała się skuteczna i na seryjnych maszynach tego zjawiska już nie było. Oba były wyposażone w produkowany na licencji brytyjskiej firmy Bristol silnik gwiazdowy PZL Bristol Pegasus IIM2 o mocy 670 KM. Drugi prototyp utracono podczas prób, doszło do przeciągnięcia i korkociągu po starcie - załoga zginęła. Trzeci prototyp stał się wzorcem dla pierwszej serii 40 samolotów PZL.23A dla polskiego lotnictwa wojskowego. W 1936 roku wyprodukowano 40 egzemplarzy PZL.23A, okazało się, że silnik typu IIM2 jest jednostką zawodną, dlatego wprowadzono nowy wariant Karasia, PZL.23B, wyposażony w nową jednostkę napędową PZL Bristol "Pegaz" VIII o mocy 720 KM. Od 1936 do 1938 roku wyprodukowano 210 sztuk samolotu w wersji PZL.23B, w które uzbrojono eskadry bombowe i rozpoznawcze (zwane w latach 30. "eskadrami liniowymi"), gdzie zastąpiły dotychczas używane samoloty Breguet XIX i Potez XXV. Jednocześnie egzemplarze serii PZL.23A przeniesiono do szkół lotniczych.

Na potrzeby eksportowe opracowano lepiej uzbrojoną i szybszą wersję PZL.43 napędzaną mocniejszym silnikiem Gnome-Rhone pozwalający rozwinąć prędkość 365 km/h i uzbrojoną nie w jeden, ale dwa karabiny maszynowe strzelające do przodu. Bułgaria zakupiła najpierw 12 egzemplarzy PZL.43 z silnikiem Gnome-Rhone 14 Kfs o mocy nominalnej 900 KM i maksymalnej 930 KM, a później kolejne 42 egzemplarze z mocniejszym silnikiem Gnome-Rhone 14N01 o mocy nominalnej 950 KM i maksymalnej 1020 KM oznaczone jako PZL.43A, z których przed wojną dostarczono 36 sztuk.
W międzyczasie opracowywano nowy lekki bombowiec PZL.46 Sum będący rozwinięciem "Karasia" PZL.42 z podwójnym usterzeniem pionowym oraz chowaną w kadłubie gondolą bombardiera (zwaną kołyską).

[edytuj] Udział w walce

W 1939 roku "Karaś" był konstrukcją starannie dopracowaną, wyposażoną m.in: w niezależne ogrzewanie kabiny, i przenośną lampkę do czytania map, i meldunków, ale ustępującą w osiągach samolotom niemieckim. Głównym mankamentem była zdecydowanie za mała prędkość, oraz ograniczona manewrowość obciążonego ładunkiem bomb samolotu. Przystosowany do klasycznego bombardowania z lotu poziomego Karaś stawał się łatwym łupem nieprzyjacielskiej obrony przeciwlotniczej. W trakcie eksploatacji w warunkach polowych często dochodziło też do złamania goleni podwozia głównego. W ten sposób podczas przebazowania na lotnisko polowe 51 eskadra rozpoznawcza utraciła w trakcie międzylądowań 3 samoloty, i to jeszcze przed rozpoczęciem działań wojennych. Tylko w czasie ataku 24 eskadry rozpoznawczej na kolumny pancerne wroga (w rejonie miejscowości Podwilk, i Jabłonka) załogi zabrały maksymalny ładunek 700 kg bomb. W innych atakach zabierano zazwyczaj 600 kg (6x100 kg, lub 4x100 kg + 4x50 kg), albo 400 kg (8x50 kg), sporadycznie 200 kg (16x12,5 kg) bomb. Było to m. in. wynikiem niezbyt dużej mocy silnika, a także faktem pewnego już zużycia silników podczas normalnej służby, oraz bardzo złego stanu wielu lotnisk polowych. Najpotężniejszy nalot wykonały samoloty PZL.23 wchodzące w skład 64, i 65 eskadry bombowej 2 września bombardując niemieckie kolumny pancerne w rejonie Truskolasów i Wręczycy. 17 Karasi z których każdy zabrał ładunek 600 kg bomb zbombardowało, i ostrzelało z wysokości 600-700 metrów długą na kilkanaście kilometrów kolumnę pojazdów nieprzyjaciela. Bezpośrednio nad celem zostały zestrzelone trzy samoloty. W drodze powrotnej ciężko uszkodzone dwa PZL 23 lądowały w rejonie Radomska, trzy w okolicach Radomia, a cztery powróciły na lotnisko z rannymi, i martwymi lotnikami. W tym samym dniu sześć Karasi 24 eskadry rozpoznawczej, każdy z ładunkiem 600 kg bombardowało podobny cel z wysokości 400-500 metrów w rejonie Kłobucka, i Częstochowy. 3 września załogi 21, i 22 eskadry bombowej wyszukiwały, i niszczyły na drogach wokół Radomska czołgi należące do niemieckiej 1, i 4 Dywizji Pancernej. W trakcie pierwszego nalotu 12 Karasi zostało zaatakowanych przez dziewięć Bf 109 z I/ZG 2. Skutkiem zaciekłej walki powietrznej było zestrzelenie 4 PZL 23 B bez strat ze strony przeciwnika. Podczas drugiego bombardowania 9 Karasi starło się z czterema, lub sześcioma Bf 109 z I/JG 76. Strzelcy pokładowi zestrzelili jednego Bf 109, dwa Karasie zostały strącone przez niemieckich pilotów. W obu nalotach każdy z samolotów zabrał ładunek 400 kg bomb. W tym samym czasie w rejonie Radomska pojazdy pancerne obu jednostek bombardowało także dziewięć Karasi z 55 eskadry bombowej. Niemieckie dywizje pancerne utraciły w sumie około 20%-30% poważnie uszkodzonych, i zniszczonych czołgów. Na około dobę ustały także dostawy amunicji, i paliwa do obu jednostek. Wyposażony w radiostację o zasięgu 70 km, aparat fotograficzny, i dysponujący stosunkowo dużym zasięgiem PZL 23 Karaś doskonale sprawdził się jako samolot rozpoznawczy. 4 września załogi 51 eskadry rozpoznawczej wykryły na terenie Prus Wschodnich przegrupowujące się do natarcia na SGO "Narew" oddziały niemieckie, 12 września Karasie 24 eskadry rozponawczej zaobserwowały na przedpolach Warszawy zmianę kierunku przemieszczania się wojsk niemieckich. Manewr ten miał za zadanie odciąć nacierającą w tym czasie armię "Poznań", i "Pomorze" od Warszawy. W chwili agresji III Rzeszy na II RP w lotnictwie polskim służyło 120 samolotów PZL.23B zgrupowanych w 5 eskadr bombowych po 10 samolotów w każdej, tworzących brygadę bombową. Ponadto po 10 samolotów przydzielono do każdej z 7 armii do zadań rozpoznawczych. Brały one aktywny udział w walkach kampanii wrześniowej wykonując 130 lotów bojowych i zrzucając od 52 do 60 ton bomb. W walkach wzięło udział pięć z dziewięciu egzemplarzy zamówionych przez Bułgarię maszyn w wersji PZL.43A, których nie zdążono wysłać do odbiorcy. Weszły one w skład 41 eskadry rozpoznawczej. W rezerwie i naprawach znajdowało się dodatkowo ok. 50 maszyn.

2 września 1939 jeden PZL.23B z 21 eskadry bombowej zbombardował fabrykę w Oławie, dokonując pierwszego ataku bombowego na terytorium Niemiec w II wojnie światowej. 4 września samotny Karaś z 51 eskadry rozpoznawczej ostrzelał, i obrzucił bombami niemiecki pociąg przewożący uzbrojenie, i sprzęt wojskowy na dworcu w Białej Piskiej na terenie Prus Wschodnich. 20 maszyn rozbiło się podczas startów i lądowań w trudnych warunkach lotnisk polowych. Znaczna część maszyn rezerwowych została zniszczona podczas bombardowania lotnisk w Krakowie i Poznaniu w pierwszych dniach wojny. Łącznie zniszczeniu uległo prawie 90% "Karasi".

11 PZL.23B i około 20 PZL.23A zostało ewakuowanych do Rumunii, gdzie zostały internowane przez tamtejsze władze, a później przejęte przez lotnictwo rumuńskie w szeregach którego wzięły udział w walkach przeciwko ZSRR. Żaden z samolotów nie powrócił do kraju po wojnie, a wszystkie ocalałe maszyny zostały złomowane.

[edytuj] Opis konstrukcji

Jednosilnikowy wolnonośny dolnopłat o całkowicie metalowej konstrukcji ze stałym (osłoniętym owiewkami) podwoziem dwukołowym, z amortyzacją olejowo-powietrzną. Golenie podwozia osłonięte owiewkami, które zdejmowano w okresie słot - chodziło o to, aby błoto nie zamarzło w owiewkach na większej wysokości i nie zablokowało koła podwozia podczas lądowania. Kadłub półskorupowy, skrzydło konstrukcji kesonowej inż. Misztala. Podwozie, mimo solidnego wyglądu, słabo sprawdzało się w warunkach lotnisk polowych. Załoga 3-osobowa: pilot, obserwator i strzelec. Podczas bombardowania stanowisko bojowe obserwatora-bombardiera znajdowało się w gondoli (zwanej potocznie kołyską) pod kadłubem, dodatkowo wyposażone w karabin maszynowy do osłony tylnej dolnej półsfery. Bomby podczepiano na wyrzutnikach zamontowanych pod skrzydłami pomiędzy goleniami podwozia głownego. Maksymalny ciężar ładunku bomb wynosił 700 kg (6x100kg i 2x50 kg). W różnych wersjach "Karasia" wykorzystywano silniki: Bristol Pegasus IIM2 (moc normalna: 570 KM, maksymalna: 670 KM); Pegasus VIII (moc startowa: 680 KM, moc nominalna: 650 KM na wysokości 3450 m, maksymalna: 710-720 KM); Gnome-Rhone 14N01 (moc normalna: 950 KM, maksymalna: 1020 KM).

Samolot wymagał od pilota dobrego przeszkolenia, w początkowym okresie służby (rok 1937) doszło do kilku wypadków śmiertelnych, a spowodowane to było w zasadzie dwoma czynnikami: dużym przyrostem (w stosunki do maszyn Breuget XIX i Potez XXV) obciążenia powierzchni płata oraz zbyt małą statecznością boczną (w ślizgu). Skorygowanie błędu pilotażu wiązało się przeważnie ze sporą utratą wysokości. W razie jej braku (lub dopuszczenie do przeciągnięcia na małej wysokości) - dochodziło do wypadków. Wychylenie klap do lądowania sprawiało, iż maszyna stawała się ciężka na łeb i wymagało to od pilota użycia trymera. Instytut Techniczny Lotnictwa w piśmie z dnia 21 maja 1938 roku rozesłanym do pułków lotniczych używających Karasi II zalecał, by w trakcie lotów piloci nie przekraczali prędkości maksymalnej 310 km/g. Przy pełnym udźwigu bomb (700 kg) obciążenie mocy było zbyt duże, co owocowało słabym wznoszeniem.

Czasami PZL.23 występuje pod nazwą "PZL P.23" co jest błędnym oznaczeniem, litera "P" była rezerwowana dla konstrukcji autorstwa inżyniera Zygmunta Puławskiego (np. PZL P.11).

[edytuj] Wersje

• PZL.23/I – lekki bombowiec, pierwszy prototyp
• PZL.23/III – lekki bombowiec, trzeci prototyp (poprawki konstrukcyjne)
• PZL.23A – lekki bombowiec
• PZL.23B – lekki bombowiec, wersja z nowym silnikiem
• PZL.42 – lekki bombowiec, prototyp z podwójnym usterzeniem pionowym i chowaną gondolę
• PZL.43A – lekki bombowiec, wersja eksportowa
• PZL.43B – lekki bombowiec, wersja eksportowa z mocniejszym silnikiem

[edytuj] Źródła

1. PZL.23 Karaś / Andrzej Glass. / Aero Technika Lotnicza, 4′92
2. Samoloty bombowe września 1939 / Andrzej Glass [et al.]. - Warszawa : SIGMA-NOT , 1991 (Kiel. : KZG). - 175, [1] s., [4] s. tabl. kolor. : fot., mapy, rys. ; 30 cm. - (Aerohobby). - Bibliogr. przy rozdz.. - ISBN 83-85001-18-2
3. Siły lotnicze Polski i Niemiec : wrzesień 1939 / Jerzy B. Cynk. - Warszawa : Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. - 284, [4] s. : il. ; 24 cm. - (Biblioteczka Skrzydlatej Polski, ISSN 0239-5983). - ISBN 83-206-0686-1
4. PZL.23 Karaś / Tomasz J. Kopański, Artur Juszczak - Format B5, 160 stron, 24 strony w kolorze, Sandomierz : Wydawnictwo Stratus, 2004. - ISBN: 83-89450
5. Samoloty wojskowe w Polsce : 1924-1939 / Andrzej Morgała. [T. 2]. - Warszawa : "Bellona", 2003. - 528 s. : il. ; 31 cm. - (Encyklopedia Broni i Uzbrojenia). - Bibliogr. - Indeksy. - ISBN 83-11-09319-9
6. Polskie eskadry w latach 1918-1939 / Jerzy Pawlak. - Warszawa : Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. - 425 s. : il. ; 24 cm. - (Biblioteczka Skrzydlatej Polski, ISSN 0239-5983). - ISBN 83-206-0760-4

Polskie samoloty wojskowe z 1939 roku
Samoloty myśliwskie	Samoloty bombowe
PZL P.7 | PZL P.11	PZL.23 Karaś | PZL.37 Łoś | PZL.43 Karaś
Samoloty rozpoznawcze	Samoloty lotnictwa morskiego
Lublin R.XIII | RWD-14 Czapla | LWS-3 Mewa	Lublin R.VIII | Lublin R.XIII | CANT Z.506
Samoloty łącznikowe
PWS-26 | RWD-8 | RWD-13 | RWD-17
Samoloty szkolne i transportowe
Fokker F.VII | Potez 25 | PWS-26 | RWD-8 | LWS-4 Żubr | PWS-10 | PWS-16
Konstrukcje prototypowe i doświadczalne
PWS-33 Wyżeł | PZL.38 Wilk | PZL.42 | PZL.46 Sum | PZL.50 Jastrząb | Nikol A-2