Yr Undeb Sofietaidd

Oddi wrth Wicipedia, y gwyddoniadur rhydd.

Gwladwriaeth yn ngogledd Ewrasia o 1922 i 1991 oedd yr Undeb Sofietaidd (Rwsieg: Союз Советских Социалистических Республик (CCCP) Soyuz Sovetskikh Sotsialisticheskikh Respublik (SSSR)). Roedd nifer aelod-gweriniaethau yr Undeb Sofietaidd yn newid weithiau, ond yr un fwyaf o ran maint, poblogaeth, economeg a dylanwad gwleidyddol oedd Rwsia. Roedd yr Undeb yn newid, hefyd, ond o'r roedd hi'n fron mor mawr a'r Ymerodraeth Rwsia heb Gwlad Pwyl ac y Ffindir. Unig blaid wleidyddol y wlad oedd Plaid Gomiwnyddol yr Undeb Sofietaidd.

[golygu] Hanes

Prif erthygl: Hanes yr Undeb Sofietaidd

Rhagflaenydd Chwyldro Rwsia roedd yn cychwyn ym 1825 pan dadorchuddiwyd Gwrthryfel Ragfyrwyr. Er diddymwyd taeogaeth ym 1861 doedd termau ei diddymiad dim yn gwneud llawer o les i'r gwerinwyr a felly roedd y sefyllfa yn sbarduno'r chwyldro. Sefydlwyd senedd o'r enw Duma ym 1906, ond roedd y problemau cymdeitahasol yn parhau ac yn cynnydd yn ystod Rhyfel y Byd Cyntaf oherwydd gorchfygiad milwrol a phrinder bwyd.

Ar ôl Chwildro Chwefror a Chwyldro Hydref roedd cyfnod o Rhyfel Cartref Rwsia yn parhau am amser ac ar ôl hynny roedd y Bolshevik, megis y comiwnyddion yn rheoli'r wlad. Tra ychydig, newidwyd ei henw i Blaid Gomiwnyddol yr Undeb Sofietaidd.

Ar ôl cwymp rheolaeth y Tsar trowyd dosbarth perchenogion tir allan a rhanwyd y tir rhwng teuluau gwerinwyr. Beth bynnag, cafodd gwerinwyr tlawd a chanolog dim cyn i fod Lenin yn datganu ei Polisi Economeg Newydd (NEP). O dan y polisi hynny, gallodd gwerinwyr dewis pris eu cynnyrch eu hynain.

Roedd Lenin yn marw ym 1924 ac wedyn roedd Joseph Stalin yn rheoli'r Undeb Sofietaidd ar ôl gyrru Leon Trotsky allan o'r wlad ym 1929.

Yn le NEP roedd Stalin yn cyflwyno cynllun pump blwydden a ffermau cyfunol. Datblygwyd yr Undeb Sofietaidd a sefydlwyd ym 1922 i fod yn wlad diwydiannol pwysig iawn, ond cafodd gwrthbleidiau a gwrthwynediad mewn y wlad eu carthu yn ystod y 1930au. Cydnabwyd nerth yr Undeb Sofietaidd ers yr Ail Rhyfel y Byd oherwydd ei nerth milwrol, cymorth i wledydd datblygol ac ymchwil gwyddonol, yn bennaf ar gyfer tecnoleg gofod ac arfau. Beth bynnag, roedd perthynas yr Undeb Sofietaidd a'r Unol Daleithiau yn gwaethygu ac o ganlyniad y Rhyfel Oer yn dechrau.

Mikhail Gorbachev, Ysgrifennydd Cyffredin y Blaid Gomiwnyddol, roedd yn datgan polisi glasnost (didwylledd} a perestroika (niwed strwythr economeg). O ganlyniad cyfarfod rhwng yr Unol Daleithiau a'r Undeb Sofietaidd ym 1986 a 1987 yn ogystal a cyfarfod Ronald Reagan, Arlywydd yr UDA a Gorbachev ym 1988 cafodd nifer o arfau yn Ewrop eu leihau.

Cyn i'r Undeb Sofietaidd roedd gwledydd comiwnydd dwyrian Ewrop yn datgyfannu. Ond o dan reolaeth Boris Yeltsin datgyfannwyd yr Undeb Sofietaidd yn heddol ym mis Rhagfyr 1991. Mwyafrif aelod-gweriniaethau yr Undeb Sofietaidd roedd yn ymuno a'r Cymanwlad Gwladwriaethau Annibynnol.

Adeiladwyd Sputnik I, y lloeren gyntaf i gylchdroi'r ddaear yn yr Undeb Sofietaidd.