Wyspa Man
Z Wikipedii
| Isle of Man Ellan Vannin |
|||||
|
|||||
| Dewiza: (łac.) Quocunque Jeceris Stabit | |||||
 |
|||||
| Państwo | Wielka Brytania | ||||
| Język urzędowy | angielski i język manx | ||||
| Stolica | Douglas | ||||
| Głowa państwa | królowa Elżbieta II | ||||
| Gubernator porucznik | gubernator Sir Paul Haddacks | ||||
| Szef rządu | premier James Anthony Brown | ||||
| Powierzchnia • całkowita • wody śródlądowe |
190. na świecie 572 km² 0 |
||||
| Liczba ludności • całkowita (2005) • gęstość zaludnienia |
203. na świecie 76 538 131,2 osób/km² |
||||
| Jednostka monetarna | funt brytyjski i funt manx (£) | ||||
| Strefa czasowa | UTC +1 | ||||
| Domena internetowa | .im | ||||
| Kod telefoniczny | +44 | ||||
 |
|||||
Wyspa Man – (ang. Isle of Man, manx Ellan Vannin) – wyspa w archipelagu Wysp Brytyjskich, położona na Morzu Irlandzkim, pomiędzy Wielką Brytanią i Irlandią. Posiada (wraz z Wyspami Normandzkimi) specyficzny status polityczny dependencji Korony brytyjskiej. Formalnie nie jest częścią Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej ani Unii Europejskiej. Na fladze wyspy Man przedstawiony jest tzw. triskelion.
Spis treści |
[edytuj] Ustrój polityczny
Głową państwa jest monarcha brytyjski, noszący tytuł Lord of Mann. Reprezentuje go Lieutenant Governor, sprawujący swój urząd przez okres pięciu lat. Wyspa Man posiada własny, dwuizbowy parlament, Tynwald (Thingvöller) działający nieprzerwanie od 979 r.
Rząd składa się z dziewięciu ministerstw. Na jego czele stoi Chief Minister, powoływany przez Tynwald na pięcioletnią kadencję.
Wielka Brytania odpowiada za politykę zagraniczną i obronność Man.
[edytuj] Geografia
Wyspa jest w większości nizinna, jedynie w części północnej znajdują się wzgórza, sięgające do wysokości 621 m n.p.m. (góra Snaefell). Wyspa posiada wybrzeże klifowe. W ok. 30% pokrywają ją wrzosowiska i krzewy. Temperatura waha się od 5° C w lutym do ok. 20-25 w lipcu.
[edytuj] Gospodarka
Podstawą gospodarki jest turystyka. W roku 1992 Man odwiedziło 302 tysiące turystów. Ludność zajmuje się uprawą, np: ziemniaków oraz drzew owocowych, a także hodowlą bydła, owiec, drobiu. Przemysł ma mniejsze znaczenie, jest głównie przemysł rolno-spożywczy, włókienniczy, pamiątkarski. Wyspa prowadzi emisję własnych znaczków pocztowych.
[edytuj] Historia
Wyspa była zasiedlona przez Celtów. W V–VI wieku została schrystianizowana przez mnichów irlandzkich. Od IX wieku była najeżdżana przez Normanów, z czasem stała się ich siedzibą. W roku 1266 stała się częścią Szkocji, jednak cały czas pretensję do jej posiadania zgłaszali królowie Anglii. Ostatecznie protektorat nad wyspą objęli w 1333. W 1828 uregulowano jej status jako terytorium podległego Koronie Brytyjskiej. Do połowy XIX wieku celtycki język manx był w powszechnym użyciu.
Od 1904 r na Wyspie Man organizowane są "Isle of Man TT Races" - uliczne wyścigi motocyklowe zaliczane do jednych z nabardziej widowiskowych i niebezpiecznych imprez tego typu na świecie. [1]
[edytuj] Władcy Wyspy Man
Królowie Wyspy Man
- Gofraid mac Fergusa 836-853
- Tryggvi 870-880
- Asbjorn Skerjablesi 880-899
- Gibhleachan 921-937
- Mac Ragnall 937-942
- Magnus I 972-978
- Godfred II 978-989
- Harald I 989-999
- Godfred III 999-1000
- Ragnald I Godfredson 1000-1005
- Kenneth Godfredson 1005-1014
- Swein Kennethson 1014-1034
- Harald II The Black 1034-1052
- Echmarcach mac Ragnaill 1052-1061
- Murchaid mac Diarmait 1061-1070
- Fingal Gofredson 1070-1079
- Godfred IV 1079-1095
- Magnus III 1098-1102
- Langman 1102
- Sigurd 1102-1103
- Langman 1103-1104
- Domnall mac Teige 1114-1115
- Murchadh O'Brian 1115-1137
- Olaf I 1137-1153
- Godfred V the Black 1153-1158
- Somerled 1158-1164
- Godfred V the Black 1164
- Ragnald 1164
- Godfred V the Black (ponownie) 1164-1187
- Ragnald 1187-1229
- Olaf II Odhar the Black 1229-1237
- Harald 1237-1248
- Ragnald 1248-1249
- Harald 1249-1250
- Ivarr 1250-1252
- Magnus III 1252-1265
Rządy szkockie 1265-1275
- Godfred Magnuson 1275
Rządy szkockie 1275-1290
Rządy angielskie 1290-1293
Rządy szkockie 1293-1296
Rządy angielskie 1296-1313
Rządy szkockie 1313
Okres sporny między Szkocją i Anglią o dominacje nad wyspą 1313-1333
W 1333 król Anglii, Edward III podporządkował sobie Wyspę Man, którą oddał w lenno rodzinie de Montacute.
- William I de Montacute 1333-1344
- William II de Montacute 1344-1392
- William Le Scrop 1392-1399
- Henry Percy 1399-1405
- John I Stanley 1405-1414
- John II Stanley 1414-1437
- Thomas I Stanley 1437-1459
- Thomas II Stanley 1459-1504
Lordowie Wyspy Man
- Thomas III Stanley 1504-1521
- Edward Stanley 1521-1572
- Henry Stanley 1572-1593
- Ferdinand Stanley 1593-1594
Rządy angielskie 1594-1610
- William I Stanley 1610-1612
- Elizabeth Stanley 1612-1627
- James I Stanley 1627-1651
Rządy angielskie 1651-1660
- Charles Stanley 1660-1672
- William II Stanley 1672-1702
- James II Stanley 1702-1736
- James Murray 1736-1764
- John Murray 1764-1765
W 1765 tytuł Lorda Wyspy Man został sprzedany królowi Anglii. Na jej terytorium władze przejął reprezentujący monarchę gubernator.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Isle of Man Guide
- Tynwald - The Parliament of the Isle of Man - oficjalna strona parlamentu Man
- Isle of Man Government - oficjalna strona rządu Man
- Isle of Man Information Centre
- Isle of Man Guide - Manx National Anthem
- Government Factfile for the Isle of Man
- http://www.isle-of-man.com
- Mapa fizyczna wyspy Man
- Isle of Man Today
- www.manxscenes.com - zdjęcia Wyspy Man
- www.island-images.co.uk - zdjęcia Wyspy Man
- www.manxradio.com
Albania • Andora • Austria • Belgia • Białoruś • Bośnia i Hercegowina • Bułgaria • Chorwacja • Czarnogóra • Czechy • Dania • Estonia • Finlandia • Francja • Grecja • Hiszpania • Holandia • Irlandia • Islandia • Kazachstan • Liechtenstein • Litwa • Luksemburg • Łotwa • Macedonia • Malta • Mołdawia • Monako • Niemcy • Norwegia • Polska • Portugalia • Rosja • Rumunia • San Marino • Serbia • Słowacja • Słowenia • Szwajcaria • Szwecja • Turcja • Ukraina • Watykan • Węgry • Wielka Brytania • Włochy
Terytoria zależne: Gibraltar • Guernsey • Jan Mayen • Jersey • Svalbard • Wyspa Man • Wyspy Owcze
Terytoria autonomiczne (stanowią integralną część państw): Athos (Grecja) • Azory (Portugalia) • Baszkiria (Rosja) • Czuwaszja (Rosja) • Gagauzja (Mołdawia) • Irlandia Północna (Wielka Brytania) • Kałmucja (Rosja) • Karelia (Rosja) • Komi (Rosja) • Kosowo (Serbia) • Krym (Ukraina) • Mari Eł (Rosja) • Mordwa (Rosja) • Naddniestrze (Mołdawia) • Nieniecki Okręg Autonomiczny (Rosja) • Szkocja (Wielka Brytania) • Tatarstan (Rosja) • Udmurcja (Rosja) • Walia (Wielka Brytania) • Wojwodina (Serbia) • Wyspy Alandzkie (Finlandia)
Terytoria zamorskie: Akrotiri • Anguilla • Bermudy • Brytyjskie Terytorium Antarktyczne • Brytyjskie Terytorium Oceanu Indyjskiego • Brytyjskie Wyspy Dziewicze • Dhekelia • Kajmany • Falklandy • Gibraltar • Montserrat • Pitcairn • Święta Helena (dependencje: Wyspa Wniebowstąpienia, Tristan da Cunha) • Georgia Południowa i Sandwich Południowy • Turks i Caicos
Dependencje Korony brytyjskiej: Guernsey (dependencja: Alderney) • Jersey • Wyspa Man
