Armenia

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy państwa w Azji. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Հայաստան Հանրապետություն


Flaga Armenii	Godło Armenii

prezydent Robert Koczarian

Szef rządu

premier Serż Sarkisjan

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

138. na świecie
29 800 km²
4,7%

Liczba ludności
• całkowita (2005)
• gęstość zaludnienia

130. na świecie
2 982 904
100 osób/km²

Niepodległość

od ZSRR
23 sierpnia 1991

Jednostka monetarna

dram (AMD)

Strefa czasowa

UTC +4 - zima
UTC +5 - lato

Hymn państwowy

Mer Hajrenik (Nasza Ojczyzna)

ARM

+374

Armenia (Հայաստան - Hajastạn, Republika Armenii, Hajastani Hanrapetutjun) – państwo na Zakaukaziu, graniczące od północy z Gruzją, od południa z Iranem i z azerbejdżańską eksklawą Nachiczewan, od wschodu z Azerbejdżanem, od zachodu z Turcją. Niepodległość uzyskała w 1991 r. w związku z rozpadem ZSRR. Armenia nie ma dostępu do morza. Stolica Armenii to obecnie Erywań, jest też największym miastem w kraju. Od 1991 roku należy do Wspólnoty Niepodległych Państw.

[edytuj] Pochodzenie nazwy

Zobacz też: Lista etymologii nazw państw.

Pochodzi od perskiej nazwy Armanestân i Arman znalezionych w staroperskich inskrypcjach. Uważa się, że słowo Armen może odnosić się do starożytnej półlegendarnej postaci Arama, sławnego ze swych dzielnych czynów. Irańczycy używają nazwy "Armeni" lub "Ormianie".

[edytuj] Ustrój polityczny

Obowiązuje konstytucja z 1995 roku przyjęta w referendum. Głową państwa jest prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na 5 - letnią kadencję. Władza ustwaodawcza należy do jednoizbowego parlamentu (Zgromadzenie Narodowe) o 4-letniej kadencji. 131 deputowanych jest wybieranych w wyborach powszechnych. Władzę wykonawczą sprawuje rząd na czele z premierem, powoływanym przez prezydenta. Ministrów z rekomendacji premiera mianuje prezydent.

[edytuj] Geografia

Armenia zajmuje północno-wschodnią część Wyżyny Armeńskiej. Około 90% kraju leży na powierzchni 1000 m n.p.m., największym wzniesieniem jest wygasły wulkan Aragac (4090 m n.p.m.). Jest to obszar aktywny sejsmicznie, ostatnie silne wstrząsy miały miejsce w 1988 i 1993 r. W rowie tektonicznym na wysokości 1900 m n.p.m znajduje się największe na Kaukazie jezioro Sewan (powierzchnia 1240m kwadratowych,a głębokość do 83 metrów). W południowo-zachodniej części kraju rozciąga się śródgórska kotlina Araracka, osiągająca wysokość 850-1000 m n.p.m. Najdłuższa rzeka Armenii Araks w swym środkowym biegu wyznacza granicę z Turcją i Iranem. Kraj bez dostępu do morza. Na równinach i przedwzgórzach Armenii panuje klimat podzwrotnikowy suchy o cechach kontynentalnych, z krótkimi, mroźnymi zimami i gorącymi latami. Średnia temperatura stycznia wynosi -3°C,a lipca od 24°C do 26°C. Roczna suma opadów waha się od 200 do 500 mm na wyżej położonych obszarach panuje klimat umiarkowany, a na wysokości ponad 2000 m n.p.m. - chłodny górski. Średnia roczna suma opadów przekracza tu 800 mm.

[edytuj] Historia

Ormianie swoje pochodzenie wywodzą od Hajka, prawnuka Noego (syn Togarma, syna Gomera, syna Jafeta) którego arka osiadła na górze Ararat (leżącej w dzisiejszej Turcji). Nazwa Armenia ma pochodzić od imienia ormiańskiego przywódcy Arama. W rzeczywistości Ormianie przywędrowali na teren Armenii już w czasach historycznych, z północy, przez Kaukaz albo przez Bałkany i Anatolię, po czym zasiedlili południowy Kaukaz i całą wschodnią połowę Azji Mniejszej. Armenia właściwa obejmuje nie tylko dzisiejszą Republikę Armenii, lecz również tereny dzisiejszej wschodniej Turcji (Wyżynę Armeńską) po górny Eufrat i wschodni kraniec gór Taurus, północną Mezopotamię (między jeziorami Urmia i Wan) oraz zachodni Azerbejdżan (ściślej - jego część leżącą w dzisiejszym Iranie).

Między XI a VII w. p.n.e. Ormianie tworzyli potężne królestwo Urartu, które zostało rozbite przez Scytów. W roku 782 p.n.e. wzniesione zostało miasto Erywań. W VI w. p.n.e. Armenię zajęli Persowie, a w 331 p.n.e. Aleksander Wielki. Armenia pozostawała pod władzą państw diadochów aż do 190 p.n.e. W I w. p.n.e. za panowania króla Tigranesa II Armenia stała się najpotężniejszym państwem Azji Mniejszej, sięgającym od Morza Kaspijskiego do Śródziemnego i od Mezopotamii po Kaukaz. Po śmierci Tigranesa III Armenia utraciła mocarstwowy status, odgrywała jednak istotną rolę w rywalizacji między Rzymem a Partami.

Dzięki działalności św. Grzegorza Oświeciciela już w 301 (12 lat przed tym, gdy Konstantyn I Wielki zniósł prześladowania chrześcijan w Rzymie) Armenia ustanowiła chrześcijaństwo religią państwową i jest najstarszym chrześcijańskim państwem świata. W 406 ormiański mnich Mesrop Masztoc stworzył od podstaw alfabet ormiański, co przyczyniło się do bujnego rozwoju kultury. Po upadku królestwa armeńskiego w 428 zachodnia część Armenii znalazła się pod panowaniem Bizancjum, a wschodnia - Persji. Perski ucisk narodowy i religijny doprowadził do wybuchu w 451 powstania w obronie wiary i narodowości, które choć militarnie zakończyło się klęską, stłumione przez znacznie liczniejszych Persów, to jednak zmusiło ich do nadania Armenii szerokiej autonomii.

Z powodu wojny z Persami kościół ormiański nie mógł uczestniczyć w soborze chalcedońskim w 451. Wskutek przekłamań i różnic językowych a także machinacji politycznych Bizancjum Ormianie odrzucili w 554 na synodzie w Dwinie postanowienia tego soboru potępiające monofizytyzm, tym samym odłączając się od Kościoła Powszechnego. W VII w. Armenia została podbita przez Arabów i pozostawała pod ich panowaniem aż do 884. Od 885 do 1045 istniało kolejne niepodległe ormiańskie królestwo Ani, podbite przez Bizancjum. W 1071 Armenia została podbita przez Turków. W Cylicji na wybrzeżu Morza Śródziemnego powstało wówczas w 1080 stworzone przez uchodźców Królestwo Małej Armenii, sprzymierzone z krzyżowcami aż do czasu swego upadku w 1375. Aż do XIX w. praktycznie cała Armenia znalazła się pod panowaniem muzułmańskich Turków osmańskich, jednak Ormianie zdołali zachować swą religijną i narodową tożsamość, zaś ormiańscy uchodźcy wnieśli istotny wkład do kultury europejskiej. Ormianie systematycznie emigrowali z terenów zajętych przez Turków i Persów, w wyniku czego przeważająca większość Ormian mieszka dziś poza właściwą Armenią - w diasporze rozsianej po całym świecie.

W kolejnych wojnach w latach 1813 i 1828 Imperium Rosyjskie zdobyło na Imperium Osmańskim i Persji wschodnią Armenię, co znacznie poprawiło sytuację Ormian. W latach 1895 i 1915 władze tureckie przeprowadziły na ziemiach zachodniej Armenii dwie fale czystek etnicznych (ludobójstwa) znane dziś pod nazwą rzezi Ormian. W ich toku wymordowano 1-2,6 mln Ormian. Po rewolucji październikowej w Rosji na Armenię z zachodu i wschodu napadli Turcy. Po ich przegranej w I wojnie światowej, w 1918 proklamowano utworzenie Demokratycznej Republiki Armenii. W 1922 bolszewicy wcielili Armenię do Związku Radzieckiego, a ormiańska elita padła ofiarą stalinowskich czystek. Po II wojnie światowej nastąpił wzrost gospodarczy i Armenia stałą się najbogatszą spośród republik ZSRR. Za rządów Gorbaczowa odżył spór z Azerbejdżańską SRR o Górski Karabach ("Arcach") - zamieszkany głównie przez Ormian obwód autonomiczny leżący na terenie Azerbejdżanu. Wskutek tego Turcja i Azerbejdżan nałożyły na Armenię blokadę gospodarczą. Sytuację gospodarczą dodatkowo pogorszyło w 1988 silne trzęsienie ziemi, które zniszczyło miasto Giumri oraz zmusiło władze do zamknięcia elektrowni atomowej Mecamor. W lipcu 1990 Armenia ogłosiła swą niepodległość, potwierdzoną w referendum 21 września 1991. Wkrótce potem zmuszona była stoczyć wojnę z Azerbejdżanem w obronie ormiańskiej ludności Górskiego Karabachu, tymczasowo zakończoną korzystnym dla niej zawieszeniem ognia w 1994. Górski Karabach i otaczające go tereny Azerbejdżanu pozostają pod władzą Ormian, na razie jako odrębne państwo, choć silne są tendencje zjednoczeniowe. Sytuacja polityczna regionu dalej pozostaje nieuregulowana.

[edytuj] Gospodarka

Sytuacja gospodarcza Armenii stopniowo ulega poprawie, jest jednak nadal zła jak na standardy europejskie. Armenia pozostaje pod wpływem blokady gospodarczej ze strony Turcji i Azerbejdżanu, jedyną otwartą granicą pozostaje granica z Gruzją. W 1994 rząd przy wsparciu MFW rozpoczął ambitny program liberalizacji gospodarki, który od 1995 przyniósł wzrost gospodarczy i członkostwo w WTO. Armenia zdołała sprywatyzować większość małych i średnich przedsiębiorstw, ograniczyć inflację i ustabilizować walutę. Brak energii elektrycznej i paliw został rozwiązany poprzez ponowne uruchomienie elektrowni atomowej w Mecamor, co pozwoliło krajowi zostać eksporterem energii elektrycznej, ale powoduje naciski ze strony Unii Europejskiej. Rolnictwo jest niedoinwestowane, oparte na przestarzałych technologiach, wskutek czego kraj nie jest samowystarczalny żywnościowo. Gospodarka Armenii nadal pozostaje blisko związana z Rosją. Pomoc dla kraju płynie głównie z diaspory.

[edytuj] Społeczeństwo

Około 3 mln mieszkańców, 96% Ormian, 2% Rosjan, poza tym Grecy, Asyryjczycy, Ukraińcy, Kurdowie. 94% deklaruje przynależność do Ormiańskiego Kościoła Apostolskiego. W wyniku wojny opuściło Armenię około 200 tys. Azerów, przybyło zaś 260 tys. ormiańskich uchodźców z Azerbejdżanu. Z powodów historycznych większość Ormian mieszka poza granicami kraju, na Bliskim Wschodzie, w Rosji, Europie Zachodniej i Ameryce, zaś z powodu złej sytuacji gospodarczej nadal trwa silna emigracja w latach 1991-2001 wyjechało z Armenii ok. 800 tys. Ormian.

[edytuj] Podział administracyjny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział administracyjny Armenii.

Kraj podzielony jest na 10 prowincji (marzer, orm. մարզեր, l.poj. - marz, orm. մարզ) i jedno miasto wydzielone:

Podział administracyjny Armenii

Erewan • Aragacotn • Ararat • Armawir • Gegharkunik • Kotajk • Lori • Szirak • Sjunik • Tawusz • Wajoc Dzor

**Święta państwowe**
Data	Polska nazwa
1 stycznia	Nowy Rok
6 stycznia	Boże Narodzenie/Epifania
28 stycznia	Dzień Wojska
7 kwietnia	Dzień Macierzyństwa i Piękności
zgodnie z kalendarzem juliańskim	Wielkanoc
24 kwietnia	Dzień Pamięci Zagłady (Rzezi Ormian)
9 maja	Dzień Zwycięstwa
28 maja	Dzień Pierwszej Republiki
5 lipca	Dzień Konstytucji
21 września	Święto Referendum
7 grudnia	Dzień Pamięci Trzęsienia Ziemi (w Giumri)

[edytuj] Linki zewnętrzne

Zobacz galerię na Wikimedia Commons:
Armenia

Wszystko o Armenii. - zdjęcia Erewania i Araratu, informacje typu encyklopedycznego
Ormiańska strona. - Na stronie alfabet, czcionki ormiańskie, Polonia, pogoda, mapa, o ludobójstwie, czat, randki, radio, gry, ... it.p.
Armenian Embassy . info - Ambasady i Przedstawicielstwa Dyplomatyczne Armenii
Ararat.org.pl - Fundacja Ararat - Արարատ Հիմնադրամ
Armenica.org: Historia Armenii
Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne i inne w domenie armenia.pl
Eurazja.org Ukraina, Rosja, Kaukaz
Ormiański holocaust Aorta Magazine