Rwmania

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.


Baner	Arfbais

Arwyddair: dim

Anthem: Deşteaptă-te, române!

Prifddinas Bucureşti

Dinas fwyaf Bucureşti

Iaith / Ieithoedd swyddogol Rwmaneg¹

Llywodraeth

Arlywydd
Prif Weinidog

Democratiaeth seneddol
Traian Băsescu
Călin Popescu-Tăriceanu

Annibyniaeth
Datganwyd
Adnabwyd 10 Mai, 1877 ²
13 Gorffennaf, 1878 ³

Esgyniad i'r UE 1 Ionawr, 2007

Arwynebedd
- Cyfanswm
- Dŵr (%) 238,391 km² (81fed)
3%

Poblogaeth
- amcangyfrif Gorffennaf 2006
- cyfrifiad 2002
- Dwysedd 22,303,552 (50fed)

21,680,974
93.7/km² (79fed)

CMC (PGP)
- Cyfanswm
- Y pen amcangyfrif 2006
$204.4 biliwn (44fed)
$9,446 (67fed)

Indecs Datblygiad Dynol (2005) 0.792 (64fed) – canolig

Arian breiniol Leu (RON)

Cylchfa amser
- Haf EET (UTC+2)
EEST (UTC+3)

Côd ISO y wlad .ro

Côd ffôn +40

¹Mae ieithoedd eraill, megis Hwngareg, Romani, Wcreineg a Serbeg, yn gyd-swyddogol ar lefelau lleol gwahanol.

² Rhyfel Annibyniaeth Rwmania

³ Cytundeb Berlin

Gwlad yn ne-ddwyrain Ewrop yw Rwmania (Rwmaneg: România IPA: /ro.mɨ'ni.a/). Mae'n ffinio â Hwngari a Serbia i'r gorllewin a Bwlgaria i'r de ar lan yr Afon Donaw, ac yr Wcráin a Moldofa i'r gogledd-ddwyrain. Mae gan Rwmania morlin de-ddwyreiniol â'r Môr Du ac mae de-ddwyrain cadwyn y Mynyddoedd Carpathia yn rhedeg trwy ganolbarth y wlad.

Mae Rwmania wedi bod yn aelod o NATO ers 2004, ac ymunodd â'r Undeb Ewropeaidd ar 1 Ionawr, 2007, yn dilyn arwyddiad Cytundeb Esgyniad yr UE ar ddechrau 2005.

[golygu] Hanes

O dan yr Ottomaniaid, o'r bymthegfed ganrif nes y bedwaredd ganrif ar bymtheg, dechreuodd y Rwmaniaid eu hymgyrch am annibyniaeth genedlaethol yn ystod yr 1820au, yn dyheu at uniad Moldofa, Wallachia a Thransylfania. Yn 1862 unodd Moldofa a Wallachia i ffurfio'r Dywysogaeth unedol o Rwmania, a chreuwyd brenhiniaeth yn 1866.

Bu ymchwydd economaidd bach yn y 1960au a'r 1970au. Nid oedd polisïau awtarciaidd Nicolae Ceauşescu, arweinydd Rwmania Gomiwnyddol o 1965 i 1989, yn lwyddiannus, ac wrth drio talu holl dyled y wlad cafodd effaith ddifrifiol ar yr economi a arweiniodd at dlodi. Ansefydlogodd Rwmania ymhellach wrth iddo droi'n wladwriaeth heddlu (gweler Securitate, heddlu cudd y Rwmania Comiwnyddol). Saethwyd Ceauşescu a'i wraig Ddydd Nadolig 1989, ar ôl iddo orchymyn i'r heddlu cudd ymosod ar brotestwyr yn Nhimisoara.^[1]

[golygu] Gwleidyddiaeth

Mae Rwmania yn weriniaeth ddemocrataidd. Mae cangen ddeddffwriaethol llywodraeth Rwmania yn cynnwys dwy siambr, y Senat (Senedd), sydd ag 137 o aelodau (2004), ac y Camera Deputaţilor (Siambr Dirprwyon), sydd â 332 o aelodau (2004). Etholir aelodau'r ddwy siambr pob pedair mlynedd.

Etholir yr Arlywydd, pennaeth y cangen weithredol, hefyd gan bleidlais boblogaidd, pob pum mlynedd (nes 2004, pedair mlynedd). Mae'r arlywydd yn penodi'r Prif Weinidog, sy'n bennaeth y lywodraeth, a phenodir aelodau'r lywodraeth gan y Prif Weinidog. Mae angen i'r lywodraeth cael pleidlais seneddol o gymeradwyaeth.

[golygu] Siroedd

Map gweinyddol o Rwmania
Mae Transylfania yn wyrdd, Wallachia yn las, ardal Moldofa yn goch, a Dobrogea yn felyn

Caiff Rwmania ei rhannu i 41 o judeţe, neu siroedd, a bwrdeisiaeth Bucureşti (y brifddinas).

Y siroedd (yn nhrefn yr wyddor) yw:

Alba
Arad
Argeş
Bacău
Bihor
Bistriţa-Năsăud
Botoşani
Braşov
Brăila
Buzău
Caraş-Severin
Călăraşi
Cluj
Constanţa
Covasna
Dâmboviţa
Dolj
Galaţi
Giurgiu
Gorj

Harghita
Hunedoara
Ialomiţa
Iaşi
Ilfov
Maramureş
Mehedinţi
Mureş
Neamţ
Olt
Prahova
Satu Mare
Sălaj
Sibiu
Suceava
Teleorman
Timiş
Tulcea
Vaslui
Vâlcea
Vrancea

[golygu] Daearyddiaeth

Map o Rwmania gyda dinasoedd a phrif afonydd

Ffurfir rhan fawr o ffiniau Rwmania â Serbia a Bwlgaria gan yr Afon Donaw. Ymunir y Donaw gan yr Afon Prut, sy'n ffurfio'r ffin â Moldofa. Llifir y Donaw i'r Môr Du, yn ffurfio Delta'r Donaw sydd yn cadfa o'r Biosffer.

Otherwydd diffiniwyd nifer o ffiniau Romany gan afonydd naturiol, weithiau'n shifftio, ac oherwydd bu'r Delta Donaw wastad yn ehangu tuag at y môr, tua 2-5 metr llinellog y flwyddyn, mae arwynebedd Romania wedi newid dros yr ychydig o degawdau diwethaf, yn cyffredinol yn cynyddu. Cynyddwyd y rhif o tua 237,500 km² yn 1969 i 238,319 km² yn 2005.

Mae gan Rwmania tirwedd eithaf dosbarthol, gyda 34% mynyddoedd, 33% brynau a 33% iseldiroedd.

Mae Mynyddoedd Carpathia yn dominyddu canoldir Rwmania wrth iddynt amgylchynu Gwastatir Uchel Transylfania, 14 o gopâu dros 2 000 m, yr uchaf yn Copa Moldoveanu (2 544 m). Yn y de, mae Mynyddoedd Carpathia yn pereiddio i'r brynau, tuag at Wastadedd Bărăgan.

Tri mynydd uchaf Rwmania yw:

	Enw	Uchder	Grŵp Mynyddoedd
1	Copa Moldoveanu	2 544 m	Mynyddoedd Făgăraş
2	Omu	2 500 m	Mynyddoedd Făgăraş
3	Piatra Craiului	2 489 m	Mynyddoedd Făgăraş

[golygu] Dinasoedd

Y dinasoedd pennaf yw'r prifddinas Bucureşti, Iaşi, Timişoara, Cluj-Napoca, Constanţa, Craiova, Braşov, a Galaţi. Y dinasoedd mwyaf yw:

#	Dinas	Poblogaeth^[2]	Sir
1.	Bucureşti	2 082 334	Sir Bucureşti
2.	Iaşi	320 888	Sir Iaşi
3.	Cluj-Napoca	317 953	Sir Cluj
4.	Timişoara	317 660	Sir Timiş
5.	Constanţa	310 471	Sir Constanţa
6.	Craiova	302 601	Sir Dolj
7.	Galaţi	298 861	Sir Galaţi
8.	Braşov	284 595	Sir Braşov
9.	Ploiesti	232 527	Sir Prahova
10.	Braila	216 292	Sir Braila
11.	Oradea	206 616	Sir Bihor
12.	Bacau	175 500	Sir Bacau

[golygu] Cyfeiriadau

[golygu] Cysylltiadau allanol

Gwledydd yr Undeb Ewropeaidd
Yr Almaen \| Awstria \| Gwlad Belg \| Bwlgaria \| Cyprus \| Denmarc \| Yr Eidal \| Estonia \| Y Ffindir \| Ffrainc \| Gwlad Groeg \| Hwngari \| Yr Iseldiroedd \| Gweriniaeth Iwerddon \| Latfia \| Lithwania \| Lwcsembwrg \| Malta \| Portiwgal \| Gwlad Pwyl \| Rwmania \| Sbaen \| Slofacia \| Slofenia \| Sweden \| Y Weriniaeth Tsiec \| Y Deyrnas Unedig

Sefydliad Cytundeb Gogledd yr Iwerydd (NATO)
Yr Almaen \| Bwlgaria \| Canada \| Denmarc \| DU \| Yr Eidal \| Estonia \| Ffrainc \| Gwlad Groeg \| Y Weriniaeth Tsiec \| Gwlad Belg \| Gwlad yr Iâ \| Gwlad Pwyl \| Hwngari \| Yr Iseldiroedd \| Latfia \| Lithwania \| Lwcsembwrg \| Norwy \| Portiwgal \| Rwmania \| Slofacia \| Slofenia \| Sbaen \| Twrci \| UDA