Azerbaidjan

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Azərbaycan Respublikası


Banniel Azerbaidjan	Skoed Ardamez

Ger-stur

Yezhoù ofisiel

Azereg

Kêr-benn

Bakou

Statud politikel

Republik

Prezidant'

Ilham Aliyev

Ministr kentañ

Artur Rasizade

Gorread
-En holl
-% dour

86,600 km² ²
dister

Poblañs
- 2005 war-dro
- Stankter ar boblañs

8,411,000
97/km²

Moneiz

Manat (AZN)

Kan broadel

Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himni

Devezh ar vro

Kod war ar Genrouedad

.az

Kod pellgomz

994

Azerbaijan (Azerbaijaneg: Azərbaycan, pe el lizherenneg arabek: آذربایجان رسپوبلیکاسی) a zo ur vro eus ar C'haokaz. Lec'hiet etre reter Europa ha mervent Azia emañ riblet gant Mor Kaspia war-du ar reter. Harzoù he deus gant Rusia war-du an norzh, Jeorjia war-du ar gwalarn, Armenia war-du ar c'hornôg hag Iran war-du ar su. Nac'hitchevan, un ennezad eus Azerbaidjan he deus harzoù gant Armenia war-d an norzh ha Turkia war-du ar su. Rannvro Nagorno-Karabac'h he deus embannet bezañ dizalc'h e 1991 met n'eo anavezet gant bro arall ebet.

Ur stad lik eo Azerbaijan hag un ezel eus Kuzul Europa eo. Un demokratelezh eo met gant ur pleg aotrouniek.

Taolenn

1 Orin an anv
2 Istor
3 Politikerezh
- 3.1 Dilennadeg 2003
4 Melestradurez
- 4.1 Republik emren Nac'hichevan
5 Douarouriezh
6 Armerzh
7 Demografiezh
8 Sevenadur
9 Luc'hskeudennoù Azerbaidjan

[kemmañ] Orin an anv

Bez ez eus meur a vartezadenn diwar-benn orin anv Azerbaidjan. An hini voutinañ a zo e teu eus[[Atropates]], ur satrap persat a savas ur rouantelezh dizalc'h, Atropaten hec'h anv, e gwalarn Iran. Atropates a dalvezfe "gwarezet gant an tan".

Posupl eo ivez e oa Azerbaidjan un eilstumm turkekaaet eus Azarbaijan, diskrivadur arabek eus ar perseg Âzarâbâdagân "bro an tan", pe "bro an tan peurbad", ar pezh a davefe da azeuldioù zoroastrek.

Hervez istorourien aerbaijanek'zo e talvezfe Azebaidjan "Bro ar Bobl Az Gadarn".

[kemmañ] Istor

Annezidi gentañ ar pezh a zo hiziv Azerbaidjan a oa albaniz ar C'haokaz, ur bobl kaokazek he yezh. Goudezo e voe aloubet ar vro gant pobloù niverus, ar bersed, ar romaned, an armeniz, an arabed, an durked, ar rused en-o-zouez.

Er IX^vet kantved kent Jezuz-Krist e voe dalc'het ar vro gant rouantelezh Mannae a badas betek e stagidigezh gant an impalaeriezh vedat e 616 kt J-Z. E 549 kt J-Z e yeas d'un darn eus an impalaeriezh ac'hemenidek. Ar satrapelezhioù Atropaten ha Albania ar C'haokaz a voe savet er IV^vet kantved kt J-Z. Enderc'hel a raent ar pezh a zo Azerbaidjan ha Dagestan hiziv.

Islam en em skignas buan tre goude an aloudibigezh arab er VII^vet hag en VIII^vet kantved. Pa ziskaras ar C'alifad Abasid en em furmas un nebeut rouantelezhioù emren, Shirvanshah en o zouez. En XI^vet kantved e voe aloubet ar rannvro gant an Durked Seljouk a lakaijont o yezh hag o sevenadur war ar vro. En XIII^vet hag ar XIV^vet kantvet e voe gwasket Azerbaidjan gant ar Vongoled.

D'un darn eus an impalaeriezh Savafidek e yeas ar vro er XV^vet kantved. Dindan kontrol Persia e chomas betek an XVIII^vet kantved. E-pad an eil hanterenn an XVIII^vet kantvet hag deroù ar XIX^vet kantved e savas pennoù lec'hiel rouantelezhioù emren, dindan aotrouniezh zamkaniel an diernelezh bersiat Qajar. Ne badjont ket hir, avat. Goude he zrec'h e brezelioù 1804 - 1813 ha 1826 - 1828 e stagas an impalaerizh rusat ar vro dre feur-skridoù Gulistan e 1813 ha Turkmenchay e 1828.

Goude freuzadur an impalaeriezh rusat e 1918 e yeas Azerbaidjan, asambles gant Jorjia hag Armenia d'un darn eus Republik Demokratel Gevredel Treuzgaokazia e yeas. Homañ en em zielfennas buan, avat, hag en em embann dizalc'h a reas Azerbaidjan e Mae 1918. Republik Demokratel Azerbaidjan a vo ar republlik vuzulman gentañ er bed met ne badas nemet div vloavezh. E 1920 e aloubas ar vro al Lu Ruz hag d'un darn eus republik soviedel Treuzgaokazia e yeas e miz Meurzh 1922. Republik Treuzgaokazia a voe disrannet e 1936 etre republikoù soviedel Armenia, Jorjia ha Azerbaidjan.

E 1990 manifestadegoù evit dieubidegezh ar vro a vo gwasket gant al Lu Ruz. He frankiz a adkavas ar vro e 1991, avat, goude freuzadur an Unaniezh Soviedel. E-pad ar bloavezhioù kentañ e dieubidigezh e voe ret da Azerbaidjan da vrezeliñ ouzh ar gouarnamant disrannidigel Nagorno-Karabac'h. N'eo ket diskoulmet ar gudenn desped d'un arsav sinet e 1994. Adalek fin ar brezel e talc'h an armeniz 16% eus tachenn Azebaidjan ha gant an div vro ez eus kudennoù armerzhel bras hag a repuidi.

Goude ar brezel e arnodas prezidant Heydar Aliyev da welaat armerzh ar vro dre implijout he feadraoù eoul-maenek. War zigresk eo an dilabour met kudennoù politikel bras a zo c'hoazh gant ar vro. Goude marv Heydar Aliyev, e 2003, e voe dilennet e vab Ilham Aliyev prezidant. Abeget eo an dilennadeg-se gant an enebouriezh.

[kemmañ] Politikerezh

Ilham Aliyev, prezidant Azerbaijan.

Ur republik brezidantel eo Azerbaidjan. Ar prezidant a zo dilenet evit pemp bloavezh hag envel a ra an holl izili eus kuzul ar vinistred. Al lezennoù a vez votet gant ur parlamant a 50 izel dilennet gant ar bobl. E 18 bloaz eo oad-gour.

[kemmañ] Dilennadeg 2003

Hervez ar C'huzul Kreiz Dilennel e tegemeras Isa Gambar, penn ar strollad pennañ ag enebouriezh, 14% ar mouezhioù tra oa gant Lala Şövkat, penn an Emsabv evit an Unvaniezh Vroadel 3,6% hepken. Hervez an OSCE, Kuzul Europa hag Human Right Watch e voe bet faozekaet an disoc'hoù.

Meur a azoadurioù etrevroadel dizalc'h hag a eveshae an dilennadeg o-deus disklaeriet en-doa gounezet Isa Gambar. Hervez reoù arall e tlefed aozañ un eil tro.

E 2005 he-deus Azebaidjan aozet dilennadegou lezennel. Un izel eus Kuzul ar Gwirioù Denel nevez betek ar 19 miz Even 2006.

[kemmañ] Melestradurez

Kartenn raionoù Azerbaidjan

Disrannet eo Azerbaidjan e 59 raion ((rayonlar; unan. - rayon), 11 kêr (şəhərlər; unan. - şəhər) hag unan republik emren (muxtar respublika) Nac'hitchevan, hag a zo disrannet e 7 raion hag ur c'hêr. Bakou eo kêrben Azerbaidjan.

Absheron (Abşeron)
Agjabadi (Ağcabədi)
Agdam (Ağdam)
Agdash (Ağdaş)
Agstafa (Ağstafa)
Agsu (Ağsu)
Ali Bayramli kêr (Əli Bayramlı)
Astara
Baku kêr (Bakı)
Balakan (Balakən)
Barda (Bərdə)
Beylagan (Beyləqan)
Bilasuvar (Biləsuvar)
Jabrayil (Cəbrayıl)
Jalilabad (Cəlilabad)
Dashkasan (Daşkəsən)
Davachi (Dəvəçi)
Fizuli (Füzuli)
Gadabay (Gədəbəy)
Ganja kêr (Gəncə)
Goranboy
Goychay (Göyçay)
Hajigabul (Hacıqabul)
Imishli (İmişli)
Ismailli (İsmayıllı)
Kalbajar (Kəlbəcər) (e darn e Nagorno-Karabakh)
Kurdamir (Kürdəmir)
Lachin (Laçın)
Lankaran (Lənkəran)
Lankaran kêr (Lənkəran)
Lerik
Masally (Masallı)
Mingachevir kêr (Mingəçevir)
Naftalan kêr
Neftchala (Neftçala)
Oguz (Oğuz)
Qabala (Qəbələ)
Qakh (Qax)
Qazakh (Qazax)
Qobustan
Quba
Qubadli (Qubadlı)
Qusar
Saatly (Saatlı)
Sabirabad
Shaki (Şəki)
Shaki kêr (Şəki)
Salyan
Shamakhi (Şamaxı)
Shamkir (Şəmkir)
Samukh (Samux)
Siazan (Siyəzən)
Sumqayit city (Sumqayıt)
Shusha (Şuşa) (darn Nagorno-Karabakh)
Shusha city (Şuşa) (darn Nagorno-Karabakh)
Tartar (Tərtər) (e darn e Nagorno-Karabakh)
Tovuz
Ujar (Ucar)
Khachmaz (Xaçmaz)
Khankendi city (Xankəndi) (kêrbenn Nagorno-Karabakh, anvet Stepanakert gant e annezidi)
Khanlar (Xanlar)
Khizi (Xızı)
Khojali (Xocalı) (darn Nagorno-Karabakh)
Khojavend (Xocavənd) (darn Nagorno-Karabakh)
Yardymli (Yardımlı)
Yevlakh (Yevlax)
Yevlakh city (Yevlax)
Zangilan (Zəngilan)
Zaqatala
Zardab (Zərdab)

[kemmañ] Republik emren Nac'hichevan

Babek (Babək)
Julfa (Culfa)
Kangarli (Kəngərli)
Kêr Nakhichevan (Naxçıvan Şəhər)
Ordubad
Sadarak (Sədərək)
Shakhbuz (Şahbuz)
Sharur (Şərur)

[kemmañ] Douarouriezh

Kartenn Azerbaij

Enderc'hel a ra Azerbaidjan 9 eus 11 kelc'hiad hinel ar bed. Sec'h eo gant hañvioù tomm ha goañnvioù klouar. Hervez an amzer hag al lec'h e kemm an temperatur. E izeldirioù ar gevred ez eo 6°C e-pad ar goañv ha 26° e-pad ar goañ hag-eñv e c'hell tizhout 32°C e-pad an deizioù tommañ. Er menezioù ez eo an temperatur war-dro 12°C e-pad an hañv ha -6°C e-pad ar goañv.

Glaviañ a ra etre 200 ha 400 mm pep bloaz. Ar biz a zo ar rannvro sec'hañ tra ma'z eo kalz gleboc'h ar gevred lec'h ma vez o kouezhout 1300 mm. An nevezamzer hag an diskaramzer a zo ar prantadoù glebañ.

[kemmañ] Armerzh

Bank Broadel Azerbaidjan e Bakou.

War ar greanterezh eo diaezezet armerzh Azerbaidjan. Hemañ a endalc'h oberiadenn ardivinkoù, an eoul-maen hag e burerezh, greanterezh ar gwiadoù hag ar greanterezh kimiek. Un trede eus ar PGB a brodu al labour-douar. Darn vrasañ ar feurmoù a zo douret. En iezldirioù e c'hounezer frouezhioù, edoù, koton, te ha butun. Preñv-seiz a vager ivez evit greanterezh ar gwiadoù. En uheldirioù e vager saout, deñved ha givri. Kaviar a broduer er Mor Kaspia.

A-drugarez d'eoul-maen, hag a zo fonnus a-walc'h er Mor Kaspia, e kresk a 11% pep bloaz armerzh Azerbaidjan.

[kemmañ] Demografiezh

Uu C'hinalug hag e vugel e keriadenn Xınalıq, Azerbaijan.

Ur boblañs a 8.5 milion a dud he-deus Azerbaidjan. 90% anezho a zo azeriz. A azeriz a zo ivez minorelezh vrasañ Iran. Ar vinorelezh niverusañ a zo ar rused (1,8%). Niverusoc'h e oant kent an dieubidigezh met kalz anezho a zo divroet. Pobloù "dagestanek" bihan a vev a-hed an harzioù gant Rusia. Ar re bennañ a zo al lezgiz, an avariz, hag an dsakured. Kavout a reer ivez pobloù bihanoc'h evel ar vuduc'hed, an Udined, ar gryted hag ar c'hinaluged.

Enderc'hel a ra Azerbaidjan strolladoù bihan a jorjiz, gurded, dalyched, datared ha ukrainiz. War-dro Quba e vev an Dated, anvez ivez Yuzevien ar Menezioù, a gaver e Dagestan ivez. Kalz anezho a zo divroet da Israel e-pad ar bloavezhioù diwezhañ daoust m'eo aet mentadur an dispartioù da c'houstadigoc'h. An Armeniz a oa niverus e-pad ar marevezh soviedel met tec'het ez int e-pad brezel an Nagorno-Karabakh. Hogozik an aholl anezho a zo o chom er republik disrannidigel hiziv.

93,4% annezidi Azerbaidjan a zo muzulman. 60–70% anezho a berc'henn d'ar chiyiezh daouzekek. Muzulmaned Sunniek a gaver ivez, hag un nebeut a gristenien, ortodoksed armeniat dreist holl. Ar Dated e Quba hag un nebeut achkenazed zo yuzev.

[kemmañ] Sevenadur

An azereg eo yezh ofisiel Azerbaidjan. Da familh ar yezhoù turkek e perc'henn ha gant 95% poblañs Azerbaidjan ha 25% poblañs Iran e vez komzet. He c'herent tostañ a zo an turkeg hag Turkmeneg. Un darn vras poblañs arc'herioù a gomz rusianeg ivez.

[kemmañ] Luc'hskeudennoù Azerbaidjan

25 Stad ezel eus Unaniezh Europa

Alamagn · Aostria · Belgia · Breizh-Veur · Danmark · Estonia · Finland · Frañs · Gres · Hungaria · Italia · Iwerzhon · an Izelvroioù · Kiprenez · Latvia · Lituania · Luksembourg · Malta · Polonia · Portugal · Slovakia · Slovenia · Spagn · Sveden · Republik Tchek

Ar 21 Stad ezel eus Kuzul Europa, ouzhpenn ar re meneget a-us

Albania · Andorra · Armenia · Azerbaidjan · Bosnia-ha-Herzegovina · Bulgaria · Island · Jorjia · Kroatia · Liechtenstein · Moldova · Monaco · Norvegia · Republik Makedonia · Roumania · Rusia · San Marino · Serbia · Suis · Turkia · Ukraina

Stadoù europat, er-maez eus Kuzul Europa

Belarus · Montenegro · Vatikan

Rannvroioù europat gant ur statud ispisial

Åland · Akrotiri ha Dekhelia · Jibraltar · Gwernenez · Manav · Inizi Faero · Jerzenez · Jan Mayen · Kosovo · Svalbard

Stadoù europat, ha n'int ket anavezet

Republik Turk Kiprenez an Norzh · Treuznistria ·Nagorno-Karabac'h ·Abc'hazia ·Osetia ar Su ·Tchetchenia

Stadoù Azia
Afghanistan \| Arabia Saoudat \| Armenia² \| Azerbaidjan¹ \| Bahrein \| Bangladesh \| Bhoutan \| Brunei \| Egipt³ \| Emirelezhioù Arab Unanet \| Filipinez \| India \| Indonezia⁵ \| Iran \| Iraq \| Israel \| Japan \| Jordania \| Jorjia¹ \| Kambodja \| Kazac'hstan¹ \| Kiprenez² \| Kirgizstan \| Korea an Norzh \| Korea ar Su \| Koweit \| Laos \| Liban \| Malaysia \| Maldivez \| Mongolia \| Myanmar \| Nepal \| Oman \| Ouzbekistan \| Pakistan \| Katar \| Rusia¹ \| Republik Pobl Sina \| Republik Sina (Taiwan) \| Singapour \| Siria \| Sri Lanka \| Tadjikistan \| Thailand \| Timor ar Reter⁴ \| Turkia¹ \| Turkmenistan \| Viêt Nam \| Yemen
Stadoù ha n'int ket anavezet
Nagorno-Karabac'h² \| Tamil Eelam
Rannvroioù gant ur statud ispisial
Hong Kong \| Makao \| Palestina
1. En Europa evit un darn. 2. En Azia e-keñver douaroniezh met a vez sellet outi evel un tamm eus Europa evit abegoù istorel ha sevenadurel. 3. En Afrika evit ar braz. 4. Lakaet a-wechoù en Oseania. 5. En Oseania evit un darn.

	Kenglad ar Stadoù Dizalc'h (KSD)
Armenia \| Azerbaidjan \| Belarus \| Jorjia \| Kazac'hstan \| Kirgizstan \| Moldova \| Ouzbekistan \| Rusia \| Tadjikistan \| Ukraina
Stad kevreet: Turkmenistan

Broioù Turkek

Azerbaidjan \| Kazac'hstan \| Kirgizstan \| Turkia \| Turkmenistan \| Ouzbekistan \| Republik Turk Kiprenez an Norzh¹
¹N'eo ket anavezet Republik Turk Kiprenez an Norzh nemet gant Turkia