Geschiedenis van België
Van Wikipedia
| Geschiedenis van België
|
|
..Naar chronologie
|
|
..Naar deelstaat
|
|
..Naar onderwerp
|
|
..Naar provincie
|
|
..Naar voormalige koloniën
|
De geschiedenis van België kan worden verdeeld in verschillende perioden:
[bewerk] Prehistorie
Archeologische vondsten bewijzen dat al lang voor het agrarische neolithicum, Noordwest-Europa werd bewoond door de zogenaamde Neanderthalers. Vuurstenen werktuigen van jagers en vissers dateren van ca. 500.000 v.Chr. Ook vuursteenindustrieën uit het laat-paleolithicum en skeletten uit het Weichselien zijn op verschillende plaatsen aangetroffen. In het neolithicum (ca. 4000 v.Chr.) verschenen de eerste landbouwdorpen met ongeveer 100 inwoners. Door het warmer klimaat en het smelten van de ijskap vestigen rondtrekkende groepen in gemeenschappen. Zo vestigt de "Omalien-groep", bekend voor hun bandkeramiek, zich in Haspengouw. Door het ontstaan van deze "dorpen" ontstaat er een landbouweconomie. Anderen specialiseren zich in bv. handwerknijverheid (de Michelsberggroep) en steenindustrie (Spiennes). Vanaf 3500 tot 2000 v.Chr. leefden o.a. in de Kempen, de Leemstreek en de Maasvallei culturen van het midden-neolithicum.
In de midden-bronstijd van ca. 1500 tot 1100 v.Chr. was o.a. in Vlaanderen en de Kempen onder meer de Famennegroep gevestigd. Aan de hand van verschillende grafvormen worden de verschillende andere groepen onderscheiden. Tijdens de ijzertijd waren de Hallstatt-cultuur (700-500 v.Chr.) en de Keltische La Tène-periode de belangrijkste. In deze tijd ontstonden ook enkele versterkte markt- en handelsplaatsen en heuvelforten. Bovendien ontstond er een onderscheid tussen krijgers en de gewone bevolking, waarschijnlijk onder invloed van binnenvallende Kelten.
Tussen de Rijn en de Seine, een streek tussen Germanië en Gallië (Kelten), vestigden de Belgen zich. Zij vormden een buffer in het constante strijdgewoel tussen de Germanen en de Kelten. Het Kolenwoud overdekte het grootste deel van Midden-België. Het Zoniënwoud, Hallerbos, Buggenhoutbos en het bos van Heverlee-Meerdaal zijn heden de enige overblijfselen van dit "oer"-woud. De prille Belgen jagen in dit woud, ze leven van kruiden en vruchten en een primitieve akkerbouw en veeteelt. Dit type van gemengde landbouw (autarkische landbouw) is nog steeds kenmerkend voor het België van vandaag. Het gezin is de basisstructuur van deze samenleving. Daarnaast ontstaat er een kastenstelsel met daarin de adel, de geestelijkheid, de vrijen en de horigen.
 Zie ook Prehistorie |
[bewerk] De Romeinse tijd
| Zie Romeinen in België voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De door de Romeinen zo genoemde Keltische Belgae werden van 57 tot 51 v.Chr. door Caesar onderworpen en hun gebied werd ingelijfd als een deel van Gallia. Onder keizer Augustus werd Belgica (zo genoemd sinds 16-13 v.C.) een bestuurlijk zelfstandige provincia van het Romeinse Rijk. Tot in de eerste eeuw was het verzet tegen de Romeinse beschaving groot in de Keltische gewesten. Pas onder keizer Claudius trad de eigenlijke romanisering op, maar tegelijkertijd lukte het wel om de sociale structuren te behouden. De culturele omschakeling werd ook bevorderd door de aanleg van een aantal grote wegen en door de hulptroepen voor het Romeinse leger, die de onderworpen volkeren moesten leveren.
Verder werden de Romeinse kolonies in Trier en Keulen afzetgebied voor de producten van de Noord-Gallische landbouw en de inheemse ambachten. Er ontstonden zelfs enkele grote landbouwbedrijven (villae) en plaatsen als Tongeren en Doornik kregen een stedelijk karakter. Ook kleinere dorpen en gemeenschappen (vici) bloeiden op en de handel met Italië en de rest van Gallia werd steeds intensiever. Aan de kust, in het westen van België, ontstonden vissersdorpen en zoutwinningsbedrijven. Ook de textielnijverheid kwam sterk opzetten en er werden grote kuddes schapen gehouden voor de wol. Andere economische activiteiten waren houthakken, kolenbranden, ijzer-, zink,- en kalksteenwinning.
Vanaf 256 staken Frankische krijgers de Rijn over en werd geheel Gallia geplunderd en werden vele steden en dorpen verwoest. Rond 280 werden de invallers verdreven, maar een stam, de Saliërs bleef de Belgische gebieden binnenvallen. Uiteindelijk werd er tussen de Romeinen en deze Frankische stam rond 296 een verbond gesloten en werden ze als verdedigers van de rijksgrens tussen Nijmegen en de zee aangesteld. Vanaf ca. 297 werd Belgica door keizer Diocletianus gesplitst in Belgica Prima in het zuidoosten en Belgica Secunda in het westen. Het in het noordoosten gelegen Germania Inferior was al op het einde van de eerste eeuw van Belgica losgemaakt.
Uiteindelijk bezweek het West-Romeinse rijk onder de druk van de binnentrekkende Germaanse stammen in de 3e eeuw. De Romeinen trachtten stand te houden door de bouw van verdedigingssystemen, zoals bv de garnizoenstad in Oudenburg en de grote verkeersweg te Liberchies,.
[bewerk] De Merovingische en Karolingische periode
| Zie Franken en Franken in België voor de hoofdartikelen over dit onderwerp. |
Het gezagsvacuüm dat in Noord-Gallia ontstond werd door de Salische Franken aangegrepen om verder naar het zuiden af te zakken en ze maakten Doornik tot de hoofdstad van hun nieuwe rijk. Een van de belangrijkste families was die der Merovingers met onder meer Chlodovech I, die vanuit Doornik de basis legde van het Frankische rijk. Zijn belangrijkste opvolgers, Chlotarius I en Dagobert I, brachten verdere eenheid in het Frankische rijk.
Door het ontstaan van de eerste parochies in de 7e eeuw ontstonden er grote veranderingen in het aanzicht van het platteland. Boven de daken van de plattelandswoningen torenden opeens grote kerken en basilieken, zoals de Sint-Gertrudis-Kerk van Nijvel en de Sint-Baafs en Sint-Pieters te Gent. Deze laatsten werden gesticht in 676 door Amandus (de apostel van Vlaanderen). In 675 werd de abdij van Stavelot-Malmédy opgericht door Remaclus (de apostel van Wallonië). Zo worden er tussen 630 en 740 ca. 50 abdijen opgericht in Romaans-België.
In 639 werd het rijk echter verdeeld in Austrasië en Neustrië, waarvan de grens dwars door het huidige België liep. De macht van de koningen nam echter zienderogen af doordat de hofmeiers, de beheerders van de koninklijke goederen, hun machtspositie begonnen te verstevigen. In 719 liet Karel Martel zich uitroepen tot hofmeier van het gehele Frankische rijk, en het lukte hem zelfs nog om het grondgebied uit te breiden. Na de dood van koning Theodorik IV oefende Martel in eigen naam de koninklijke macht uit.
In 751 werd de laatste Merovingische vorst afgezet en vestigde zich de dynastie van de Karolingers. Belangrijkste vorst werd Karel de Grote die in 800 keizer werd van een christelijk Europees eenheidsrijk. Ook de macht en de rijkdom van de rooms-Katholieke kerk nam sterk toe. Onder het bewind van Karel de Grote en zijn opvolger Lodewijk de Vrome (814-840) heerste er in dit gebied rust en vrede en bloeide de (landbouw)economie hoog op.
[bewerk] De na-Karolingische periode en de middeleeuwse vorstendommen
Na de dood van Lodewijk de Vrome in 840 verdween de eenheid in het Frankische rijk en door het Verdrag van Verdun in 843 werd het rijk in drieën verdeeld: West-, Midden- en Oost-Francië. De Schelde vormde de grens tussen West- en Midden-Francië. Het noordelijke deel van Midden-Francië kreeg later de naam Lotharingen. Het grootste deel van het huidige België behoorde tot Neder-Lotharingen.
Door invallen van de Noormannen en het verval van het centrale gezag zagen de zogenaamde gouwgraven, in feite ambtelijke bestuurders, hun kans schoon en gingen het gezag in eigen naam uitoefenen. In deze tijd werden dan ook in West-Francië de grondslagen gelegd van het hertogdom Brabant, het graafschap Henegouwen en het graafschap Vlaanderen. Lotharingse vorstendommen waren Limburg, Loon, Luxemburg, Namen die vanaf de veertiende eeuw in het Bourgondische verband werden opgenomen. Het prinsbisdom Luik bleef tot aan de Franse Revolutie een onafhankelijke staat binnen het Heilige Roomse Rijk.
[bewerk] Opkomst van de steden
| Zie Middeleeuwen en Geschiedenis van Vlaanderen voor de hoofdartikelen over dit onderwerp. |
Vanaf ca. 1050 brak een periode van economische groei aan, vooral in Noord-West Europa. In België situeert zich dit rond de Rijn, de Maas en de Schelde. Daardoor nam ook de bevolking sterk toe en kon men zich ook gaan bezighouden met handel en industrie, wat weer de opkomst van de steden in de hand werkte. Belangrijk werden de lakenindustrie in Vlaanderen, de export van natuursteen en in Luik werd in 1195 de eerste steenkool ontgonnen. De jaarmarkten zorgden voor veel handel, die ook buitenlandse kooplieden aantrokken. Kooplieden uit dezelfde stad verenigden zich op een gegeven moment in een "hanze" die zich later weer aaneensloten en steeds machtiger werden. Op deze manier ontstonden de Vlaamse Hanze van Londen die handel dreef met Engeland en Schotland, en de Hanze der XVII steden, die zich richtte op Italië. Vanaf het midden van de veertiende eeuw werd Europa getroffen door een economische depressie en de pest of "zwarte dood" zorgde ervoor dat een derde van de bevolking uitgeroeid werd. De gewesten van het huidige België hadden van de economische recessie minder te lijden en zo verschenen in Luik de eerste hoogovens, en werd Brugge een voorname handelsstad.
In de tweede helft van de 10de eeuw volgden Antwerpen, Brussel en Leuven hun voorbeeld. Vooral de inpoldering van de Belgische kust, nieuwe technieken in de productie van goederen en handel met andere regio's zorgden voor deze economische opstoot en verstedelijking. Textielindustrie werd in het leven geroepen en bleek een goudmijn voor Vlaanderen. Er werd uitgevoerd naar alle uithoeken van Europa. Ook de Luikse wapenproductie veroverde Europa in deze periode. Dit succes bracht het bestaande kastenstelsel langzaam tot val. Het nieuwe communicatiemiddel was de volkstaal in plaats van het allesoverheersende Latijn. Oudste ambachtelijke tekst in het Frans: 1194 Oudste ambachtelijke tekst in het Diets: 1236
[bewerk] Bourgondische tijd
| Zie Bourgondische Nederlanden voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Een groepering van de gewesten had plaats onder de Bourgondische hertogen. Vanaf 1384 verwierf de Franse prins en hertog van Bourgondië Filips de Stoute door zijn huwelijk met Margaretha van Male het beheer van het graafschap Vlaanderen. Vooral zijn kleinzoon Filips de Goede wist nog een aantal gewesten te verenigen: Namen, Brabant-Limburg, Henegouwen, Holland, Zeeland, Friesland, Utrecht en Kamerijk en Luxemburg.
In de 15de eeuw, maar ook later, blijft het stedelijke landschap in België veranderen door de constante (her)opbouw van openbare gebouwen. Zo werd in Brussel het Stadhuis met belfort gebouwd. In de 16e eeuw komt daar het Broodhuis bij. De Nederlanden vormden het meest verstedelijkte gebied in Europa. De regio met de meeste inwoners was het graafschap Vlaanderen.
[bewerk] Spaanse tijd
| Zie Spaanse Nederlanden en Spaanse tijd voor de hoofdartikelen over dit onderwerp. |
De Spaanse tijd is de periode tussen 1494 en 1714.
Door erfopvolging kwamen de Bourgondische landen onder Karel V . Van dan af waren de Nederlandse gewesten slechts een onderdeel van het Habsburgse rijk en werden zij vanuit Madrid geregeerd.
Karel breidde de Nederlanden verder uit: Doornik, Utrecht met Overijssel, Drenthe en Groningen, tenslotte ook Gelre en Zutphen. Met de Pragmatieke Sanctie van 1548 ontstond het internationaal erkend geheel van de Zeventien Provinciën, dat in principe ondeelbaar was, en dat men meer en meer de Nederlanden ging noemen of in het Latijn opnieuw Belgica. Het bestuur werd toevertrouwd aan een landvoogdes: eerst aan zijn tante Margaretha van Oostenrijk en na haar dood aan zijn zuster Maria van Hongarije
Door zijn verzet tegen Filips II van Spanje worden Graaf Egmont en Graaf Hoorn onthoofd op de Grote Markt van Brussel.
Intussen had het protestantisme ook in de Nederlanden wortel geschoten. Onder Filips II, opvolger van Karel V, leidde de verspreiding ervan tot een opstand van de Nederlandse gewesten en tot de Tachtigjarige Oorlog. Het Noorden ging zijn eigen gang, en, hoewel de Zuidelijke Nederlanden onder de aartshertogen Albrecht en Isabella (1598-1621) een zekere mate van zelfstandigheid genoten, misten zij toch de noodzakelijke vrijheid om zich tot een volwaardige natie te kunnen ontwikkelen.
In 1635 verbonden de Verenigde Provinciën zich met Frankrijk, dat tot het einde van de eeuw aan de zuidgrens zou knagen. Als gevolg van die tweefrontenstrijd ontstonden in de 17e eeuw de huidige noord- en zuidgrenzen (1648 Vrede van Westfalen, 1713 Vrede van Utrecht).
[bewerk] Oostenrijkse tijd
| Zie Oostenrijkse Nederlanden voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
In de tijd van de Spaanse Successieoorlog kwamen de Zuidelijke Nederlanden weer in Nederlandse handen. De Nederlanden werden echter niet herenigd omdat door de Vrede van Utrecht de Zuidelijke Nederlanden bij Oostenrijk kwamen. De Oostenrijkse Nederlanden bestond nu ongeveer uit België (zonder Prinsbisdom Luik), Luxemburg en enkele aangrenzende gebieden. De Nederlandse delen in Frankrijk, zoals Frans-Vlaanderen, Artesië enz. waren intussen volledig door Frankrijk geannexeerd. De Oostenrijkse Nederlanden zullen bestaan van 1713 tot 1794. De eerste twee Oostenrijkse vorsten, Karel VI en Maria Theresia voerden hun voorzichtige hervormingen geleidelijk door. Jozef II legde zijn radicale maatregelen echter in versneld tempo op, waardoor het volk zich onderdrukt voelde en het niet eens was met de Oostenrijkse vorst. Dit leidde tot opstand in Brabant met als gevolg dat de Zuidelijke Nederlanden zich zonder Luxemburg onafhankelijk verklaarden. Luik hoorde, hoewel het ook in opstand was, er niet bij.
[bewerk] Verenigde Nederlandse Staten
| Zie Verenigde Nederlandse Staten voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Doordat de Oostenrijkse vorst Jozef II, die over de Zuidelijke Nederlanden regeerde, streng en radicaal optrad, kwam er ontevredenheid onder het volk. Brabant kwam in opstand en zette de hele Oostenrijkse Nederlanden, behalve Luxemburg, aan tot opstand. Dit leidde tot een reeks van onafhankelijkheidsverklaringen van de vorstendommen in de Zuidelijke Nederlanden. Hierdoor ontstonden de Verenigde Nederlandse Staten (later vaak Verenigde Belgische Staten genoemd) als een confederatie op 11 januari 1790. De confederatie zocht steun bij de onafhankelijke Noordelijke Nederlanden (de Verenigde Provinciën) waarbij er gestreefd werd naar een hereniging tussen noord en zuid. De Verenigde Nederlandse Staten zullen echter snel weer opgeheven worden door een slechte politiek, een slechte economie en geen internationale erkenning. Het Oostenrijkse gezag zou voor een paar jaar hersteld worden.
[bewerk] Franse tijd
| Zie Franse tijd in België voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De Fransen waren al eerder in conflict met de Nederlanden geweest. Zo veroverden ze bijvoorbeeld Artesië en andere delen van de "Franse" Nederlanden in 1659. In 1792 vallen de Fransen de Zuidelijke Nederlanden opnieuw binnen, de Slag bij Jemappes. In juli 1794 verkrijgen de Fransen met de slag bij Fleurus een beslissende overwinning op de Oostenrijkers. In 1795 werden de Oostenrijkse Nederlanden als de negen verenigde departementen een deel van de Franse republiek.
In 1795 wordt Nederland (de Bataafse Republiek) ondertussen een vazalstaat van Frankrijk waardoor de Franse controle en macht in de Nederlanden nog groter wordt. In 1806 vervangt Napoleon de Republiek door het Koninkrijk Holland waar hij zijn broer Lodewijk Napoleon als koning neerzet. Nederlands-Limburg en grote delen van Nederlands-Brabant behoorde tot de Zuidelijke Nederlanden, die een onderdeel waren van Frankrijk. Napoleon was ontevreden met zijn broer en in 1810 besloot hij ook de Noordelijke Nederlanden bij het Franse keizerrijk te voegen.
Op 12 oktober 1798 komt de Vlaamse boerenbevolking (de brigands) in opstand tegen de Franse bezetter (Sansculotten) met als leuze "Voor outer en heerd". Deze opstand wordt de Boerenkrijg genoemd. Aanleiding tot deze rebellie waren de hoge belastingen, de anti-godsdienstige politiek van sluiting van de kerken gepaard gaande met de vervolging van de priesters en de invoering van de conscriptie door de bezetter. De opstand eindigde op 5 december 1798 toen het boerenleger op Ter Hilst (Hasselt) werd verslagen.
In 1814 werd Napoleon door de geallieerden gedwongen om af te treden waardoor de Franse tijd in de Nederlanden ten einde komt. Napoleon werd verbannen naar het Italiaanse eilandje Elba, maar weet te ontsnappen. Napoleon weet het leger weer achter zich te krijgen en krijgt grote steun van het volk. De geallieerden die de grenzen van Europa aan het bepalen waren in het Congres van Wenen waren verbaasd.
[bewerk] Slag bij Waterloo
| Zie Slag bij Waterloo voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
In 1815 werd Napoleon definitief verslagen in het huidige België nabij het plaatsje Waterloo in Waals-Brabant. Het Franse leger werd door het Nederlandse (Hollanders en Belgen), het Britse en het Pruisische leger verslagen. De Nederlandse legers (die samen vochten met de Britse) stonden onder leiding van Oranje en Van Bylandt. Napoleon werd nu voorgoed verbannen naar Sint-Helena.
Koning Willem I was trots op de Nederlandse bijdrage aan de oorlog en ten ere van zijn zoon Willem II, die heldhaftig in de strijd vocht, bouwde hij een monument, de Leeuw van Waterloo. De werken vinden plaats tussen 1823 en 1826 en staat op de plaats waar de Prins van Oranje gewond raakte.
[bewerk] Nederlandse tijd
| Zie Verenigd Koninkrijk der Nederlanden en Nederlandse tijd voor de hoofdartikelen over dit onderwerp. |
Op 21 juni 1814 ondertekenden de grote mogendheden de "Acht Artikelen van Londen", waarbij tot de hereniging van Noord- en Zuid-Nederland werd besloten. Dit gebeurde op initiatief van Engeland dat na de ineenstorting van het Franse rijk een sterke bufferstaat wilde vormen tegen Frankrijk. De bufferstaat, het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden zou gaan bestaan uit Nederland, België en Luxemburg. Luxemburg zou tevens bij de Duitse Bond horen. In juli van dat jaar werden de artikelen aanvaard door Willem I en op 21 september 1815 legde hij de grondwettelijke eed af als "Koning der Nederlanden".
Het beleid van Willem I zorgde voor een verdere economische en industriële ontwikkeling van de Belgische gewesten. Het onderwijs werd uitgebreid en er werd naar gestreefd van het Nederlands de officiële taal in Vlaanderen te maken. De katholieken verzetten zich echter hevig tegen de onderwijspolitiek van de koning en er ontstond een heuse schoolstrijd. Na 1825 sloten liberalen en katholieken zich aaneen en in 1828 kwam de Unie van de katholieke en liberale oppositie tot stand (Unionisme). Vooral de Walen voelden zich in het koninkrijk niet echt thuis vanwege een Nederlandstalige politiek.
| Zie ook Koning Willem I |
[bewerk] Onafhankelijkheid
Door de slechte economische toestand en de Franse Julirevolutie kwam het op 25 augustus 1830 tot relletjes in Brussel. Het waren vooral de Walen die niet tevreden waren in het koninkrijk onder andere vanwege de taalpolitiek van koning Willem I. Zij voelden dat de Noordelijke Nederlanden (de Hollanders) werden voorgetrokken. Dit leidde uiteindelijk tot de afscheuring van de zuidelijke provincies en tot de oprichting van het Koninkrijk België. Deze gebeurtenis wordt ook wel de Belgische Revolutie genoemd. Het Voorlopig Bewind riep op 4 oktober 1830 de onafhankelijkheid uit. Op 3 november werd door een select groepje mensen het Nationaal Congres gekozen dat op 7 februari 1831 de Grondwet goedkeurde. Na een conferentie op 4 november te Londen erkenden de grote mogendheden op 20 december 1830 de scheiding tussen Nederland en België. Op 24 februari werd Surlet de Chokier, de voorzitter van het Nationaal Congres, tot regent aangesteld. Op 4 juni 1831 werd Leopold van Saksen-Coburg-Gotha door het Congres tot staatshoofd gekozen en op 21 juli legde hij de eed af als eerste koning van de Belgen. Nederland probeerde er nog alles aan om België onderdeel van het koninkrijk te laten blijven. Willem I stuurde het Nederlandse leger naar België voor een Tiendaagse veldtocht, België dat gesteund werd door het Franse leger was echter te sterk. Nederland hoopte steun te krijgen van Pruisen en Rusland, maar deze hadden hun eigen kwestie met de onafhankelijkheidswil van Polen. Jan van Speijk zag ook liever niet dat België onafhankelijk werd en besloot een brandende sigaar of lont in het buskruit te gooien op zijn schip. Voordat zijn schip met zijn bemanning ontplofte waren zijn laatste woorden: Nog liever de lucht in. Jan van Spijk werd sindsdien als grote held van Nederland gezien. Nederland erkende België echter niet, het zou pas in 1839 zijn wanneer de onafhankelijkheid compleet was door een erkening van Willem I.
[bewerk] Tot de Eerste Wereldoorlog
Na de onafhankelijkheid kwam het Unionisme onder druk te staan door de weer opspelende levensbeschouwelijke tegenstellingen. Zo wilden de katholieken eigenlijk niet langer samenwerken met de liberalen na een veroordeling vanuit Rome van het liberale karakter van het katholicisme. De liberalen van hun kant wezen het Unionisme af doordat zij vreesden dat de kerk een te grote invloed zou gaan hebben op het openbare leven. Het Unionisme bleef echter bestaan door tussenkomst van koning Leopold I en de katholieken. Zij zagen in het Unionisme de beste waarborg voor een combinatie van het eigen gezag en de kerkelijke belangen.
Toch kwam aan het Unionisme een eind door de opkomst van de Liberale Partij in 1846, die meteen aan de macht kwam na de verkiezingen van 1847. Meteen staken de tegenstellingen tussen liberalen en katholieken weer de kop op en opnieuw was de onderwijspolitiek een bron van onrust met rond 1880 weer het oplaaien van de schoolstrijd, waarbij uiteindelijk de katholieken baat vonden. In 1884 wonnen de katholieken de verkiezingen en zij bleven dertig jaar aan de macht.
Economisch veranderde België vrij snel van een landbouwstaat in een industriestaat met als belangrijke sectoren mijnbouw en metaalindustrie. Ook de aanleg van een spoorwegnet vanaf 1834 zorgde voor economische impulsen. De buitenlandse handel werd gestimuleerd en het bank- en verzekeringswezen nam een hoge vlucht. Het economisch liberalisme zorgde echter ook voor armoede en ellendige leefomstandigheden die resulteerden in de uit een aantal socialistische groepen bestaande Belgische Werkliedenpartij (1885) die stakingen en opstanden organiseerde. Deze aandacht voor de sociale omstandigheden van de arbeiders leidde tot een aantal sociale wetten en de invoering van algemeen meervoudig kiesrecht voor mannen vanaf 25 jaar in 1893. Vooral de liberalen hadden onder deze ontwikkeling sterk te lijden.
Een nieuw kiesstelsel betekende een terugval van het zetelaantal van 61 in 1892 naar 20 in 1894. Vanaf ca. 1860 zorgde de Vlaamse Beweging ervoor dat de taalproblemen op de politieke kaart kwam te staan. De taalwetgeving resulteerde in 1898 in de Gelijkheidswet. Wat de buitenlandse en militaire politiek betrof bleef België sinds 1831 aan neutraliteit vasthouden. In 1909 werd de persoonlijke dienstplicht ingevoerd en in 1913 de algemene persoonlijke dienstplicht. Deze hervorming kwam te laat om enig effect te hebben toen België op 2 augustus 1914 door een Duits ultimatum in de Eerste Wereldoorlog werd betrokken.
[bewerk] Koloniale verleden
België was één van de weinige landen in West-Europa die nog geen koloniën hadden in 1900. Dit komt omdat België in de tijd van de vroege kolonisatie geen onafhankelijk land was maar een deel van Nederland of Frankrijk was of geregeerd werd door Oostenrijkse of Spaanse vorsten. Toch was er ook in de Oostenrijkse tijd rond 1720 gedurende korte tijd een Oostendse Compagnie, vergelijkbaar met de voor het Nederlandse kolonialisme zo belangrijke VOC. Deze compagnie stond ook bekend als de Zuid-Nederlandse Oost-Indische compagnie. De Belgen hadden echter wel verschillende rollen in de Nederlandse koloniën.
Hoewel Kongo (incl. Ruanda-Urundi) de enige echte kolonie was van België zijn er meer pogingen geweest tot kolonisatie. Nog enkele minder succesvolle, Belgische kolonisatiepogingen vonden plaats in Santo Tomas (Guatemala) en Tianjin in China. Ook het Isola Comacina hoorde van 1919 tot 1920 bij België.
Enkele andere kolonisatiepogingen van de Belgen gebeurden in Brazilië, op de Canarische eilanden (Vlaamse Canarische Natie) en op de Azoren (Vlaamse eilanden).
[bewerk] Kongo
Koning Leopold II was een voorstander van expansie in het buitenland. Naar aanleiding van de tochten van Livingstone en Stanley richtte hij in 1876 de Association Internationale Africaine op. Hij kreeg echter weinig medestanders en nam daarop Stanley in dienst. Deze zou een expeditie naar de Congo-rivier ondernemen, gefinancierd door de Association Internationale du Congo. Stanley had ondertussen al een overeenkomst gesloten met 450 stamhoofden die de soevereiniteit over hun gebieden hadden afgestaan. Door de Conferentie van Berlijn van 1885 werd de Association als een soevereine staat erkend. In april mocht Leopold als staatshoofd van de Onafhankelijke Kongo-Vrijstaat optreden en kreeg zelfs financiële steun van het parlement. In 1890 werden nog meer gebieden veroverd en stonden de beide Kamers een nieuwe lening toe. Voorwaarde was wel dat België de Kongostaat kon overnemen als de Association zou verzaken om de lening terug te betalen. Leopold wilde de rubber- en ivoorexploitatie monopoliseren en zette zich daarmee af tegen de Akte van Berlijn, die voor vrijhandel pleitte. Hiertegen volgden vele protesten met als gevolg een verdeling in een kroondomein (voor de Kongostaat), een vrijhandelszone en een voor de handel gesloten gebied. De geplande overname van de Kongostaat door België ging in 1901 niet door. In 1904 werd een internationale onderzoekscommissie opgericht door Leopold die alle misstanden moest rapporteren. Na de uitkomst van het rapport liet Leopold op 3 juni 1906 weten dat hij bereid was tot een soevereiniteitsoverdracht, op het kroondomein na. Op 28 november 1907 werd de akte van afstand getekend en op 15 november 1908 werd de Kongostaat onder de nieuwe naam Belgisch Kongo een kolonie van België. De aanspraken van het kroondomein werd na Leopolds dood in 1909 ongedaan gemaakt.
[bewerk] Eerste Wereldoorlog
| Zie België in de Eerste Wereldoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De Eerste Wereldoorlog startte voor België op 4 augustus 1914 met het binnenvallen van Duitse troepen. Het lukte de Belgen alleen om de opmars van de Duitsers te vertragen, maar al in oktober moest het Belgische leger zich terugtrekken tot achter de IJzer in het uiterste westen. De legerleiding was eentalig Frans en de Vlaamse soldaten die mee streden aan het front konden vele bevelen niet verstaan, hierdoor stierven velen een nutteloze dood. In deze omstandigheden ontstond de frontbeweging, die zich tegen deze scheve situatie aan het front verzette. Koning Albert bleef in België maar de regering trok zich terug in het Franse Le Havre. Van echt verzet was weinig sprake, maar ook het aantal mensen (de zogenaamde activisten) dat samenwerkte met de Duitse bezetters was maar gering. Eind september 1918 begon het bevrijdingsoffensief waarna op 11 november de wapenstilstand werd gesloten. Bij het Verdrag van Versailles in 1919 werd de neutraliteitspositie van België opgeheven, mocht het een mandaat uitoefenen over Rwanda-Oeroendi en annexeerde het de Duitse gebieden Eupen, Malmedy en Sankt Vith, de zogenaamde Oostkantons. In de Eerste Wereldoorlog vluchten grote aantalen Belgen naar het neutrale Nederland.
[bewerk] Interbellum
In 1919 werd het enkelvoudig algemeen kiesrecht ingevoerd, dat tot 1948 alleen voor mannen zou gelden. Men was nu bijna altijd aangewezen op coalitieregeringen en in de periode van de wederopbouw na de Eerste Wereldoorlog tot het begin van de Tweede Wereldoorlog kwam het zelfs vaak tot een samenwerkingsverband van de drie zogenaamde nationale partijen, de katholieken, de socialisten en de liberalen. In alle andere kabinetten tot de Tweede Wereldoorlog deden de katholieken met óf de liberalen óf de socialisten als partner mee. Andere partijen die zich in het interbellum manifesteerden waren het Vlaamsch Nationaal Verbond (VNV), dat steeds meer neigde naar het fascisme en het nationaal socialisme, en de Communistische Partij van België (CPB: later KPB).
Het herstel van de economie kwam pas na 1925 weer goed op gang. Tot die tijd zorgde met name het voortdurende waardeverlies van de frank voor economische malaise. Het kabinet-Jaspar (1926-1927) liet de frank devalueren en deze muntontwaarding gaf de handel en de industrie sterke impulsen. Aan deze economische opgang kwam al snel een einde na wereldcrisis in de jaren dertig. Pas na een nieuwe devaluatie van de frank in 1935 herstelde de economie zich weer. In de jaren tussen de beide wereldoorlogen werd ook de sociale wetgeving aangepakt en dat resulteerde o.a. in stakingsrecht (1921), een achturige werkdag (1921) en minimumloon (1936).
In 1925 sloot België zich aan bij de Locarno-verdragen, waardoor het in een ruimer systeem van collectieve veiligheid werd opgenomen. Nadat Duitsland de verdragen opzegde, keerde België weer terug naar een neutraliteitspolitiek. Ook nu kon echter niet voorkomen worden dat België in een volgende wereldoorlog terechtkwam.
[bewerk] De Tweede Wereldoorlog
| Zie België in de Tweede Wereldoorlog voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Op 10 mei 1940 vielen de Duitse troepen zonder oorlogsverklaring België binnen en op 28 mei capituleerde België. Koning Leopold III bleef in België, maar de ministers weken uit naar Frankrijk en later naar Londen. Het volledig bezette België kreeg ondertussen een militair bestuur. Na een aanvankelijk aarzelend begin breidde de van bij het begin ontstane verzetsbeweging zich na de winter van 1941 snel uit.
De Belgische economie werd door de Duitsers ingezet in de oorlogsvoering en er kwam een verplichte arbeidsdienst. Bij de collaborerende partijen hoorde het VNV, en de sterk pro-Duitse Rex, Vlaamse SS en DeVlag. Na de geallieerde doorbraak vanuit Normandië werd Brussel op 2 september 1944 bevrijd en een paar weken later praktisch geheel België. Na een korte Duitse tegenaanval in het Ardennenoffensief was de oorlog voor België voorbij.
[bewerk] Periode 1945-1970
Na de Tweede Wereldoorlog veranderden alle grote partijen van naam. De Katholieke Partij werd de Christelijke Volkspartij (CVP), de BWP werd de Belgische Socialistische Partij (BSP) en de Liberalen vormden hun partij in 1961 om tot de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang (PVV). Het Vlaams-nationalisme kwam in 1954 opnieuw in de politiek door de Volksunie (VU). In de jaren tachtig kwamen "groene" partijen als Agalev en Ecolo in het parlement en ook het Vlaams Blok.
De naamsveranderingen van de partijen was niet de enige wijziging. De grote politieke stromingen worden vaak door twee partijen vertegenwoordigd, een Vlaamse en een Franstalige. Door de controverse met betrekking tot taalgebonden onderwerpen ontstaan ook vaak tegenstellingen tussen de twee partijen op andere terreinen.
Na de oorlog werden er eerst twee regeringen van nationale eenheid gevormd. Na 1946 volgden vele coalitieregeringen met wisselende samenstellingen en kortstondig een eenpartijregering onder de CVP (1950-1954).
[bewerk] Koningskwestie en schoolstrijd
De levensbeschouwelijke tegenstellingen staken al weer snel de kop op. De omstreden houding en eventuele terugkeer van Leopold III als koning leidden tot de zogenaamde koningskwestie. Voeg daarbij de Vlaams-Waalse tegenstellingen en dit alles bracht België op de rand van een burgeroorlog. Deze kon alleen voorkomen worden door de troonsafstand van Leopold III in 1951 ten voordele van zijn zoon Boudewijn.
Economisch wist België zich snel te herstellen van de oorlog door o.a. het Marshall-plan, de Benelux en ander Europese verbanden, de muntsanering van 1944 en het op dreef brengen van de steenkoolproductie en de relatief intact gebleven industriële infrastructuur. De schoolstrijd laaide ook weer op toen de socialistisch-liberale regering-Van Acker II de subsidiëring van vrij (katholiek) onderwijs terugschroefde. In 1958 werd het Schoolpact door de drie nationale partijen gesloten waardoor de onrust in onderwijsland terugkeerde. Ondanks de economische vooruitgang bleven er veel mensen werkloos en pas vanaf 1959 trad daar verbetering in na de aangenomen Wet op de regionale expansie. Economische schaalvergroting, met name door de inwerkingtreding van de Europese Economische Gemeenschap, zorgde vanaf 1960 voor een periode van hoogconjunctuur. In 1966 werd er een tweede regionale expansiewet uitgevaardigd, die een nieuwe periode van hoogconjunctuur opleverde.
[bewerk] Onafhankelijkheid van de koloniën
Aan het eind van de jaren 50 nam de onafhankelijkheidsidee in Belgisch Kongo een steeds duidelijker vorm aan. Onlusten in Leopoldstad dwongen de Belgische regering ertoe om het recht van Belgisch-Kongo op onafhankelijkheid te erkennen (13 januari 1959). Zonder noemswaardige tegenstand van de regering werd Belgisch–Congo op 30 juni 1960 een zelfstandige staat. Meteen braken daar onlusten uit die België noopten tot een militaire interventie.
Het mandaat dat België na de Eerste Wereldoorlog over twee provincies van Duits Oost-Afrika, Oeroendi en Rwanda had gekregen, liep op 1 juli 1962 af en het gebied werd gesplitst in de onafhankelijke staten Rwanda en Boeroendi. Op het buitenlandse vlak werd de Benelux geleidelijk in werking gesteld en sloot België zich aan bij diverse internationale organisaties als de West-Europese Unie, de Navo en de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal (EGKS).
[bewerk] Taalwetten
De Vlaamse Beweging herstelde zich enigszins na de beëindiging van de schoolstrijd en daarna werden de Vlaams-Waalse verhoudingen weer aangepakt. Zo werd in 1962 de taalgrens vastgelegd en in 1963 de taalwetgeving herzien. De verkiezingen van 31 maart 1968 leverde veel zetelwinst op voor de regionalistische partijen op.
[bewerk] Het laatste kwart van de 20e eeuw
[bewerk] Crisis
In de jaren zeventig werd ook België getroffen door de internationale economische crisis en werd afgerekend op de verouderde economie. Een herstructurering van de textiel-, steenkool-, en staalindustrie was hard nodig. De sluiting van vele bedrijven en het verlies van duizenden arbeidsplaatsen werd daarbij voor lief genomen. De werkloosheid groeide van 3,4% in 1972 tot 18,5% in 1983. Dit zorgde weer voor grote begrotingstekorten en een onophoudelijke toename van de staatsschuld. De centrum-rechtse regeringen-Martens voerden vanaf 1982 een streng saneringsbeleid om het begrotingstekort in te dammen en dat beleid begon op het einde van de jaren tachtig vruchten af te werpen: het begrotingstekort kon worden beperkt en de werkloosheid begon te dalen, mede dankzij de heroplevende conjunctuur.
[bewerk] Staatshervormingen
Vanaf 1970 stond de politiek voornamelijk in het teken van de staatshervorming. Er volgde economische decentralisatie en met een grondwetsherziening kwam er een einde aan het unitaire België. België werd verdeeld in vier taalgebieden, drie cultuurgemeenschappen en drie gewesten. Het geheel van de staatshervorming strandde echter in oktober 1978 op Vlaams verzet en grondwettelijke bezwaren van de CVP, de partij van Wilfried Martens.
In 1980 werd de nieuwe grondwetsherziening alsnog doorgevoerd onder de zespartijenenregering van Wilfried Martens. Hierdoor werd de gemeenschapsautonomie ruimer en werd de gewestvorming tot stand gebracht. Maar er rezen problemen over de staatshulp aan met name Waalse staalbedrijven en de taalkennis van politieke figuren in de Vlaamse faciliteitsregeringen. De kwestie rond burgemeester José Happart van Voeren leidde in de herfst van 1987 tot het aftreden van de regering en de langste regeringscrisis uit de Belgische geschiedenis, namelijk van december 1988 tot mei 1989. Dit alles was min of meer het sein om de verdere hervorming van de staat te vervroegen. Een nieuwe grondwetswijziging in 1988 gaf de gewesten en de gemeenschappen nog meer autonomie en financiële vrijheden. De parlementsverkiezingen zorgde voor grote verschuivingen binnen de Belgische politieke wereld. Alle grote partijen verloren zetels en de winst ging in Vlaanderen naar het Vlaams Blok en in Wallonië naar Ecolo.
Premier Martens werd opgevolgd door de Christen-Democraat Jean-Luc Dehaene die in 1992 een rooms-rood kabinet vormde. Het verminderen van de staatsschuld was de belangrijkste doelstelling. Het begrotingstekort (1,3%) was in 1998 zodanig teruggedrongen dat België opgenomen werd in de Europese Economische en Monetaire Unie.
Na een grondwetsherziening in 1993 werd België een federale staat waar de bevoegdheden verdeeld zijn over de federale staat, de gemeenschappen en de gewesten. Er kwamen rechtstreekse verkiezingen van de regionale parlementen. Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kreeg zijn statuut in 1989. In 1993 overleed Koning Boudewijn en werd door Albert, zijn broer, opgevolgd als nieuwe Koning der Belgen.
[bewerk] Gebeurtenissen vanaf 1999
Bij de parlementsverkiezingen van 13 juni 1999 leden de regeringspartijen een grote nederlaag ten gevolge van de zogenaamde dioxinecrisis. Guy Verhofstadt, de latere premier en voorzitter van de VLD, werd tot formateur aangesteld en bracht een regering van liberalen, socialisten en groenen tot stand. Voor het eerst sinds 1958 werd er geregeerd zonder de CVP.
Tijdens de Kosovo-crisis in 1999 namen 600 Belgische paracommando’s deel aan Allied Harbour, de NAVO-operatie ter bescherming van de Kosovaarse vluchtelingen in Albanië. In datzelfde jaar vertrokken 1100 militairen naar Kosovo om deel te nemen aan KFOR, de NAVO-vredesmacht voor Kosovo.
In december 1999 kondigde de regering Verhofstadt aan om opnieuw een actief buitenlands beleid te voeren, met name in Centraal-Afrika waar o.a. de oude kolonie van België, Congo, ligt. Zo gauw daar vrede in de regio zou zijn zou België zich inspannen om de wederopbouw politiek en financieel te steunen.
Op 1 januari 1999 werd de euro ingevoerd en vanaf 1 januari 2002 werd de frank volledig door de euro vervangen.
[bewerk] Zie ook
| {{{afb_links}}} | Geschiedenis van Europa | {{{afb_rechts}}} | {{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Geschiedenis van: Albanië - Andorra - België - Bosnië en Herzegovina - Bulgarije - Cyprus - Denemarken - Duitsland - Estland - Finland - Frankrijk - Georgië - Griekenland - Hongarije - Ierland - IJsland - Italië - Kroatië - Letland - Liechtenstein - Litouwen - Luxemburg - Macedonië - Malta - Moldavië - Monaco - Montenegro - Nederland - Noorwegen - Oekraïne - Polen - Portugal - Roemenië - Rusland - San Marino - Servië - Slovenië - Slowakije - Spanje - Tsjechië - Turkije - Vaticaanstad - Verenigd Koninkrijk - Wit-Rusland - Zweden - Zwitserland |
